Κόπτες

Οι Κόπτες (κοπτικά: ⲚⲓⲢⲉⲙ̀ⲛⲭⲏⲙⲓ ̀ⲛ̀Ⲭⲣⲏⲥⲧⲓ̀ⲁⲛⲟⲥ‎‎ Niremenkīmi Enkhristianos, αιγυπτιακά αραβικά: أقباط‎‎ Aqbat) είναι εθνοθρησκευτική ομάδα^[23] η οποία κατοικεί κυρίως στην περιοχή της σημερινής Αιγύπτου, όπου και αποτελούν τον σημαντικότερο χριστιανικό πληθυσμό. Οι Κόπτες αποτελούν, επίσης, την σημαντικότερη πληθυσμιακή ομάδα Χριστιανών στο Σουδάν και τη Λιβύη. Ιστορικά, ομιλούν την κοπτική γλώσσα, η οποία αποτελεί άμεσο απόγονο της δημοτικής αιγυπτιακής, η οποία ομιλούταν κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου. Η κοπτική γλώσσα αποτελεί αντικείμενο μελέτης της Κοπτολογίας και παραμένει σε χρήση ως λειτουργική γλώσσα, παρά το γεγονός πως η πλειονότητα των Κοπτών σήμερα ομιλούν τα Αραβικά.

Κόπτες

ⲚⲓⲢⲉⲙ̀ⲛⲭⲏⲙⲓ ̀ⲛ̀Ⲭⲣⲏⲥⲧⲓ̀ⲁⲛⲟⲥ ΝιΡεμένχημι ΕνΧρηστίανος
Συνολικός πληθυσμός
Περίπου 10 έως 20 εκατομμύρια[1] (ποικιλώνυμες εκτιμήσεις)
Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Παραδοσιακές περιοχές εγκατάστασης πληθυσμών Κοπτών:	10 έως 15 εκατομμύρια
Αίγυπτος ! Αίγυπτος	ποικιλώνυμες εκτιμήσεις μεταξύ 9 έως 15 εκατομμύρια[3]
Σουδάν ! Σουδάν	π. 500.000[4]
Λιβύη ! Λιβύη	π. 60.000[5]
Διασπορά:	1–2 εκατομμύρια (ποικιλώνυμες εκτιμήσεις)
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ! Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής	π. 200.000 έως 1 εκατομμύριο[6][7][8][9][10]
Καναδάς ! Καναδάς	π.50.000-200.000[1][11]
Αυστραλία ! Αυστραλία	π. 75.000-100.000 (2003)[12][13]
Ιταλία ! Ιταλία	π. 30.000[14]
Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ! Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα	π. 10.000[15]
Ιορδανία ! Ιορδανία	8.000+ (2005)[16]
Κένυα ! Κένυα	8.000+[17][18]
Λίβανος ! Λίβανος	3.000 – 4.000 (2012)[19]
Γερμανία ! Γερμανία	3.000[20]
Αυστρία ! Αυστρία	2.000 (2001)[21]
Ελβετία ! Ελβετία	1.000 (2004)[22]
Γαλλία ! Γαλλία	1.000
Νέα Ζηλανδία ! Νέα Ζηλανδία	1.000
Ολλανδία ! Ολλανδία	1.000
Τυνησία ! Τυνησία	1.000
Αλγερία ! Αλγερία	1.000
Μαρόκο ! Μαρόκο	1.000
Γλώσσες
Κοπτικά (λειτουργική), Αραβικά (Αιγυπτιακά Αραβικά Σαΐντι Αραβικά)
Θρησκεία
Κυρίως: Κοπτικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός επίσης Κοπτικός Καθολικισμός, Προτεστάντες

Οι Κόπτες της Αιγύπτου αποτελούν τον σημαντικότερο χριστιανικό πληθυσμό στη Μέση Ανατολή, καθώς και τη σημαντικότερη εθνοθρησκευτική μειονότητα στην περιοχή, με ένα εκτιμώμενο ποσοστό της τάξεως του 10-20% επί του συνόλου του πληθυσμού της Αιγύπτου.^[24] Οι Κόπτες του Σουδάν αποτελούν το σημαντικότερο χριστιανικό πληθυσμό στη χώρα, με ένα εκτιμώμενο ποσοστό της τάξεως του 1% επί του συνόλου του πληθυσμού του Σουδάν.^[4] Οι Κόπτες της Λιβύης αποτελούν τον σημαντικότερο χριστιανικό πληθυσμό της Λιβύης, με ένα εκτιμώμενο ποσοστό της τάξεως του 1% επί του συνόλου του πληθυσμού της χώρας.^[5] Οι περισσότεροι Κόπτες υπάγονται πνευματικά στην Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία Αλεξάνδρειας.^[25][26][27] Η Κοπτική Καθολική Εκκλησία, η οποία είναι Ανατολική Καθολική Εκκλησία σε πλήρη κοινωνία με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ισχυρίζεται αριθμό πιστών της τάξεως των 163.000.

Ιστορία

Η άνοδος του Χριστιανισμού στην Αίγυπτο

Οι Κόπτες αποτελούν την αρχαιότερη Χριστιανική κοινότητα του Μεσαίωνα, επέζησαν στο σύγχρονο Αιγυπτιακό κράτος σαν μια μειοψηφία που αποτελεί το 5%-20% του πληθυσμού.^{[28][29][30][31]} Το κύριο Κοπτικό σώμα είναι εκτός κοινωνίας με την Καθολική Εκκλησία από τον 5ο αιώνα μ.Χ.^[32] Σύμφωνα με την αρχαιότερη παράδοση ο Ευαγγελιστής Μάρκος εισήγαγε τον Χριστιανισμό στην Αλεξάνδρεια την εποχή που ήταν αυτοκράτορας ο Κλαύδιος (42 μ.Χ.).^[33] Σε λιγότερο από μισό αιώνα μετά την άφιξη του Αγίου Μάρκου εξαπλώθηκε ο Χριστιανισμός σε ολόκληρη την Αίγυπτο. Η εξάπλωση του Χριστιανισμού καταγράφηκε σε ένα απόσπασμα που χρονολογείται τον 2ο αιώνα μ.Χ. στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον στην Κοπτική γλώσσα που βρέθηκε στην Οξύρρυγχο. Ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε κατόπιν σε αγροτικές περιοχές και στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. αποτελούσε την πλειοψηφία του Αιγυπτιακού πληθυσμού. Η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας ήταν μία από τις 4 μεγάλες έδρες που χωρίστηκε ο Χριστιανικός κόσμος δεύτερη σε σειρά μετά την Καθολική Εκκλησία, αποτελούσε επιπλέον την αρχαιότερη εκκλησία στην Αφρική.

Εισφορά στον Χριστιανισμό

Οι Κόπτες της Αιγύπτου είχαν σημαντική συνεισφορά στην Χριστιανική παράδοση. Η Κατηχητική Σχολή της Αλεξάνδρειας που ίδρυσε ο Πάνταινος είναι η αρχαιότερη στον κόσμο, σε αυτή δίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Αθηναγόρας ο Αθηναίος, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο Δίδυμος ο Τυφλός και ο Ωριγένης, ο πατέρας της θεολογίας. Η δράση της Σχολής δεν περιορίστηκε μόνο σε θρησκευτικά θέματα, επεκτάθηκε στις θετικές επιστήμες και τα μαθηματικά, ένας κανόνας ξυλογλυπτικής για τους τυφλούς εφαρμόστηκε 15 αιώνες πριν εφευρεθεί ο Κώδικας Μπράιγ. Η σημαντικότερη εισφορά των Κοπτών χριστιανών της Αιγύπτου ήταν η ίδρυση του μοναχισμού με σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας, ο Παύλος των Θηβών, ο Μακάριος ο Μέγας και ο Παχώμιος. Στα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ. υπήρχαν εκατοντάδες μοναστήρια και χιλιάδες κελιά διασκορπισμένα σε ολόκληρη την Αιγυπτιακή έρημο. Οι διάσημοι προσκυνητές επισκέπτονταν τους Πατέρες της Ερήμου, ο Μέγας Βασίλειος αρχιεπίσκοπος της Καισάρειας ίδρυσε τον μοναχισμό στην Μικρά Ασία στα πρότυπα του Αιγυπτιακού, τον ακολούθησε πιστά η Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο Άγιος Ιερώνυμος που μετέφρασε την Αγία Γραφή στην Λατινική γλώσσα επισκέφτηκε την Αίγυπτο στον δρόμο του για την Ιερουσαλήμ (490 μ.Χ.), έγραψε τις εμπειρίες του σε επιστολές. Ο Βενέδικτος ο εκ Νουρσίας ίδρυσε το Τάγμα του Αγίου Βενέδικτου τον 6ο αιώνα μ.Χ. στα πρότυπα του Παχώμιου, η Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία εφάρμοσε σαν τελετή μετάβασης την Περιτομή.^[34]

Η μεγαλύτερη εισφορά του Πατριαρχείου της Αλεξάνδρειας τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού ήταν το γεγονός ότι οι πρώτες τρεις Οικουμενικές Σύνοδοι είχαν προέδρους Αιγύπτιους πατριάρχες. Στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μ.Χ.) πρόεδροι ήταν ο Αλέξανδρος Α΄ Αλεξανδρείας και ο Όσιος Κορδούης. Οι επιφανέστερες μορφές της Συνόδου ήταν ο Πατριάρχης Αθανάσιος Αλεξανδρείας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην δημιουργεία του Συμβόλου της Νίκαιας το οποίο καθόρισε τον μετέπειτα Ορθόδοξο χριστιανισμό. Μία από τις αποφάσεις της Συνόδου καθόρισε την ακριβή ημερομηνία του εορτασμού του Πάσχα στις χριστιανικές εκκλησίες. Στην Β΄ Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (381 μ.Χ.) πρόεδρος ήταν ο Τιμόθεος Α΄ Αλεξανδρείας και στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431 μ.Χ.) ο Κύριλλος Α΄ Αλεξανδρείας. Στην Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451 π.Χ.) η εκκλησία της Αλεξάνδρειας διασπάστηκε. Οι Αιγύπτιοι που ακολούθησαν τις αποφάσεις της Συνόδου ονομάστηκαν Χαλκηδόνιοι ή Μελχίτες, οι υπόλοιποι Μή-Χαλκηδόνιοι ή Μονοφυσίτες. Οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι Μονοφυσίτες απέρριψαν τον όρο αυτό για τον εαυτό τους και αυτοονομάστηκαν Μιαφισίτες, την αίρεση ασπάστηκε η πλειοψηφία των Αιγυπτίων με αποτέλεσμα η Βυζαντινή αυτοκρατορία να τους εκδιώξει από τον τόπο τους.

Η Αραβική κατάκτηση

Οι Άραβες κατέκτησαν την Αίγυπτο εκδιώκοντας τους Βυζαντινούς (641 μ.Χ.) αλλά η τοπική αντίσταση από τους γηγενείς Κόπτες ήταν ισχυρή μέχρι τον 9ο αιώνα μ.Χ.^[35] Παρά τις αναταραχές που προκάλεσαν οι Άραβες οι Κόπτες διατήρησαν τον Χριστιανισμό στην πλειοψηφία των κατοίκων μέχρι τον 14ο αιώνα, οι Άραβες απάντησαν με μεγάλες καταστροφές των χριστιανικών εκκλησιών.^[36] Με την Μουσουλμανική κατάκτηση της Αιγύπτου οι Κόπτες χριστιανοί διώχθηκαν σκληρά από το Χαλιφάτο των Ομεϋαδών, το Χαλιφάτο των Αββασιδών, το Χαλιφάτο των Φατιμιδών, το Σουλτανάτο των Μαμελούκων του Καίρου, και την Οθωμανική αυτοκρατορία.^{[37][38][39][40][41][42][43][44][45][46]} Τα κύρια χαρακτηριστικά της δίωξης ήταν το κλείσιμο και η κατεδάφιση των χριστιανικών εκκλησιών, ο βίαιος προσηλυτισμός ακόμα και με θάνατο και η τεράστια φορολογία σε όσους αρνήθηκαν να εξισλαμιστούν.^[47][48][49]

Νεότερα χρόνια

Ο Νάσερ δέχεται μια αποστολή Κοπτών επισκόπων (1965)

Με την Μουσουλμανική κυριαρχία οι Κόπτες Χριστιανοί πλήρωναν μεγάλους φόρους, δεν είχαν πρόσβαση στην πολιτική εξουσία αλλά ήταν υποχρεωμένοι να υπηρετούν την στρατιωτική τους θητεία. Την θέση τους βελτίωσε σημαντικά στις αρχές του 19ου αιώνα ο Μεχμέτ Αλή Πασάς, κατήργησε τον φόρο και επέτρεψε στους Κόπτες να εισέλθουν στην διοίκηση του στρατού. Ο Πάπας Κύριλλος ΣΤ΄ (1854-1861) αναβάθμισε την εκκλησία και επέτρεψε την συμμετοχή των Κοπτών στις Αιγυπτιακές υποθέσεις. Ο Ισμαήλ Πασά (1863-1879) βοήθησε περισσότερο την θέση τους, διόρισε Κόπτες ως δικαστές και τους επέτρεψε ακόμα και συμμετοχή στην κυβέρνηση.^[50] Πολλοί Κόπτες συμμετείχαν στους αγώνες της Αιγυπτιακής ανεξαρτησίας, ίδρυσαν το Κοπτικό Πανεπιστήμιο (1910) και το Υψηλό Ινστιτούτο Κοπτικών Σπουδών (1954). Ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ ανέτρεψε με πραξικόπημα τον βασιλιά Φαρούκ της Αιγύπτου, απόγονο του Μεχμέτ Αλή (1952), ίδρυσε την Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αιγύπτου. Οι Κόπτες αποτελούσαν σημαντικό στοιχείο στην Αιγυπτιακή κοινωνία που έφτανε το 10% - 20%.^[51] Ο Παναραβισμός ωστόσο που προωθούσε ο Νάσερ έφερε δυσκολίες στην προσαρμογή των Κοπτών στο νέο καθεστώς με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η ανέγερση εκκλησιών και οι χριστιανικές θρησκευτικές αυλές να παραμείνουν κλειστές.^[51]