Θέμα Ανατολικών

Το Θέμα Ανατολικών ήταν θέμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το οποίο βρισκόταν στη Μικρά Ασία (σημερινή Τουρκία). Μετά τη διαίρεση του Οψικίου στα μέσα του 8ου αιώνα, κατέστη το σημαντικότερο των θεμάτων της αυτοκρατορίας. Δημιουργήθηκε πριν από το 669, πιθανόν λίγο μετά τη δεκαετία του 640. Στις αρχές του 9ου αιώνα μειώθηκε σε μέγεθος και το ανατολικό του τμήμα στο Θέμα Καππαδοκίας ενώ το νοτιοανατολικό του τμήμα μετατράπηκε στο Θέμα Σελευκείας. Καταλύθηκε μετά το 1077, όταν τα εδάφη του κατακτήθηκαν από τους Σελτζούκους.

Τα βυζαντινά θέματα κατά το 780.

Τα βυζαντινά θέματα κατά το 842.

Ιστορία

Η ακριβής ημερομηνία της δημιουργίας του θέματος αυτού δεν είναι γνωστή, ωστόσο η ύπαρξή του αναφέρεται για πρώτη φορά το 669^[1]. Ωστόσο, το πιθανότερο θεωρείται να δημιουργήθηκε, όπως συνέβη και με τα υπόλοιπα αρχικά θέματα, λίγο μετά τη δεκαετία του 640 ως περιοχή στρατοπέδευσης των υπόλοιπων του ρωμαϊκού στρατού της Ανατολής, ο οποίος είχε αποδεκατιστεί από τις αραβικές κατακτήσεις. Το Θέμα Ανατολικών, το οποίο κάλυπτε τις αρχαίες επαρχίες της Λυκαονίας, της Πισιδίας, της Ισαυρίας, καθώς και τμήματα της Φρυγίας και της Γαλατίας^[2] φιλοξενούσε το στράτευμα της Ανατολής, από το οποίο και πήρε το όνομά του^[3][4]. Πρωτεύουσά του φαίνεται να ήταν το Αμόριο, τουλάχιστον μέχρι την άλωσή του από τους Άραβες το 838^[5][6].

Το Θέμα Ανατολικών αντιμετώπιζε άμεσα τις δυνάμεις του Χαλιφάτου και ήταν ιδιαιτέρως ισχυρό: διέθετε στράτευμα 18.000 ανδρών κατά τον 8ο αιώνα και 15.000 κατά τον 9ο αιώνα, αιώνα στη διάρκεια του οποίου συνολικά 34 φρούρια ήσαν καταγεγραμμένα. Ο στρατηγός του, ο οποίος ήταν κάτοχος των τίτλων του πατρικίου, του ανθύπατου και του πρωτοσπαθάριου, ήταν ο πρώτος εκ των στρατηγών βάση σημασίας. Επρόκειτο για ένα από τα πλέον ανώτερα αξιώματα της αυτοκρατορίας, καθώς και ένα από τα ελάχιστα που ήσαν απαγορευμένα στους ευνούχους^[7][8][9]. Η ισχύς αυτή τον καθιστούσε, πάραυτα, ως έναν κίνδυνο για τον αυτοκράτορα: μία πρώτη εξέγερση αναφέρεται ότι έλαβε χώρα το 681, ενώ ο διοικητής του, Λέοντας Ίσαυρος, κατόρθωσε να καταλάβει τον αυτοκρατορικό θρόνο το 717. Ένας άλλος στρατηγός, ο Βαρδάνης Τούρκος, εξεγέρθηκε το 803^[6]. Στον αντίποδα, ο Κωνσταντίνος Ε΄ βρήκε εκεί καταφύγιο και στήριξη το 742, ενάντια στον σφετεριστή Αρτάβασδο^[6].

Ωστόσο, στις αρχές του 9ου αιώνα, η ανατολική του τούρμα αποσχίστηκε για τη δημιουργία του παραμεθόριου θέματος της Καππαδοκίας. Επιπλέον, στη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Θεόφιλου, το νοτιοανατολικό του τμήμα μετατράπηκε σε ένα αυτόνομο στρατιωτικό θέμα, αυτό της Σελευκείας^[6][10]. Το θέμα αναφέρεται για τελευταία φορά στις πηγές το 1077, όταν ο στρατηγός του, Νικηφόρος Βοτανειάτης, ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας^[6]. Λίγο καιρό αργότερα, η περιοχή κατακτήθηκε από τους Σελτζούκους.

Στρατηγοί του Θέματος Ανατολικών

• Λεόντιος, πριν το 695, μετέπειτα αυτοκράτορας
• Λέοντας Γ΄ Ίσαυρος, γύρω στο 681, μετέπειτα αυτοκράτορας
• Βαρδάνης Τούρκος, γύρω στο 803
• Λέων Ε΄, μετέπειτα αυτοκράτορας το 813
• Νικηφόρος Ξιφίας, 1022
• Θεοφύλακτος Δαλασσηνός
• Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης, γύρω στο 1077, μετέπειτα αυτοκράτορας

Παραπομπές

1. (Αγγλικά) Alexander Kazhdan (dir.), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991 ISBN 978-0-19-504652-6, σ. 89.
2. (Αγγλικά) John F. Haldon, Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture, Cambridge University Press, 1997 ISBN 978-0521319171, σ. 157.
3. (Αγγλικά) John F. Haldon, Warfare, state and society in the Byzantine world, 565-1204, Routledge, 1999 ISBN 1-85728-494-1, σ. 73.
4. (Αγγλικά) Warren T. Treadgold, Byzantium and Its Army, 284-1081, Stanford University Press, 1998 ISBN 978-0804731632, σ. 23.
5. (Αγγλικά) John F. Haldon, Byzantium in the Seventh Century…, op. cit., σ. 113.
6. (Αγγλικά) Alexander Kazhdan (dir.), op. cit., σ. 90.
7. (Αγγλικά) Alexander Kazhdan (dir.), op. cit., σ. 89–90.
8. (Αγγλικά) Warren T. Treadgold, op. cit., σ. 67.
9. (Αγγλικά) John B. Bury, The Imperial Administrative System of the Ninth Century - With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos, Oxford University Publishing, 1911, σ. 39–41.
10. (Αγγλικά) John F. Haldon, Warfare, state and society…, op. cit., σ. 114.