Μάχη του Υδάσπη

Η μάχη στον Υδάσπη ποταμό διεξήχθη το 326 π.Χ., όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κινήθηκε εναντίον του βασιλιά Πώρου του ινδικού βασιλείου Παουραβά στις όχθες του ποταμού Υδάσπη στην Πενταποταμία (σήμερα περιοχή Παντζάμπ στο Πακιστάν, κοντά στην πόλη Μπχέρα).

Μάχη του Υδάσπη
Πόλεμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Πίνακας του 1898-1899, του Αντρέ Καστενιέ (γαλλικά: André Castaigne, αγγλικά: Andre Castaigne), που απεικονίζει την επίθεση της μακεδονικής φάλαγγας στο κέντρο, κατά τη διάρκεια της Μάχης του Υδάσπη.
Χρονολογία	Μάιος 326 π.Χ.
Τόπος	Πενταποταμία, σήμερα το Παντζάμπ (αγγλικά: Punjab), στο σύγχρονο Πακιστάν, κοντά στον Υδάσπη ποταμό.
Έκβαση	Αποφασιστική νίκη των Ελλήνων, έλεγχος στο μεγαλύτερο μέρος της Πενταποταμίας και συνέχεια προέλασης στην αρχαία Ινδία.[1][2]
Αντιμαχόμενοι
Συνέδριο Κορίνθου, Συμμαχικός περσικός στρατός, Πέρσες, Συμμαχικός ινδικός στρατός Ινδικός στρατός του βασιλείου του Πώρου (Βασίλειο Παουραβά, αγγλικά: Pauravas)
Ηγετικά πρόσωπα
Μέγας Αλέξανδρος, Κρατερός (στρατηγός), Κοίνος (στρατηγός), Ηφαιστίων, Πτολεμαίος ο Σωτήρ, Περδίκκας, Σέλευκος Α' Νικάτωρ, Λυσίμαχος, Ταξίλης και/ή Ταξίλης Β’ ή Ώμφις Πώρος και άλλοι άγνωστοι προς το παρόν.
Δυνάμεις
11.000 συνολικά εκ των οποίων: 6.000 πεζικό και 5.000 ιππικό. περίπου 20.000,[3] ή 30.000,[4] ή 50.000[5] πεζικό, 2.000[3] - 4.000,[4] ιππικό, 200,[4] ή 130[5] (το πιθανότερο),[6] ή 85[7] πολεμικούς ελέφαντες, και 1.000 άρματα.[8]
Απώλειες
80[9] - 700[10][11] νεκροί από το πεζικό, 230[12] - 280[10] νεκροί ιππείς. Σύγχρονες εκτιμήσεις για συνολικά περίπου ~1.000 νεκρούς. Άγνωστος ο αριθμός τραυματιών. 12.000 σκοτώθηκαν και 9.000 αιχμαλωτίσθηκαν,[10] ή 20.000 νεκροί από το πεζικό και 3.000 νεκροί ιππείς[12]

Η Μάχη του Υδάσπη οδήγησε σε πλήρη ελληνική νίκη και στην προσάρτηση της Πενταποταμίας, η οποία επεξέτεινε περαιτέρω τα όρια της Μακεδονικής αυτοκρατορίας και εκτός των αρχικών ορίων της ηττημένης πλέον Περσικής Αυτοκρατορίας.

Η τακτική του Μεγάλου Αλεξάνδρου να διασχίσουν τα μακεδονικά και τα άλλα συμμαχικά στρατεύματα (αποτελούμενα από τμήματα του περσικού στρατού και του ινδικού στρατού του βασιλείου του Ταξίλη) κατά την περίοδο των μουσώνων τον πλημμυρισμένο Υδάσπη και παρά την επιφυλακή του στρατού του Πώρου να κατορθώσουν να τον αιφνιδιάσουν πλευρικά, αναφέρεται ως ένα από τα «στρατηγικά αριστουργήματα» του.^[13] Αν και νικηφόρα η μάχη αυτή του Υδάσπη ποταμού, ήταν επίσης και η πιο δαπανηρή, σε επίπεδο απωλειών, μάχη που πολέμησαν ως τότε οι Μακεδόνες.^[14]

Η αντίσταση που προέβαλε ο βασιλιάς Πώρος και οι άνδρες του κέρδισε τον σεβασμό του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο οποίος του ζήτησε να γίνει Σατράπης στη μακεδονική αυτή κτήση.

Η μάχη είναι σημαντική και ιστορικά, γιατί επέτρεψε το άνοιγμα προς την Αρχαία Ινδία, τόσο για την ελληνική πολιτική (Αυτοκρατορία των Σελευκιδών, Ελληνοϊνδικό Βασίλειο), όσο και για την πολιτισμική επιρροή (Ελληνοβουδιστική τέχνη), οι οποίες έκτοτε επρόκειτο να συνεχιστούν για πολλούς αιώνες.

Τοποθεσία της μάχης

Η μάχη έλαβε χώρα στην ανατολική όχθη του ποταμού Υδάσπη (τώρα ονομάζεται Τζέλουμ (ποταμός)), ο οποίος ήταν ένας παραπόταμος του Ινδού ποταμού επίσης στην περιοχής της Πενταποταμίας (της σημερινής περιοχής Παντζάμπ του Πακιστάν).

Αργότερα, λίγο μετά τη νίκη του ο Μέγας Αλέξανδρος ίδρυσε μια ακόμα πόλη με το όνομα Αλεξάνδρεια, στην περιοχή της μάχης, την οποία ονόμασε Νίκαια Αλεξάνδρεια (ή Νίκαια (Παντζάμπ)). Εφόσον αυτή η πόλη δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί αρχαιολογικά, οποιαδήποτε προσπάθεια να βρεθεί και ο αρχαιολογικός χώρος της μάχης είναι καταδικασμένη, επειδή φυσικά και το τοπίο έχει αλλάξει σημαντικά από την τότε ελληνιστική περίοδο ως σήμερα. Προς το παρόν, η πιο πιθανή τοποθεσία βρίσκεται ακριβώς στα νότια της πόλης του Τζέλουμ, όπου ο αρχαίος κεντρικός δρόμος διέσχιζε τον ποταμό, όπως μια βουδιστική πηγή αναφέρει πράγματι για μια πόλη, που μπορεί να είναι η αρχαία Νίκαια. Ο προσδιορισμός του τόπου της μάχης κοντά ή μεταξύ των σύγχρονων πόλεων Τζαλαπούρ ή Τζαλαπούρ Σαρίφ και Χαρανπούρ είναι σίγουρα λανθασμένος, καθώς το ποτάμι, στην αρχαιότητα, κυλούσε αρκετά μακριά από αυτές τις πόλεις.^[15]

Αλεξάνδρειες πόλεις πέριξ του Υδάσπη

Πέριξ της περιοχής της Μάχης του Υδάσπη ποταμού, υπάρχουν ιστοριογραφικές αναφορές για τις εξής πόλεις που έφεραν το όνομα Αλεξάνδρεια, προς τιμή του ιδρυτή τους Μεγάλου Αλεξάνδρου:

• Αλεξάνδρεια εις Τάξιλα. Πρόκειται μάλλον για μετονομασία της πόλης Τάξιλα ή Ταξάσιλα προς τιμή του Μεγάλου Αλεξάνδρου την άνοιξη του 326 π.Χ., όταν ο Μέγας Αλέξανδρος και ο στρατός του στρατοπέδευσαν εκεί. Σήμερα τα Τάξιλα βρίσκονται πολύ κοντά στη σύγχρονη πόλη Ραβαλπίντι στην επαρχία Παντζάμπ ή Πουντζάμπ ή Πεντζάμπ του Πακιστάν.
• Αλεξάνδρεια επί του Υδάσπη Α’ ή Αλεξάνδρεια η Νίκαια ή Αλεξάνδρεια Νίκαια ή Νίκαια Αλεξάνδρεια ή Αλεξάνδρεια η εν Υδάσπη Α’ ή Νίκαια (Παντζάμπ). Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε τον στρατό που διέθετε ο Πώρος στην περιοχή που διέτρεχε ο ποταμός Υδάσπης έκτισε το 326 π.Χ. δύο πόλεις: Τη Νίκαια και τη Βουκεφάλαν ή Βουκεφάλα Αλεξάνδρεια. Σήμερα πιθανολογούνται οι πόλεις Τζέλουμ ή Χαρία στο Πακιστάν. Η Νίκαια αυτή βρισκόταν στη μια όχθη του Ύφαση, ενώ στην άλλη ήταν η Βουκεφάλα. Η πόλη αναφέρεται από τον Αρριανό^[16]:

• Μέρος της Νίκαιας είχε εν τω μεταξύ πάθει ζημιές από τις βροχές της Ινδίας. Έτσι όταν ο Μακεδών στρατηλάτης αποφάσισε τον δρόμο της επιστροφής, επιδιόρθωσε αυτές τις ζημιές.^[17] Ωστόσο η ακριβής τοποθεσία της Νίκαιας παραμένει, προς το παρόν, ακαθόριστη αν και έχουν προταθεί δύο πιθανότητες από ερευνητές:
  • Ο Χάντινγκφορντ ταύτιζε την πόλη με ένα μεγάλο ανάχωμα δυτικά της πόλης Τζέλουμ, ενώ ο Λέντερινγκ την ταυτίζει με την ίδια την Τζέλουμ. Επίσης η βουδιστική παράδοση αναφέρει μια ανώνυμη πόλη στα νότια της Τζέλουμ, που κατά μερικούς ταυτίζεται με τη Νίκαια.
  • Ο Ούγγρος αρχαιολόγος Στάιν Μαρκ Αουρέλ (1862-1943) πίστευε ότι ο μακεδονικός στρατός αντί να διασχίσει την οδό από τα Τάξιλα προς την Τζέλουμ, πιθανόν και να πήγε νοτιότερα προς τη σημερινή πόλη Μπχέρα. Εκεί υποστήριξε ότι έγινε η περίφημη μάχη του Υδάσπη κοντά στην πόλη Μονγκ, μιας και η μορφολογία του εδάφους (ο προσανατολισμός του ποταμού, τα βράχια αλατιού και άλλα φυσικά χαρακτηριστικά) ταιριάζουν με τις αρχαίες πηγές. Περαιτέρω στήριξη της θέσης για την πόλη Μόνγκ, επικυρώνει η απαίτηση των κατοίκων της πόλεως, ότι εκεί βρισκόταν η ελληνιστική Νίκαια. Ο ιστορικός του BBC Μάικλ Γουντ υποστήριξε επίσης αυτήν τη θέση του Ούγγρου αρχαιολόγου.
• Αλεξάνδρεια επί του Υδάσπη Β’ ή Αλεξάνδρεια η Βουκέφαλος ή Βουκέφαλος Αλεξάνδρεια ή Βουκεφάλιος Αλεξάνδρεια ή Βουκεφάλια ή Βουκεφαλία ή Βουκεφάλα ή Αλεξάνδρεια η εν Υδάσπη Β’. Ιδρύθηκε το 326 π.Χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο προς τιμή του αλόγου του, που έφερε το όνομα Βουκεφάλας, το οποίο απεβίωσε κατά τη διάρκεια μάχης στο ίδιο σημείο. Πιθανόν μια από τις πόλεις Μονγκ ή Γκαρζάκ ή Φαλία στο Πακιστάν.

Το ιστορικό πλαίσιο - υπόβαθρο πριν τη μάχη

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε το 328 π.Χ. και τις τελευταίες δυνάμεις της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, που ήταν υπό τον Βήσσο και τον Σπιταμένη άρχισε μια νέα εκστρατεία για να επεκτείνει περαιτέρω την αυτοκρατορία του προς την Ινδία, περίπου κατά το 327 π.Χ..

Χάρτης της εκστρατείας, που απεικονίζει και την πορεία προς τον Υδάσπη

Ο στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου εκτιμάται ότι είχε μια δύναμη της τάξης των περίπου 6.000 στρατιωτών.^[18] (Συνολικά ο στρατός του ήταν περίπου 11.000 άνδρες: 6.000 πεζικό και 5.000 ιππείς). Ανάλογα με τις πηγές, οι οποίες ποικίλουν στις εκτιμήσεις των εμπλεκομένων αντιθέτων δυνάμεων (όπως φαίνεται και στο γράφημα πάνω δεξιά), ο Αλέξανδρος και ο στρατός του, ήταν λιγότεροι από τους αντιμαχόμενους εχθρούς τους και τις στρατιές των ινδικών βασιλείων, σε μια αναλογία κάπου μεταξύ του «τρεις προς έναν» (3:1) και «πέντε προς έναν» (5:1).

Απεικόνιση υπασπιστή με τον εξοπλισμό του. Οι υπασπιστές που έφεραν ασπίδα ήταν ένα είδος επίλεκτης μονάδας του Μακεδονικού πεζικού που πιθανότατα αναπτύχθηκε από το προηγούμενο σώμα των βασιλικών σωματοφυλάκων.^[19]

Ο στρατός του Αλεξάνδρου περιελάμβανε μια σειρά από ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες στην καταγωγή Αγριάνες ή Αγρίους, που ήταν ένα αρχαίο Παιονικό φύλο της Θράκης που κατοικούσε στην επάνω κοιλάδα του Στρυμόνα, μεταξύ Αίμου και Ροδόπης.

Η κεντρική στρατιωτική δύναμη του μακεδονικού στρατού φαίνεται να πέρασε μέσω του Κυβέριου Περάσματος (παστούν: د خیبر درہ, ουρντού: تنگه خیبر) το οποίο ήταν και είναι ένα πέρασμα μεταξύ των βουνών, που σήμερα συνδέει το σύγχρονο Αφγανιστάν με το Πακιστάν, αλλά μια μικρότερη δύναμη υπό την προσωπική εποπτεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου πέρασε από τη βόρεια διαδρομή, προσπερνώντας στον δρόμο του το φρούριο της Αόρνου στην περιοχή Σουάτ ή περιοχή Σάνγκλα, που πρόκειται για το σύγχρονο βουνό Πιρ-Σαρ, ένα μέρος με υψηλή μυθολογική σημασία για τους Έλληνες, καθώς, σύμφωνα με τον μύθο, ο Ηρακλής είχε αποτύχει να το καταλάβει, όταν είχε αγωνιστεί στην Ινδία. Στις αρχές της άνοιξης του επόμενου έτους (326 π.Χ.), συνδύασε τις δυνάμεις του και συμμάχησε με τον βασιλιά Ταξίλη, βασιλιά του ινδικού βασιλείου Τάξιλα ή Ταξάσιλα (ουρντού ٹیکسلا, σανσκ. Takshaçila तक्षशिला, κιν. Chu Ch'a-shi-lo), ενάντια του γείτονά του βασιλιά Πώρου, που ήταν ο βασιλιάς της περιοχής του ποταμού Υδάσπη.

Πώρος και Μέγας Αλέξανδρος (φανταστική απεικόνιση του 1900).

Κίνητρα

Ο Μέγας Αλέξανδρος χρειαζόταν να υποτάξει τον βασιλιά Πώρο, προκειμένου να κρατήσει την πορεία του προς τα ανατολικά. Το να αφήσει έναν τέτοιο ισχυρό αντίπαλο στα πλευρά του θα έθετε σε κίνδυνο οποιαδήποτε περαιτέρω δράση του. Δεν μπορούσε, επίσης, να έχει την πολυτέλεια να δείξει κανένα σημάδι αδυναμίας, εάν ήθελε να κρατήσει την πίστη σ’ αυτόν των ήδη σε συμμαχία με αυτόν Ινδών βασιλέων.

Ο βασιλιά Πώρος έπρεπε να υπερασπιστεί το βασίλειό του και επέλεξε το τέλειο σημείο για να ελέγχει με τα στρατεύματά του και εκ των προτέρων τον Μέγα Αλέξανδρο. Αν και έχασε τη μάχη, έγινε ο πιο επιτυχημένος και ιστορικά καταγεγραμμένος, αντίπαλος του Αλεξάνδρου.

Στρατηγικοί ελιγμοί και προετοιμασίες για τη μάχη

Η διάβαση του ποταμού Υδάσπη από τον Μέγα Αλέξανδρο.

Ο Πώρος παρέταξε στη νότια όχθη του Υδάσπη ποταμού τα στρατεύματά του και έθεσε ως κύριο στόχο την απόκρουση των στρατευμάτων σε οποιαδήποτε τυχόν διασταύρωση και αν προέκυπτε. Ο Υδάσπης ήταν βαθύς και αρκετά γρήγορος, γεγονός που από μόνο του αρκούσε πιθανόν για να καταδικάσει σε απόλυτη αποτυχία ολόκληρη τη δύναμη που θα επιχειρούσε μια, εν ευθεία αντίθεση, διέλευση για να επιτεθεί κατέναντι στα στρατεύματα του βασιλιά Πώρου.

Ο Μέγας Αλέξανδρος ήξερε ότι μια άμεση διάβαση του ποταμού θα είχε μικρές πιθανότητες επιτυχίας και έτσι προσπάθησε να βρει εναλλακτικές διαβάσεις. Κινήθηκε τοποθετώντας τα ορεσίβια στρατεύματα του πάνω και κάτω, παράλληλα με την όχθη του ποταμού μετακινώντας τα κάθε βράδυ, τακτική που προσπάθησε να ακολουθεί προς κάλυψή του (στρατιωτική ορολογία: σκίαση) και ο Πώρος.

Τελικά, ο Μέγας Αλέξανδρος αποφάσισε και χρησιμοποίησε μια κατάλληλη διάβαση, περίπου 27 χιλιόμετρα πριν από το στρατόπεδό του.

Το σχέδιό του ήταν ένα κλασικός ελιγμός «τανάλιας»: Άφησε τον στρατηγό Κρατερό πίσω του με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού και ο ίδιος πέρασε με κοπιώδη τρόπο, το ποτάμι προς τα πάνω με ένα ισχυρό σώμα, που αποτελούταν, σύμφωνα με τον Αρριανό από 6.000 οπλίτες και 5.000 ιππείς, αν και είναι πιθανό η δύναμη αυτή τελικά να ήταν μεγαλύτερη. Ο Κρατερός ήταν εξουσιοδοτημένος να φυλά τη διάβαση του ποταμού και σε πρώτη περίπτωση, που ο Πώρος αντιμετώπιζε το σχετικά μικρό και ευέλικτο σώμα με επικεφαλής τον Μέγα Αλέξανδρο με ολόκληρο το στράτευμα του, να πραγματοποιούσε και ο Κρατερός επίθεση καταντικρύ, ώστε να κυκλωθεί, με μορφή «τανάλιας», ο Πώρος, σε δεύτερη δε περίπτωση που ο Πώρος δεν επιτίθεντο εναντίον του Αλεξάνδρου με ολόκληρη τη δύναμή του ο Κρατερός να κρατήσει τη θέση του.

Πολεμικός ελέφαντας του ινδικού στρατού του βασιλιά Πώρου.

Ο Μέγας Αλέξανδρος εν τέλει κίνησε αθόρυβα μέρος του στρατού του και στη συνέχεια διάβηκε το ποτάμι με άκρα μυστικότητα, με την κατασκευή πλωτήρων από «δερμάτινους ασκούς, γεμάτους με σανό», καθώς και με «μικρότερα σκάφη μειωμένα κατά το ήμισυ» (αρχαία ελληνικά: «καὶ τῶν πλοίων δὲ τὰ πολλὰ αὐτῷ ξυντετμημένα παρ εκεκόμιστο ἐς τὸν χῶρον τοῦτον καὶ ἀφανῶς αὖθις ξυμπεπηγμένα ἐν τῇ ὕλῃ ἐκρύπτετο͵ τά τε ἄλλα καὶ αἱ τριακόντοροι»).^[20]

Πολεμικοί ελέφαντες σε ανάγλυφο στον ναό Άνγκορ Βατ της ιερής πόλης Άνγκορ στην Καμπότζη.

Επιπλέον, ο Κρατερός επιφορτίσθηκε με συχνές παραπλανητικές προσποιήσεις, ότι πρόκειται να διασχίσει τον ποταμό.^[21]

Ο Μέγας Αλέξανδρος πρόσκαιρα συνειδητοποίησε ότι δεν είχε περάσει την απέναντι πλευρά, παρά είχε μεταφερθεί σε μια νησίδα εδάφους ανάμεσα στον ποταμό, αλλά, τελικά σύντομα πέρασε στην άλλη πλευρά. Ο Πώρος αντιλήφθηκε τους ελιγμούς του αντιπάλου του και έστειλε μια μικρή δύναμη αρμάτων, ιππικό και δύναμη στρατιωτών, υπό τη διοίκηση του γιου του για να αντιμετωπίσει τον Μέγα Αλέξανδρο, με την ελπίδα ότι θα είναι σε θέση να εμποδίσει την περαιτέρω διέλευσή του. Ο Αλέξανδρος όμως είχε ήδη περάσει και δρομολόγησε σχετικά εύκολα την επίθεση ενάντια στον αντίπαλό του, εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι τα άρματα του στρατού του Πώρου, είχαν ως φυσικό εμπόδιο την ίδια τη λάσπη κοντά στην όχθη του ποταμού, με τελικό αποτέλεσμα ο γιος του Πώρου σύντομα να βρίσκεται ανάμεσα στους νεκρούς. Ο Πώρος στη συνέχεια κατανόησε ότι ο Αλέξανδρος είχε ήδη περάσει νικηφόρα στη δική του πλευρά του ποταμού και έσπευσε να τον αντιμετωπίσει με το καλύτερο τμήμα του στρατού του, αφήνοντας πίσω του ένα μικρό απόσπασμα για να εμποδίσει την πιθανή εισβολή της κύριας μακεδονικής δύναμης, που ήταν υπό τη διοίκηση του Κρατερού, όταν θα προσπαθούσε να διασχίσει τον ποταμό.

Η «ένδοξη μάχη του βασιλιά Αλέξανδρου του Μακεδόνα εναντίον του Ινδού βασιλιά Πώρου» στο ρωσικό λαϊκό εγχάρακτο δημοφιλές ανάγνωσμα Λουμπόκ, εκτύπωση το πρώτο εξάμηνο του XVIII αιώνα (18ου αιώνα).

Η μάχη

Συνδυασμένη επίθεση ιππικού και πεζικού.

Όταν ο Πώρος εντόπισε το σημείο όπου το σχετικά μικρό και ευέλικτο στρατιωτικό σώμα με επικεφαλής τον Μέγα Αλέξανδρο είχε αφιχθεί, επεξέτεινε τις δυνάμεις του και άρχισε την επίθεση. Οι Ινδοί ήταν έτοιμοι με το ιππικό και στις δύο πλευρές, ενώ το κέντρο περιλάμβανε τις κύριες δυνάμεις του πεζικού με τους πολεμικούς ελέφαντες να δεσπόζουν ανάμεσα ή μπροστά από τα σώματα πεζικού, σε ίσα διαστήματα. Οι ελέφαντες προκάλεσαν αρχικά πολύ κακό στη μακεδονική φάλαγγα, αλλά τελικά απωθήθηκαν από τις πυκνές σάρισες των φαλαγγιτών και τελικά οι πολεμικοί ελέφαντες έσπειραν τον όλεθρο κατά πολύ περισσότερο στις δικές τους γραμμές.

Ινδικοί πολεμικοί ελέφαντες εναντίον του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πίνακας ζωγραφικής του Γιοχάνες βαν ντεν Άβελε.

Ο Μέγας Αλέξανδρος ξεκίνησε τη μάχη με την αποστολή έφιππων τοξοτών με κύριο στόχο να πλήξουν την αριστερή πτέρυγα του ινδικού ιππικού. Στη συνέχεια, οδήγησε την επίθεση κατά της εξασθενημένης ινδικής πτέρυγας.

Μια άλλη ερμηνεία της διάταξης των ενόπλων τμημάτων κατά τη Μάχη του Υδάσπη. Το μακεδονικό ιππικό. υπό τον Κοίνο επιτέθηκε στα πλευρά του ινδικού ιππικού. (Ο χάρτης σύμφωνα με τον Hammond).

Το υπόλοιπο του ινδικού ιππικού κάλπαζε προς υποστήριξη της σφοδρά συμπιεζόμενης ινδικής πτέρυγας, αλλά την ίδια στιγμή, το επερχόμενο ιππικό σώμα υπό τον Κοίνο εμφανίστηκε πίσω από τους Ινδούς. Οι Ινδοί προσπάθησαν να σχηματίσουν μια διπλή φάλαγγα, αλλά οι απαραίτητες περίπλοκες μανούβρες έφεραν ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση στις τάξεις τους, καθιστώντας ευκολότερη την κατάσταση για το μακεδονικό ιππικό στο να τους νικήσει. Το υπόλοιπο ινδικό ιππικό κατέφυγε ανάμεσα στους πολεμικούς ελέφαντες για προστασία, αλλά τα θηρία αυτά ήταν ήδη εκτός ελέγχου και σύντομα θα υποχωρήσει εξαντλημένο και από αυτόν τον τομέα, αφήνοντας το υπόλοιπο του στρατού του Πώρου να περικυκλώνεται από τη μακεδονική φάλαγγα και το μακεδονικό ιππικό. Προς το παρόν, οι φαλαγγίτες οργανώθηκαν και προωθήθηκαν έτι περαιτέρω από τη σύγχυση του εχθρού. Ο βασιλιάς Πώρος, αφού διεξήγαγε έναν γενναίο αγώνα παραδόθηκε και η μάχη έληξε. Σύμφωνα με τον Ιουστίνο^[22], κατά τη διάρκεια της μάχης, ο Πώρος κάλεσε σε ατομική μονομαχία τον Μέγα Αλέξανδρο, που τον καταδίωκε έφιππος πάνω στον Βουκεφάλα. Ο Αλέξανδρος τραυματισμένος, έπεσε από το εξαντλημένο άλογό του και στην αψιμαχία που ακολούθησε, οι σωματοφύλακές του κατόρθωσαν να τον μεταφέρουν μακριά και να προβούν στη σύλληψη του Πώρου.

Οι απώλειες

Μακεδονικές απώλειες:

• Σύμφωνα με τον Αρριανό, οι μακεδονικές απώλειες ανήλθαν σε 310 νεκρούς.^[23] Ωστόσο, ο Βρετανός στρατιωτικός και ιστορικός Τζον Φρέντερικ Φούλερ βλέπει ως «πιο ρεαλιστικό» τον αριθμό που αναφέρεται από τον Διόδωρο για περίπου 1.000 νεκρούς,^[24][25] ο οποίος δεν είναι μεγάλος αριθμός απωλειών για έναν νικητή, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη τη μερική επιτυχία των ινδικών πολεμικών ελεφάντων.
• Ο Μέγας Αλέξανδρος έχασε το αγαπημένο του άλογο, τον Βουκεφάλα, το οποίο (τραυματισμένο και/ή εξαντλημένο κατά τη διάρκεια της μάχης) πέθανε λίγο μετά από αυτήν τη μάχη.

Ινδικές απώλειες:

• Οι ινδικές απώλειες ανήλθαν σε 23.000 νεκρούς, σύμφωνα με τον Αρριανό ή 12.000 νεκροί και πάνω από 9.000 ανδρών, που συνελήφθησαν, σύμφωνα με τον Διόδωρο. Οι δύο προηγούμενοι αριθμοί είναι εξαιρετικά μικροί, εκτός και αν υποτεθεί ότι ο Αρριανός συμπεριλαμβάνει τους αιχμαλώτους στο σύνολο των ινδικών απωλειών. Παράλληλα αιχμαλωτίσθηκαν ζωντανοί περίπου 80 πολεμικοί ελέφαντες.^[26][27]
• Επίσης δύο γιοι του Πώρου σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της μάχης, καθώς και ο συγγενής του και σύμμαχος του, Σπιτάκης, και οι περισσότεροι από τους στρατηγούς-οπλαρχηγούς του.

Μετά τη μάχη

Πίνακας του Σαρλ Λε Μπρεν που απεικονίζει τους Μέγα Αλέξανδρο και Πώρο κατά τη διάρκεια της Μάχης του Υδάσπη.

Η γενναιότητα, οι δεξιότητες και η ηγετική στάση του Πώρου στη μάχη εντυπωσίασαν τόσο πολύ τον Μέγα Αλέξανδρο, ο οποίος επέτρεψε στον Πώρο να κυβερνά την περιοχή του Υδάσπη, εν ονόματι του Αλέξανδρου ως σατράπης.

Ο Πώρος, με ύψος 2,10 μέτρα, τραυματίας και αυτός στον ώμο του, ρωτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο μετά τη μάχη, πως θα ήθελε να αντιμετωπισθεί. «Φέρσου μου, ως βασιλιά(ς)» απάντησε ο Πώρος.^[28]

Ο Μέγας Αλέξανδρος θα τον αντιμετωπίσει πράγματι σαν βασιλιά, και θα του επιτρέψει να διατηρήσει τη βασιλεία του. Το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του ο Μ. Αλέξανδρος σπανίως έδειχνε οίκτο στους ηγεμόνες που του εναντιώνονταν είναι ακόμη περισσότερο προς τιμήν του Πώρου. Ο Μέγας Αλέξανδρος, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω ίδρυσε δύο δίδυμες πόλεις, μία στο σημείο της μάχης που ονομάζεται Νίκαια Αλεξάνδρεια (ήταν η κατάλληλη ελληνική λέξη για τη νίκη του), σε ανάμνηση της επιτυχίας του και μία στην ακριβώς απέναντι πλευρά του Υδάσπη, που ονομάζεται Αλεξάνδρεια η Βουκέφαλος, για να τιμήσει το πιστό άλογό του, τον Βουκεφάλα ο οποίος πέθανε από φυσικά αίτια λίγο καιρό μετά τη μάχη.

Ο Μέγας Αλέξανδρος αιχμαλωτίζει τον Πώρο. Χαρακτικό του 1696.

Ο ποταμός Υδάσπης σήμερα. Προσοχή: Η φωτογραφία είναι γενική άποψη και δεν υποδεικνύει τον τόπο της μάχης.

Το 326 π.Χ., ο στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου πλησίασε τα όρια της Αυτοκρατορίας των Νάντα, τα στρατεύματα των οποίων σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες της εποχής ήταν πολύ ισχυρότερα απ' ό,τι ο Αλέξανδρος είχε αντιμετωπίσει μέχρι στιγμής και πολύ καλά εκπαιδευμένα. Οι Νάντα είχαν πληροφορηθεί για την προέλαση του Αλεξάνδρου και τον περίμεναν με 80 χιλιάδες ιππείς, 200 χιλιάδες πεζικό, 6 χιλιάδες άρματα μάχης και 6 χιλιάδες πολεμικούς ελέφαντες.

Αυτό συνέβη, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος βρέθηκε στον Ύφαση ποταμό, που σήμερα λέγεται στα Ινδικά Μπέας ή Βιπάσα (χίντι: ब्यास, πουντζάμπ: ਬਿਆਸ, σανσκριτικά: विपाशा) και είναι ένας από τους 5 ποταμούς της Πενταποταμίας, στο ακριβές σημείο που πιστεύεται ότι είναι το Καθγκάρ της περιοχής Ινδόρα της Χιμάτσαλ Πραντές με πλησιέστερο το σημερινό σιδηροδρομικό κέντρο Παθανκότ της Παντζάμπ.

Ο ποταμός Ύφασης, στις όχθες του οποίου ο στρατός του Αλεξάνδρου αποστάτησε.

Επιθυμία του Αλεξάνδρου ήταν να συνεχίσει την προέλασή του στην Ινδία και να τους αντιμετωπίσει, ωστόσο συνάντησε την έντονη αντίδραση του στρατού του. Οι κουρασμένοι σωματικά και ψυχικά στρατιώτες του συγκεντρώθηκαν στο στρατόπεδο και διαμαρτυρήθηκαν έντονα λέγοντας πως δεν ήθελαν να συνεχίσουν. Ο Πώρος είχε αποδειχτεί αξιόμαχος αντίπαλος και η νίκη ενάντια στον πολύ μεγαλύτερο στρατό των Νάντα δεν ήταν βέβαιη. Επίσης οι θερινοί μουσώνες οι οποίοι μαίνονταν εκείνη τη περίοδο πρέπει να είχαν επίσης αρνητική επίδραση στο ηθικό του στρατού, ο οποίος πιθανότατα δεν είχε ποτέ του βιώσει τέτοιο φαινόμενο στο παρελθόν. Τις τελευταίες 70 ημέρες έβρεχε αδιάκοπα. Ο Μέγας Αλέξανδρος τελικά αποφάσισε στο σημείο αυτό να στραφεί προς τον νότο, κατά μήκος του Ινδού ποταμού, εξασφαλίζοντας τις όχθες του ποταμού ως τα σύνορα της αυτοκρατορίας του με τη δημιουργία μιας ακόμη Αλεξάνδρειας πόλης. Πρόκειται για την Αλεξάνδρεια επί του Ύφαση που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 326 π.Χ. στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου. Βρίσκεται και αυτή στην περιοχή του Παντζάμπ, η οποία το 1947 μοιράστηκε ανάμεσα σε Ινδία και Πακιστάν. Έτσι ουσιαστικά με το ίδιο όνομα δηλώνεται η Ομόσπονδη Πολιτεία της Ινδίας, η Παντζάμπ, με πρωτεύουσα το Τσαντιγκάρ, και η επαρχία του Πακιστάν με πρωτεύουσα τη Λαχώρη.

Έκδοση αναμνηστικών νομισμάτων της Μάχης του Υδάσπη

Αργυρό δεκάδραχμο (βάρους 38,8 γραμμαρίων), Α’ όψη: Ο Μέγας Αλέξανδρος απεικονίζεται επάνω στο άλογό του επιτιθέμενος εναντίον του Πώρου ο οποίος βρίσκεται σε ελέφαντα.

Αργυρό δεκάδραχμο (βάρους 38,8 γραμμαρίων), Β’ όψη: Ο Μέγας Αλέξανδρος κρατώντας το δόρυ στο ένα χέρι και κεραυνό στο άλλο δέχεται το στεφάνι που αποθέτει στο κεφάλι του η Νίκη.

Μετά τη Μάχη του Υδάσπη εκόπησαν ασημένια νομίσματα διαφόρων αξιών για να τιμήσουν τη νίκη αυτή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σίγουρα αναγνωρισμένα είναι δύο (2) εξ’ αυτών με τις αξίες τετράδραχμο (βάρους 15,8 γραμμαρίων)^[29] και δεκάδραχμο (βάρους 38,8 γραμμαρίων)^[29]. Στη μία όψη του δεκάδραχμου απεικονίζεται ο Μέγας Αλέξανδρος επάνω στο άλογό του επιτιθέμενος εναντίον του Πώρου ο οποίος βρίσκεται σε ελέφαντα. Στη δεύτερη όψη ο Αλέξανδρος κρατώντας το δόρυ στο ένα χέρι και κεραυνό στο άλλο δέχεται το στεφάνι που αποθέτει στο κεφάλι του η Νίκη^[30]. Για το δεκάδραχμο, ένα εκ των οποίων διασώζεται στην περίφημη Συλλογή Προσπερό με 650 περίπου νομίσματα^[31], έχει υπάρξει διάλογος^[31] για την απόκτησή του από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ο νομισματολόγος Ιωάννης Τουράτσογλου σε κείμενο του με τίτλο «Συμβολή στην οικονομική ιστορία του βασιλείου της Αρχαίας Μακεδονίας (6ος – 3ος π. Χ. αιώνας)», στην έκδοση «Κέρμα ΙΙ», αναφέρει ότι^[31]:

«[…]Τα δεκάδραχμα θα πρέπει να παρήχθησαν, σε μικρές οπωσδήποτε ποσότητες, μεταξύ 326 π.Χ. -324 π. Χ. στο διάστημα δηλαδή από τη μάχη στον Υδάσπη ποταμό έως την επιστροφή του εκστρατευτικού σώματος στη Βαβυλώνα και να συνιστούν ειδικές επετειακές αναμνηστικές εκδόσεις για τους παλαιοστρατιώτες της ινδικής εκστρατείας, «αριστεία» τρόπον τινά προς επιβράβευση εξαιρετικών υπηρεσιών στο πεδίο των μαχών. […]».

— Νομισματολόγος Ιωάννης Τουράτσογλου, «Συμβολή στην οικονομική ιστορία του βασιλείου της Αρχαίας Μακεδονίας (6ος – 3ος π. Χ. αιώνας) στην έκδοση «Κέρμα ΙΙ»

Έργα τέχνης

• 
  «Ο Αλέξανδρος νικά τον Πώρο». Ζωγραφική του 1672, του Γάλλου ζωγράφου Σαρλ ντε λα Φος (1636–1716), στο Παλάτι των Βερσαλλιών.
• 
  «Η ήττα του Πώρου στη Μάχη του Υδάσπη». Πίνακας του 18ου αιώνα, του Ιταλού ζωγράφου Φραντσέσκο Φοντεμπάσσο (1709-1769). Musee des Pays de L'Ain», Bourg-en-Bresse, Γαλλία.
• 
  «Αλέξανδρος και Πώρος μετά τη Μάχη του Υδάσπη». Ζωγραφισμένο πιάτο, μεταξύ του 1700 και 1710, του Ιταλού ποιητή και ζωγράφου Φραντσέσκο Γκρου, στο Μουσείο «Walters Art Museum».
• 
  «Η νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Πίνακας ζωγραφικής, μεταξύ του 1873 και του 1890, του Γάλλου ζωγράφου Γκυστάβ Μορώ, στο Εθνικό Μουσείο Γκυστάβ Μορώ.
• 
  «Ο Αλέξανδρος υποχρεώνει σε αφίππευση τον βασιλιά Πώρο». Λεπτομέρεια σε μινιατούρα από τον κώδικα “BL Royal MS 20 B xx, f. 53r”. Φυλάσσεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη.

Παραπομπές-σημειώσεις

1. J.F.C. Fuller (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0, σελ. 198: "While the battle raged, Craterus forced his way over the Haranpur ford. When he saw that Alexander was winning a brilliant victory he pressed on and, as his men were fresh, took over the pursuit." (μτφρ.): «Ενώ η μάχη μαινόταν ο Κρατερός (στρατηγός) είχε αναλάβει τη φύλαξη της διάβασης στη Χαρανπούρ (αγγλικά: Haranpur). Όταν είδε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος είχε κερδίσει μια λαμπρή νίκη πίεσε τους άνδρες του που ήταν ξεκούραστοι, να αναλάβουν την κατάσταση».
2. J.F.C. Fuller (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0, σελ. 181: "Among the many battles fought by invaders who entered the plains of India from the north-west, the first recorded in history is the battle of the Hydaspes, and in Hogarth's opinion, when coupled with the crossing of the river, together they 'rank among the most brilliant operations in warfare." (μτφρ.): «Ανάμεσα στις πολλές μάχες με τους εισβολείς που εισήλθαν τις πεδιάδες της Ινδίας από το βόρειο-δυτικά, η πρώτη καταγεγραμμένη στην ιστορία είναι η Μάχη του Υδάσπη ποταμού και σύμφωνα με τη γνώμη του Βρετανού αρχαιολόγου Ντέιβιντ Τζωρτζ Χόγκαρθ (αγγλικά: David George Hogarth), όταν συνδυάζεται παράλληλα και με τη διέλευση του ποταμού, αποτελεί μια από τις πιο λαμπρές στρατιωτικές επιχειρήσεις σε έναν πόλεμο».
3. Plutarch 62.1, Πλούταρχος, «Παράλληλοι Βίοι: Βίος Αλεξάνδρου», Κεφάλαιο 62.1: «[62]Τοὺς μέντοι Μακεδόνας ὁ πρὸς Πῶρον ἀγὼν ἀμβλυτέρους ἐποίησε, καὶ τοῦ πρόσω τῆς Ἰνδικῆς ἔτι προελθεῖν ἐπέσχε. μόλις γὰρ ἐκεῖνον ὠσάμενοι, δισμυρίοις πεζοῖς καὶ δισχιλίοις ἱππεῦσι παραταξάμενον, ἀντέστησαν ἰσχυρῶς Ἀλεξάνδρῳ, βιαζομένῳ καὶ τὸν Γάγγην περᾶσαι ποταμόν, εὖρος μὲν αὐτοῦ δύο καὶ τριάκοντα σταδίων εἶναι πυνθανόμενοι καὶ βάθος ὀργυιὰς ἑκατόν, ἀντιπέρας δὲ τὰς ὄχθας ἀποκεκρύφθαι πλήθεσιν ὅπλων καὶ ἵππων καὶ ἐλεφάντων. ἐλέγοντο γὰρ ὀκτὼ μὲν μυριάδας ἱπποτῶν, εἴκοσι δὲ πεζῶν, ἅρματα δ’ ὀκτακισχίλια καὶ μαχίμους ἐλέφαντας ἑξακισχιλίους ἔχοντες οἱ Γανδαριτῶν καὶ Πραισίων βασιλεῖς ὑπομένειν. καὶ κόμπος οὐκ ἦν περὶ ταῦτα»..
4. Arrian 5.15 5.15, Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφος 15.1-7: [15.1] Καὶ ἐπὶ τούτους τὰ μὲν πρῶτα ἐκπέμψαι Ἀλέξ ανδρον καὶ οὗτος λέγει τοὺς ἱπποτοξότας͵ αὐτὸν δὲ ἄγειν τοὺς ἱππέας• προσάγειν γὰρ οἰηθῆναι Πῶρον ξὺν τῇ πάσῃ δυνάμει• τὴν δὲ ἵππον ταύτην προ τεταγμένην αὐτῷ προπορεύεσθαι πρὸ τοῦ ἄλλου στρατοῦ. [15.2] ὡς δὲ κατέμαθεν ἀτρεκῶς τὸ πλῆθος τὸ τῶν Ἰνδῶν͵ ἐνταῦθα δὴ ὀξέως ἐπιπεσεῖν αὐτοῖς ξὺν τῇ ἀμφ΄ αὑτὸν ἵππῳ• τοὺς δὲ ἐγκλῖναι͵ ὡς Ἀλέξανδρόν τε αὐτὸν κατεῖδον καὶ τὸ στῖφος ἀμφ΄ αὐτὸν τῶν ἱππέων οὐκ ἐπὶ μετώπου͵ ἀλλὰ κατ΄ ἴλας ἐμβεβληκός. καὶ τούτων ἱππέας μὲν πεσεῖν ἐς τετρακοσίους͵ πεσεῖν δὲ καὶ τοῦ Πώρου τὸν παῖδα• τὰ δὲ ἅρματα αὐτοῖς ἵπποις ἁλῶναι ἔν τε τῇ ἀποχωρήσει βαρέα γενόμενα καὶ ἐν αὐτῷ τῷ ἔργῳ ὑπὸ πηλοῦ ἀχρεῖα. [15.3] Πῶρος δέ͵ ὡς αὐτῷ ὅσοι ἱππεῖς ἐκ τῆς φυγῆς διεσώζοντο Ἀλέξανδρόν τε αὐτὸν πεπερακότα ξὺν τῇ στρατιᾷ ἐς τὸ καρτερώτατον καὶ τὸν παῖδα ἐν τῇ μάχῃ τετελευτηκότα ἤγγειλαν͵ ἐγίγνετο μὲν καὶ ὣς ἀμφίβολος τῇ γνώμῃ͵ ὅτι καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ καταντικρὺ τοῦ μεγάλου στρατοπέδου οἱ ξὺν Κρατερῷ ὑπολελειμ [15.4] μένοι ἐπιχειροῦντες τῇ διαβάσει ἐφαίνοντο• εἵλετο δ΄ οὖν ἐπ΄ αὐτὸν Ἀλέξανδρον ἐλάσας ξὺν τῇ στρατιᾷ πάσῃ πρὸς τὸ καρτερώτατόν τε τῶν Μακεδόνων καὶ αὐτὸν τὸν βασιλέα διαγωνίσασθαι. ἀλλὰ καὶ ὣς ὀλίγους τῶν ἐλεφάντων σὺν οὐ πολλῇ στρατιᾷ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ στρατοπέδου ἀπέλιπεν͵ ὡς φοβεῖν ἀπὸ τῆς ὄχθης τοὺς ξὺν Κρατερῷ ἱππέας. αὐτὸς δὲ τήν τε ἵππον ἀναλαβὼν πᾶσαν͵ ἐς τετρακισχιλίους ἱππέας͵ καὶ τὰ ἅρματα πάντα͵ τριακόσια ὄντα͵ καὶ τῶν ἐλεφάντων διακοσίους καὶ τῶν πεζῶν ὅ τι περ ὄφελος͵ ἐς τρισμυρίους͵ ἤλαυνεν [15.5] ὡς ἐπ΄ Ἀλέξανδρον. ὡς δὲ ἐνέτυχε χωρίῳ͵ ἵνα οὐ πηλὸς αὐτῷ ἐφαίνετο͵ ἀλλὰ ὑπὸ ψάμμου γὰρ ξύμπαν ἦν ἄπεδον καὶ στερεὸν ἐς τὰς ἐφόδους τε καὶ ἀνα στροφὰς τῶν ἵππων͵ ἐνταῦθα ἔτασσε τὴν στρατιάν͵ πρώτους μὲν τοὺς ἐλέφαντας ἐπὶ μετώπου͵ διέχοντα ἐλέφαντα ἐλέφαντος οὐ μεῖον πλέθρου͵ ὡς πρὸ πάσης τε τῆς φάλαγγος τῶν πεζῶν παραταθῆναι αὐτῷ τοὺς ἐλέφαντας ἐπὶ μετώπου καὶ φόβον πάντῃ παρέχειν [15.6] τοῖς ἀμφ΄ Ἀλέξανδρον ἱππεῦσιν. ἄλλως τε οὐδὲ ἠξίου ἐς τὰ διαλείποντα τῶν ἐλεφάντων τολμῆσαι ἄν τινα ὤσασθαι τῶν πολεμίων͵ οὔτε ξὺν ἵπποις διὰ τὸν φόβον τῶν ἵππων͵ πεζούς τε ἔτι μεῖον• κατὰ στόμα τε γὰρ ἂν πρὸς τῶν ὁπλιτῶν προσβαλλόντων εἴργεσθαι καὶ καταπατηθήσεσθαι ἐπιστρεψάντων ἐπ΄ αὐτοὺς τῶν [15.7] ἐλεφάντων. ἐπὶ τούτοις δὲ οἱ πεζοὶ αὐτῷ ἐτετάχατο͵ οὐκ ἴσον τὸ μέτωπον τοῖς θηρίοις ἐπέχοντες͵ ἀλλ΄ ἐν δευτέρῳ μετώπῳ μετὰ τοὺς ἐλέφαντας͵ ὅσον ἐς τὰ διαλείποντα ἐπ΄ ὀλίγον ἐμβεβλῆσθαι τοὺς λόχους. ἦσαν δὲ αὐτῷ καὶ κατὰ τὰ κέρατα ἔτι ὑπὲρ τοὺς ἐλέφαντας πεζοὶ ἐφεστηκότες͵ ἑκατέρωθεν δὲ τῶν πεζῶν ἡ ἵππος αὐτῷ ἐτέτακτο καὶ πρὸ ταύτης τὰ ἅρματα ἑκατέρωθεν»..
5. Diodorus Bibliotheca Historica 17.87.2. 17.87.2 και Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη. 17.87.2. «[2] οὗτος δ᾽ εἶχε πεζοὺς μὲν πλείους τῶν πεντακισμυρίων, ἱππεῖς δὲ περὶ τρισχιλίους, ἅρματα δὲ πλείω τῶν χιλίων, ἐλέφαντας δὲ ἑκατὸν καὶ τριάκοντα. ἐπεποίητο δὲ καὶ ἕτερον τῶν πλησιοχώρων βασιλέα σύμμαχον, ὃς ὠνομάζετο Ἐμβίσαρος, εἶχε δὲ δύναμιν οὐ πολὺ λειπομένην τῆς τοῦ Πώρου». .
6. Peter Green (1974). Alexander of Macedon: A Historical Biography. ISBN 978-0-520-07166-7, σελ. 553, p. 553
7. Curtius 8.13.6; Metz Epitome 54 (following Curtius)
8. Plutarch 60.5 Πλούταρχος, «Παράλληλοι Βίοι: Βίος Αλεξάνδρου», Κεφάλαιο 60: «[60]Τὰ δὲ πρὸς Πῶρον αὐτὸς ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς ὡς ἐπράχθη γέγραφε. φησὶ γάρ, ἐν μέσῳ τῶν στρατοπέδων τοῦ Ὑδάσπου ῥέοντος, ἀντιπρῴρους ἱστάντα τοὺς ἐλέφαντας ἀεὶ τὸν Πῶρον ἐπιτηρεῖν τὴν διάβασιν. αὑτὸν μὲν οὖν καθ’ ἡμέραν ἑκάστην ψόφον ποιεῖν καὶ θόρυβον ἐν τῷ στρατοπέδῳ πολύν, ἐθίζοντα τοὺς βαρβάρους μὴ φοβεῖσθαι• νυκτὸς δὲ χειμερίου καὶ ἀσελήνου λαβόντα τῶν πεζῶν μέρος, ἱππεῖς δὲ τοὺς κρατίστους, καὶ προελθόντα πόῤῥω τῶν πολεμίων, διαπερᾶσαι πρὸς νῆσον οὐ μεγάλην. ἐνταῦθα δὲ ῥαγδαίου μὲν ἐκχυθέντος ὄμβρου, πρηστήρων δὲ πολλῶν καὶ κεραυνῶν εἰς τὸ στρατόπεδον φερομένων, ὅμως ὁρῶν ἀπολλυμένους τινὰς καὶ συμφλεγομένους ὑπὸ τῶν κεραυνῶν, ἀπὸ τῆς νησῖδος ἄρας προσφέρεσθαι ταῖς ἀντιπέρας ὄχθαις. τραχὺν δὲ τὸν Ὑδάσπην ὑπὸ τοῦ χειμῶνος ἐπιόντα καὶ μετέωρον ἔκρηγμα ποιῆσαι μέγα, καὶ πολὺ μέρος ἐκείνῃ φέρεσθαι τοῦ ῥεύματος, αὐτοὺς δὲ δέξασθαι τὸ μέσον οὐ βεβαίως, ἅτε δὴ συνολισθάνον καὶ περιῤῥηγνύμενον. ἐνταῦθα δ’ εἰπεῖν φασιν αὐτόν• "ὦ Ἀθηναῖοι, ἆρά γε πιστεύσαιτ’ ἄν, ἡλίκους ὑπομένω κινδύνους ἕνεκα τῆς παρ’ ὑμῖν εὐδοξίας;" ἀλλὰ τοῦτο μὲν Ὀνησίκριτος εἴρηκεν• αὐτὸς δέ φησι τὰς σχεδίας ἀφέντας αὐτοὺς μετὰ τῶν ὅπλων τὸ ἔκρηγμα διαβαίνειν, ἄχρι μαστῶν βρεχομένους, διαβὰς δὲ τῶν πεζῶν εἴκοσι σταδίους προϊππεῦσαι, λογιζόμενος, εἰ μὲν οἱ πολέμιοι τοῖς ἵπποις προσβάλοιεν, πολὺ κρατήσειν, εἰ δὲ κινοῖεν τὴν φάλαγγα, φθήσεσθαι τοὺς πεζοὺς αὐτῷ προσγενομένους• θάτερον δὲ συμβῆναι. τῶν γὰρ ἱππέων χιλίους καὶ τῶν ἁρμάτων ἑξήκοντα συμπεσόντα τρεψάμενος, τὰ μὲν ἅρματα λαβεῖν ἅπαντα, τῶν δ’ ἱππέων ἀνελεῖν τετρακοσίους. οὕτω δὴ συμφρονήσαντα τὸν Πῶρον, ὡς αὐτὸς εἴη διαβεβηκὼς Ἀλέξανδρος, ἐπιέναι μετὰ πάσης τῆς δυνάμεως, πλὴν ὅσον ἐμποδὼν εἶναι τοῖς διαβαίνουσι τῶν Μακεδόνων ἀπέλιπε• φοβηθεὶς δὲ τὰ θηρία καὶ τὸ πλῆθος τῶν πολεμίων, αὐτὸς μὲν ἐνσεῖσαι κατὰ θάτερον κέρας, Κοῖνον δὲ τῷ δεξιῷ προσβαλεῖν κελεῦσαι. γενομένης δὲ τροπῆς, ἑκατέρωθεν ἀναχωρεῖν ἀεὶ πρὸς τὰ θηρία καὶ συνειλεῖσθαι τοὺς ἐκβιαζομένους, ὅθεν ἤδη τὴν μάχην ἀναμεμειγμένην εἶναι, καὶ μόλις ὀγδόης ὥρας ἀπειπεῖν τοὺς πολεμίους. ταῦτα μὲν οὖν ὁ τῆς μάχης ποιητὴς αὐτὸς ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς εἴρηκεν. οἱ δὲ πλεῖστοι τῶν συγγραφέων ὁμολογοῦσι τὸν Πῶρον, ὑπεραίροντα τεσσάρων πηχῶν σπιθαμῇ τὸ μῆκος, ἱππότου μηδὲν ἀποδεῖν πρὸς τὸν ἐλέφαντα συμμετρίᾳ διὰ τὸ μέγεθος καὶ τὸν ὄγκον τοῦ σώματος• καίτοι μέγιστος ἦν ὁ ἐλέφας• σύνεσιν δὲ θαυμαστὴν ἐπεδείξατο καὶ κηδεμονίαν τοῦ βασιλέως, ἐῤῥωμένου μὲν ἔτι θυμῷ τοὺς προσμαχομένους ἀμυνόμενος καὶ ἀνακόπτων, ὡς δ’ ᾔσθετο βελῶν πλήθει καὶ τραυμάτων κάμνοντα, δείσας μὴ περιῤῥυῇ, τοῖς μὲν γόνασιν εἰς γῆν ὑφῆκε πρᾴως ἑαυτόν, τῇ δὲ προνομαίᾳ λαμβάνων ἀτρέμα τῶν δορατίων ἕκαστον ἐξῄρει τοῦ σώματος. Ἐπεὶ δὲ ληφθέντα τὸν Πῶρον ὁ Ἀλέξανδρος ἠρώτα, πῶς αὐτῷ χρήσηται, "βασιλικῶς" εἶπε• προσπυθομένου δὲ μή τι καὶ ἄλλο λέγει, "πάντ’" εἶπεν "ἔνεστιν ἐν τῷ βασιλικῶς". οὐ μόνον οὖν ἀφῆκεν αὐτὸν ἄρχειν ὧν ἐβασίλευε σατράπην καλούμενον, ἀλλὰ καὶ προσέθηκε χώραν {καὶ} τῆς αὐτονόμου καταστρεψάμενος, ἐν ᾗ πεντεκαίδεκα μὲν ἔθνη, πόλεις δὲ πεντακισχιλίας ἀξιολόγους, κώμας δὲ παμπόλλας εἶναί φασιν• ἄλλης δὲ τρὶς τοσαύτης Φίλιππόν τινα τῶν ἑταίρων σατράπην ἀπέδειξεν»..
9. Arrian 5.18. 5.18 και Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφος18.1-3: «[18.1] Καὶ ἐν τῷ αὐτῷ Κρατερός τε καὶ οἱ ἄλλοι ὅσοι τῆς στρατιᾶς [τε] τῆς Ἀλεξάνδρου ἐπὶ τῇ ὄχθῃ τοῦ Ὑδάσπου ὑπολελειμμένοι ἡγεμόνες ἦσαν͵ ὡς νικῶν τα λαμπρῶς κατεῖδον Ἀλέξανδρον͵ ἐπέρων καὶ αὐτοὶ τὸν πόρον. καὶ οὗτοι οὐ μείονα τὸν φόνον ἐν τῇ ἀποχωρήσει τῶν Ἰνδῶν ἐποίησαν͵ ἀκμῆτες ἀντὶ κεκμη κότων τῶν ἀμφ΄ Ἀλέξανδρον ἐπιγενόμενοι τῇ διώξει. [18.2] Ἀπέθανον δὲ τῶν Ἰνδῶν πεζοὶ μὲν ὀλίγον ἀπο δέοντες τῶν δισμυρίων͵ ἱππεῖς δὲ ἐς τρισχιλίους͵ τὰ δὲ ἅρματα ξύμπαντα κατεκόπη• καὶ Πώρου δύο παῖδες ἀπέθανον καὶ Σπιτάκης ὁ νομάρχης τῶν ταύτῃ Ἰνδῶν καὶ τῶν ἐλεφάντων καὶ ἁρμάτων οἱ ἡγεμόνες καὶ οἱ ἱππάρχαι καὶ οἱ στρατηγοὶ τῆς στρατιᾶς τῆς Πώρου ξύμπαντες ..... ἐλήφθησαν δὲ καὶ οἱ ἐλέφαντες͵ ὅσοι [18.3] γε αὐτῶν μὴ αὐτοῦ ἀπέθανον. τῶν δὲ ἀμφ΄ Ἀλέξ ανδρον πεζοὶ μὲν ἀπὸ ἑξακισχιλίων τῶν ἐν τῇ πρώτῃ προσβολῇ γενομένων ἐς ὀγδοήκοντα μάλιστα ἀπέθανον• ἱππεῖς δὲ τῶν μὲν ἱπποτοξοτῶν͵ οἳ δὴ καὶ πρῶτοι τοῦ ἔργου ἥψαντο͵ δέκα• τῆς δὲ ἑταιρικῆς ἵππου ἀμφὶ τοὺς εἴκοσι• τῶν δὲ ἄλλων ἱππέων ὡς διακόσιοι». .
10. Diodorus, Bibliotheca Historica 17.89.1-3. 17.89.1 και Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη. 17.89.1-3. «[1] ἐν δὲ τῇ φυγῇ πολλοῦ φόνου γενομένου ὁ μὲν Ἀλέξανδρος ἐπιφανεῖ μάχῃ νικήσας ἀνεκαλέσατο τῇ σάλπιγγι τοὺς στρατιώτας. ἔπεσον δὲ ἐν τῇ μάχῃ τῶν Ἰνδῶν πλείους τῶν μυρίων καὶ δισχιλίων, ἐν οἷς ὑπῆρχον καὶ δύο υἱοὶ τοῦ Πώρου καὶ οἱ στρατηγοὶ καὶ οἱ ἐπιφανέστατοι τῶν ἡγεμόνων. [2] ζῶντες δὲ ἄνδρες ἑάλωσαν ὑπὲρ τοὺς ἐνακισχιλίους, ἐλέφαντες δὲ ὀγδοήκοντα. αὐτὸς δὲ ὁ Πῶρος ἔμπνους ὢν παρεδόθη τοῖς Ἰνδοῖς πρὸς τὴν θεραπείαν. [3] τῶν δὲ Μακεδόνων ἔπεσον μὲν ἱππεῖς διακόσιοι καὶ ὀγδοήκοντα, πεζοὶ δὲ πλείους τῶν ἑπτακοσίων. ὁ δὲ βασιλεὺς τοὺς μὲν τετελευτηκότας ἔθαψε, τοὺς δὲ ἀνδραγαθήσαντας κατὰ τὴν ἀξίαν ἐτίμησεν, αὐτὸς δὲ Ἡλίῳ ἔθυσεν ὡς δεδωκότι τὰ πρὸς ἀνατολὴν μέρη καταστρέψασθαι». .
11. J.F.C. Fuller (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0, σελ. 199, σύμφωνα με τον συγγραφέα, «τα στοιχεία του Διόδωρου φαίνονται πιο ρεαλιστικά».
12. Arrian 5.18. 5.18 και και Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφος18.1-3: «[18.1] Καὶ ἐν τῷ αὐτῷ Κρατερός τε καὶ οἱ ἄλλοι ὅσοι τῆς στρατιᾶς [τε] τῆς Ἀλεξάνδρου ἐπὶ τῇ ὄχθῃ τοῦ Ὑδάσπου ὑπολελειμμένοι ἡγεμόνες ἦσαν͵ ὡς νικῶν τα λαμπρῶς κατεῖδον Ἀλέξανδρον͵ ἐπέρων καὶ αὐτοὶ τὸν πόρον. καὶ οὗτοι οὐ μείονα τὸν φόνον ἐν τῇ ἀποχωρήσει τῶν Ἰνδῶν ἐποίησαν͵ ἀκμῆτες ἀντὶ κεκμη κότων τῶν ἀμφ΄ Ἀλέξανδρον ἐπιγενόμενοι τῇ διώξει. [18.2] Ἀπέθανον δὲ τῶν Ἰνδῶν πεζοὶ μὲν ὀλίγον ἀπο δέοντες τῶν δισμυρίων͵ ἱππεῖς δὲ ἐς τρισχιλίους͵ τὰ δὲ ἅρματα ξύμπαντα κατεκόπη• καὶ Πώρου δύο παῖδες ἀπέθανον καὶ Σπιτάκης ὁ νομάρχης τῶν ταύτῃ Ἰνδῶν καὶ τῶν ἐλεφάντων καὶ ἁρμάτων οἱ ἡγεμόνες καὶ οἱ ἱππάρχαι καὶ οἱ στρατηγοὶ τῆς στρατιᾶς τῆς Πώρου ξύμπαντες ..... ἐλήφθησαν δὲ καὶ οἱ ἐλέφαντες͵ ὅσοι [18.3] γε αὐτῶν μὴ αὐτοῦ ἀπέθανον. τῶν δὲ ἀμφ΄ Ἀλέξ ανδρον πεζοὶ μὲν ἀπὸ ἑξακισχιλίων τῶν ἐν τῇ πρώτῃ προσβολῇ γενομένων ἐς ὀγδοήκοντα μάλιστα ἀπέθανον• ἱππεῖς δὲ τῶν μὲν ἱπποτοξοτῶν͵ οἳ δὴ καὶ πρῶτοι τοῦ ἔργου ἥψαντο͵ δέκα• τῆς δὲ ἑταιρικῆς ἵππου ἀμφὶ τοὺς εἴκοσι• τῶν δὲ ἄλλων ἱππέων ὡς διακόσιοι». .
13. Burn 1965, σελ. 150.
14. Peter Connolly. Greece and Rome At War. Macdonald Phoebus Ltd, 1981, σελ. 66.
15. P.H.L. Eggermont, Alexander's campaign in Southern Punjab (1993).
16. Αρριανού «Αλεξάνδρου Ανάβασις»: «Ἵνα δὲ ἡ μάχη ξυνέβη καὶ ἔνθεν ὁρμηθεὶς ἐπέρασε τὸν Ὑδάσπην ποταμὸν πόλεις ἔκτισεν Ἀλέξανδρος. καὶ τὴν μὲν Νίκαιαν τῆς νίκης τῆς κατ΄ Ἰνδῶν ἐπώνυμον ὠνόμασε, τὴν δὲ Βουκεφάλαν ἐς τοῦ ἵππου τοῦ Βουκεφάλα τὴν μνήμην...»
17. Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, βιβλίο Ε΄, 29: «Καὶ τὸν Ἀκεσίνην αὖ διαβὰς ἐπὶ τὸν Ὑδάσπην ἧκεν͵ ἵνα καὶ τῶν πόλεων τῆς τε Νικαίας καὶ τῶν Βουκεφάλων ὅσα πρὸς τῶν ὄμβρων πεπονηκότα ἦν ξὺν τῇ στρατιᾷ ἐπεσκεύασε καὶ τὰ ἄλλα τὰ κατὰ τὴν χώραν ἐκόσμει.»
18. Arrian 5.15 5.15, Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφος 14.1-6: «[14.1] Οὕτως ἐκτάξας τὸν μὲν πεζὸν στρατὸν ἐν κόσμῳ βάδην ἕπεσθαι ἐκέλευσεν͵ οὐ πολὺ ἀποδέοντας τῶν ἑξακισχιλίων• αὐτὸς δέ͵ ὅτι κρατεῖν ἐδόκει τῇ ἵππῳ͵ τοὺς ἱππέας μόνους ἀναλαβὼν σπουδῇ ἡγεῖτο͵ ὄντας ἐς πεντακισχιλίους. Ταύρωνι δὲ τῷ τοξάρχῃ προσ έταξε τοὺς τοξότας ἐπάγειν τῇ ἵππῳ καὶ αὐτοὺς σπουδῇ. [14.2] γνώμην δὲ ἐπεποίητο͵ ὡς εἰ μὲν προσμίξειαν αὐτῷ οἱ ἀμφὶ τὸν Πῶρον ξὺν τῇ δυνάμει ἁπάσῃ͵ ἢ κρατήσειν αὐτῶν οὐ χαλεπῶς τῇ ἵππῳ προσβαλὼν ἢ ἀπομαχεῖσθαί γε ἔστε τοὺς πεζοὺς ἐν τῷ ἔργῳ ἐπιγενέσθαι• εἰ δὲ πρὸς τὴν τόλμαν τῆς διαβάσεως ἄτοπον γενομένην οἱ Ἰνδοὶ ἐκπλαγέντες φεύγοιεν͵ οὐ πόρρωθεν ἕξεσθαι αὐτῶν κατὰ τὴν φυγήν͵ ὡς πλείονα ἐν τῇ ἀποχωρήσει τὸν φόνον γενόμενον ὀλίγον ἔτι ὑπολείπεσθαι αὐτῷ τὸ ἔργον. [14.3] Ἀριστόβουλος δὲ λέγει τὸν Πώρου παῖδα φθάσαι ἀφικόμενον σὺν ἅρμασιν ὡς ἑξήκοντα πρὶν τὸ ὕστε ρον ἐκ τῆς νήσου τῆς μικρᾶς περᾶσαι Ἀλέξανδρον• καὶ τοῦτον δυνηθῆναι ἂν εἶρξαι Ἀλέξανδρον τῆς διαβάσεως χαλεπῶς καὶ μηδενὸς εἴργοντος περαιω θέντα͵ εἴπερ οὖν καταπηδήσαντες οἱ Ἰνδοὶ ἐκ τῶν ἁρμάτων προσέκειντο τοῖς πρώτοις τῶν ἐκβαινόντων• ἀλλὰ παραλλάξαι γὰρ ξὺν τοῖς ἅρμασι καὶ ἀκίνδυνον ποιῆσαι Ἀλεξάνδρῳ τὴν διάβασιν• καὶ ἐπὶ τούτους ἀφεῖναι Ἀλέξανδρον τοὺς ἱπποτοξότας͵ καὶ τραπῆναι [14.4] αὐτοὺς οὐ χαλεπῶς͵ πληγὰς λαμβάνοντας. οἱ δὲ καὶ μάχην λέγουσιν ἐν τῇ ἐκβάσει γενέσθαι τῶν Ἰνδῶν τῶν ξὺν τῷ παιδὶ τῷ Πώρου ἀφιγμένων πρὸς Ἀλέξ ανδρόν τε καὶ τοὺς ξὺν αὐτῷ ἱππέας. καὶ γὰρ καὶ ἀφικέσθαι ξὺν μείζονι δυνάμει τὸν Πώρου παῖδα͵ καὶ αὐτόν τε Ἀλέξανδρον τρωθῆναι πρὸς αὐτοῦ καὶ τὸν ἵππον αὐτοῦ ἀποθανεῖν τὸν Βουκεφάλαν͵ φίλτατον Ἀλεξάνδρῳ ὄντα τὸν ἵππον͵ καὶ τοῦτον τρωθέντα ὑπὸ τοῦ παιδὸς τοῦ Πώρου. ἀλλὰ Πτολεμαῖος ὁ Λάγου͵[14.5] ὅτῳ καὶ ἐγὼ ξυμφέρομαι͵ ἄλλως λέγει. ἐκπεμφθῆναι μὲν γὰρ τὸν παῖδα ὑπὸ τοῦ Πώρου λέγει καὶ οὗτος͵ ἀλλ΄ οὐχ ἑξήκοντα μόνα ἅρματα ἄγοντα. οὐδὲ γὰρ εἰκὸς Πῶρον ἀκούσαντα ἐκ τῶν σκοπῶν͵ ὅτι δὴ ἢ αὐτὸς Ἀλέξανδρος διαβέβηκεν τοῦ Ὑδάσπου τὸν πόρον ἢ μέρος γέ τι τῆς στρατιᾶς͵ ξὺν ἑξήκοντα ἅρμασι[14.6] μόνοις ἐκπέμψαι τὸν αὑτοῦ παῖδα• ἃ δὴ ὡς μὲν ἐπὶ κατασκοπὴν ἐκπεμπόμενα πολλά τε καὶ οὐκ εὔζωνα ἐς τὴν ἀποχώρησιν ἦν͵ ὡς δὲ εἰς τὸ εἶρξαί τε τοὺς οὔπω πεπερακότας τῶν πολεμίων καὶ τοῖς ἤδη ἐκβεβηκόσιν ἐπιθέσθαι οὐδαμῇ ἀξιόμαχα. ἀλλὰ δισχιλίους γὰρ λέγει ἱππέας ἄγοντα ἀφικέσθαι τοῦ Πώρου τὸν παῖδα͵ ἅρματα δὲ ἑκατὸν καὶ εἴκοσι• φθάσαι δὲ περάσαντα Ἀλέξανδρον καὶ τὸν ἐκ τῆς νήσου τὸν τελευταῖον πόρον». .
19. Bosworth, σελ. 259-266.
20. Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφοι 5.12.1-4 και 5.13.1-4: «[12.1] Ταῦτα μὲν Κρατερῷ ἐνετέλλετο. ἐν μέσῳ δὲ τῆς νήσου τε καὶ τοῦ μεγάλου στρατοπέδου͵ ἵνα αὐτῷ Κρατερὸς ὑπελέλειπτο͵ Μελέαγρός τε καὶ Ἄτταλος καὶ Γοργίας ξὺν τοῖς μισθοφόροις ἱππεῦσί τε καὶ πεζοῖς ἐτετάχατο• καὶ τούτοις διαβαίνειν παρηγγέλλετο κατὰ μέρος͵ διελόντας τὸν στρατόν͵ ὁπότε ξυνεχομένους ἤδη ἐν τῇ μάχῃ τοὺς Ἰνδοὺς ἴδοιεν. [12.2] Αὐτὸς δὲ ἐπιλεξάμενος τῶν τε ἑταίρων τὸ ἄγημα καὶ τὴν Ἡφαιστίωνος ἱππαρχίαν καὶ τὴν Περδίκκου τε καὶ Δημητρίου καὶ τοὺς ἐκ Βάκτρων καὶ Σογδιανῶν καὶ τοὺς Σκύθας ἱππέας καὶ Δάας τοὺς ἱπποτοξότας καὶ τῆς φάλαγγος τούς τε ὑπασπιστὰς καὶ τὴν Κλείτου τε καὶ Κοίνου τάξιν καὶ τοὺς τοξότας τε καὶ τοὺς Ἀγριᾶνας ἦγεν ἀφανῶς πολύ τι ἀπέχων τῆς ὄχθης͵ τοῦ μὴ καταφανὴς εἶναι ἄγων ἐπὶ τὴν νῆσον καὶ τὴν [12.3] ἄκραν͵ ἔνθεν διαβαίνειν αὐτῷ ἦν ἐγνωσμένον. καὶ ἐνταῦθα ἐπληροῦντο τῆς νυκτὸς αἱ διφθέραι τῆς κάρφης͵ ἐκ πολλοῦ ἤδη παρενηνεγμέναι͵ καὶ κατ ερράπτοντο ἐς ἀκρίβειαν• ὕδωρ τε ἐξ οὐρανοῦ τῆς νυκτὸς λάβρον ἐπιγίγενται. ταύτῃ καὶ μᾶλλόν τι ἡ παρασκευή τε αὐτῷ καὶ ἡ ἐπιχείρησις ἡ ἐς τὴν διά βασιν οὐ φανερὰ κατέστη͵ τῷ κτύπῳ τῷ ἀπὸ τῶν ὅπλων καὶ τῷ θορύβῳ τῷ ἀπὸ τῶν παραγγελμάτων τῶν τε βροντῶν καὶ τοῦ ὄμβρου ἀντιπαταγούντων. [12.4] καὶ τῶν πλοίων δὲ τὰ πολλὰ αὐτῷ ξυντετμημένα παρ εκεκόμιστο ἐς τὸν χῶρον τοῦτον καὶ ἀφανῶς αὖθις ξυμπεπηγμένα ἐν τῇ ὕλῃ ἐκρύπτετο͵ τά τε ἄλλα καὶ αἱ τριακόντοροι. ὑπὸ δὲ τὴν ἕω ὅ τε ἄνεμος καὶ ὁ ὄμβρος κεκοίμητο. καὶ ἡ μὲν ἄλλη στρατιὰ αὐτῷ ἡ ἱππικὴ τῶν διφθερῶν ἐπιβᾶσα καὶ ὅσους τῶν πεζῶν τὰ πλοῖα ἐδέχετο ἐπέρα κατὰ τὴν νῆσον͵ ὡς μὴ πρόσ θεν ὀφθεῖεν πρὸς τῶν σκοπῶν τῶν ἐκ Πώρου καθ εστηκότων πρὶν παραλλάξαντας τὴν νῆσον ὀλίγον ἔτι ἀπέχειν τῆς ὄχθης. [13.1] Αὐτὸς δὲ ἐπιβὰς τριακοντόρου ἐπέρα καὶ ἅμα αὐτῷ Πτολεμαῖός τε καὶ Περδίκκας καὶ Λυσίμαχος οἱ σωματοφύλακες καὶ Σέλευκος τῶν ἑταίρων͵ ὁ βασι λεύσας ὕστερον͵ καὶ τῶν ὑπασπιστῶν οἱ ἡμίσεες• τοὺς δὲ ἄλλους ὑπασπιστὰς ἄλλαι τριακόντοροι ἔφερον. ὡς δὲ τὴν νῆσον παρήλλαξεν ἡ στρατιά͵ φανερῶς ἤδη ἐπεῖχον τῇ ὄχθῃ• καὶ οἱ σκοποὶ κατιδόντες αὐτῶν τὴν ὁρμὴν ὡς ἑκάστοις τάχους οἱ ἵπποι εἶχον ἤλαυνον [13.2] ὡς ἐπὶ τὸν Πῶρον. ἐν τούτῳ δὲ Ἀλέξανδρος πρῶτος αὐτὸς ἐκβὰς καὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἄλλων τριακοντόρων ἀναλαβὼν ξυνέταττε τοὺς ἀεὶ ἐκβαίνοντας τῶν ἱππέων. οἱ γὰρ ἱππεῖς πρῶτοι ἐτετάχατο αὐτῷ ἐκβαίνειν• καὶ τούτους ἄγων προῄει ἐν τάξει. ἔλαθε δὲ οὐκ ἐς βέβαιον χωρίον ἐκβὰς ἀγνοίᾳ τῶν τόπων͵ ἀλλὰ ἐς νῆσον γὰρ καὶ αὐτὴν μὲν μεγάλην͵ ᾗ δὴ καὶ μᾶλλον νῆσος οὖσα ἔλαθεν͵ οὐ πολλῷ δὲ ὕδατι πρὸς τοῦ [13.3] ποταμοῦ ἀποτεμνομένην ἀπὸ τῆς ἄλλης γῆς. καὶ ἅμα ηὐξήκει τὸ ὕδωρ ὁ ὄμβρος λάβρος τε καὶ ἐπὶ πολὺ τῆς νυκτὸς κατασχών͵ ὥστε οὐκ ἐξεύρισκον αὐτῷ οἱ ἱππεῖς τὸν πόρον͵ καὶ δέος ἦν αὖθις ἄλλου δεῆσαι αὐτῷ ἐπὶ τῇ διαβάσει ἴσου τῷ πρώτῳ πόνου. ὡς δὲ ἐξευρέθη ποτὲ ὁ πόρος͵ ἦγε κατ΄ αὐτὸν χαλεπῶς• ἦν γὰρ τῶν μὲν πεζῶν ὑπὲρ τοὺς μαστοὺς τὸ ὕδωρ ἵναπερ τὸ βαθύτατον αὐτοῦ͵ τῶν δὲ ἵππων ὅσον τὰς κεφαλὰς [13.4] ὑπερίσχειν τοῦ ποταμοῦ. ὡς δὲ καὶ τοῦτο ἐπεπέρατο αὐτῷ τὸ ὕδωρ͵ ἐπὶ μὲν τὸ δεξιὸν κέρας παρήγαγε τό τε ἄγημα τῶν ἱππέων καὶ τῶν ἄλλων ἱππαρχιῶν τοὺς κρατίστους ἐπιλεξάμενος• τοὺς δὲ ἱπποτοξότας τῆς πάσης ἵππου προέταξε• τῶν δὲ πεζῶν πρώτους μὲν τοὺς ὑπασπιστὰς τοὺς βασιλικούς͵ ὧν ἡγεῖτο Σέλευκος͵ ἐπέ ταξε τῇ ἵππῳ• ἐπὶ δὲ τούτοις τὸ ἄγημα τὸ βασιλικόν• ἐχομένους δὲ τούτων τοὺς ἄλλους ὑπασπιστάς͵ ὡς ἑκάστοις αἱ ἡγεμονίαι ἐν τῷ τότε ξυνέβαινον• κατὰ δὲ τὰ ἄκρα τῆς φάλαγγος οἱ τοξόται αὐτῷ καὶ οἱ Ἀγριᾶνες [καὶ] οἱ ἀκοντισταὶ ἑκατέρωθεν ἐπέστησαν». .
21. Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφος 5.11.4: «[11.4] παρηγγέλλετο δὲ Κρατερῷ μὴ πρὶν διαβαίνειν τὸν πόρον πρὶν ἀπαλλαγῆναι Πῶρον ξὺν τῇ δυνάμει ὡς ἐπὶ σφᾶς ἢ φεύγοντα μαθεῖν͵ αὐτοὺς δὲ νικῶντας• ἢν δὲ μέρος μέν τι τῆς στρατιᾶς ἀναλαβὼν Πῶρος ἐπ΄ ἐμὲ ἄγῃ͵ μέρος δέ τι ὑπολειφθῇ αὐτῷ ἐπὶ στρατο πέδου καὶ ἐλέφαντες͵ σὺ δὲ δὴ καὶ ὣς μένειν κατὰ χώραν• εἰ δὲ τοὺς ἐλέφαντας ξύμπαντας ἅμα οἷ ἄγοι Πῶρος ἐπ΄ ἐμέ͵ τῆς δὲ ἄλλης στρατιᾶς ὑπολείποιτό τι ἐπὶ στρατοπέδου͵ σὺ δὲ διαβαίνειν σπουδῇ• οἱ γὰρ ἐλέφαντες μόνοι͵ ἔφη͵ ἄποροί εἰσι πρὸς τοὺς ἐκβαί νοντας ἵππους͵ ἡ δὲ ἄλλη στρατιὰ εὔπορος». .
22. Ιουνιανός Ιουστίνος - Justin, Epitome of Pompeius Trogus, 12.8.
23. Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Βιβλίο 5, παράγραφος18.1-3: «[18.1] Καὶ ἐν τῷ αὐτῷ Κρατερός τε καὶ οἱ ἄλλοι ὅσοι τῆς στρατιᾶς [τε] τῆς Ἀλεξάνδρου ἐπὶ τῇ ὄχθῃ τοῦ Ὑδάσπου ὑπολελειμμένοι ἡγεμόνες ἦσαν͵ ὡς νικῶν τα λαμπρῶς κατεῖδον Ἀλέξανδρον͵ ἐπέρων καὶ αὐτοὶ τὸν πόρον. καὶ οὗτοι οὐ μείονα τὸν φόνον ἐν τῇ ἀποχωρήσει τῶν Ἰνδῶν ἐποίησαν͵ ἀκμῆτες ἀντὶ κεκμη κότων τῶν ἀμφ΄ Ἀλέξανδρον ἐπιγενόμενοι τῇ διώξει. [18.2] Ἀπέθανον δὲ τῶν Ἰνδῶν πεζοὶ μὲν ὀλίγον ἀπο δέοντες τῶν δισμυρίων͵ ἱππεῖς δὲ ἐς τρισχιλίους͵ τὰ δὲ ἅρματα ξύμπαντα κατεκόπη• καὶ Πώρου δύο παῖδες ἀπέθανον καὶ Σπιτάκης ὁ νομάρχης τῶν ταύτῃ Ἰνδῶν καὶ τῶν ἐλεφάντων καὶ ἁρμάτων οἱ ἡγεμόνες καὶ οἱ ἱππάρχαι καὶ οἱ στρατηγοὶ τῆς στρατιᾶς τῆς Πώρου ξύμπαντες ..... ἐλήφθησαν δὲ καὶ οἱ ἐλέφαντες͵ ὅσοι [18.3] γε αὐτῶν μὴ αὐτοῦ ἀπέθανον. τῶν δὲ ἀμφ΄ Ἀλέξ ανδρον πεζοὶ μὲν ἀπὸ ἑξακισχιλίων τῶν ἐν τῇ πρώτῃ προσβολῇ γενομένων ἐς ὀγδοήκοντα μάλιστα ἀπέθανον• ἱππεῖς δὲ τῶν μὲν ἱπποτοξοτῶν͵ οἳ δὴ καὶ πρῶτοι τοῦ ἔργου ἥψαντο͵ δέκα• τῆς δὲ ἑταιρικῆς ἵππου ἀμφὶ τοὺς εἴκοσι• τῶν δὲ ἄλλων ἱππέων ὡς διακόσιοι». .
24. Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη. 17.89.3. «τῶν δὲ Μακεδόνων ἔπεσον μὲν ἱππεῖς διακόσιοι καὶ ὀγδοήκοντα, πεζοὶ δὲ πλείους τῶν ἑπτακοσίων. ὁ δὲ βασιλεὺς τοὺς μὲν τετελευτηκότας ἔθαψε, τοὺς δὲ ἀνδραγαθήσαντας κατὰ τὴν ἀξίαν ἐτίμησεν, αὐτὸς δὲ Ἡλίῳ ἔθυσεν ὡς δεδωκότι τὰ πρὸς ἀνατολὴν μέρη καταστρέψασθαι». .
25. J.F.C. Fuller (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0, σελ. 199.
26. Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη. 17.89.2. «ζῶντες δὲ ἄνδρες ἑάλωσαν ὑπὲρ τοὺς ἐνακισχιλίους, ἐλέφαντες δὲ ὀγδοήκοντα. αὐτὸς δὲ ὁ Πῶρος ἔμπνους ὢν παρεδόθη τοῖς Ἰνδοῖς πρὸς τὴν θεραπείαν». .
27. J.F.C. Fuller (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0 σελ. 199.
28. Rogers, Guy (2004). Alexander: The Ambiguity of Greatness. New York: Random House, σελ. 200: "Treat me, Ο Alexander, like a king" Porus responded.
29. Όπως φαίνεται και στη φωτογραφία του αντίστοιχου λήμματος της ρωσόφωνης έκδοσης της Βικιπαίδεια (περιορισμός τοπικής κυκλοφορίας της φωτογραφίας)..
30. Αναφορά για τον διάλογο από το άρθρο της Μαρίας Θερμού στην εφημερίδα Το Βήμα, στις 29.12.2011, με τίτλο «Το «Δεκάδραχμο του Πώρου» πρέπει να έρθει στην Ελλάδα - Ιδιαίτερο, σπάνιο νόμισμα με τον Μέγα Αλέξανδρο».Το «Δεκάδραχμο του Πώρου» πρέπει να έρθει στην Ελλάδα.
31. Μαρία, Θερμού (28 Δεκεμβρίου 2011). «Το «Δεκάδραχμο του Πώρου» πρέπει να έρθει στην Ελλάδα». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020.

Άλλες πηγές - ενδεικτική βιβλιογραφία

Σύγχρονες πηγές

Στα αγγλικά:

• J.F.C. Fuller (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0
• Peter Green (1974), Alexander of Macedon: A Historical Biography. ISBN 978-0-520-07166-7
• Peter Green (1990), Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age, University of California Press.
• Peter Green (1992), Alexander of Macedon, 356-323 B.C.: A Historical Biography, University of California Press, London.
• Rogers, Guy (2004), Alexander: The Ambiguity of Greatness. New York: Random House.
• N. Sekunda et Jοhn Warry, Alexander the Great: His Armies and Campaigns 334-323 BC, London, 1998.
• Bosworth, A.B. (1993), Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great, Cambridge University Press, ISBN 0-521-40679-X
• Hammond, N.G.L. (1994), Alexander the Great: King, Commander and Statesman Bristol Classical Press, ISBN 1-85399-068-X
• Hammond, N.G.L. (1998), The Genius of Alexander the Great, UNC Press, ISBN 0-807-84744-5.
• Hammond, N.G.L. (2007), Sources for Alexander the Great, Cambridge University Press, ISBN 0-521-71471-0
• Bagnell Bury, John ym.(1928), The Cambridge Ancient History VI: The fourth century BC. Cambridge University Press, ISBN 0-521-23348-8
• Warry, John (1991), Alexander, 334-323 BC, Osprey Publishing, ISBN 1-855-32110-6
• Paul Cartledge, Alexander the Great:The Hunt for a New Past, Pan Books, Macmillan Editions, London, 2005.
• J.B. Burry and Russel Meiggs, A History of Greece: To the Death of Alexander the Great, Macmillan Editions, London, 1975.
• Robin Lane Fox, Alexander the Great, Pen-guin Books, England 1986.

Στα ελληνικά:

• Droysen J.G. 1996, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Τράπεζα Πίστεως, Αθήνα.
• Hammond E. 1980, «The battle of Granicus river», στο JHS, C
• Engels, Donald W. (1978). Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army. Berkeley/Los Angeles/London.
• Green, Peter 2008. «Αλέξανδρος ο Μακεδόνας: 356-323 π.Χ.», Εκδόσεις: «Διόπτρα», Αθήνα.
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Δ’ «Μέγας Αλέξανδρος – Ελληνιστικοί Χρόνοι», Εκδόσεις: «Εκδοτική Αθηνών», Αθήνα, 1973.
• Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις», Περιοδικό Utopia, Τεύχος 20, Αύγουστος 2012.
• Αρριανός, «Αλεξάνδρου Ανάβασις», τόμος 3, βιβλίο πέμπτο – έκτο, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Εκδόσεις: «Κάκτος».
• Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Βίος Αλεξάνδρου», Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Εκδόσεις: «Κάκτος».
• Γεώργιος Παπαντωνίου, «Αρχαία Ελληνική Ιστορία – Αλέξανδρος», τόμ. Δ’, Αθήνα 1979.
• Σπυρίδων Λάμπρου, «Ιστορία της Ελλάδος», τόμ. Β’, Εκδόσεις: «Δημιουργία», Αθήνα, 1998.
• Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (362-323 π.Χ.)», τόμος 6, Εκδόσεις: National Geographic Society, Αθήνα 2009-2010.
• Διόδωρος Σικελιώτης, «Βιβλιοθήκη Ιστορική» ΙΖ Βιβλίο, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Εκδόσεις: «Κάκτος».
• Καλλισθένης ή Ψευδο-Καλλισθένης, «Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος», (μυθιστοριογραφία) Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Εκδόσεις: «Κάκτος».

Στα γαλλικά:

• Paul Goukowsky :
  • Alexandre et la conquête de l’Orient, dans Le monde grec et l’Orient, II, PUF, 1975, σελ. 247-333.
  • «Le roi Pôros, son éléphant et quelques autres », Bulletin de Correspondances Helléniques, Τεύχος 76 (1972), σελ. 473-502.

Αρχαίες πηγές

• Κουίντος Κούρτιος Ρούφος, Historiae Alexandri Magni.
• Πλούταρχος «Βίοι: Βίος Αλεξάνδρου^{[νεκρός σύνδεσμος]}» και The Life of Alexander the Great, Parallel Lives.
• Αρριανός, «Ανάβασις».
• Ιουνιανός Ιουστίνος, Historiarum Philippicarum libri XLIV.
• Διόδωρος Σικελιώτης, Bibliotheca Historica – «Βιβλιοθήκη
• Metz Epitome.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Μάχη του Υδάσπη

• Hydaspes (Jhelum) Αρχειοθετήθηκε 2018-12-26 στο Wayback Machine.
• Battle of Hydaspes River animated battle map by Jonathan Webb
• Το άρθρο της Μαρίας Θερμού στην εφημερίδα Το Βήμα, στις 29.12.2011, με τίτλο «Το «Δεκάδραχμο του Πώρου» πρέπει να έρθει στην Ελλάδα - Ιδιαίτερο, σπάνιο νόμισμα με τον Μέγα Αλέξανδρο». Το «Δεκάδραχμο του Πώρου» πρέπει να έρθει στην Ελλάδα