From Wikipedia, the free encyclopedia
Gaspar Melchor de Jovellanos [ĥobejAnos], baptita kiel Baltasar Melchor Gaspar María de Jove Llanos y Ramírez[1][2] (naskiĝis en Ĥiĥono la 5-an de januaro 1744, mortis en Puerto de Vega, Navia, Asturio la 27-an de novembro 1811) estis hispana verkisto, juristo kaj politikisto klerisma.
| Gaspar Melchor de Jovellanos | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Persona informo | |||||
| Gaspar Melchor de Jovellanos | |||||
| Naskonomo | Baltasar Melchor Gaspar María de Jovellanos | ||||
| Naskiĝo | 5-an de januaro 1744 en Ĥiĥono | ||||
| Morto | 27-an de novembro 1811 (67-jaraĝa) en Puerto de Vega | ||||
| Tombo | Capilla de Nuestra Señora de los Remedios (en)   vd | ||||
| Lingvoj | astura • hispana vd | ||||
| Loĝloko | Museo Jovellanos vd | ||||
| Ŝtataneco | Hispanio vd | ||||
| Alma mater | Real Monasterio de Santo Tomás (en) vd | ||||
Memorigilo  | |||||
| Familio | |||||
| Gefratoj | Xosefa Xovellanos (en) vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | politikisto ekonomikisto advokato filozofo verkisto juristo vd | ||||
| Laborkampo | Ekonomiko vd | ||||
| |||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Li naskiĝis en nobela familio de Ĥiĥono, kvankam neriĉa. Post unuaj studoj en Ĥiĥono, en 1757 li translokiĝis al Oviedo por studi Filozofion en ties universitato. En 1760, sub protekto de la loka episkopo, li eliris al Avilo por realigi ekleziajn studojn. En 1761 li gradiĝis eklezie en Osma (Sorio), kaj licenciĝis en la Universitato de Avilo en 1763. En 1764 li iris al la Universitato de Alkalao, por sekvi ekleziajn studojn, kaj gradiĝis denove. Tie li ekkonis estontajn kolegojn kiaj Cadalso kaj Campomanes.
Post licenciĝo li okupis postenon en 1767 de juristo en Sevilo kaj altiĝis je kategorio en 1774. En 1775 li estis unu de la fondintoj de la Sociedad Patriótica Sevillana, el kiu li estis sekretario pri artoj kaj metioj.
En 1778 sukcesis translokiĝi al Madrido, parte danke al helpo de la duko de Alba, kiun li estis traktinta en Sevilo. En Madrido li partoprenis en la babilrondo de la grafo Campomanes, tiam altranga akuzisto, kiu mendas al li distintajn laborojn de li ŝatitajn, rekonante en Jovellanos homon de ampleksa eduko kaj valoro por la ekonomia fako. En 1782 li ekformis parton de la komitato por fondi la ekonomian nacian institucion Banko de Sankta Karlo, antaŭulo de la Banko de Hispanio. Li estis membro de komerca fako de la Sociedad Económica Matritense kaj, ekde decembro de 1784, ties direktoro. Li verkis diversajn studojn pri ekonomio de Hispanio, inter kiuj elstaras la Informe sobre la Ley Agraria (raporto pri agrikultura leĝo) per kiu li defendas la liberigon de la grundo, laŭ la liberala pensaro, regulo pri kiu la tiamaj ŝtataj konsilistoj esperis reformi kaj modernigi la hispana agrikulturon.
Tute integrita en la madrida kultura vivo, li estis membro de la Reĝa Akademio de Historio (1779), de la Reĝa Akademio de Sankta Fernando (1780) kaj de la Real Academia Española (1781).
Tamen, la komenco de la Franca Revolucio paraliziĝis dum la reĝado de Karlo la 4-a la idearo de la kleristoj kaj apartigis el la publika vivo la majoritaton de la plej progresemaj pensuloj.
Post la elposteniĝo de lia amiko kaj eksministro Francisco de Cabarrús, Jovellanos deviĝis eliri el la ĉefurbo, ekziligita, kaj setlis en sia naskiĝurbo en 1790, kio li verkis Informe sobre espectáculos (raporto pri spektakloj) kiun mendis al li la Reĝa Akademio de Historio kaj veturis tra Asturio, Kantabrio kaj Eŭskio por ekkoni la situacion de la minoj de karbo kaj la eblojn pri ties konsumo. Jovellanos jam estis montrinta favora al la pligrandigo de ties produktado, por kio necesis liberigi la ekspluatadon de ties mineraloj. Post siaj priminaj veturadoj prezentis naŭ raportojn pri la rezultoj de sia misio kaj atingis liberaligon parte de la ekspluatado de karbo en 1793.
El 1790 al 1791 veturis foje al Salamanko por reformi la lernejojn de la Militordenoj. Kiel subdelegito pri vojoj en Asturio (1792) li klopodis akceli la konkludon de la laboroj por la ŝoseo al Kastilio (kiuj estis komencintaj en 1771), por finigi la izoligon de Ĥiĥono, sed manko de mono maleblis ties finigon.
Iniciate de Jovellanos oni kreis en 1794 la Reĝan Instituton Asturian pri Naŭtiko kaj Mineralogio en Ĥiĥono, kie li klopodis apliki la idearon de la Klerismo al la instrusistemo.
Post la alianco kun Francio revolucia, Manuel Godoy intencis realigi iajn reformojn kaj kalkuli kun plej gravaj tiamaj kleristoj, pro kio li proponis al Jovellanos postenon de ambasadoro en Rusio sed tiu malakceptiĝin. Tamen en novembro de 1797 li akceptis la postenon de ministro pri juraj aferoj ekde kie li klopodis reformi justicon kaj malgrandigi la influon de la Inkvizicio, sed post naŭ moonatoj en la registaro li demiziis la 16-a de aŭgusto de 1798 kaj revenis al Ĥiĥono. Tie li planis la kreadon de Akademio Asturia kiu celus la studon de la historio kaj de la asturia lingvo, kaj prilaboris 200 ŝlipojn pri asturia vortotrezoro.
En decembro de 1800, post la elpostenigo de Mariano Luis de Urquijo kiel ĉefministro, revenis Godoy al la povo kaj ordonis la areston de Jovellanos la 13-a de marto de 1801 kaj ties ekzilon al Majorko, unue al la monaĥejo de la nuna municipo de Valldemosa kaj poste al la prizono de la kastelo de Bellver. Dum la jaroj de prizono malboniĝis liaj fizikaj problemoj kaj pligrandiĝis lia religieco. Liberigita la 6-a de aprilo de 1808, post la Tumulto de Aranjuez, malalceptis formi parton de la registaro de Jozefo la 1-a kaj reprezentis Asturion en la registaro de la Junta Central, kies regularon redaktis kun Martín de Garay. Tiu registaro post la eniro de la francoj en Andaluzio devis abandoni Sevilon kaj rifuĝiĝi en Kadizo. La propagando de la nobeluloj kiuj malakceptis kunsidon de Kortezoj provokis la falon de la Junta Central kaj la starigon de Regenteco, kies regularo estis redaktita denove de Jovellanos kaj Martín de Garay. La kalumnioj kontraŭ la centrajuntistoj kondukis kelkajn el tiuj abandoni Kadizon, kaj tion same faris Jovellanos kiu elŝipiĝis al Asturio, sed ŝtormo kondukis lin al Muros la 6-a de marto de 1810. Li restis en Galegio kelkajn monatojn kaj verkis politikan justigon de sia agado en la Junta Central, nome Memoria en defensa de la Junta Central, kiu presiĝis en Korunjo. Post la foriro de la francoj el Ĥiĥono, la 27-a de julio de 1811 abandonis Galegion kaj revenis al Ĥiĥono, kvankam franca kontraŭatako devigis lin denove foriri. Malsana je pulmoj, li mortiĝis en Puerto de Vega la 27-a de novembro de 1811.
Jovellanos kultivis variajn literaturajn ĝenrojn (kiaj poezio kaj teatro) sed liaj ĉefaj verkoj estis eseoj pri ekonomio, politiko, agrikulturo, filozofio, kutimaro, el la reformista spirito de la Klera Despotismo. Inter ili estas Informe sobre la ley agraria kiun li verkis en unua versio en 1784 sed kiun li sendis nur en 1787 al la Sociedad Económica Matritense, kiu resendis ĝin al la Konsilantaro de Kastilio kaj kiu estis publikita en 1795.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
