La bengala aŭ bangla lingvo (propralingve; বাংলা ভাষা, Bāṃlā bhāṣā, Bangla bhasha) apartenas al la hindeŭropaj lingvoj. Minimume 215 milionoj da personoj parolas ĝin kiel gepatran lingvon (2005) en Suda Azio [mankas fonto]. Ĝi apartenas al la tiel nomataj mondolingvoj (pli ol 100 milionoj da parolantoj) kaj okupas la lokon 7a laŭ la kvanto de la parolantoj en la mondo. El la parolantoj pli ol 140 milionoj da homoj vivas en Bangladeŝo, kie la bengala lingvo estas oficiala lingvo, nacia lingvo kaj la plej parolata lingvo. Fakte la nacia kaj oficiala estas la Moderna Normiga Bengala (Literatura Bengala).[1][2][3][4] Ĝi utilas kiel la lingvafrankao de la lando, kaj 98% el Bangladeŝanoj estas fluaj parolantoj en Bengala (inklude dialektojn) kiel unua lingvo.[5][6]
| Bengala lingvo | |
| Bangla (বাঙলা) | |
 | |
| natura lingvo • moderna lingvo | |
|---|---|
| bengala-asama lingvaro | |
| Parolata en | Bangladeŝo, Barato, kaj dise en pluraj aliaj landoj |
| Parolantoj | 300 000 000 |
| Skribo | bengala skribo, bengallingva brajlo |
| Lingvistika klasifiko | |
| Hindeŭropa lingvaro | |
| Oficiala statuso | |
| Oficiala lingvo en | Bangladeŝo, Okcidenta Bengalio (Barato) |
| Reguligita de | ne ekzistas Akademio por starigi lingvajn regulojn |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-1 | bn |
| ISO 639-2 | ben |
| ISO 639-3 | ben |
| SIL | BNG |
| Glottolog | beng1280 |
| Angla nomo | Bangla |
| Franca nomo | bangla |
En Barato vivas pli ol ĉirkaŭ 75 milionoj da parolantoj. Tie ĝi estas unu el 22 oficialaj lingvoj. En la federaciaj ŝtatoj Okcidenta Bengalio kaj Tripuro inkluzive de la ĉefurboj Kolkato kaj Agartalo ĝi estas la dua plej grava lingvo post la hinda lingvo. Ĝi estas parolata ankaŭ ĉe la Barak Valo en la ŝtato Asamo. Ĝi estas parolata ankaŭ en diversaj partoj de la Bramaputra valo de Asamo. Estas Bengalaj mezlernejoj kiuj plenumas la postulojn de la komunumo. La bengala estas instruata ankaŭ en variaj altlernejoj kaj universitatoj en Asamo. Ĝi estas ankaŭ la plej parolata lingvo en la insuloj Andamanoj kaj Nikobaroj en la Golfo de Bengalo.[7] Ĝi estas parolata ankaŭ fare de gravaj minoritatoj en aliaj ŝtatoj kiel Ĝarkhando, Biharo, Mizoramo, Meghalajo, Madja Pradeŝo kaj Odiŝo.
Aliaj homoj ĝin parolas en aliaj landoj, kiel Malajzio, Nepalo, Sauda Arabio, Singapuro, la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Britio kaj Usono. Kun pli ol ĉirkaŭ 300 milionoj da parolantoj tutmonde (laŭ la censo de Barato de 2011), la Bengala lingvo estas kutime enkalkulita kiel sesa aŭ sepa indiĝena lingvo plej parolata en la mondo laŭ loĝantaro.[8]
Vortaroj el la komenco de la 20-a jarcento atribuis iomete pli ol la duono de la Bengala vortotrezoro al indiĝenaj vortoj (t.e., nature modifitaj sanskritaj vortoj, koruptitaj formoj de sanskritaj vortoj, kaj pruntoj el ne-hindeŭropaj lingvoj), ĉirkaŭ 30 procenton al nemodifitaj sanskritaj vortoj, kaj la ceteron al eksterlandaj vortoj.[9] Dominante en la lasta grupo estas la Persa lingvo, kiu estas ankaŭ la fonto de kelkaj gramatikaj formoj. Pli ĵusaj studoj sugestas ke la uzado de indiĝenaj kaj eksterlandaj vortoj pliiĝis, ĉefe pro la prefero de Bengalaj parolantoj por la parola stilo.[9]
Bengala estas la kvara plej rapide kreskiĝanta lingvo de Barato, post Hindia en la unua rango, la Kaŝmira en la dua rango, kaj la Manipura, kun la Guĝarata, en la tria rango, laŭ la abrata popolnombrado de 2011.[10]
Bengala disvolviĝis laŭlonge de pli ol 1 300 jaroj. La Bengala literaturo, kun sia jarmila literatura historio, estis etende disvolvigita dum la Bengalia renesanco kaj estas unu el la plej fekundaj kaj diversaj literaturaj tradicioj en Azio. La Movado por bengala lingvo el 1948 ĝis 1956 postulante, ke la Bengala estu oficiala lingvo de Pakistano helpis Bengalian naciismon en Orienta Bengalio kio kondukis al la apero de Bangladeŝo en 1971. In 1999, UNESCO agnoskis la 21an de Februaro kiel Internacia Tago de la Gepatra Lingvo kiel rekono de la lingvomovado.[11][12]
Fama lingvisto, Profesoro Muhammad Abdul Hye, iam fame notis, ke la Bengala estis la "franca lingvo de oriento". Li estis aludante ne nur al la dolĉeco de la lingvo, sed ankaŭ al la profunda uzado de konotacio, prononcado kaj subtileco de la lingvo.[13]
Gramatiko
Bengalaj nomoj ne ricevas genron, klo kondukas al minimumaj ŝanĝoj de adjektoj (fleksio). Tamen, nomoj kaj pronomoj estas modere deklinaciitaj (ŝanĝoj depende de ilia funkcio en la frazo) en kvar kazoj dum la verboj estas tre konjugaciitaj, kaj la verboj ne ŝanĝas sian formon depende de la genro de la nomoj.
Kiel lingvo de grava fino, la Bengala sekvas vortordon Subjekto Objekto Verbo, kvankam oftas variaĵoj en tiu afero.[14] Bengala uzas postpoziciojn anstataŭ prepoziciojn kiel oni uzas en angla, latinidaj kaj aliaj eŭropaj lingvoj. Determinantoj sekvas la nomon, dum numeraloj, adjektoj, kaj posesivoj antaŭiras al la nomo.[15] Ĉu-demandoj ne postulas ŝanĝojn en la baza vortordo; anstataŭe, la malalta tono de la fina silabo en la prononco estas anstataŭata per falanta tono. Aldone, elektaj partikloj (ekz. কি -ki, না -na, ktp.) estas ofte enklitikigitaj al la unua aŭ lasta vorto de ĉu–demando. Ki-demandoj estas formitaj pere de metado de la ki-vorto al fokusa pozicio, kiu estas tipe la unua aŭ la dua vorto en la prononco.
Nomoj
Nomoj kaj pronomoj estas fleksiitaj por kazo, nome nominativo, akuzativo, genitivo (posesivo), kaj lokativo.[16] La kazmarkila modelo por ĉiu nomo fleksiita dependas de la grado de vigleco de la nomo. Kiam oni aldonas difinitan artiklon kiel -টা -ṭa (singulara) aŭ -গুলো -gulo (plurala), kiel en la tabelo suba, ankaŭ nomoj estas fleksiitaj por nombro. En plimulto de bengalgramatikaj libroj, oni dividas kazojn en ses kategorioj kaj aldona posesiva kazo (la posesiva formo ne estas agnoskita kiel tipo de kazo fare de la bengallingvaj gramatikistoj). Sed laŭ uz-kriterioj, kazoj estas ĝenerale grupigitaj en nur kvar kategorioj.
|
|
Se kalkulitaj, nomoj prenas unu de malgranda serio de mezurvortoj. Nomoj en Bengala ne povas estis kalkulitaj aldonante la numeralon rekte apud la nomo. Oni devas uzi taŭgan mezurvorton, klasigilon, inter la numeralo kaj la nomo (plimulto da lingvoj de Sudorienta Azio estas similaj tiurilate). Plimulto da nomoj prenas la ĝeneralan mezurvorton -টা -ṭa, kvankam aliaj mezurvortoj indikas semantikajn klasojn (ekz. -জন -jôn por homoj). Estas ankaŭ la klasigilo -ĥana, kaj ties diminutiva formo -ĥani, kiu ligas nur al nomoj kiuj denotacias ion ebenan, longan, kvadratan aŭ maldikan. Tiuj estas la plej maloftaj el la klasigiloj:[17]
| Ekzemplo |
|---|
| নয়টা গরু Nôy-ṭa goru |
| কয়টা বালিশ ôy-ṭa balish |
| অনেকজন লোক Ônek-jôn lok |
| চার-পাঁচজন শিক্ষক Ĉar-pãc-jôn shikkhôk |
Mezurnomoj en Bengala sen siaj korespondaj mezurvortoj (ekz. আট বিড়াল aṭ biṛal anstataŭ আটটা বিড়াল aṭ-ṭa biṛal "ok katoj") estus tipe konsiderataj negramatikaj. Tamen, kiam la semantika klaso de nomo estas komprenita el la mezurvorto, la nomo estas ofte nedirita kaj oni uzas nur la mezurvorton, ekz. শুধু একজন থাকবে। Shudhu êk-jôn thakbe. (laŭvorte "nur unu- (mezurvorto) restos.") estu komprenita por signifi "Nur unu persono restos.", konsiderante la semantikan klason implicitan en -জন -jôn.
Tiukadre, ĉiuj nomoj en Bengala, mala al plimulto de aliaj hind-eŭropaj lingvoj, estas similaj al amasnomoj, nekvantigeblaj, nenombreblaj.
Verboj
Estas du klasoj de verboj: finitivaj kaj ne-finitivaj verboj. Ne-finitivaj verboj ne havas fleksion por tempo aŭ persono, kvankam finitivaj verboj estas tute fleksiigitaj por persono (unua, dua, tria), tempo (nuna, pasinta, estonta), aspekto (simpla, perfekta, progresiva), kaj honoro (intima, familia, kaj formala), sed ne por nombro. Kondicionalo, imperativo, kaj aliaj specialaj fleksioj por modo povas anstataŭi la tempajn kaj aspektajn sufiksojn. La nombro de fleksioj en multaj verboradikoj povas totali pli ol 200.
Fleksiaj sufiksoj en la morfologio de Bengala varias el regiono al regiono, kun minoraj diferencoj en sintakso.
Bengala diferencas el plimulto de Hind-Ariaj Lingvoj en la nula kopulo, nome ke la kopulo aŭ konektila be estas ofte foresta en la estanta tempo.[18] Tiel, "li estas instruisto" estas সে শিক্ষক se shikkhôk, (laŭvorte "li instruisto").[19] Tiukadre, Bengala estas simila al rusa kaj hungara. La gramatiko de la Romaa gramatiko estas ankaŭ la plej proksima al la Bengala gramatiko.[20]
Vortotrezoro
Bengala lingvo havas ĉirkaŭ 100 000 apartajn vortojn, el kiuj 50 000 estas konsiderataj "tadbhava" (propre Hind-arjaj), 21 100 estas "tacama" (pruntoj de Sanskrito) kaj la ceteraj estas pruntoj de aŭstralaziaj lingvoj kaj de aliaj fremdaj lingvoj. La Bengala lingvo estas laŭ esploroj simila al la Asama lingvo kaj havas leksikan similecon de 40 por cento kun Nepala lingvo.[21]
Tamen, tiuj ciferoj ne enkalkulas la grandan proporcion de arkaikaj aŭ tre teknikaj vortoj kiuj estas tre rare uzataj. Krome, diversaj dialektoj uzas pli ampleksajn persan kaj araban vortotrezorojn, ĉefe en diversaj areoj de Bangladeŝo kaj de islamaj plimulte areoj de Okcidenta Bengalio. Hinduoj, aliflanke, uzas pli ampleksan Sanskritan vortotrezorojn ol islamanoj. La normiga bengala lingvo estis bazita nur sus la Nadia dialekto parolita en Hindu-plimultaj ŝtatoj de Okcidenta Bengalio kaj partoj de la islam-plimulta dividaĵo Ĥulna en Bangladeŝo. Ĉirkaŭ 90% de Bengalianoj en Bangladeŝo (ĉirkaŭ 148 milionoj) kaj 27% de Bengalianoj en Okcidenta Bengalio kaj 10% en Asamo (ĉirkaŭ 36 milionoj) estas islamanoj kaj la Bangladeŝaj islamanoj kaj kelkaj el la Barataj Bengalianoj islamanoj parolas pli "pers-arabigitan" version de Bengala lingvo anstataŭ la pli Sanskriteca normiga Nadia dialekto kvankam la plimulto de Barataj Bengalianoj de Okcidenta Bengalio parolas la Rarhian dialekton sendepende de la religio. La produktiva vortotrezoro uzata en verkoj de moderna literaturo, fakte, estas farita ĉefe (67%) de "tadbhava" (propraj), dum "tacama" (sanskritaj) estas nur 25% de la totalo.[22][23] Pruntoj el ne-Hindiaj lingvoj formas la ceteran 8% de la vortotrezoro uzata en moderna Bengala literaturo.
Laŭ Suniti Kumar Chatterji, vortaroj el la komenco de la 20-a jarcento atribuis al iom pli ol 50% de la Bengala vortotrezoro al indiĝenaj vortoj (t.e., nature modifitaj sankritaj vortoj, koruptaj formoj de sanskritaj vortoj, kaj pruntovortoj de ne-hind-eŭropaj lingvoj). Ĉirkaŭ 45% porcento de Bengalaj vortoj estas nemodifite sanskrita, kaj la ceteraj vortoj estas el fremdaj lingvoj.[24] Hegemonia en tiu lasta grupo estis Persa, kiu estis ankaŭ la fonto de kelkaj gramatikaj formoj. Pli ĵusaj studoj sugestas, ke la uzado de indiĝenaj kaj fremdaj vortoj estas pliiĝanta, ĉefe pro la prefero fare de la bengalaj parolantoj de konversacia stilo.[24] Pro jarcentoj de kontakto kun eŭropanoj, tjurkoj, kaj persoj, la Bengala lingvo absorbis multnombrajn vortojn el fremdaj lingvoj, ofte tute integrante tiujn pruntojn en la kernan vortotrezoron.
La plej oftaj pruntoj el fremdaj lingvoj venas el tri diversaj tipoj de kontakto. Post tre forta kontakto kun kelkaj indiĝenaj aŭstraziaj lingvoj,[25][26][27][28] kaj poste kun la Delhia Sultanlando, la Bengala Sultanlando, kaj la Mogola Imperio, kies kortega lingvo estis la Persa, nombraj Arabaj, Persaj, kaj Ĉagatajaj vortoj estis absorbitaj en la vortotrezoron.[29]
Poste, orientaziaj veturantoj kaj poste eŭropa koloniismo alportis vortojn el Portugala, Franca, Nederlanda, kaj plej grave el la angla lingvo dum la epoko de la kolonia periodo.
Historio
La plej antikvaj skribaj atestoj pri la lingvo estas kolekto de 47 kantoj de diversaj poetoj, la Ĉarjapado.
Skribsistemo
Kiel ĉiuj aliaj Hindiaj skriboj ĝi devenas de la Brahmia skribo. Jen ties literoj, kun la okcidenta nagaria skribo ekvivalentoj, kaj prononco:
Vokaloj
| Baza vokalo | Transliterumo | Prononco |
|---|---|---|
| অ | a | larĝa o |
| আ | ā | a |
| ই | i | i (La bengala lingvo ne havas longecon de vokaloj.) |
| ঈ | ī | i (La bengala lingvo ne havas longecon de vokaloj.) |
| উ | u | u (La bengala lingvo ne havas longecon de vokaloj.) |
| ঊ | ū | u (La bengala lingvo ne havas longecon de vokaloj.) |
| ঋ | ṛ | silabo ri |
| ৠ | ṝ | longa silabo ri (Moderna bengala lingvo ne uzas tion.) |
| ঌ | ḷ | silabo li (Moderna bengala lingvo ne uzas tion.) |
| ৡ | ḹ | longa silabo li (Moderna bengala lingvo ne uzas tion.) |
| এ | e | e (en sanskrito ĉiam longa) |
| ঐ | ai | oj kun larĝa o |
| ও | o | o (en sanskrito ĉiam longa) |
| ঔ | au | oŭ kun larĝa o |
| ঃ | ḥ | visarga: iom simile al ĥ, sed malpli forta |
| ্ | virāma: forigas aŭtomatan vokalon |
Konsonantoj
| Baza konsonanto | Transliterumo | Prononco |
|---|---|---|
| ক | ka | ka (ne aspirata). |
| খ | kha | kh, kun forta aspiro, do simile al k + h. |
| গ | ga | ga, sen aspiro. |
| ঘ | gha | gha, kun forta aspiro. |
| ঙ | ṅa | kun la ng-sono en ekzemple angla sing. (Tiu silabo estas pure teoria en la sanskrita, ĉar la konsonanto ng povas aperi nur tuj antaŭ k, kh, g aŭ gh en tiu lingvo.) |
| চ | ca | ĉa, sen aspiro. |
| ছ | cha | ĉha, kun forta aspiro. |
| জ | ja | ĝa, sen aspiro. |
| ঝ | jha | ĝha, kun forta aspiro. |
| ঞ | ña | na (tradicia sono estas nja, kiel la hispana ñ) |
| ট | ṭa | ta, sen aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| ঠ | ṭha | tha, kun forta aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| ড | ḍa | da, sen aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| ঢ | ḍha | dha, kun forta aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| ণ | ṇa | na, kun forta aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| ত | ta | ta, sen aspiro. |
| থ | tha | tha, kun forta aspiro. |
| দ | da | da, sen aspiro. |
| ধ | dha | dha, kun forta aspiro. |
| ন | na | na |
| প | pa | pa, sen aspiro. |
| ফ | pha | pha, kun forta aspiro. Ankaŭ ĉi tiu konsonanto havas sonon "f". |
| ব | ba | ba, sen aspiro. |
| ভ | bha | bha, kun forta aspiro. |
| ম | ma | ma |
| য | ya | ĝa |
| র | ra | langopinta ra |
| ল | la | la |
| শ | śa | ŝa |
| ষ | ṣa | ŝa |
| স | sa | sa |
| হ | ha | ha |
| ড় | ṛa | ra, sen aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| ঢ় | ṛha | rha, kun forta aspiro, kun la lango fleksita supren-malantaŭen. |
| য় | ẏa | ja |
Ligiloj al Esperanto
- Aparte konata bengala esperantisto estas Probal Daŝgupto
Literaturo
Gazetoj
Bildaro
Bangla
Bangla
Fontoj de modernaj Bengalaj vortoj- Tôdbhôbo (denaskaj)
- Tôtshômo (Sanskritaj reprunteprunoj)
- Bideshi (fremdaj prunteprunoj)
Referencoj
Bibliografio
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
