From Wikipedia, the free encyclopedia
Kamerun[1] (frantsesez: Cameroun), izen ofiziala Kamerungo Errepublika (frantsesez: République du Cameroun),[1] Afrikako erdi-mendebaldeko estatu burujabea da. Hego-mendebaldean Gineako golkoa du, Nigeria mendebaldean eta iparraldean, Txad ipar-ekialdean, Afrika Erdiko Errepublika ekialdean, eta Ekuatore Ginea, Gabon eta Kongoko Errepublika hegoaldean. 466.050 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 22,1 milioi biztanle zituen 2015ean.[2] Hiriburua Jaunde da, eta Duala hiri handiena.
| Kamerungo Errepublika | |||
|---|---|---|---|
| République du Cameroun Republic of Cameroon | |||
Ereserkia: O Cameroon, Cradle of Our Forefathers (en)  | |||
| Goiburua: Paix, Travail, Patrie Peace, Work, Fatherland ("Bakea, Lana, Aberria") | |||
| |||
.svg)  | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Jaunde | ||
| Azalera | 475.442 km² | ||
| Punturik altuena | Kamerun mendia | ||
| Punturik sakonena | Biafrako golkoa (0 m) | ||
| Kontinentea | Afrika | ||
| Mugakideak | Afrika Erdiko Errepublika, Txad, Kongoko Errepublika, Ekuatore Ginea, Gabon eta Nigeria | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | errepublika | ||
| Kamerungo presidentea | Paul Biya | ||
| Legebiltzarra | Parliament of Cameroon (en) | ||
| Epai autoritatea | Supreme Court of Cameroon (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 24.053.727 | ||
| Dentsitatea | 50,59 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | |||
| Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
| Ezkontzeko adina | gizonezko: 15 emakumezko: 18 | ||
| Emankortasun-tasa | 4,704 (2014) | ||
| Eskolaratu gabeko umeak | 1.773.968 (2015) | ||
| Alfabetizazioa | % 75 (2015) | ||
| Bizi-itxaropena | 58,073 (2016) | ||
| Giniren koefizientea | 46,6 (2014) | ||
| Giza garapen indizea | 0,576 (2021) | ||
| Ekonomia | |||
| BPG nominala | 34.798.596.482,427 $ (2017) | ||
| BPG per capita | 1.451 $ (2017) | ||
| BPG erosketa botere paritarioa | 89.538.343.257 nazioarteko dolar (2017) | ||
| BPG per capita EAPn | 3.722,431 nazioarteko dolar (2017) | ||
| BPGaren hazkuntza erreala | 4,4 % (2016) | ||
| Erreserbak | 3.196.791.410 $ (2017) | ||
| Inflazioa | 0,3 % (2016) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1960ko urtarrilaren 1a | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +237 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | CM | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | CMR | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 220 V. 50 Hz.europar loki eta Type E (en) | ||
| Internet domeinua | .cm | ||
| prc.cm… | |||
Kamerun erdi-mendebaldeko Afrikan dago, ipar latitudeko 1° eta 13° artean, eta ekialdeko longitudeko 8° eta 17° artean. Nigeriarekin du muga mendebaldean eta iparraldean, Txadekin ipar-ekialdean, Afrika Erdiko Errepublikarekin ekialdean, eta Ekuatore Ginearekin, Gabonekin eta Kongoko Errepublikarekin hegoaldean. Hego-mendebaldean 402 kilometroko kostaldea du Ozeano Atlantikoako Gineako golkoaren ertzean.[3]
Lau zati bereizten dira Kamerungo lurraldean:
Ibai nagusiak Sanaga eta Benue dira. Sanaga Atlantiko Ozeanora isurtzen da, eta Niger ibaiaren adarra da Benue.
Kamerungo klima beroa da, ekuatorean baitago. Urtean 21-28 °C bitarteko tenperaturak ditu, mendietan izan ezik. Iparraldean hegoaldean baino euri gutxiago egiten du: itsasertzean, 3.800 mm urtean, eta erdiko ordokian 1.500 mm. Hegoaldean bi sasoi lehor izaten dira (abendua-otsaila eta uztaila-iraila), eta iparraldean bakarra (urria-apirila). Hegoaldean oihanak daude, erdialdean hosto iraunkorreko eta erorkorreko basoak, eta iparraldean sabana da nagusi.
Kamerungo lehen biztanleak pigmeoak izan bide ziren. Duela 2.000 urte inguru, Afrikako ekuatore inguruetako bantuak iritsi ziren. 500. urtearen aldean, Sao zibilizazioa garatu zen Txad aintziraren ertzean. Horren ondorengoak izan ziren Kanem eta Bornu inperioak. XV. mendearen bukaeran, portugaldarrak iritsi ziren itsasertzera, eta 1520tik aitzina lur sailak landu zituzten eta esklaboen salerosketan aritu ziren. XIX. mendean britainiarrek esklaboen salerosketa debekatu zutenean, Bioko uhartean kokatu ziren, espainiarren baimenaz, itsasertza zaintzeko.
XIX. mendean, britainiarrek protektoratua ezarri nahi zuten lurralde horietan, eta Kamerungo barne aldera sartu ziren. Hala ere, Alemaniar Inperioak hartu zuen lurralde osoa 1884an, eta Kamerun izeneko koloniaren barnean sartu. 1887an, Jaunde hiria sortu zuten.
Lehen Mundu Gerraren ondoren, Nazioen Ligak bi zatitan banatu zuen Kamerun, Frantziaren mendekoa bata eta Erresuma Batuaren mendekoa bestea. 1960an, Frantziaren mende zegoen zatiak independentzia lortu zuen. Britainiarren mende zegoen zatia, berriz, bitan banatu zen 1961ean: iparraldea Nigeriari lotu zitzaion, eta hegoaldeak Frantziarena izandako zatiarekin bat egin zuen federazio batean.
Erresuma Batuko eta Frantziako koloniak elkartu zirelarik, estatu federal bat osatu zen, 1972an, erreferendum bidez, batu zen arte.[4] 1960az gero agintean zegoen Ahmadou Ahidjo presidentearen esku geratu zen aginpide betearazlea. Ahidjok erregimen gogorra finkatu zuen; gogortasun hori salatu zuten giza eskubideen aldeko europar elkarteek, milaka preso politiko zeudela jakin zutelarik. 1982an, presidenteak dimisioa aurkeztu zuen ustekabean, eta Paul Biya lehen ministro ohiaren esku gelditu zen kargua, nahiz eta Ahidjo izan zen aurrerantzean ere Kamerungo Batasun Nazionala (UNC) legezko alderdi bakarraren burua.
Biyak zenbait estatu kolperi aurre egin behar izan zien. 1983an, Ahmadou Ahidjok erbesteratu behar izan zuen, Biyaren kontrako konplota bultzatu izanaz akusatu baitzuten. 1985ean, UNC alderdiak RDPC (Kamerungo Herriaren Elkartasun Demokratikoa) izena hartu zuen, baina bide politiko berari jarraitu zion, harik eta 1991n oposizioko alderdiak onartu ziren arte. Izan ere, 1990 aldean, herritarren eta oposizioaren kontrako jarrera nagusitzen ari zela ikusirik, zenbait berrikuntza egin behar izan zituen Biyak. Dena dela, oposizioan ez zegoen batasunik, eta 1992ko lehenengo hauteskunde alderdi-anitzetan Paul Biya hautatu zuten berriro. Oposizioak, atzerriko begiraleen onespenarekin, iruzurra salatu zuen, baina gobernuak ez zuen onartu aldaketarik. Ipar-ekialdean John Fru Ndik, FSD (Frente Sozial Demokrata) alderdiko buruzagiak, presidente izendatu zuen bere burua eta, eskualde hartan nagusitzen ari zen nahasmenduari aurre egiteko, larrialdi egoera ezarri zuen gobernuak. Bestalde, koalizio gobernu bat osatu zuen, RDPC nagusi zela, eta zapalkuntza gogorra bideratu zen gobernuaren kontrako adierazpenen aurka.
Oposizioko alderdiek ez zuten batasunik lortzen (Errepublikaren Aldeko Mugimendua zegoen batetik, FSD bestetik, Demokraziaren eta Aurreramenduaren Batasun Nazionala, UNDP ere bai), eta barne zatiketa handiak izan ziren haien baitan; egoera nahasi horrek Biyari indar eman zion 1996ko udal hauteskundeetarako. 1997an, berriro izan zen garaile Biya, beste zazpi urterako. Azpimarratzekoa da, dena dela, hauteskunde haietan hiru milioi biztanlek bakarrik izan zuela botoa emateko eskubidea, gainerako guztiak "atzerritartzat" hartu baitzituen gobernuak. 1998an istiluak sortu ziren Nigeriaren eta Kamerunen artean, bien artean muga egiten duen Bakassi penintsula aberatsaren gaineko nagusitasuna dela-eta. 2004an eta 2011n, berriz ere Biyak irabazi zituen presidentetzarako bozak, baina sektore batzuek zalantzan jarri zuten hauteskundeen garbitasuna.
2014tik aurrera, Boko Haramen eta Nigeriako armadaren arteko gatazkak eragina izan zuen Kamerun iparraldean ere.[5] 2015eko abenduan, milizia islamistak bahiturik zeuzkan 900 gatibu askatu zituen bertako armadak, Defentsa ministroak adierazi zuenez.[6] 2016an, manifestazioak eta grebak egiteari ekin zieten Ipar-mendebaldea eta Hego-mendebaldea eskualdeetako independentista ingeles hiztunek, euren aldarrikapenak entzunarazteko, eta gobernuaren erantzuna errepresioa izan zen. 2017ko urtarrilean buruzagi ugari atxilotu zituzten, eta horren ostean sortu zen independentzia borroka armatuaren bidez aldarrikatzen duen mugimendua. 2017ko urriaren 1ean independentzia aldarrikatu zuten: Ambazoniako estatua. Egoera are gehiago gaiztotu zen orduz geroztik. Hainbat gobernuz kanpoko erakunderen arabera, 2017-2018 bitartean 3.000 zibil hil ziren talde armatuen eta armadaren arteko borroken ondorioz. Amnistia Internazionalarentzat, 400 ziren hildako zibilak.[4]
2018an, zazpigarren aldiz jarraian hartu zuen presidente kargua Paul Biyak.[7]
Indarrean dagoen 1996ko konstituzioaren arabera, Kamerun errepublika presidentzialista da. Presidentea da estatuburua, eta lehen ministroa gobernuburua. Presidentetzarako hauteskundeak zazpi urtez behin egiten dira. Parlamentuak bi ganbera ditu: Nazio Biltzarra (Assemblee Nationale, 180 kide) eta Senatua (Senat, 100 kide).[3]
Herrialdea 10 eskualdetan banaturik dago, eta horiek 58 departamendutan azpibanaturik daude.
| Mapa | Izena | Frantsesezko izena | Hiriburua | Eremua[2] (km2) | Biztanleria (2015)[2] | |
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| 1 | Adamawa | Adamaoua | Ngaundere | 63.701 | 1.201.000 | |
| 2 | Erdialdea | Centre | Jaunde | 68.953 | 4.159.500 | |
| 3 | Ekialdea | Est | Bertua | 109.002 | 835.600 | |
| 4 | Iparralde Urruna | Extrême-Nord | Marua | 34.263 | 3.993.000 | |
| 5 | Kostaldea | Littoral | Duala | 20.248 | 3.355.000 | |
| 6 | Iparraldea | Nord | Garua | 66.090 | 2.442.600 | |
| 7 | Ipar-mendebaldea | Nord-Ouest | Bamenda | 17.300 | 1.968.600 | |
| 8 | Hegoaldea | Sud | Eboloea | 47.191 | 749.600 | |
| 9 | Hego-mendebaldea | Sud-Ouest | Buea | 25.410 | 1.553.300 | |
| 10 | Mendebaldea | Ouest | Bafussam | 13.892 | 1.921.600 | |
| Kamerun | Cameroun | Jaunde | 466.050 | 22.179.700 | ||
22,1 milioi biztanle zituen 2015ean.[2] Adinari dagokionez, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak, % 42,3; 15-24 urte bitartekoak, % 20; 25-54 urte bitartekoak, % 30,6; 55-64 urte bitartekoak, % 3,9; eta 65 urtetik gorakoak, % 3,1. Bizi itxaropena 62,8 urtekoa da: 61,1 urtekoa gizonezkoena eta 64,6 urtekoa emakumezkoena (2021eko zenbatespenak).[3]
250 talde etniko daude Kamerunen. Bamileke-Bamu (% 24,3), Beti-Bassa-Mbam (% 21,6), Biu-Mandara (% 14,6), Fula-Hausa (% 11), Adamawa-Ubangi (% 9,8) eta ekialdeko herriak (% 7,7) dira garrantzitsuenak.[3]
24 hizkuntza talde daude herrialdean: bassa, bikya edo furu, kanuriera, ngumba, bamun, fula edo fulfulde, ewondo...)[8] Hizkuntza ofizialak ingelesa eta frantsesa dira: lehenengoa Ipar-mendebaldea eta Hego-mendebaldea eskualdeetako jendeak hitz egiten du (biztanleriaren bostena inguru dira), eta bigarrena gainontzeko kamerundarrek. Hala ere, ingeles hiztunak alor guztietan bazterturik daude.[4] Bestela, Camfranglais izeneko pidgina oso hedaturik dago hirietan.
Katolikoak % 38,3 dira, protestanteak % 25,5, bestelako kristauak % 6,9, musulmanak % 24,4, animistak % 2,2, eta erlijiorik gabeak % 2,2 (2018ko zenbatespena).[3]
Kamerunek petrolio hobi aberatsak eta nekazaritzarako lurralde aski egokiak ditu: horri esker, Saharaz beheko Afrikako lurraldeetan ekonomia aurreratuenetakoa du. Dena dela, gainerako herri azpigaratuen arazo bertsuei aurre egin behar die, adibidez barne egoera nahasiak negozioetarako sortzen duen giro kaskarra eta administrazio publiko astun-erraldoia. 1990az gero, Nazioarteko Diru Funtsaren programetan parte hartzen du eta, horri esker, industriak indar hartu du eta inbertsioak areagotzen ari dira, nekazaritzaren eta merkataritzaren mesedetan.
Ekonomia indartzeko ahalegin horietan pribatizazioa bultzatu zen, alor publikoko langile asko kaleratu eta beste askoren soldata murriztu zen, eta horrek haserrea sortu zuen herritarren artean. Hasierako aurreikuspenak oso itxaropengarriak ziren arren, gobernuak ez zuen behar adinako arrakastarik izan plangintza horiek aurrera eramatean, arazo ugariri aurre egin behar izan zielako: besteak beste, nahasmenduari, ustelkeriari eta kanpo zor handiari.
Nekazaritza izan da tradizioz jarduera nagusia (barne produktu gordinaren % 16,7 hartzen du, eta langileen % 70 inguru 2001ean), eta industria indartzen ari da: ehungintza eta elikagai industria, aluminioa. Merkataritzarako erabiltzen diren nekazaritzako gaietan, batez ere kafean eta kakaoan (gai horiek hartzen dute kanpo merkataritzako irabazien % 40), eta petrolioan (diru sarreren bi heren) oinarritua da Kamerungo ekonomia. Zura eta haren eratorriak ere garrantzi handiko gaiak dira (esportazioen % 9).
Etnia bakoitzak bere kultura eta ohiturak ditu. Musika mota asko egiten da: hegoaldeko oihaneko jendeen artean danborra, eta iparraldekoen artean xirula dira musika tresna nagusiak. Charlotte Dipandak, Kareyce Fotsok, Manu Dibangok, Sally Nyolok eta Richard Bonak arrakasta lortu dute musika tradizionala eta modernoa fusionatuz.
Era askotako eskulanak egiten dira: fulanien larru lanak ezagunak dira, mendebaleko mendietako kirdien eta matakanien buztin-lanak oso aintzat hartuak dira, eta orobat tikarrek egiten dituzten kobrezko pipak ere. Sartaldeko artea ere, literatura eta zinema, zabaltzen ari da. Aipatzekoak dira Mongo Beti, Calixthe Beyala, Djaïli Amadou Amal eta Léonora Miano eleberrigileak.
Kamerungo futbol selekzio nazionalak sekulako astindua eragin zuen 1990eko Italiako Munduko Txapelketan, final-laurdenetarako sailkatu baitzen, Roger Milla aurrelari beteranoa buru zuela. Afrikako Nazioen Kopan, berriz, bost aldiz lortu du garaipena.[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
