From Wikipedia, the free encyclopedia
La Kristana Literaturo konsistas en korpuso de verkoj originita de kristanaj eventoj, de la figuro de Jesuo kaj de ties influoj kaj efikoj en la historio.
La intereso por la patristika literaturo, intencita kiel specifa temo datiĝas je komenco de 4-a jarcento, kaj aperas poste en la teologiaj traktadoj kaj en la Homiletiko; la intenco ne estas historia-scienca sed precipe apologia, nome celanta pruvi kaj konfirmi la ideojn kaj tezojn subtenitajn.
Ĝi fariĝis objekto de “scienca esploro” kaj do studita en la humanisma epoko danke al la scivolemo por la antikvo pliiĝinta en tiu periodo, kaj ankaŭ danke al la ĉeestiĝo en Italio de grekaj kleruloj kiel Johano Besariono kiu kolektis vastan bibliotekon de verkoj neniam alvenintaj al Okcidento kaj sekve donitan al urbo Venecio (unua nukleo de tekstoj kiuj poste konstituigos la Nacian Bibliotekon de Sankta Marko).
Aliaj ekzemploj de kleruloj kun humanismaj kaj filologiaj interesoj por la patristikaj tekstoj estis Erasmo de Roterdamo kaj la hispana komplitensa skolo.
En tiu periodo estis rekuperitaj kaj presitaj aŭtoroj ĝis tiam forgesitaj, kiel Laktancio. Humanismo ne havis tendencojn kontraŭ-paganajn aŭ kontraŭ-kristanajn; male, diversaj kristanaj aŭtoroj ekesploris la paganan kulturon, kiel Lorenzo Valla kiu malkovris la neaŭtentikecon de la Donaco de Konstantino.
En la unua duono de la 16-a jarcento, dum la protestanta Reformacio kaj sinsekvaj priteologiaj disputoj, la studoj pri la Patroj eniĝas kiel “tradicio, al kiu necesas adheri kiel al la origina vero kaj gvido por solvi priteologiajn kontrastajn interpretojn; en tiu periodo la aliro al la literatura antikva korpuso estas prefere “kontraŭversia-teologia” kaj ofte laŭcela kaj tendenca. La esploroj, do, de tiu epoko postulas esti legitaj laŭ tiu optiko. Male, naskiĝas diskutoj pri la korekteco de la kontraŭaj kaj kritikindaj manieroj de la antikva eklezio.
Vidita kiel scienca studobjekto, la kristana literaturo kolektas kaj esploras literaturajn tekstojn de ĉiuj aŭtoroj prezentiĝintaj kiel kristanaj, inter kiuj katolikismo, ortodoksismo, patristiko kaj ankaŭ herezuloj, diferenciĝanta, do, el la nura patristiko kaj hagiografio kiuj esploras literaturajn sekciojn malpli ampleksajn.
En la antikvan kristanan literaturon kunfluas du malsamaj fluoj:
Temas pri korpuso de verkoj akumuliĝintaj laŭ la jarcentoj kiu ne limiĝas al la Biblio kiu estas koncepto iom abstrakta, kie inkluziviĝas:
Ekzistas ankaŭ du fluoj kiuj sentas la helenisman influon, nome la homilia literaturo kaj tiu apokalipsa.
La sinagoga kulto inkluzivis por la ekzilitaj hebreoj la instruon pri la Sanktaj Skriboj pere de la publika legado de la bibliaj tekstoj, kaj la homilion (aŭ homilian komenton) kun funkcioj de ekzegezo. La homilia ekzegezo fariĝos la aktuala liturgio de la vorto en la kristanaj eklezioj.
La homilia literaturo esprimas la eskatologiajn atendon kaj la sinsekvan apokalipsan intencitan kiel revelacion de la estontaj eventoj preparantaj al la eterna vivo: ekzemplo estu la Libro de Danielo, precipe en la finaj ĉapitroj.
La kristana literaturo riĉas je apokalipsoj, la plej nota estas tiu de Johano, kies eskatologio malsamas ol tiuj antaŭaj ĉar ĝi asocias Jesuon al la figuro de la Mesio, unktita de Dio.
Unu el la dilemoj kiuj sin prezentis al la unuaj kristanoj estis ĉu pluteni la librojn ĝis tiam konsideritajn porkultajn: ĉu pluuzi la Septuaginton? Ĉu la hebreaj tekstoj utilas por la kristana kulto aŭ ne? Tamen la solvo estis praktike sugestita de la kutimo de la apostoloj frekventi la preĝojn de la templo kaj citi bibliajn tekstojn. Okazis pozicioj malsamaj, radikalemaj foje, kiel tiu de duteista Markiono al kiu la Dio de la Malnova Testamento ŝajnis tro kontraŭa al la koncepto pri Dio liverita de Kristanismo: pro tio li rifuzis preskaŭ la tutan antikvan hebrean Biblion dum instruis ke la unika apostolo estis Paŭlo.
La Biblia kanono konstituiĝis praktike inter la 1-a kaj 2-a jarcento, formante biblion dupartan, la AT kaj NT inter disputoj aparte dum la jaroj 160 kaj 180.
Kristanismo absorbas grandparton de la tekstoj kaj de la ĝenroj, inter kiuj la romanon, spite de iu polemika sinteno rilate ilian interpretadon.
Tiu grupo ampleksas grekajn kaj latinajn verkojn de epoko antaŭanta kristaninon, parte perdiĝintaj dum la incendio de la Biblioteko de Aleksandrio, kies konserviĝas nur fragmentoj. Tiu korpuso akiras gravon ĉe kristanoj plikonsideriĝantaj en la socia skalo kaj disvastiĝantaj en la mondo kaj en antaŭekzistantaj kulturaj medioj (kiel okazos jarcentojn postajn kun la katolikaj misioj): la kristana kulturo eniras en osmozon kun la loka civilizo. Same kiel, kiam okazos konvertiĝoj de helenismaj aŭ romianaj plenkreskuloj, tiuj ĉi enkondukas sin mem kaj sian kulturan bagaĵojn en kristanismon, en sintezo kiu neeviteble kuntrenas novajn elementojn, eĉ literaturajn.
Kelkaj literaturaj formoj tipaj de la mondo greka-romia, konverĝantaj en la literaturon de de helenismaj kristanoj estas:
La antikva kristana literaturo entenas korpuson ekde la unua konservita, la 1-a epistolo al la tesalonikanoj de Paŭlo el Tarsio datiĝinta je 51, ĝis 750 ĉirkaŭ, responde kun la morto de Johano de Damasko.
La plej elstaraj aŭtoroj verkis ĝis la fino de 450, poste komenciĝis la disvastiĝo de la manlibra tradicio.
Tiu korpuso dividiĝas laŭ du fluoj:
La kristanaj aŭtoroj aktivis en la mediteranea baseno kaj en teritorio de la Romia imperio, kie iam okazadis la enaj eventoj de kristanismo (konvencie, ekde Hispanio ĝis Persio. Post la 5-a jarcento, multo da kristana literaturo enŝoviĝis en la novajn Romiajn ŝtatojn.
Krom la greka lingvo kaj tiu latina, estas periferiaj areoj (trans Antiokion) en kiuj oni uzas la sirian lingvon, lingvon por la tradukoj el la greka, kiu interalie realigis la transdonon de multaj grekaj verkoj nekopiitaj ĉar herezaj. Pluaj lingvoj utiligataj estis la armena, la amhara, la kopta kaj la karvela.
Helenismo, florinta kaj disvastiĝinta kun la triumfo de Aleksandro la Granda kaj radikiĝinta en la orienta mediteraneo, influis ankaŭ la romian mondon. Ĝis la fino de la 4-a jarcento, fakte, la greka estas ofte uzata anstataŭ la etnan latinan en la teologiaj kaj filozofiaj verkoj. Jen kelkaj ekzemploj:
Marko Aŭrelio en 170 komunikas kun la filozofoj per la greka lingvo; la egipta Plotino instruas en Romo en sia lernejo, vizitata de politikistoj kaj senatanoj, novplatona ekde 240 ĝis 270, kie oni parolas greke kaj skribas greke; Hipolito el Romo en Romo verkas por kristanoj en la greka. Oportunas ankaŭ evidentigi ke grandaj latinaj filozofoj kaj intelektuloj kiel Seneko la pli juna kaj Cicerono, kiuj tamen esprimiĝas ankaŭ latine, studis kun guvernistoj grekaj kaj konis kaj uzis perfekte la idiomon grekan.
Inter la komenco de la 3-a jarcento kaj fino de la 4-a realiĝas en la romia imperio radikala transformiĝo de la institucioj. Diokleciano el la Kortego de Nikomedio starigas la Tetrarkion, kaj samtempe invitas al la imperia kortego majstrojn pri latina lingvo (inter kiuj Laktancion, tiam ankoraŭ ne kristianiĝantan) por ĝin instruigi al la greklingvaj junuloj, rekonfirmante tiel la superegecon de la latina kiel lingvo de la povo, de la juro, de la administrado, de la Imperio. Malgraŭ tio, jarojn poste, imperiestro Flavio Klaŭdio Juliano skribas ankoraŭ en la “lingvo de filozofia kulturo”, ankoraŭ apogeita ĉe kulturitoj, retoroj kaj rafinitulo.
Ĉirkaŭ la fino de la 4-a jarcento, la latina lingvo komencas altiri intelektulojn: la greka Amiano Marcelino ĝin uzas en siaj “Historioj” kaj Klaŭdio Klaŭdiano, egipta greklingva poeto, celebras la generalon Stilikon en la latinlingvo de la Imperio. Kristanismo alcelas la disvastiĝon de la latino kiu nepriĝas en Okcidento por la filozofio kaj teologio danke al la prestiĝo de kelkaj grandaj pensistoj kiuj esprimiĝas en tiu lingvo, inter kiuj Sofronio Eŭsebio Hieronimo, Ambrozio de Milano kaj precipe Aŭgusteno de Hipono, la plej influa kristana filozofo de la unua jarmilo. [1].
Greka teksto, ankoraŭ unu ekzemplo, la libro Teozofio de la 4-a jarcento citas latine Laktancion.
De la grekalingvaj verkoj atingis nin neniu origina manuskripto kaj malofte integraj kopiaĵoj; tamen multaj rektaj fontoj povas esti rekondukitaj al sia arketipo, kiu certe ne estas la origina teksto: ekzemple, de Porfirio ekzistas nur fragmentoj en diversaĵaj manuskriptoj, ekstrapolitaj el la origina kunteksto. Nerektaj fontoj povas esti citaĵoj de aliaj aŭtoroj. Tiuj nerektaj fontoj, tamen, originas problemaron rilate interpreton ĉar ĉiu aŭtoro citas laŭ sia celo kiu povas distordi la sencon aŭ senvole modifi la originan kuntekston...
Rilate la latinajn verkojn la sorto plibonas: nin atingis manuskriptaj integraj kopioj pli abunde.
Ekde la fino de la 18-a jarcento daŭras malkovriĝi, hazarde, diversaj papirusaj fragmentoj de kristanaj aŭtoroj, ne presitaj, do, en la historiaj kolektoj registrantaj evidente nur la antaŭaĵojn.
tri fragmentojn de la Logia (eldiroj) de Jesuo, ne registritajn en la kvar kanonaj Evangelioj sed en la Evangelio de Tomaso de la kodeksoj de Nag-Hammadi.
Mallonga resuma kronologio:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
