From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο γενικός όρος Διεθνές Δίκαιο αναφέρεται στο σύνολο των νομικών κανόνων που αφορούν σχέσεις είτε ανάμεσα στα κράτη και διεθνείς οργανισμούς, είτε ανάμεσα σε πρόσωπα που ζουν σε διαφορετικές επικράτειες ή εξαρτούν έννομα συμφέροντα που διέπονται από τα δίκαια των διαφόρων κρατών.[1] Το Διεθνές Δίκαιο διακρίνεται στο Δημόσιο Διεθνές και στο Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο[2] που εξετάζει τις συναλλαγές ιδιωτικού χαρακτήρα μέσα στα πλαίσια του διεθνούς πεδίου, ενώ ο κλάδος του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού δικαίου αποτελεί ιδιόμορφο δίκαιο των συνασπισμένων χωρών - μελών. Γενικά όμως ο όρος Διεθνές Δίκαιο (International Law) αφορά στο Δημόσιο (διεθνές) Δίκαιο.
Ως πρώτα δείγματα των διαπολιτειακών σχέσεων βρίσκουμε στη μεταξύ Κροίσου και Ιώνων συνθήκη φιλίας.[3] και στο συνέδριο του 367 π.Χ. στα Σούσα, όπου αντιπρόσωποι μερικών ελληνικών πόλεων συνήλθαν μαζί με τον Πέρση βασιλιά για να συζητήσουν διεθνούς φύσης ζητήματα.[4] Ιδιαίτερα δε πρέπει να γίνει μνεία για τη σημασία της «ρήτρας προσχωρήσεως» [Ελλήνων ή των βαρβάρων των εν τη ηπείρω ενοικούντων ή των νησιωτών] που υπήρχε στο Καταστατικό της Αθηναϊκής Συμμαχίας του 377 π.Χ..[5] Κατά τον Μεσαίωνα στον Δυτικό Κόσμο το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα που επικρατούσε εκείνη την εποχή διαμόρφωσε θεσμούς διεθνούς ενδιαφέροντος, όπως η ειρήνη του θεού και η εκεχειρία του θεού:
 |
 | |
Γεγονός είναι ότι οι κανόνες του σύγχρονου Διεθνούς Δικαίου αποτελούν προϊόντα πολύ μακρινής εξέλιξης όπου τα πρώτα ίχνη εντοπίζονται στις πολιτείες - κράτη των αρχαίων Ελλήνων. Σύγχρονοι θεσμοί όπως το απαραβίαστο του κήρυκα, ή των διπλωματικών αντιπροσωπειών, η ρητή κήρυξη πολέμου, ο σεβασμός των αλλοδαπών (ξένων), καθώς επίσης τα αντίποινα, η διαιτησία κ.ά. έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική αρχαιότητα. Ακόμα και για τη διατήρηση της ειρήνης ιδρύονταν συμμαχίες που καθιέρωναν τις απαρχές της συλλογικής ασφάλειας και της αμοιβαίας βοήθειας. Επίσης οι αμφικτυονίες, (η Αμφικτυονία των Δελφών), αποτελούσαν την πρώτη μορφή διεθνών οργανισμών έστω κι αν συνυπήρχε σ΄ αυτές η θρησκευτική ιδέα της τότε εποχής, που ήταν και η μόνη ενωτική δύναμη.
Σε βράχους και μαρμάρινες πλάκες έχουν διασωθεί κείμενα συνθηκών που ανάγονται σε αρχαιότατους χρόνους. Με αρχές δικαίου εκείνων των εποχών πραγματοποιείται η Αργοναυτική εκστρατεία, η Εκστρατεία της Τροίας, η ελληνική συλλογική άμυνα κατά των Περσών, η κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τον Μέγα Αλέξανδρο, η τιμωρία πόλεων. Αλλά και η όλη εκστρατεία του Αλέξανδρου δημιουργεί νέες αρχές Διεθνούς Δικαίου.
Αντίθετα επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που η ιδέα του κράτους της Ρώμης απέκλειε την ισότητα με άλλους λαούς, όπου ο Αυτοκράτορας ήταν η πηγή πάσης εξουσίας, το διεθνές δίκαιο έχασε την έννοιά του αλλά και μετά την πτώση της, η τάση των επισκόπων της Ρώμης να υποκαταστήσουν την εκλιπούσα εξουσία δια του Χριστιανισμού δεν επέτρεψε άνθιση δικαίου. Σημειώνεται ότι κατά τον Μεσαίωνα ο Χριστιανισμός επέδρασε ανασχετικά επειδή κυριαρχούσε η από Θεού εκκλησιαστική και πολιτική ενότητα την οποία και ενσάρκωναν πάνω στη Γη ο Πάπας και ο Αυτοκράτορας, ως μόνοι αρμόδιοι επίλυσης διαφορών μεταξύ των ηγεμόνων. Συνεπώς δεν υπήρχε τότε διεθνής κοινωνία, και οι αρμοδιότητες των παραπάνω παρεμπόδιζαν τη διαμόρφωση κανόνων διεθνούς δικαίου. Μάλιστα η εξουσία του Πάπα ίσως και να ήταν τότε "διεθνική" επειδή νέοι ηγεμόνες, νέες κυβερνήσεις, και νέες χώρες για να αναγνωριστούν είχαν την ανάγκη της επικύρωσής τους από τον Πάπα δίνοντας έτσι την ιδέα του "διεθνή διαιτητή".
Προς το τέλος δε του Μεσαίωνα εμφανίσθηκαν οι λεγόμενοι "πρόδρομοι του Διεθνούς Δικαίου" που ήταν οι δύο Ισπανοί νομομαθείς θεολόγοι Βιτόρια και Σουάρεθ (Francisco Suárez), δια των οποίων και άρχισε τότε να ισχυροποιείται η πεποίθηση ότι τα σύγχρονα κράτη θα πρέπει να διέπονται με νομικούς κανόνες. Μετά από αγώνες αιώνων μεταξύ των Παπών και των Γερμανών Αυτοκρατόρων που περιέπεσε τόσο ο Παπισμός όσο και ο Καισαρισμός, αλλά και μετά την πτώση του φεουδαρχισμού που ακολούθησε, η δημιουργία πλέον νέων χωρών ανεξάρτητων και νομικά ίσων μεταξύ τους ήταν εκείνη που, όπως και στην αρχαιότητα, άνθισε εκ νέου το Διεθνές Δίκαιο.
Γεώργιος Τενεκίδης, Δημόσιον Διεθνές Δίκαιον σ.69 έκδ. Παπαζήση 1959
Ο ορισμός του Διεθνούς Δικαίου δεν απαντά στο "τι είναι" αλλά στο "τι διέπει". Έτσι ως αφετηρία στις συζητήσεις για τη φύση του Δικαίου αυτού είναι ο ακόλουθος ορισμός: Διεθνές Δίκαιο είναι σύνολο κανόνων που διέπει τις σχέσεις των υποκειμένων του.
Οι κανόνες αυτοί που δεσμεύουν τα κράτη, πηγάζουν από τη δική τους ελεύθερη βούληση (των κρατών), όπως διατυπώνεται σε συνθήκες (conventions) ή συνήθειες γενικής αποδοχής, που θεωρούνται όμως ότι εκφράζουν "αρχές δικαίου" και δημιουργούνται είτε για να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ αυτών των κοινοτήτων, που συνυπάρχουν είτε για να επιδιώξουν κοινούς σκοπούς – στόχους.
Συνεπώς δεν μπορεί να συναχθεί η άποψη ότι η ανεξαρτησία των κρατών υφίσταται (δι αυτών των κανόνων) περιορισμούς.
Ο παραπάνω ορισμός είναι αυτός που επικρατεί σήμερα. Παλαιότερα είχε διατυπωθεί ένας περισσότερο φιλοσοφημένος ορισμός: Διεθνές Δίκαιο είναι η εφαρμογή της ιδέας του Δικαίου στις διεθνείς σχέσεις" (Niemeyer).
Με τον όρο υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου (Subjects of International Law) χαρακτηρίζονται όλα τα μέλη της "Διεθνούς Κοινωνίας" στα οποία, (ή από τα οποία και για τα οποία) εφαρμόζονται οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, οι οποίοι ρυθμίζουν ειδικότερα τρεις κύριους, κατ΄ έννοια, τομείς:
Για τον προσδιορισμό αυτών τούτων των υποκειμένων, των κανόνων του Δ.Δ., έχουν αναπτυχθεί τρεις κύριες θεωρίες, οι:
Γενικά ο όρος "Διεθνές" θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εν προκειμένω ως παραπλανητικός, και αυτό διότι δεν ρυθμίζει σχέσεις μεταξύ εθνών αλλά εκείνων μεταξύ πολιτειών (κρατών). Έτσι στην κυριολεξία θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται οι όροι "Διαπολιτειακό Δίκαιο" ή "Διακρατικό Δίκαιο".
Από τον παραπάνω όμως ορισμό προκύπτουν και προβλήματα τόσο ως προς την έκταση που καλύπτουν οι κανόνες του διεθνούς δικαίου και τις πηγές των κανόνων αυτών, όσο και με τις υποχρεώσεις που συνεπάγονται. Στην πράξη δηλαδή δεν καλύπτεται όλο το αντικείμενο. Παράδειγμα: Κράτη που δεν είναι τελείως ανεξάρτητα π.χ. τα προτεκτοράτα (protected states – προστατευόμενες πολιτείες) δεν βρίσκονται ολοκληρωτικά έξω από τη σφαίρα του διεθνούς δικαίου. Ακόμα "εδάφη υπό εντολή", υπό το σύστημα των εντολών (mandates) από την άλλοτε Κοινωνία των Εθνών (Κ.τ.Ε., αγγλ. League of Nations, γαλλ. Société des Nations, γερμ. Volkerbrund ) που μόνη περίπτωση παρέμενε μέχρι πρότινος η Νοτιοδυτική Αφρική, αλλά και σήμερα εδάφη "υπό κηδεμονία" με το σύστημα της διεθνούς κηδεμονίας του ΟΗΕ όπως η Παλαιστίνη και το Ιράκ, κατέχουν επίσης μια περιορισμένη θέση μέσα στο διεθνές δίκαιο. Αλλά ακόμη και η Αγία Έδρα το Βατικανό επί αιώνες θεωρείται "διεθνές πρόσωπο" (international person) ή ο Οικουμενικός Πατριάρχης το αυτό χωρίς κράτος ή ο Δαλάι Λάμα, χωρίς κράτος ούτε έδρα, πράγμα που αποδεικνύει ότι δεν είναι ανάγκη να υπάρχει κράτος για να υπάρχει υποκείμενο του διεθνούς δικαίου.
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (Δ.Δ.) – International Court of Justice (ICJ), που ανασυστάθηκε από τον ΟΗΕ (μετά τη διάλυση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης της Κ.τ.Ε.) έχει αποφανθεί ότι ο ΟΗΕ είναι "διεθνές πρόσωπο" και "υποκείμενο του διεθνούς δικαίου με ικανότητα κτήσης διεθνών δικαιωμάτων και ανάληψης διεθνών υποχρεώσεων". Στο αιτιολογικό της απόφασης αυτής το Δ.Δ. δέχθηκε ότι "η προοδευτική αύξηση των συλλογικών δραστηριοτήτων των Πολιτειών (κρατών) έχει ήδη δημιουργήσει περιπτώσεις αναγωγής στο διεθνές επίπεδο υποθέσεων ορισμένων οντοτήτων που δεν συγκροτούν Πολιτείες". (I.C.J. Reports 1949 p. 178-9)
Μπορεί λοιπόν σήμερα ο ΟΗΕ ή και οι διάφοροι Διεθνείς Οργανισμοί που έχουν ιδρύσει τα κράτη να θεωρούνται υποκείμενα του διεθνούς δικαίου όχι όμως και ίσες ή έστω λίγο υπέρτερες των κρατών. Όπως εξήγησε το Δ.Δ. "τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου σε κάθε νομικό σύστημα δεν είναι κατ΄ ανάγκη ταυτόσημα, τόσο από απόψεως φύσεως (που εξαρτάται από τις ανάγκες της κοινότητος) όσο και στην έκταση των δικαιωμάτων τους". (I.C.J. Reports 1949 p. 178).
Κατόπιν των παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι το διεθνές δίκαιο δεν διέπει μόνο τις σχέσεις μεταξύ των κρατών αλλά και τις καταστατικές πράξεις και τις διαδικαστικές λειτουργίες των διεθνών οργανώσεων, τις μεταξύ αυτών σχέσεις καθώς και τις σχέσεις αυτών των οργανώσεων τόσο με τα κράτη-μέλη, όσο και προς ιδιώτες που ως προσωπικό εργάζονται σ΄ αυτές.
Σε κάθε νομικό σύστημα συνεπάγεται από τη φύση του ότι οι κανόνες του δεσμεύουν τα υποκείμενά του. Κατά γενική λοιπόν συμφωνία οι κανόνες του διεθνούς δικαίου δεσμεύουν τα λεγόμενα κυρίαρχα κράτη (sovereign states). Οι ζωηρές όμως αμφισβητήσεις εγείρονται εκ του τρόπου που δημιουργούνται αυτοί οι κανόνες στο "γιατί πρέπει να είναι δεσμευτικοί". Κατά άποψη του πάλαι δικαστηρίου οι κανόνες είναι δεσμευτικοί διότι τα κράτη-μέλη, τους θέσπισαν ελεύθερα. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι και τόσο ικανοποιητική αφού δεν επιχειρηματολογεί τον δεσμευτικό χαρακτήρα των κανόνων – που όντως είναι δεσμευτικός – για ένα νέο κράτος που δεν έχει λάβει καν μέρος στη θέσπισή τους και δεν παρέχεται η επιλογή της αποκήρυξης. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η δέσμευση καθίσταται αναγκαία εκ της διεθνούς συμπαράστασης – αλληλεγγύης και άλλοι στις ανάγκες της διεθνούς κοινότητας.
Για την απόκρουση των παραπάνω αμφισβητήσεων δεν υπάρχει τίποτε πιο αυθεντικό από τη διατύπωση της πρώτης παραγράφου του άρθρου 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου που θεσπίζει ότι: "Το Δικαστήριο αρμοδιότητα του οποίου είναι να αποφαίνεται βάσει του διεθνούς δικαίου σε διαφορές που του υποβάλλονται, οφείλει να εφαρμόζει:
α) Τις διεθνείς συμβάσεις (conventions - συνθήκες) γενικές ή ειδικές που θεσπίζουν κανόνες τους οποίους ρητά αναγνωρίζουν τα ενδιαφερόμενα μέρη*1.
β) Τα διεθνή έθιμα, σαν απόδειξη γενικής πρακτικής που αναγνωρίζεται ως δίκαιο.
γ) Τις γενικές αρχές του δικαίου, τις οποίες δέχονται όλα τα πολιτισμένα έθνη και
δ) Υπό την επιφύλαξη του άρθρου 59 – που προβλέπει ότι η απόφαση του δικαστηρίου δεν δεσμεύει παρά μόνο τα μέρη και επί της συγκεκριμένης αυτής υπόθεσης.
Ως επικουρικό μέσο καθορισμού των κανόνων του διεθνούς δικαίου χρησιμοποιούνται δικαστικές αποφάσεις (νομολογία) και γνώμες (διδασκαλία) διαπρεπών δημοσιολόγων διεθνούς κύρους *2 (I.C.J. Acts and Documents).
Κύριοι ιστορικοί σταθμοί του διεθνούς δικαίου στη σύγχρονη αντίληψη είναι:
• 1560 - Θρησκευτική Μεταρρύθμιση. Αρχή δημιουργίας διεθνούς κοινωνίας.
• 1625 - Ο Ολλανδός νομομαθής Γρότιος συγγράφει λατινιστί το περίφημο βιβλίο Περί δικαίου Πολέμου και Ειρήνης.
• 1648 - Συνθήκη της Βεστφαλίας. Μετά τον 30ετή πόλεμο θέτουν τάξη στο χάος της Ευρώπης, αναγνωρίσθηκαν τα μέχρι τότε ανεξάρτητα κράτη και προστέθηκαν δύο ακόμη ισότιμα η Ελβετία και η Ολλανδία.
• 1713 - Η Συνθήκη Ουτρέχτης (Ισπανο-Βρετανική συνθήκη).
• 1774 - Η Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. (Προστασία ομοθρήσκων).
• 1783 - Η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Ανεξαρτησία των 13 Πολιτειών Αμερικής.
• 1815 - Το μετα-ναπολεόντειο Συνέδριο της Βιέννης.
• 1856 - Η μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο Συνθήκη των Παρισίων.
• 1864 - Η Συνθήκη περί τραυματιών – Συνθήκη Αγ. Πετρούπολης.
• 1878 - Η Συνθήκη του Βερολίνου (1878).
• 1899 - Η Συνδιάσκεψη Χάγης.
• 1907 - Η Συνδιάσκεψη Χάγης, 2η συνδιάσκεψη περί ειρήνης.
• 1919 - Η Συνθήκη των Βερσαλλιών περιλαμβάνει καταστατικό Κ.τ.Ε.
• 1920 - Η Συνθήκη των Βερσαλλιών Ίδρυση Διεθνούς Δικαστηρίου.
• 1924 - Η Συμφωνία Λοκάρνο.
• 1928 - Το Σύμφωνο Kellog με πρωτοβουλία ΗΠΑ, 27 Αυγούστου 1928 και
• Ακολουθεί ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι Συνθήκες του 1946 – 1947.
Με τον όρο πηγές Διεθνούς Δικαίου χαρακτηρίζονται γενικά πάσης φύσεως:
Οι πηγές του Δ.Δ. διακρίνονται βασικά σε: α) "πηγές Συμβατικού Δικαίου" και β) σε "πηγές Εθιμικού Δικαίου" με διαφορετικά βεβαίως προσόντα και μειονεκτήματα μεταξύ τους. Για παράδειγμα προσόν μιας διεθνούς σύμβασης είναι η ακρίβεια και σαφήνεια των όρων της με το μειονέκτημα να μη μπορεί όμως να εφαρμοστεί απ΄ όλες τις Πολιτείες - Κράτη λόγω θιγομένων επιμέρους συμφερόντων, ενώ προσόν του Εθίμου είναι ότι προέρχεται από την παρακολούθηση των αναγκών της "διεθνούς κοινωνίας", ως πλέον πραγματικό, με το βασικό κυρίως μειονέκτημα της βραδύτητας της καταξίωσης και την αβεβαιότητα ως προς την έννοιά του. Μια τρίτη επίσης διάκριση πηγών Δικαίου είναι και οι λεγόμενες Γενικές αρχές δικαίου που είναι αποδεκτές και σεβαστές απ' όλα τα σύγχρονα πολιτισμένα κράτη.
Το πλέον αξιοπρόσεκτο που παρατηρείται είναι ότι κάθε νεώτερη συνθήκη επισφραγίζει το τελευταίο προηγουμένως πόλεμο και όχι την πρότερη κατάσταση! Θα φθάσει ποτέ η διεθνής κοινωνία στην παγίωση της ειρήνης; Πολλοί είναι εκείνοι που παρομοιάζουν τη διεθνή κοινότητα με σύνολο εδαφών που άλλα έχουν παγιωθεί γεωλογικά και άλλα βρίσκονται σε ηφαιστειώδη κατάσταση, και συμπληρώνουν: Στα ηφαίστεια δεν χωρεί νομοθεσία και δικαιοσύνη! Και στο ερώτημα θα κρυσταλλωθούν οι ηφαιστειογενείς αυτές ζώνες; Δηλαδή θα υπάρξει ποτέ σύστημα ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών; Η απάντηση μάλλον δύσκολη, ίσως να συνδέεται με το επίμαχο φιλοσοφικό και βιολογικό ζήτημα του αν η δια της εξόντωσης επιλογή είναι ή όχι νόμος αδήριτος της φύσης περιλαμβάνοντας και τον άνθρωπο. Εκείνο όμως που έχει καθήκον η ανθρωπότητα είναι να τείνει να προσεγγίσει την ιδεώδη εκείνη ειρήνη ανεξάρτητα αν ποτέ φθάσει σ΄ αυτή.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
