Ηράκλειες Στήλες

Οι Ηράκλειες Στήλες, ή επίσης γνωστές και ως Στήλες του Ηρακλή (λατινικά: Columnae Herculis, αρχαία ελληνικά: Ἡράκλειαι Στῆλαι, αραβικά: أعمدة هرقل / α’μιντάτ χαρακάλ, ισπανικά: Columnas de Hércules) ήταν η φράση που χρησιμοποιούταν στην αρχαιότητα για τα ακρωτήρια που είναι εκατέρωθεν του Στενού του Γιβραλτάρ. Η βόρεια στήλη είναι ο Βράχος του Γιβραλτάρ (μέρος του Βρετανικού Υπερπόντιου Εδάφους του Γιβραλτάρ). Η ταυτότητα της αντίστοιχης στήλης στη Βόρειο Αφρική, καθώς δεν είναι πασιφανής, είναι αντικείμενο διαμάχης^[1] με τους δύο πιθανότερους υποψηφίους να είναι το Μόντε Άτσο στη Θέουτα και Τζεμπέλ Μουσά στο Μαρόκο.

Η Ευρωπαϊκή Στήλη του Ηρακλή: Ο Βράχος του Γιβραλτάρ (πρώτο πλάνο), με τη βόρεια αφρικανική ακτή στο βάθος.

Το Τζεμπέλ Μουσά, μία υποψηφιότητα για τη βορειοαφρικανική Στήλη του Ηρακλή, όπως φαίνεται από τη Ταρίφα, στην άλλη πλευρά του Στενού Γιβραλτάρ.

Οι Στήλες του Ηρακλή από τη Μεσόγειο: αριστερά το Τζεμπέλ Μουσά, δεξιά ο Βράχος του Γιβραλτάρ.

Ιστορία

Σύγχρονη εικαστική αναπαράσταση του χαμένου δυτικού μέρους του Χάρτη του Πόιτινγκερ, που δείχνει την αναπαράσταση των Στηλών του Ηρακλή (Columne Ercole).

Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία που υιοθέτησαν και οι Ετρούσκοι και οι Ρωμαίοι, όταν ο Ηρακλής έκανε τους δώδεκα άθλους, ένας από αυτούς (ο δέκατος) ήταν να πιάσει τα βόδια του Γηρυόνη από τη μακρινή Δύση, και να τα φέρει στον Ευρυσθέα. Αυτό αποτέλεσε και το δυτικότερο σημείο των ταξιδιών του. Ένα χαμένο απόσπασμα από τον Πίνδαρο που αναφέρει ο Στράβων είναι η πιο παλιά αναφορά που έχουμε που αναφέρεται σε αυτό το πλαίσιο: «οι στήλες, που ο Πίνδαρος αποκαλεί «πύλες των Γαδείρων όταν ισχυρίζεται ότι είναι το μακρινότερο σημείο που έφτασε ο Ηρακλής»^[2]. Καθώς έχει υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του Ηρακλή και του Μελκάρτ από τον καιρό του Ηρόδοτου, οι Στήλες του Μελκάρτ στο ναό κοντά στα Γάδειρα (σύγχρονο Κάδιθ) έχουν κάποιες φορές θεωρηθεί ότι είναι οι πραγματικές Στήλες του Ηρακλή^[3].

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η χαμένη πολιτεία της Ατλαντίδας βρισκόταν πέρα από τις Στήλες του Ηρακλή, τοποθετώντας την έτσι στο χώρο του αγνώστου. Η αναγεννησιακή παράδοση αναφέρει ότι οι Στήλες έφεραν την επιγραφή Ne plus ultra (επίσης Non plus ultra, "τίποτα παρά πέρα"), ως προειδοποίηση προς τους ναυτικούς να μην προχωρήσουν παραπέρα.

Σύμφωνα με κάποιες Ρωμαϊκές πηγές^[4], ενώ ήταν στο δρόμο του για τον κήπο των Εσπερίδων στο νησί της Ερύθειας, ο Ηρακλής έπρεπε να περάσει το όρος που κάποτε ήταν ο Άτλαντας. Αντί να ανέβει στο ψηλό βουνό, ο Ηρακλής χρησιμοποίησε την υπεράνθρωπη δύναμή του για να το σπάσει και να περάσει ανάμεσα του. Κάνοντας αυτό, ένωσε τον Ατλαντικό με τη Μεσόγειο και σχημάτισε το Στενό του Γιβραλτάρ. Ένα μέρος του βουνού που χωρίστηκε είναι το Γιβραλτάρ, και το άλλο το Μόντε Άτσο ή το Τζεμπέλ Μουσά. Τα δύο αυτά βουνά μαζί από τότε είναι γνωστά ως Στήλες του Ηρακλή, αν και άλλα μέρη έχουν συνδεθεί με το όνομα^[5]. Ο Διόδωρος ο Σικελός^[6] όμως, πιστεύει ότι αντί να σπάσει ένα ισθμό δημιουργώντας το Στενό του Γιβραλτάρ, ο Ηρακλής ‘’στένεψε’’ ένα ήδη υπάρχον στενό για να αποτρέψει τέρατα από τον Ατλαντικό να περάσουν στη Μεσόγειο. Σε κάποιες εκδοχές, ο Ηρακλής έχτισε τις Στήλες για να κρατάει τον ουρανό χώρια από τη Γη, ελευθερώνοντας τον Άτλαντα από την καταδίκη του.

Φοινικική σύνδεση

Πέρα από τα Γάδειρα είχαν ιδρυθεί αρκετές σημαντικές Μαυριτανικές αποικίες (στο σημερινό Μαρόκο) από τους Φοίνικες, καθώς το φοινικικό εμπορικό ναυτικό πέρασε τις Στήλες και άρχισε να φτιάχνει βάσεις κατά μήκος της Ατλανικής ακτής αρχίζοντας με τη Λίξο στα βόρεια, μετά την Chellah και τέλος τη Μογκαντόρ^[7].

Κοντά στην ανατολική ακτή στο νησί των Γαδείρων ο Στάβων περιγράφει^[8] τον πιο δυτικό ναό του τυριακού Ηρακλή, τον οποίο οι Έλληνες συσχέτιζαν με τον Φοινικικό και Καρχηδονιακό Μελκάρτ, σύμφωνα με την interpretatio graeca. Ο Στράβων σημειώνει^[9] ότι οι δύο μπρούντζινες στήλες μέσα στον ναό, η καθεμία με ύψος 8 πήχες, αναγνωρίζονταν ευρέως ως οι πραγματικές Στήλες του Ηρακλή από αρκετούς που είχαν επισκεφτεί το μέρος και θυσιάσαν εκεί στον Ηρακλή. Ωστόσο, ο Στράβων πιστεύει ότι η μαρτυρία αυτή είναι ψευδής, εν μέρει γιατί τίποτα στις επιγραφές στις στήλες αυτές δεν αναφέρει κάτι για τον Ηρακλή, και αναφέρονται μόνο στα έξοδα που έκαναν οι Φοίνικες για την κατασκευή τους.

Σμάλτο της Λιμόζ που αναπαριστά τον Ηρακλή να κουβαλάει τις δύο στήλες, από τον Couly Nouailher, μέσα 16ου αιώνα (Μουσείο Τέχνης Ουόλτερς ).

Οι στήλες στη Συριακή γεωγραφία

Οι λόγιοι των Συριακών μελετών είχαν υπόψη τους τις στήλες μέσω των προσπαθειών τους να μεταφράσουν τα ελληνικά επιστημονικά έργα στη γλώσσα τους, όπως και στα Αραβικά. Η Συριακή επιτομή της γνώσης γνωστή ως Ktaba d'ellat koll 'ellan, "η αιτία όλων των αιτιών", είναι ασυνήθιστη στο ότι αναφέρει τρεις, και όχι δύο στήλες^[10].

Η Κόλαση του Δάντη

Στην Κόλαση της Θείας Κωμωδίας XXVI ο Δάντης τοποθετεί τον Οδυσσέα στον λάκκο των Δόλιων Συμβούλων (Consiglieri di frode) και αναφέρεται στο ταξίδι του πέρα από της Στήλες του Ηρακλή. Ο Οδυσσέας δικαιολογεί το ότι έθεσε σε κίνδυνο τους άντρες του με το ότι ο στόχος του ήταν να βρει τη γνώση για το άγνωστο. Μετά από πέντε μήνες περιπλάνησης στον ωκεανό, ο Οδυσσέας βλέπει το βουνό του Καθαρτηρίου αλλά αντιμετωπίσει έναν ανεμοστρόβιλο που βυθίζει το πλοίο και όλους πάνω σ’ αυτό, λόγω της ύβρεως να πλησιάσουν το Καθαρτήριο ενώ ήταν ζωντανοί, βασιζόμενοι μόνο στη δύναμη και το μυαλό τους.

Το εξώφυλλο του Instauratio Magna του Σερ Φράνσις Μπέικον, 1620.

Το Novum Organum του Φράνσις Μπέικον

Η Στήλες εμφανίζονται στην εγχάρακτη πρώτη σελίδα του Instauratio Magna ("Μεγάλη Ανανέωση") του Σερ Φράνσις Μπέικον, 1620, ένα ημιτελές έργο του οποίου το δεύτερο μέρος ήταν το Novum Organum. Το μότο στη βάση είναι, Multi pertransibunt et augebitur scientia ("Πολλοί θα περάσουν ανάμεσα και η γνώση θα είναι μεγαλύτερη"). Η εικόνα ήταν βασισμένη στη χρησιμοποίηση των στηλών στην Ισπανική και την προπαγάνδα των Αψβούργων.

Στην αρχιτεκτονική και σε θυρεούς

Στην Ισπανική ακτή Los Barrios βρίσκονται οι Πύργοι του Ηρακλή (Torres de Hercules) που είναι δίδυμοι πύργοι που εμπνεύστηκαν από τις Στήλες. Οι πύργοι ήταν το ψηλότερο κτήριο της Ανδαλουσίας μέχρι την ολοκλήρωση στη Σεβίλλη του Πύργου το 2015.

Οι Στήλες εμφανίζονται ως στηρίγματα του εθνόσημου της Ισπανίας, με αρχή τον προσωπικό θυρεό του βασιλιά της Ισπανίας του 16ου αιώνα Κάρολος Α΄, ο οποίος ήταν επίσης ο Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ο Κάρολος Ε΄. Φέρει το μότο Plus Ultra, στα λατινικά παρά πέρα, υπονοώντας ότι οι Στήλες ήταν πύλη

• 
  Άγαλμα στη Θεούτα που δείχνει τον Ηρακλή και τις στήλες
• 
  Προσωπικός θυρεός του Κάρολος Κουίντου στο δημαρχείο της Σεβίλλης.
• 
  Εθνόσημο της Ισπανίας
• 
  Έμβλημα της Μελίγια
• 
  Σφραγίδα του Σαν Ντιέγκο, Καλιφόρνια
• 
  Έμβλημα του Βερακρούς, Μεξικό
• 
  Έμβλημα του Ταμπάσκο, Μεξικό
• 
  Έμβλημα του Τρουχίγιο, Περού
• 
  Έμβλημα του Ποτοσί, Βολιβία
• 
  Έμβλημα του Κάδιθ

Παραπομπές

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Ηράκλειες Στήλες

1. Ο Στράβων συνοψίζει τη διαμάχη στη Γεωγραφία 3.5.5.
2. Στράβων, 3.5.5. «... ἃς Πίνδαρος καλεῖ πύλας Γαδειρίδας͵ εἰς ταύτας ὑστάτας ἀφῖχθαι φάσκων τὸν Ἡρακλέα». Το απόσπασμα του Πινδάρου δεν έχει βρεθεί
3. Walter Burkert (1985). Greek Religion. Harvard University Press. σελ. 210. ISBN 978-0-674-36281-9. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2012.
4. Seneca, Hercules Furens 235ff.; Seneca, Hercules Oetaeus 1240; Pliny, Nat. Hist. iii.4.
5. «Κοντά στις Στήλες υπάρχουν δύο μικρές νησίδες, μία από τις οποίες καλούν Νησί της Ήρας. Παραπέρα, είναι κάποιοι που ονομάζουν αυτά τα νησάκια ως τις Στήλες» ‘’… πρὸς αὐταῖς δὲ δύο νησίδια͵ ὧν θάτερον ῞Ηρας νῆσον ὀνομάζουσι• καὶ δή τινες καὶ ταύτας στήλας καλοῦσιν.’’ (Στράβωνας, 3.5.3.). Επίσης, H. L. Jones' gloss on this line in the Loeb Classical Library.
6. Διόδωρος 4.18.5.
7. C. Michael Hogan, Mogador, Megalithic Portal, ed. Andy Burnham, 2007
8. Στράβων 3.5.2–3
9. Στράβων 3.5.5–6, ‘’ οἱ δὲ τὰς ἐν τῶι Ἡρακλείωι τῶι ἐν Γαδείροις χαλκᾶς ὀκταπήχεις͵ ἐν αἷς ἀναγέγραπται τὸ ἀνάλωμα τῆς κατασκευῆς τοῦ ἱεροῦ͵ ταύτας λέγεσθαί φασιν• ἐφ᾽ ἃς ἐρχόμενοι οἱ τελέσαντες τὸν πλοῦν καὶ θύοντες τῶι Ἡρακλεῖ διαβοηθῆναι παρεσκεύασαν͵ ὡς τοῦτ᾽ εἶναι καὶ γῆς καὶ θαλάττης τὸ πέρας. τοῦτον δ᾽ εἶναι πιθανώτατον καὶ Ποσειδώνιος ἡγεῖται τὸν λόγον’’
10. Adam C. McCollum. (2012). A Syriac Fragment from The Cause of All Causes on the Pillars of Hercules. ISAW Papers, 5. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}.