Ψηλορείτης
βουνό στην Κρήτη From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο Ψηλορείτης, γνωστός και ως Ίδη, είναι ορεινός όγκος στην κεντρική Κρήτη με ύψος 2.456 μέτρα.[1] Έχει 5 κορυφές που ξεπερνούν τα 2000 μέτρα: Ίδη (2.456 μ.), Αγκαθιάς (2.424 μ.), Στολίστρα (2.325 μ.), Βουλομένου (2.267 μ.) και Κούσακας (2.209 μ.). Άλλες χαμηλότερες κορυφές είναι η Μαύρη Κορυφή (1.981 μ.) και ο Σκίνακας (1.750 μ.).
| Ψηλορείτης | |
|---|---|
|
  Ψηλορείτης | |
| Ύψος | 2.456 μέτρα |
| Κορυφή | Ίδα |
| Γεωγραφικά στοιχεία | |
| Γεωγραφικό Διαμέρισμα | Κρήτη |
Δείτε επίσης: Κρήτη#Μυθολογία
Πολλοί ιστορικοί της αρχαιότητας αναφέρουν τους Δάκτυλους της Ίδης και την ιστορία της γέννησης του Δία. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης στο 5ο βιβλίο περιγράφει το θρύλο χαρακτηριστικά:
«Οι πρώτοι από αυτούς τους θεούς, τους οποίους έχει καταγράψει η παράδοση, έκαναν την Κρήτη πατρίδα τους και κατοικούσαν γύρο από το Όρος Ίδα, και ονομάστηκαν Ιδαίοι Δάκτυλοι. Εκατό τον αριθμό, κατ' άλλους ήταν μόνο δέκα, από τον αριθμό των δακτύλων των δυο χεριών.[2] Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι της Κρήτης, όπως μας λέει η παράδοση, ανακάλυψαν τόσο τη χρήση της φωτιάς όσο και τη φύση των μετάλλων, καθώς και τα μέσα κατεργασίας τους, στην Άπτερα, στη Βερέκυνθο.[3] Οι συγγραφείς μας λένε ότι ένας απ' αυτούς, ένας Δάκτυλος, λεγόταν Ηρακλής και ίδρυσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες.[4] Μετά τους Ιδαίους Δάκτυλους, σύμφωνα με τις γραφές, εμφανίστηκαν οι εννέα Κουρήτες. Ορισμένοι συγγραφείς αναφέρουν ότι και αυτοί οι θεοί γεννήθηκαν από τη Γη, αλλά σύμφωνα με άλλους, κατάγονταν από τους ίδιους τους Ιδαίους Δάκτυλους και έμεναν στα όρη και στις χαράδρες.[5] Οι Κουρήτες ήταν οι πρώτοι που συγκέντρωσαν πρόβατα σε κοπάδια, εξημέρωσαν διάφορα ζώα, και ανακάλυψαν την παρασκευή του μελιού. Εφηύραν την τέχνη του τόξου και τις τέχνες του κυνηγίου, και δίδαξαν τους ανθρώπους πως να ζουν μαζί.[6] Οι Κουρήτες εφηύραν επίσης τα ξίφη και τα κράνη και τον χορό του πολέμου, με τον οποίο έναν καιρό δημιούργησαν χάος και εξαπάτησαν τον Κρόνο.[7] Όταν η Ρέα γέννησε τον Δία, τον έκρυψε στην Ίδα, και χωρίς να ξέρει ο Κρόνος, ανέθεσε την ανατροφή του στους Κουρήτες που κατοικούσαν γύρο από το βουνό. Οι Κουρήτες τον πήγαν σε μια συγκεκριμένη σπηλιά και τον έδωσαν στις Νύμφες,[8] την Αδράστεια και την Ίδα, κόρες του Κουρήτη Μέλισσου.[9] Οι Νύμφες τάιζαν τον Δια μέλι και γάλα και τον έβαζαν να θηλάζει το μαστό της αίγας που λεγόταν Αμάλθεια.»[10]
Η παλαιότερη αναφορά στους Δάκτυλους είναι εκείνη στη Φυσική Ιστορία του Γάιου Πλίνιου Σεκούνδου, που αναφέρεται σε κάποιο έργο του Ησίοδου το οποίο δεν σώζεται.
«ferrum Hesiodus in Creta eos qui vocati sunt Dactyli Idaei.» (Την εφεύρεση της μεταλλουργίας ο Ησίοδος την αποδίδει στην Κρήτη, σε εκείνους που λέγονταν Ιδαίοι Δάκτυλοι.)
— Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος, Historia naturalis, Liber VII.197
 |
Αυτή η ενότητα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης. Αίτιο: Ελλιπής τεκμηρίωση· αβάσιμη χρήση πηγής για να υποστηριχθεί συγκεκριμένη άποψη, ενώ η πηγή στην πραγματικότητα τεκμηριώνει το αντίθετο. Βλ. σελίδα συζήτησης Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τις σελίδες πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων. |
Στα μέσα του 20ού αιώνα βρέθηκαν στο σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου, μεταξύ πολλών άλλων ευρημάτων, δυο πελέκεις με χαραγμένη την ίδια επιγραφή σε γραμμική Α (2000-1400 π.Χ). Εφαρμόζοντας τις αξίες των συμβόλων της γραμμικής Β, οι επιγραφές αποκρυπτογραφούνται ως «I-DA-MA-TE». Όλοι οι μελετητές συμφωνούν ότι όρος «I-DA-MA-TE» είναι μια αναθηματική αφιέρωση και αναφέρεται σε καποια μινωική θεότητα που λατρευόταν στο σπήλαιο αυτό.[11] Ο αρχαιολόγος Νικόλαος Μπουφίδης ερμήνευσε την επιγραφή ως «Ἴδα ἡ μάτηρ» ή «Ἰδαία ἡ μάτηρ»[12] φράση που εμφανίζεται αυτούσια στην αρχαία ελληνική γραμματεία, για παράδειγμα στον Ορέστη του Ευριπίδη «Ἰδαία μάτηρ, Ἰδαία».[13] Ερμηνεία με την οποία συμφωνεί απόλυτα η γλωσσολόγος Elwira Kaczyńska, και προχωράει παραθέτοντας την ετυμολόγηση της λέξης ἴδα του Ησύχιου του Αλεξανδρέως «ἴδα· μάχη <ἔριδα· μάχην>»[14], την οποία θεωρεί μινωικής προέλευσης και ακριβή, λαμβάνοντας υπόψη και τη φύση των ευρημάτων στο σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου. Το σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου αποτελεί έναν λατρευτικό χώρο, που δεν έχει βρεθεί όμοιος του στην Κρήτη, δεν υπάρχουν καθόλου πήλινα ή άλλου είδους ευρήματα, παρά μόνον όπλα, δεκάδες διπλοί πελέκεις, μαχαίρια θυσιών, λόγχες, ασπίδες και άλλα υπολείμματα, ευρήματα που κατά την Elwira Kaczyńska καταδεικνύουν την πολεμική φύση της θεότητας που λατρεύονταν στον χώρο αυτό,[11] της οποίας το όνομα διέσωσαν οι πέλεκεις (AR Zf 1) (AR Zf 2) που κατά την Elwira Kaczyńska σημαίνει κυριολεκτικά "μητέρα του πολέμου"[11] και αν πάρουμε κατά γραμμα την ετυμολογία του Ησύχιου για τον όρο ἴδα, έχουμε τη "μητέρα των μαχών". Για το δεύτερο συνθετικό MA-TE ο ιστορικός και αρχαιολόγος Γκάρεθ Όουενς συμφωνεί επίσης με την ερμηνεία του Νικόλαου Μπουφίδη μᾶτερ και παραθέτει μια ακόμα μινωική επιγραφή που βρέθηκε στο Παλαιόκαστρο (PK Za 11) και αναφέρει σε γραμμική Α: «I-DA [,] PI-TE-RI»[15], και ερμηνεύει το PI-TE ως το αρσενικό του MA-TE, πάτερ, ενώ θεωρεί ότι το -RI δηλώνει πληθυντικό[16][17], έτσι εδώ έχουμε τους Ιδαίους Πατέρες (ίσως αναφορά στους Ιδαίους δάκτυλους), και σημειώνει ότι αν και υπάρχουν αρκετά ακόμα ευρήματα, και μόνο με αυτούς τους όρους για την μητέρα και τον πατέρα, μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι η μινωική γλώσσα ήταν μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα στενά συνδεδεμένη με την αρχαία ελληνική[18], καθώς οι δυο αυτοί όροι τυχαίνει να είναι από τους σταθερότερους, αν όχι οι σταθερότεροι, σε όλες τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες[19][20], εξαιρουμένων των μικρασιάτικων[17](Γεγονός που αποδομεί τον ισχυρισμό οτι οι Μινωίτες προέρχονταν από τη Μικρά Ασία), άποψη με την οποία συμφωνεί απόλυτα και η Elwira Kaczyńska[21] καθώς και πολλοί άλλοι μελετητές.[22] [23][24] [25][26][27][28][29][30][31][32]
Ανεξάρτητα από την αρχαία σημασία της λέξης Ίδη, ο Θεόκριτος ο οποίος έγραψε σε δωρική διάλεκτο τον τρίτο αιώνα π.Χ. αναφέρει το τοπωνύμιο Ίδη δυο φορές στα Ειδύλλια.
«ἕρπε ποτ᾽ Ἴδαν» (σύρε στην Ίδη)
— Θεόκριτος, Εἰδύλλια (1.105)
«Ἴδαν ἐς πολύδενδρον ἀνὴρ ὑλατόμος ἐλθών» (Στην Ίδα την πολύδεντρη ο ξυλοκόπος ήλθε)
— Θεόκριτος, Εἰδύλλια (17.9)
Αν και ο Θεόκριτος δεν προσδιορίζει σε ποια ακριβώς τοποθεσία αναφέρεται, καθώς αφηγείται φανταστικά περιστατικά σε φανταστικές τοποθεσίες, είναι ωστόσο προφανές ότι στην δωρική διάλεκτο το τοπωνύμιο είναι Ίδη, με την δωρική κατάληξη των θηλυκών ουσιαστικών και επιθέτων σε -α[33][34], ακριβώς όπως το κατέγραψε ο Μάρκο Μποσκίνι στον χάρτη του τον 17ο αιώνα (δεξιά-πάνω), και βέβαια ο Γεώργιος Χορτάτσης στην Πανώρια τον 16ο αιώνα.
«Ἐγὼ δὲ θὲ νὰ παντρευτῶ καὶ βρὲ ἄλλη κορασίδα,
ἀπ’ ὄμορφες ἀρίφνητες ἁπού ‘ν’ ἐπὰ εις τὴν Ἴδα˙»— Γεώργιος Χορτάτσης, Πανώρια (πράξη β΄, στ. 331-332)
Ενώ σε άλλες μη κρητικές και μη δωρικές ελληνικές πηγές το τοπωνύμιο εμφανίζεται ως Ίδη, με την αττική κατάληξη των θηλυκών ουσιαστικών και επιθέτων σε -η.[33]
Στον Ψηλορείτη βρίσκεται το Ιδαίο Άντρο (1.495 μ.), σπήλαιο και αρχαιολογικός χώρος. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, είναι το μέρος όπου ανατράφηκε ο Δίας από τους Κουρήτες και την Αμάλθεια. Σε χαμηλότερο υψόμετρο (1.187 μ.) συνεχίζονται οι ανασκαφές στη Ζώμινθο, εγκατάσταση της μινωικής εποχής.
Το οροπέδιο Νίδα είναι μια εύφορη πεδιάδα σε ύψος 1.400 μέτρα πάνω στον Ψηλορείτη κι απέχει 22 χιλιόμετρα από τα Ανώγεια, 78 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και 58 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Χρησιμοποιείται ως θερινός βοσκότοπος. Στη Νίδα ο επισκέπτης μπορεί να δει τον παραδοσιακό χώρο παραγωγής τυριού, τα μιτάτα και το σπήλαιο Ιδαίο Άντρο, χώρο εξαιρετικού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα το χιόνι στην περιοχή είναι αρκετό. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει εγκαταλειμμένο χιονοδρομικό κέντρο.
Η πρόσβαση στην Ίδη είναι δυνατή από αρκετά μονοπάτια, όπως το κομμάτι Ε4 που ξεκινά από το οροπέδιο της Νίδας (1400 μ.) και φτάνει μετά απο 5 ώρες πεζοπορία. Από την πλευρά του Αμαρίου υπάρχουν διαδρομές όπως το μονοπάτι Ε4 Καταφύγιο Τουμπωτός Πρίνος (1.600μ.)-Τίμιος Σταυρός (2.456μ.) σε περίπου 3 ώρες. Για να πάει κανείς στο καταφύγιο μπορεί να ακολουθήσει το μονοπάτι Ε4 από τον Φουρφουρά (3 ώρες) η με χωματόδρομο από τις Κουρούτες (12 χιλιομ.) Από τα Φουρφουριανά Όρη ξεκινά επίσης διαδρομή από του "Παπά τον Λάκκο" (1.590μ.) και λίγο πιο πέρα απο την Κορακιά (1.580μ.) με μέσο όρο ορειβασίας 3 ώρες. Επίσης, η Στράτα του Ψηλορείτη στρωμένη με πέτρες ξεκινά από το καταφύγιο της θέσης Λάκκος του Μυγερού (1670 μ.) στα Λιβαδιώτικα όρη, έχει πλάτος ενός περίπου μέτρου και σχετικά χαμηλό βαθμό δυσκολίας. Συνδέεται με το Ε4 στην κορυφή του Βουλομένου και κινείται δυτικά προς τον Αγκαθιά μέχρι την Ίδη. Η διάρκεια της συγκεκριμένης διαδρομής είναι 2 με 3 ώρες.
Ο Ψηλορείτης έχει πλούσια πανίδα και χλωρίδα που περιλαμβάνει ενδημικά και στενοενδημικά είδη, τα οποία φύονται μόνο στις πλαγιές του και εντάσεται σε 2 περιοχές NATURA 2000[35][36] και ένα καταφύγιο άγριας ζωής στο ύψωμα Γούρνος πάνω από το Κρουσώνα. Σε βάραθρα έχουν εντοπιστεί σκελετοί ελαφιών και κρητικών αιγάγρων που έχουν εξαφανιστεί. Στην Κρήτη υπάρχουν 17 ενδημικά είδη μαλακίων, εκ των οποίων το είδος Derocera minoicum είναι γνωστό μόνο από μια πηγή στο οροπέδιο της Νίδας. Υπάρχει πλούσια σπηλαιοπανίδα, κάποια είδης της οποίας έχουν εντοπιστεί μόνο σε μια-δύο σπηλιές (π.χ Duvalius mixanigi και Serradium sbordoni).[37]
Τα φρύγανα και η μακία βλάστηση κυριαρχούν μέχρι σε υψόμετρο 1.600 μέτρων. Μερικά είδη των φρυγάνων είναι τα Berberis cretica, Euphorbia acanthothamnos και Astragalus angustifolium ενώ σε μικρότερα υψόμετρα σημαντικό είναι το Sarcopoterium spinosum. Η τυπική μακία βλάστηση του Ψηλορείτη περιλαβάνει πρίνους (Quercus coccifera), ενώ διάσπαρτες βρίσκονται λόχμες τραχείας πεύκης (Pinus brutia) και τα κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens) και τα σφεντάμια (Acer sempervivens) μπορεί να σχηματίσουν συστάδες μέχρι σε ύψος 1.800 μέτρων. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα η βλάστηση αποτελείται από θάμνους κυρίως αγκαθωτών φυτών, όπως το ρείκι. Η περιοχή Μάννα νερού πάνω από το χωριό Καμάρες Ηρακλείου είναι διατηρητέο μνημείο της φύσης από το 1985 για την προστασία του κρητικού κεφαλάνθηρου (Cephalanthera cucullata), μιας ορχιδέας ενδημικής της Κρήτης. Ένα άλλο ενδημικό είδος είναι το Horstrissea dolinicola, το οποίο αναγνωρίστηκε το 1990 στις δολίνες στα πετραδολάκια. Επίσης, είναι το μοναδικό είδος στο γένος. Το είδος κινδυνεύει κρισίμως με εξαφάνιση, καθώς βρίσκεται σε πολύ μικρούς πληθυσμούς (υπολογίζεται ότι συνολικά υπάρχουν λίγες δεκάδες φυτά) σε μια μεγάλη έκταση. Οι δολίνες αυτές αποτελούν σημαντικούς βιοτόπους για τα ενδημικά φυτά της Κρήτης.[38] Το δάσος του Ρουβά που αποτελείται από πρίνους, μαζί με το φαράγγι του Ζαρού νότιά του, έχουν προταθεί για αποθέματα βιοποικιλότητας. Σε αυτά τα δάση αναπτύσεται το κρητικό σφεντάμι (Acer creticus). Τα ενδημικά φυτά της Κρήτης ξεπερνούν τα 100 είδη.[37]
Λόγω της πλούσιας γεωποικιλότητας, του πανέμορφου τοπίου και της αναμφισβήτητης ιστορίας και παράδοσής του, το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη εντάχθηκε, από την ίδρυσή του κιόλας, στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και λίγο αργότερα στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, επιτυγχάνοντας έτσι την παγκόσμια αναγνώριση του τόπου αυτού.
Έκτοτε το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη σε συνεργασία με τους Δήμους του Πάρκου και άλλους αρμόδιους φορείς έχει αναπτύξει την κατάλληλη υποδομή για να παρέχει τόσο στους φιλοξενούμενούς του όσο και στους μόνιμους κατοίκους του μία ποιοτική ζωή σε ένα πρότυπο μη αστικό περιβάλλον.
Σήμερα το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη συμμετέχει ενεργά στις παγκόσμιες προσπάθειες για την προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος, της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και της βιώσιμης, τοπικής ανάπτυξης μέσω του γεωτουρισμού και άλλων μορφών εναλλακτικών τουρισμού.
Στον Ψηλορείτη υπάρχουν δεκάδες σπήλαια, μεταξύ αυτών το Σπήλαιο του Γεροντόσπηλιου στο Μελιδόνι, της Σφενδόνης στα Ζωνιανά, το σπήλαιο Καμηλάρη, το Καραμαϊκό κ.ά. [39]
.jpg)
Από τις 22 ως τις 30 Ιουλίου γίνονται εκδηλώσεις με συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κλπ, προς τιμήν του Αγίου Υακίνθου πλησίον του ομώνυμου ναού που βρίσκεται περίπου στα 1.800 μέτρα.
Στην νοτιοδυτική πλευρά,στην περιοχή του Αμαρίου, στο τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου κάθε χρόνο διεξάγονται τα "Πάνας Δρώμενα" Παγκρήτια Συνάντηση Αοριού, μια τριήμερη εκδήλωση που περιλαμβάνει ανάβαση στο σπήλαιο του Πάνα (πανάρχαιο λατρευτικό σπήλαιο) από το φαράγγι των Πλατανίων, παραδοσιακή τυροκόμηση στ' αόρι, συναυλίες με καταξιωμένους καλλιτέχνες, θεατρικές παραστάσεις, ομιλίες από επιστήμονες με ορειβατικό-σπηλαιολογικό-φυσιολατρικό ενδιαφέρον, σπηλαιολογικά τουρ, κατασκηνωση και διαμονή στο βουνό κ.ά. Η εκδήλωση υποστηρίζεται από τον Δήμο Αμαρίου και την Περιφέρεια Κρήτης.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Απανταχού Λιβαδιωτών με όλους τους φορείς των Λιβαδίων διοργανώνει κάθε χρόνο στα τέλη Ιουλίου την εκδήλωση-γιορτή “Η Στράτα του Ψηλορείτη στο Λιβαδιώτικο Αόρι”. Την προσπάθεια στηρίζει ο Δήμος Μυλοποτάμου και η Περιφέρεια Κρήτης.
Για τον Ψηλορείτη, με αφορμή την ανάδειξή της αναμφισβήτητης ιστορίας και παράδοσής του και του πανέμορφου τοπίου έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του χρηματοδοτούμενου προγράμματος Interreg Ελλάδα - Κύπρος, GEOIN (Γεωτουρισμός στα νησιωτικά γεωπάρκα) εικονική περιήγηση. Στην εικονική περιήγηση έχει δοθεί έμφαση στην ανάδειξη των μικρών και μεγάλων πολιτισμικών θέσεων αλλά και θέσεων γεωλογικού ενδιαφέροντος.
Ο Ψηλορείτης από βορειοανατολικά
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
