Πύργοι Κοζάνης

Οι Πύργοι Εορδαίας βρίσκονται στους δυτικούς πρόποδες της οροσειράς Βερμίου. Το παλαιό όνομα των Πύργων, όνομα με το οποίο αποκαλείται μέχρι σήμερα συνήθως το χωρίο, γνωστό και στα γύρω χωριά και πόλεις της επαρχίας Εορδαίας του νομού Κοζάνης, ήταν Κατράνιτσα ή Καστράνιτσα^[1]. Το όνομα αυτό συνδέεται ίσως με το κάστρο που υπήρχε στην περιοχή και σήμερα σώζονται μόνο ερείπιά του^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Πύργοι
Άποψη μέρους του χωριού από τον λόφο του Αγίου Κωνσταντίνου
Πύργοι Πύργοι
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Δυτική Μακεδονία
Περιφερειακή Ενότητα	Κοζάνης
Δήμος	Εορδαίας
Δημοτική Κοινότητα	Βερμίου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Μακεδονία
Νομός	Κοζάνη
Υψόμετρο	700 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	745
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Κατράνιτσα ή Καστράνιτσα
Ταχ. κώδικας	500 06
Τηλ. κωδικός	2463
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Οι Πύργοι βρίσκονται σε υψόμετρο 700 μέτρων, στο κέντρο κοιλάδας, υποχρεωτικής διάβασης από το υψίπεδο Εορδαίας - Πτολεμαΐδας (Καϊλαρίων) προς Έδεσσα - Γιαννιτσά - Θεσσαλονίκη. Ανατολικά συνορεύει με την οροσειρά Βερμίου, βόρεια με τη λίμνη Βεγορίτιδα (Οστρόβου), μαζί με την επιβλητική οροσειρά του Βόρα (Καϊμακτσαλάν) και δυτικά με την οροσειρά Μαυροπούλι (Κάρακους). Η απόσταση των Πύργων από την Αθήνα είναι 530χλμ., από τη Θεσσαλονίκη 130χλμ.

Σήμερα αποτελεί τοπική κοινότητα του νέου καλλικρατικού δήμου Εορδαίας. Ιερατικά, υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας.

Ιστορικά στοιχεία

Αρχαιότητα

Ο μεγάλος και ιστορικός πλάτανος των Πύργων

Σε κοντινή προς το χωριό τοποθεσία («Γκραντ») μαρτυρείται από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα (επιγραφές, νομίσματα, τάφοι) η ύπαρξη αρχαίου οικισμού, οχυρωμένου κατά την ελληνιστική και υστερορωμαϊκή περίοδο, ο οποίος είχε τον έλεγχο ενός σπουδαίου δρόμου που οδηγούσε από την Εορδαία στην Κάτω Μακεδονία.^[2]

Ο Μαργαρίτης Δήμιτσας (19ος αι), στο πόνημά του Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας, τοποθετεί στην περιοχή των Πύργων την αρχαία πόλη Εορδαία. Γράφει λοιπόν μεταξύ άλλων : "...η μεν πρωτεύουσα αυτής Εορδαία έκειτο μεσημβρινοανατολικώς της λίμνης του Οστρόβου παρά το νύν χωρίω Κατράνιτσα, του οποίου η θέσις φαίνεται λίαν κατάλληλος εις αρχαίαν πόλιν παρά τω Εορδαικώ (Ποτάβα) ποταμώ. Η αρχαία αυτή πόλις διατηρηθείσα μέχρι του 10 αιώνος κατεστράφη υπό των Βουλγάρων και έκτοτε πλέον δεν ανωκοδομήθη καταλίπουσα ερείπια τινά παρά τω προμνησθέντι χωρίω Κατράνιτσα".^[3]

Τουρκοκρατία

Το 1571, μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτ. 1571), υπήρξαν εξεγέρσεις Ελλήνων κατά των Οθωμανών στην Κατράνιτσα, και σε όλη την Μακεδονία.^[4]

Επί Τουρκοκρατίας άκμασε τόσο πού που ονομάστηκε «Κιουτσούκ Σταμπούλ» (Μικρή Κωνσταντινούπολη). ^[5][6][7]

Από τους Πύργους κατάγονταν προσωπικότητες που διακρίθηκαν στα γράμματα, το εμπόριο και τις επιστήμες και λόγω συνθηκών μετεγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη. Το 1737 γεννήθηκε στους Πύργους ο μεγαλέμπορος της Βιέννης και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, Χρήστος Μάνος, γενάρχης της οικογενείας Χρηστομάνου^[8]. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι απόγονοι των Χρηστομάνων ίδρυσαν στην Αθήνα τη σχολή τυφλών στην Καλλιθέα ενώ ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (Αθήνα 1867 - 1 Νοεμβρίου 1911) θεωρείται ανανεωτής του ελληνικου θεάτρου.

Από τους Πύργους καταγόταν ο κλέφτης Γούτας..^[9]

Ελληνική Επανάσταση του 1821

Κατά την επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι των Πύργων ξεσηκώθηκαν και, τον Μάρτιο του 1822, 150 αγωνιστές υπό τον Μπλατσιώτη οπλαρχηγό Καραμήτσο, εξόντωσαν μεγάλες οθωμανικές δυνάμεις στην περιοχή^[10]. Στην εξέγερση της Νάουσας συμμετείχε ο Κατρανιτσιώτης οπλαρχηγός Δημήτριος Σιουγκάρας με τα τέσσερα αδέλφια του και 45 Κατρανιτσιώτες μαχητές^[11]. Επίσης, Κατρανιτσιώτικη ήταν η οικογένεια Λιάμπα, μέλη της οποίας (όπως οι αδελφοί Εμμανουήλ, Στέργιος, Κωνσταντίνος και Γεώργιος), αγωνίστηκαν και σκοτώθηκαν στην καταστροφή της Νάουσας το 1822.^[12]

Από τους Πύργους κατάγονταν επίσης ο καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Δαμιανός Γεωργίου Δράσκας και ο Ιωάννης Καραμάτας (1864-1913), σημαντικός παράγοντας της Ελληνικής παροικίας του Σεμλίνου (Ζεμούν) και ιδρυτής του πρώτου Ελληνικού τυπογραφείου της Σερβίας (εγγονός του ήταν ο διακεκριμένος μαθηματικός του 20ου αιώνα Γιοβάν Καραμάτα)^[13]. Κατρανιτσιώτης ήταν και ο μεγάλος διπλωμάτης και νομικός Πέτρος Ίτσκος που συνέβαλε στη δημιουργία του σερβικού κράτους.

Μακεδονικός Αγώνας

Στην περίοδο του Μακεδονικού αγώνα, η κωμόπολη Κατράνιτσα χρησιμοποιούνταν από τα ελληνικά αντάρτικα σώματα ως βάση εξόρμησης. Από την Κατράνιτσα κατάγονταν ο μακεδονομάχος φαρμακοποιός Φίλιππος Καπετανόπουλος ο οποίος δρούσε στο Μοναστήρι και ήταν στενός συνεργάτης του Παύλου Μελά^[14]. Σκοτώθηκε μαχόμενος με το ανταρτικό σώμα του Παύλου Μελά, στις 19 Σεπτεμβρίου 1904 λίγο έξω από τον Πολυπόταμο Φλώρινας. ^[15]

Ακόμη από τους Πύργους καταγόταν εκτός του δραστήριου μακεδονομάχου του σώματος του Παύλου Μέλα Καπετανόπουλου και μια πλειάδα γηγενών Μακεδονομάχων όπως οι: Χαρίσιος Βαντσούκης, Αναστάσιος Βασδέκης, Κωνσταντίνος Βασδέκης, Μάρκος Γεωργίου, Ιωάννης Καπετανόπουλος, Πέτρος Νικολαΐδης, Αντώνιος Παγιάντζας, Σταύρος Χατζημήτσος με ενεργή δράση στην ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα, οργανωμένοι οι περισσότεροι στην Επιτροπή Άμυνας του χωριού έναντι των Κομιτατζήδων.^[16][17]

Τέλος οι Κατρανιτσιώτες: Μιχαήλ Γιούρου, Αντώνιος Δήμου, Θεοδόσιος Θεοδώρου, Θωμάς Καπετανόπουλος, Μιχαήλ Μπασδέκης, Νικόλαος Μπίτσιου, Μιχαήλ Παράσχου, Πέτρος Παράσχου, Γεώργιος Σιώνης, Ιωάννης Σταμπουλής, Σταύρος Τσίτσης, Μάρκος Χατζητάσκου και Σταύρος Χατζητάσκου, οδεύοντας για την αγορά της Νάουσας δολοφονήθηκαν από σώματα κομιτατζήδων επάνω στο όρος Βέρμιο στις 21 Απριλίου του έτους 1906.^[18][16]

Οι Πύργοι Κοζάνης απελευθερώθηκαν από την Οθωμανική αυτοκρατορία το 1912 στους Βαλκανικούς πολέμους.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Η Σφαγή των Πύργων)

Κύριο λήμμα: Σφαγή των Πύργων Κοζάνης

Στις 24 Απριλίου του 1944, στους Πύργους, έλαβαν χώρα μαζικές εκτελέσεις (380 με 425 εκτελεσθέντες), ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά, από τους Γερμανούς ναζί και τους Έλληνες συνεργάτες τους κυρίως από τον Πελαργό κλπ ενώ καταστράφηκαν σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού^[19]. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκάυτωμα των ναζί στην Ελλάδα μετά από αυτό των Καλαβρύτων.^[20] Κάθε χρόνο στους Πύργους δίνει το παρόν του στο καθιερωμένο μνημόσυνο για τα θύματα του ολοκαυτώματος ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σήμερα

Σήμερα ο πληθυσμός ανέρχεται σε 870 άτομα. Πριν το ολοκαύτωμα των Πύργων από τους Γερμανούς τον Απρίλη του 1944, ο πληθυσμός ανέρχονταν σε 1.302 κατοίκους^[19].

Στους Πύργους, εφημέριος ιερεύς, επί σειρά πολλών ετών, μέχρι και το 2006 που συνταξιοδοτήθηκε λόγω γήρατος, ήταν ο πατήρ Επαμεινώντας Ιω. Νικολούσης. Ο παπαΝώντας, σεβαστή φυσιογνωμία σε όλη την περιοχή, είχε πλούσια ποιμαντική και φιλανθρωπική δράση τόσο στους Πύργους, όσο και σε άλλα γειτονικά χωριά. Έφυγε από αυτή τη ζωή στις 14.9.2018.^[21]

Κατά τις εργασίες για την διάνοιξη του Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου ΤΑΡ το 2018 στην τοπική κοινότητα των Πύργων, εντοπίστηκαν οικιστικά κατάλοιπα της πρώιμης εποχής του σιδήρου (10ος-8ος αι. π.Χ.), αποθηκευτική κατασκευή και νόμισμα ρωμαϊκής περιόδου, τμήμα νεκροταφείου πρώιμων βυζαντινών χρόνων, αλλά και ταφικά κατάλοιπα νεότερου τάφου που περιείχε σέρβικο ασημένιο νόμισμα του 19ου αιώνα. ^[22]

Τα ευρήματα σε συνδυασμό με τους ήδη υπάρχοντες σημαντικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς(μακεδονικός τάφος, ερείπια κάστρου,τοξοτά γεφύρια, βυζαντινές εκκλησίες κ.α.), επιβεβαιώνουν την συνεχή ανθρώπινη παρουσία με την μορφή οργανωμένου οικισμού στην περιοχή των Πύργων και συνεπώς επιβεβαιώνουν τον ιστορικό Μαργαρίτη Δήμιτσα που τοποθετούσε στην περιοχή της Κατράνιτσας (Πύργων) την αρχαία πόλη Εορδαία^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Φωτογραφίες

• 
  Το Μνημείο των Θυμάτων της σφαγής των Πύργων(24/4/1944)
• 
  Ομαδικός τάφος στους Πύργους, μετά το ολοκαύτωμα (1944)
• 
  Το προϊστορικό κάστρο των Πύργων από την εποχή του Χαλκού.
• 
  Ο μακεδονικός τάφος που βρέθηκε λίγο έξω από το χωριό των Πύργων. Τα ευρήματα των ανασκαφών φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης.

• 
  Ο Πέτρος Ίτσκος, διαπρεπής διπλωμάτης της Ελληνικής διασποράς
• 
  Ο Αναστάσιος Χρηστομάνος, θεμελειωτής της Χημείας στην Ελλάδα
• 
  Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος, θεμελειωτής του θεάτρου στην Ελλάδα
• 
  Ο Μακεδονομάχος Φίλιππος Καπετανόπουλος από τους Πύργους.

Παραπομπές

1. «Μετονομασίες των οικισμών στην Ελλάδα»
2. Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine. Δημ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), Θεσσαλονίκη 1989 (έκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών), σ. 177-178. ISBN 960-7265-01-7.
3. Δήμιτσας, Μαργαρίτης (1988). Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας. Β'. Θεσααλονίκη. σελ. 99.
4. kozani.tv. «Η ελληνική επανάσταση δρα και στο Βέρμιο (της Παρθένας Τσοκτουρίδου)». www.Kozani.tv. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2019.
5. Δάρδας. σελ. 77. Missing or empty |title= (βοήθεια)
6. Παπαδόπουλος. σελ. 181-182. Missing or empty |title= (βοήθεια)
7. Παπαντώνης, Χαράλαμπος (2013). Εκ̟αιδευτική κίνηση και κοινωνική εξέλιξη στην Πτολεμαΐδα α̟ό το 1912 μέχρι σήμερα: Η συμβολή της Γενικής και της Ε̟παγγελματικής Εκ̟αίδευσης. ΑΠΘ Τμήμα Φιλοσοφική Σχολή, Θεσσαλονίκη. σελ. 56.
8. «Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Μια ελληνική μαρτυρία από τη Βιέννη για τις πρώτες συλλήψεις των συνεργατών του Ρήγα Βελεστινλή, Θεσσαλονίκη, σ. 92» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2012.
9. Kozani.TV, Το κείμενο τη ομιλίας του Στάθη Ταξίδη από την εκδήλωση μνήμης στη μαρτυρική κοινότητα Πύργων του Δήμου Εορδαίας, 4 Μαΐου 2015
10. Βασίλειος Αποστόλου, Η συμβολή των Δυτικομακεδόνων στην Επανάσταση του Γένους - Πορεία προς την Ανεξαρτησία, Κοζάνη 2005
11. "Η Ελληνική Επανάσταση δρα και στο Δήμο Βερμίου", Παρθένα Τσοκτουρίδου)^{[νεκρός σύνδεσμος]}
12. Η 25η γυναίκα του Αμπού Λουμπούτ, μια αληθινή ιστορία, Παύλος Κυριακίδης^{[νεκρός σύνδεσμος]}
13. «Οι ελληνικές παροικίες στην Πρώην Γιουγκοσλαβία (17ος – 20ός Αιώνας), αναδημοσίευση άρθρου της Καθημερινής, από τις 12 Ιουλίου 1998». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2010.
14. Λιθοξόου, Δημήτριος (4 Ιανουαρίου 2016). «17 Σεπτεμβρίου - 12 Οκτωβρίου 1904». lithoksou.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2016.
15. Επιστολή Προξένου Μοναστηρίου Δ.Καλλέργη προς τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών. Μοναστήρι: Προξενείο Μοναστηρίου. 23 Σεπτεμβρίου 1904. σελ. Έγγραφο 923.
16. Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι (1903-1913), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (2011). Το Μεγάλο Συναξάρι. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. σελ. 218. ISBN 978-960-12-2060-4.
17. Ανεστόπουλος, Άγγελος (1965). Ο Μακεδονικός Αγών (τόμος α'). Θεσσαλονίκη: Ανεστόπουλος Άγγελος. σελ. 444-446.
18. Παπαναστασίου, Πέτρος (1960). Θυσίες και Αγώνες στην Μακεδονία (τόμος Α'). Θεσσαλονίκη. σελ. 43-44.
19. Καλλιανιώτης, Θανάσης (17 Φεβρουαρίου 2014). «Τα ολοκαυτώματα Πύργων κι Ερμακιάς Εορδαίας: άνοιξη 1944». ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗ για την παιδεία, τη ζωή και τον πολιτισμό. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2017.
20. Βασίλης Ιγνατιάδης (23 Απριλίου 2015). «Κοινωνία, Το Ολοκαύτωμα των Πύργων Κοζάνης, Η άγνωστη θηριωδία των ναζί». Έθνος.
21. Νικολούση, Περσεφόνη (2020). παπαΝώντας Ιω. Νικολούσης Εφημέριος Πύργων 1931- 14.9.2018. Πτολεμαΐδα: Αυτοέκδοση. σελ. 63.
22. Columns. «Οι ανασκαφές για τον ΤΑΡ εμπλουτίζουν τον αρχαιολογικό χάρτη της Δ. Μακεδονίας». TAP. https://www.tap-ag.gr/%CE%9D%CE%AD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/2018/09/10/%CE%9F%CE%B9-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%B1%CF%86%CE%AD%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%A4%CE%91%CE%A1-%CE%B5%CE%BC%CF%80%CE%BB%CE%BF%CF%85%CF%84%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%87%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%94-%CE%9C%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CE%B4%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CF%82-. Ανακτήθηκε στις 2018-10-18.