Gwlad yn Ne Asia yw Gweriniaeth yr India neu India (Bhārat Gaṇarājya mewn trawsgrifiad o'r Hindi). Mae hi'n ffinio â Phacistan i'r gorllewin (gan gynnwys rhanbarth Kashmir), Tibet (Tsieina), Nepal a Bhwtan i'r gogledd, a Bangladesh a Myanmar i'r dwyrain. Mae ynys Sri Lanca yn gorwedd dros y dŵr o Damil Nadu, penrhyn deheuol India. Er bod poblogaeth Tsieina'n fwy, yr India yw gwlad ddemocrataidd fwya'r byd. Mae mwy na biliwn o bobl yn byw yn y wlad a mae'n nhw'n siarad mwy nag 800 o ieithoedd. Delhi Newydd yw prifddinas y wlad.
Gweriniaeth India Bhārat Gaṇarājya | |
Arwyddair | सत्यमेव जयते |
---|---|
Math | gwlad, gwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwladwriaeth gyfansoddiadol, gweriniaeth ddemocrataidd, gwladwriaeth ffederal |
Enwyd ar ôl | Afon Indus |
Prifddinas | Delhi Newydd |
Poblogaeth | 1,326,093,247 |
Sefydlwyd | Fel dominiwn: 15 Awst 1947 Fel gweriniaeth: 26 Ionawr 1950 |
Anthem | Jana Gana Mana |
Pennaeth llywodraeth | Narendra Modi |
Cylchfa amser | Indian Standard Time, Asia/Kolkata |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Hindi, Saesneg |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | De Asia, y Gymanwlad, Cymdeithas De Asia ar gyfer Cydweithrediad Rhanbarthol, Mudiad Heb Aliniad |
Gwlad | India |
Arwynebedd | 3,287,263 km² |
Gerllaw | Môr Arabia, Bae Bengal, Cefnfor India |
Yn ffinio gyda | Nepal, Bangladesh, Bhwtan, Myanmar, Pacistan, Gweriniaeth Pobl Tsieina, Indonesia, Sri Lanca, Affganistan |
Cyfesurynnau | 22.8°N 83°E |
Gwleidyddiaeth | |
Corff gweithredol | cangen weithredol o Lywodraeth India |
Corff deddfwriaethol | Senedd India |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd India |
Pennaeth y wladwriaeth | Draupadi Murmu |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog India |
Pennaeth y Llywodraeth | Narendra Modi |
Crefydd/Enwad | Hindŵaeth, Islam, Cristnogaeth, Siciaeth, Bwdhaeth, Jainiaeth |
Ariannol | |
Cyfanswm CMC (GDP) | $3,150,307 million, $3,385,090 million |
Arian | rupee Indiaidd |
Canran y diwaith | 4 ±1 canran |
Cyfartaledd plant | 2.28 |
Mynegai Datblygiad Dynol | 0.633 |
Mae India yn wlad anferth sy'n ymestyn o'r Himalaya yn y gogledd i draethau trofannol Cefnfor India yn y de. Yn y gorllewin mae taleithiau Rajasthan a Gujarat yn anial iawn tra bod y taleithiau dwyreiniol a'r de eithaf yn nhiriogaethau is-drofannol. Mae gan y wlad arfordir hir iawn ar Fôr Arabia yn y gorllewin, Cefnfor India yn y de a Bae Bengal yn y dwyrain.
Cyrhaeddodd bodau dynol modern (Homo sapiens) isgyfandir India o Affrica ddim hwyrach na 55,000 o flynyddoedd yn ôl.[1] O ran amrywiaeth o geneteg dynol, gellir rhoi'r rhanbarth yn ail.[2] Daeth bywyd sefydlog i'r amlwg ar yr isgyfandir ar gyrion gorllewinol basn Afon Indus tua 9,000 o flynyddoedd yn ôl, gan esblygu'n raddol i Wareiddiad Dyffryn Indus yn y drydedd mileniwm CC.[3] Erbyn 1200 CC roedd ffurf hynafol o Sansgrit, iaith Indo-Ewropeaidd, wedi tryledu i India o'r gogledd-orllewin,[4] gan ddatblygu fel iaith y Rigveda a gyfansoddwyd yn ardal y Sapta Sindhu (gwlad "y Saith Afon"), sy'n cyfateb i ardal y Punjab ym Mhacistan a gogledd-orllewin India, rhwng 1500–1000 CC. Dyma gofnodi gwawr Hindŵaeth yn India.[5] Mewnosodwyd ieithoedd Dravidian India yn y rhanbarthau gogleddol a gorllewinol.[6]
Erbyn 400 CC roedd haenu cymdeithasol a gwahardd cymdeithasol (neu y drefn gastiau) wedi dod i'r amlwg o fewn Hindŵaeth,[7] ac roedd Bwdhaeth a Jainiaeth wedi codi, gan gyhoeddi gorchmynion cymdeithasol nad oeddent yn gysylltiedig ag etifeddiaeth.[8] Arweiniodd cydgrynhoadau gwleidyddol cynnar at Ymerodraethau rhydd Maurya a Gupta ym Masn y Ganga.[9] Nodweddir y cyfnod hwn o gydweithio â chreadigrwydd eang[10][11] a hefyd gydag ymgorffori anghyffyrddadwyedd (untouchability) i fewn i'w system gredo.[12] Yn Ne India, a'r teyrnasoedd Canol, allforiwyd ieithoewdd a sgriptiau Dravidian a'r diwylliannau crefyddol i deyrnasoedd De-ddwyrain Asia.[13]
Yn y cyfnod canoloesol cynnar, gwreiddiodd Cristnogaeth, Islam, Iddewiaeth a Zoroastriaeth ar arfordiroedd de a gorllewinol India.[14] Cyrhaeddodd byddinoedd Mwslimaidd o Ganol Asia gan ysbeilio a rheoli gwastadeddau gogleddol India,[15] gan sefydlu Sultanate Delhi yn y diwedd, a throi gogledd India'n Islam ganoloesol.[16] Yn y 15g, creodd Ymerodraeth Vijayanagara ddiwylliant cyfansawdd Hindŵaidd hirhoedlog yn ne India.[17] Yn y Punjab, daeth Siciaeth i'r amlwg.[18] Arweiniodd Ymerodraeth y Mughal, ym 1526, at ddwy ganrif o heddwch cymharol,[19] gan adael gwaddol o bensaernïaeth oleuol iawn.[20]
Ehangodd Cwmni Prydeinig India'r Dwyrain drwy'r wlad gan droi India yn economi drefedigaethol, ond hefyd ei moldio'n un wlad sofran.[21] Dechreuodd rheolaeth Coron Lloegr (y Raj Prydeinig) ym 1858. Ond wedi peth amser rhoddwyd yr hawliau i Indiaid brodorol,[22] ond cyflwynwyd newidiadau technolegol, a gwreiddiodd syniadau addysg, moderniaeth a bywyd cyhoeddus.[23] Daeth mudiad cenedlaetholgar arloesol a dylanwadol i'r amlwg, a nodwyd am wrthwynebiad di-drais a daeth yn brif ffactor wrth ddod â rheolaeth Prydain i ben.[24] 'Tad y Wlad' ac un o brif arweinwyr dros India annibynnol oedd Mahatma Gandhi. Ym 1947 rhannwyd Ymerodraeth Indiaidd Prydain yn ddau ddominiwn annibynnol, Dominiwn mwyafrif Hindŵaidd India ac Arglwyddiaeth fwyafrif Mwslimaidd Pacistan. Collwyd miliynau o fywydau a gwelwyd mudo nas gwelwyd ei fath cyn hynny.[25][26]
Mae India wedi bod yn weriniaeth ffederal ers 1950, wedi'i llywodraethu drwy system seneddol ddemocrataidd. Yn wleidyddol, mae'n gymdeithas luosog, amlieithog ac aml-ethnig. Tyfodd poblogaeth India o 361 miliwn ym 1951 i 1.211 biliwn yn 2011.[27] Yn ystod yr un amser, cynyddodd ei hincwm enwol y pen o US $64 yn flynyddol i UD$ 1,498, a chynyddodd ei chyfradd llythrennedd o 16.6% i 74%. O fod yn wlad gymharol amddifad ym 1951,[28] mae India wedi tyfu'n economi fawr sy'n tyfu'n gyflym ac yn ganolbwynt ar wasanaethau technoleg gwybodaeth, gyda dosbarth canol sy'n ehangu'n sydyn.[29] Mae ganddi raglen ofod (ISRO) sydd wedi cwblhau sawl taith lwyddiannus i'r gofod.
Mae ffilmiau, cerddoriaeth a dysgeidiaeth ysbrydol Indiaidd (gw. ioga) yn chwarae rhan gynyddol mewn diwylliant byd-eang.[30] Lleihaodd ei chyfradd tlodi yn sylweddol yn 21g, ond ar gost o gynyddu anghydraddoldeb economaidd.[31] Mae gan India arfau niwclear, ac mae'n uchel mewn gwariant milwrol. Ceir anghydfod ynghylch Kashmir gyda'i chymdogion, Pacistan a Tsieina, anghydfod sydd heb ei ddatrys ers canol yr 20g. Ymhlith yr heriau economaidd-gymdeithasol y mae India yn eu hwynebu mae anghydraddoldeb rhwng y rhywiau, diffyg maeth plant,[32] a lefelau cynyddol o lygredd aer.[33] Mae tir India yn fioamrywiol, gyda phedwar ardal o fioamrywiaeth.[34] Gorchuddir 21.7% o'r wlad gan goed.[35] Mae bywyd gwyllt India, yn draddodiadol yn cael ei pharchu, a'i gweld yn rhan o ddiwylliant India,[36] a cheir llawer o gynefinoedd gwarchodedig.
Geirdarddiad
Afon Indus a roddodd ei henw i India. Yn ôl Geiriadur Saesneg Rhydychen (trydydd argraffiad 2009), mae'r enw "India" yn deillio o'r Lladin Clasurol, India, sy'n cyfeiriad at De Asia a rhanbarth ansicr i'r dwyrain; ac yn ei dro yn deillio: Groeg Helenistaidd India (Ἰνδία ); Indos Groegaidd hynafol (Ἰνδός); Hen Bersieg Hindush, talaith ddwyreiniol ymerodraeth Achaemenid ; ac yn y pen draw ei gytras, y Sansgrit Sindhu, neu'r "afon," yn benodol Afon Indus a, thrwy oblygiad, ei basn deheuol sefydlog.[37][38] Cyfeiriodd yr hen Roegiaid at yr Indiaid fel Indoi (Ἰνδοί), sy'n cyfieithu fel "Pobl yr Indus".[39]
Mae'r term Bharat (Bhārat; ynganiad [Bʱaːɾət] wedi'i grybwyll droeon o fewnbarddoniaeth epig India ac o fewn Cyfansoddiad India,[40][41] a chaiff ei ddefnyddio mewn amrywiad o ieithoedd India am y wlad. Daw'r gair modern hwn o'r enw hanesyddol Bharatavarsha, a oedd yn berthnasol yn wreiddiol i ogledd India,[42][43] \ond daeth y term Bharat yn fwyfwy poblogaidd o ganol y 19g fel enw brodorol ar India.[40][44]
Mae'r enw Hindustan ([ɦɪndʊˈstaːn] yn enw Persiaidd Canol ar India, a gyflwynwyd yn ystod Ymerodraeth y Mughal ac a ddefnyddir yn helaeth ers hynny. Mae ei ystyr wedi amrywio, gan gyfeirio at ranbarth sy'n cwmpasu gogledd India a Phacistan heddiw neu India yn ei chyfanrwydd bron.[40][44][45]
Ei hanes yn gryno
- Prif erthygl Hanes India
Mae hanes India yn dechrau gyda dechreuad sefydliadau parhaol tua 9,000 o flynyddoedd yn ôl. Yn yr ardal o amgylch Afon Indus, datblygodd rhain i greu Gwareiddiad Dyffryn Indus tua 3300 CC.; un o'r gwareiddiadau cynharaf yn hanes dynoliaeth. Dilynwyd y cyfnod yma gan y Cyfnod Fedig, pan osodwyd seiliau crefydd Hindwaeth. O tua 550 CC. sefydlwyd nifer o deyrnasoedd a elwid y Mahajanapadas ar draws y wlad.
Yn y 3 CC, roedd India a rhannau eraill o dde Asia yn rhan o Ymerodraeth Maurya dan Ashoka Fawr. O tua 180 CC bu nifer o ymosodiadau ac ymfudiadau o'r gogledd. O'r 3g OC sefydlwyd Ymerodraeth y Gupta.
O'r 12g ymlaen, daeth gogledd India gan ddylanwad rheolwyr Islamaidd, yn wreiddiol o Ganolbarth Asia; yn gyntaf Swltaniaeth Delhi, ac yn ddiweddarach Ymerodraeth y Mughal. Yn ne India, roedd nifer o deyrnasoedd brodorol, megis Ymerodraeth Vijayanagara. Ganychodd pwer y Mughal yn y 17ed a'r 18g, a daeth Ymerodraeth Maratha yn bwerus. Yn ystod y 18g, dechreuodd nifer o wledydd Ewropeaidd sefydlu tiriogaethau, ac erbyn 1856, roedd y rhan fwyaf o India yng ngafael y British East India Company.
Y flwyddyn wedyn bu gwrthryfel ar raddfa fawr, Gwrthryfel India 1857. Cafodd y gwrthryfelwyr gryn lwyddiant at y cychwyn, ond yn y diwedd gorchfygwyd hwy gan y fyddin Brydeinig. Daeth India'n rhan o'r Ymerodraeth Brydeinig.
Dechreuodd mudiad cenedlaethol ym mlynyddoedd cynnar yr 20g, ac yn y 1920au a'r 1930au bu cyfres o brotestiadau di-drais dan arweniad Mahatma Gandhi. Ar 15 Awst 1947, daeth India yn wlad annibynnol, ond daeth rhan o'i thiriogaeth yn wlad Pacistan. Dair blynedd yn ddiweddarach, ar 26 Ionawr 1950, daeth India yn weriniaeth.
Ers hynny, bu rhyfel a Gweriniaeth Pobl Tsieina yn 1962 ynghylch y ffîn yn y gogledd-ddwyrain, a bu tri rhyfel yn erbyn Pacistan, yn 1947, 1965 a 1971. Yn 1974, arbrofodd India gyda bom atomig, a gydag arbrofion pellach yn 1998. Ers newidiadau economaidd yn 1991, mae economi India wedi tyfu'n gyflym, ac o ganlyniad mae dylanwad rhyngwladol y wlad wedi cynyddu.
Iaith a diwylliant
Mae mwy nag 800 o ieithoedd yn cael eu siarad yn India (gweler Rhestr o ieithoedd India), rhai ohonynt gyda rhai cannoedd o filynau o siaradwyr ac eraill gyda llai na 100. Mae'r ieithoedd mwyaf yn cynnwys Hindi (337 miliwn / 40.0%), Bengaleg (69 miliwn / 8.30%), Telugu (69 miliwn / 7.87%), Marathi (68 miliwn / 7.45%), Tamileg (66 miliwn / 6.32%), Wrdw (60 miliwn / 5.18%), Gujarati (46 miliwn / 4.85%), Kannada (35 miliwn / 3.91%), Malayalam (35 miliwn / 3.62%), Oriya (32 miliwn / 3.35%) a Punjabi (23 miliwn / 2.79%). Mae gan India sawl llenyddiaeth felly. Mae'n gartref yn ogystal i lenyddiaeth Sanscrit, un o'r hynaf yn y byd.
Hindŵaeth yw prif grefydd y wlad, ond ceir yn ogystal lleiafrifoedd sylweddol o ddilynwyr Siciaeth, Jainiaeth ac Islam. Mewn rhai taleithiau, yn arbennig yn Goa a'r Gogledd-ddwyrain (e.e. Khasia), ceir canran sylweddol o Gristnogion. India yw mamwlad Bwdhiaeth ond ni cheir llawer o Fwdyddion yno heddiw, ac eithrio yn Ladakh a Zanskar, a'r ffoaduriaid o Dibet mewn rhannau eraill o'r Himalaya Indiaid.
Llywodraeth a gwleidyddiaeth
Mae India'n wlad ddemocrataidd a reolir gan Senedd India. Rhennir y senedd yn ddau siambr, sef y Lok Sabha etholedig sy'n cynrychioli'r bobl yn uniongyrchol (fel Tŷ'r Cyffredin) a'r Rajya Sabha sy'n cynrychioli'r taleithiau. Mae'r blaid gyda'r mwyafrif o seddau yn y Lok Sabha yn ffurfio'r llywodraeth ac yn dewis prif weinidog. Mae gan India arlywydd yn ogystal. (Am lywodraeth y taleithiau a'r rhanbarthau, gweler isod).
Unedau gweinyddol
Rhennir India yn 29 talaith a saith tiriogaeth undebol a reolir gan y llywodraeth ffederal. Mae gan bob talaith, ynghyd â thiriogaethau undebol Delhi a Pondicherry, eu llywodraethau etholedig eu hunain. Mae'r pum tiriogaeth undebol eraill yn cael eu rheoli gan weinyddwyr a apwyntir gan y llywodraeth ganolog. Yn ogystal, rhennir pob talaith a thiriogaeth undebol yn rhanbarthau (District). Weithiau, yn achos taleithiau mawr, unir rhai rhanbarthau i ffurfio division. Rhennir pob rhanbarth yn ei thro yn sawl Tehsil.
Daearyddiaeth
India yw'r rhan fwyaf o isgyfandir India, sy'n gorwedd ar ben plât tectonig India, sy'n rhan o Blât Indo-Awstraliaidd.[47] Dechreuodd prosesau daearegol ddiffinio India tua 75 miliwn o flynyddoedd yn ôl (CP) pan gychwynnodd Plât India, a oedd ar y pryd yn rhan o uwch- gyfandir deheuol Gondwana, ddrifftio o'r gogledd i'r dwyrain.[47] Ar yr un pryd, dechreuodd cramen gefnforol helaeth Tethya, i'r gogledd-ddwyrain, dynnu o dan y Plât Ewrasiaidd.[47] Creodd y prosesau hyn, a ysgogwyd gan darfudiad ym mantell y Ddaear, Gefnfor India gan beri i gramen gyfandirol India danseilio Ewrasia yn y pen draw, a chodi'r Himalaya.[47] Yn union i'r de o'r Himalaya sy'n dod i'r amlwg, creodd symudiad plât gafn anferth a lanwodd yn gyflym â gwaddod a gludir gan afon[48] ac sydd bellach yn ffurfio'r Gwastadedd Indo-Gangetig[49]. Wedi ei dorri i ffwrdd o'r gwastadedd ger Bryniau Aravalli hynafol mae Anialwch Thar.[48]
Mae'r Plât Indiaidd gwreiddiol wedi goroesi fel penrhyn India, y rhan hynaf a mwyaf sefydlog yn ddaearegol o India. Mae'n ymestyn i ystodau Satpura yn y gogledd a Vindhya yng nghanol India. Mae'r cadwyni cyfochrog hyn yn rhedeg o arfordir Môr Arabia (yn Gujarat) yn y gorllewin i Lwyfandir Chota Nagpur (yn Jharkhand) yn y dwyrain.[50] I'r de, ar naill ochr a'r llall i'r penrhyn sy'n weddill, sef Llwyfandir Deccan,saif y mynyddoedd arfordirol a elwir y Ghats;[48] mae llwyfandir Daccan yn cynnwys ffurfiannau creigiau hynaf y wlad, rhai dros biliwn o flynyddoedd oed. Gorwedd India i'r gogledd o'r cyhydedd rhwng lledred 6° 44′ a 35° 30′ i'r gogledd a hydred 68° 7′ a 97° 25′ i'r dwyrain.[51]
Mae morlin India'n mesur 7,517 km (4,700 milltir) o hyd.[52] Yn ôl siartiau hydrograffig llynges India, mae arfordir y tir mawr yn cynnwys y canlynol: 43% o draethau tywodlyd; glannau creigiog a chlogwyni, 11%; a 46% o wastadeddau llaid neu lannau corsiog.[52] Ymhlith yr afonydd mawr sy'n tarddu yn yr Himalaya, ac sy'n llifo trwy India mae'r Afon Ganga ac Afon Brahmaputra, ac y mae'r ddwy ohonynt yn draenio i Fae Bengal.[48] Mae llednentydd pwysig y Ganga'n cynnwys Afon Yamuna a'r Kosi; mae graddiant hynod isel yr olaf, a achosir gan ddyddodiad silt dros dymor hir, yn arwain at lifogydd difrifol a newidiadau cwrs yr afon.[53][54] Ymhlith yr afonydd penrhyn mawr mae'r Godavari, y Mahanadi, y Kaveri, a'r Krishna, sydd hefyd yn draenio i Fae Bengal;[48] a'r Narmada a'r Tapti, sy'n draenio i Fôr Arabia.[48] Ymhlith nodweddion yr arfordir mae Rann corsiog Kutch yng ngorllewin India a delta llifwaddodol Sundarbans dwyrain India; rhennir yr olaf â Bangladesh.[48] Mae gan India ddau ynysfor : y Lakshadweep, atolllau cwrel oddi ar arfordir de-orllewinol India; ac Ynysoedd Andaman a Nicobar, sef cadwyn folcanig ym Môr Andaman.[48]
Mae hinsawdd India'n cael ei dylanwadu'n gryf gan yr Himalaya ac Anialwch Thar, ac mae'r ddau hyn yn gyrru monsŵns haf a gaeaf.[55] Mae'r Himalaya'n atal gwyntoedd katabatig oer Canol Asia rhag chwythu i mewn, gan gadw mwyafrif isgyfandir India yn gynhesach na'r mwyafrif o leoliadau mewn lledredau tebyg.[56][57] Mae Anialwch Thar yn chwarae rhan hanfodol wrth ddenu'r gwyntoedd monsŵn haf de-orllewin llawn lleithder sydd, rhwng Mehefin a Hydref, yn darparu'r mwyafrif o lawiad India.[55] Pedwar prif grŵp hinsoddol sy'n dominyddu yn India: gwlyb trofannol, sych trofannol , llaith isdrofannol, a mynyddig . [58]
Mae tymeredd India wedi codi 0.7 °C (1.3 °F) rhwng 1901 a 2018.[59] Credir yn aml mai newid hinsawdd yn India yw'r achos. Mae enciliad rhewlifoedd Himalaya wedi effeithio'n andwyol ar gyfradd llif prif afonydd yr Himalaya, gan gynnwys y Ganga a'r Brahmaputra.[60] Yn ôl rhai rhagamcanion diweddar (2021), bydd nifer (a difrifoldeb) sychderoedd yn India wedi cynyddu’n sylweddol erbyn diwedd y ganrif bresennol.[61]
Bioamrywiaeth
Mae India yn wlad mega-amrywiol, term a ddefnyddir am 17 gwlad sy'n arddangos bioamrywiaeth uchel ac sy'n cynnwys llawer o rywogaethau sy'n frodorol neu'n endemig yn unig.[62] Mae India'n gynefin i 8.6% o'r holl rywogaethau o famaliaid, 13.7% o rywogaethau o adar, 7.9% o rywogaethau o ymlusgiaid, 6% o rywogaethau o amffibiaid, 12.2% o rywogaethau o bysgod, a 6.0% o'r holl rywogaethau o blanhigion blodeuol.[63][64] Mae traean o rywogaethau o blanhigion India'n endemig.[65] Mae India hefyd yn cynnwys pedwar o'r 34 lle problemus o ran bioamrwyiaeth y byd,[34] neu llefydd sy'n colli eu cynefin yn sylweddol.[66]
Ymhlith coed cynhenid nodedig isgyfandir India mae'r Azadirachta indica, neu neem, a ddefnyddir yn helaeth mewn meddygaeth lysieuol Indiaidd wledig,[67] a'r Ficus religiosa moethus, neu peepul.[68][69]
Mae llawer o rywogaethau India wedi tarddu o Gondwana, yr uwchgyfandir deheuol y gwahanodd India oddi wrtho fwy na 100 miliwn o flynyddoedd yn ôl.[71] Yn dilyn gwrthdrawiad dilynol India ag Ewrasia gwelwyd cyfnewid rhywogaethau ar raddfa enfawr. Fodd bynnag, achosodd llosgfynyddoedd a newid hinsawdd, yn ddiweddarach, ddifodiant llawer o rywogaethau endemig.[72] Peth amser wedyn, aeth mamaliaid i mewn i India o Asia trwy ddyffrynoedd yr Himalaya.[73] Effaith hyn oedd gostwng endemiaeth ymhlith mamaliaid India, sef 12.6%, mewn cyferbyniad â 45.8% ymhlith ymlusgiaid a 55.8% ymhlith amffibiaid.[64]
Mae gan India 172 o rywogaethau anifeiliaid sydd dan fygythiad wedi'u dynodi gan IUCN, neu 2.9% o ffurfiau sydd mewn perygl.[74] Mae'r rhain yn cynnwys teigr Bengal sydd mewn perygl a dolffin afon Ganges . Ymhlith y rhywogaethau sydd mewn perygl difrifol mae: y gharial, crocodeiliad; ceiliog gwaun mawr India; a fwltur cefnwyn India.[75] Mae tresmasu dynol treiddiol wedi bod yn ecolegol ddinistriol dros y degawdau diwethaf , ac wedi peryglu bywyd gwyllt India. Mewn ymateb, ehangwyd y system parciau cenedlaethol ac ardaloedd gwarchodedig, a sefydlwyd gyntaf ym 1935, yn sylweddol. Ym 1972, pasiodd llywodraeth India y Ddeddf Diogelu Bywyd Gwyllt[76] a Project Tiger i ddiogelu'r anialwch hanfodol; pasiwyd Deddf Cadwraeth Coedwigoedd ym 1980 ac ychwanegwyd gwelliannau ym 1988.[77] Mae India'n gartref i fwy na phum cant o warchodfeydd bywyd gwyllt ac 13 biosffer,[78] gyda phedwar ohonynt yn rhan o Rwydwaith Gwarchodfeydd Biosffer y Byd; mae 25 o wlyptiroedd wedi'u cofrestru o dan Gonfensiwn Ramsar.[79]
Demograffeg
Dinasoedd
Rhif | Dinas | Talaith | Poblogaeth | Rhif | Dinas | Talaith | Poblogaeth | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Mumbai | Maharashtra | 13,662,885 | 11 | Jaipur | Rajasthan | 2,997,114 | |||
2 | Delhi | Delhi | 11,954,217 | 12 | Lucknow | Uttar Pradesh | 2,621,063 | |||
3 | Bangalore | Karnataka | 5,180,533 | 13 | Nagpur | Maharashtra | 2,359,331 | |||
4 | Kolkata | Gorllewin Bengal | 5,021,458 | 14 | Indore | Madhya Pradesh | 1,768,303 | |||
5 | Chennai | Tamil Nadu | 4,562,843 | 15 | Patna | Bihar | 1,753,543 | |||
6 | Hyderabad | Andhra Pradesh | 3,980,938 | 16 | Bhopal | Madhya Pradesh | 1,712,355 | |||
7 | Ahmedabad | Gujarat | 3,867,336 | 17 | Thane | Maharashtra | 1,673,465 | |||
8 | Pune | Maharashtra | 3,230,322 | 18 | Ludhiana | Punjab | 1,662,325 | |||
9 | Surat | Gujarat | 3,124,249 | 19 | Agra | Uttar Pradesh | 1,590,073 | |||
10 | Kanpur | Uttar Pradesh | 3,067,663 | 20 | Vadodara | Gujarat | 1,487,956 | |||
amcangyfrif 2008 [80] |
Economi
Yn ôl y Gronfa Ariannol Ryngwladol (IMF), roedd economi India yn 2020 yn werth $2.7 triliwn; hi yw'r chweched economi fwyaf yn ôl cyfraddau cyfnewid y farchnad, ac mae tua $ 8.9 triliwn, sef y trydydd-fwyaf trwy brynu cydraddoldeb pŵer (PPP).[84] Gyda'i chyfradd twf GDP blynyddol ar gyfartaledd yn 5.8% dros y ddau ddegawd diwethaf, gan gyrraedd 6.1% yn ystod 2011-2012,[85] India yw un o'r economïau sy'n tyfu gyflymaf yn y byd.[86] Fodd bynnag, mae'r wlad yn safle 139 yn y byd mewn CMC enwol y pen gan fod yno gymaint o bobl tlawd, a hi yw'r 118fed mewn GDP y pen yn PPP.[87] Yn yr un cyfnod roedd Cymru tua'r 32fed safle yn y byd.
Hyd at 1991, roedd holl lywodraethau India wedi dilyn polisïau amddiffynnol a a ddylanwadwyd arnynt gan economeg sosialaidd. Roedd ymyrraeth a rheoleiddio eang y wladwriaeth i raddau helaeth yn cau'r economi o'r byd y tu allan. Gorfododd argyfwng cydbwysedd taliadau difrifol ym 1991 y genedl i ryddfrydoli ei heconomi;[57] ers hynny mae wedi symud yn araf tuag at system marchnad rydd[88][89] trwy bwysleisio masnach dramor a mewnlifiadau buddsoddi uniongyrchol. [90] Bu India'n aelod o WTO ers 1 Ionawr 1995.[91]
Yn 2017, roedd gan weithlu India 522 miliwn o weithwyr, sef yr ail-fwyaf y byd.[92] Mae'r sector gwasanaeth yn cyfrif am 55.6% o GDP (CMC), y sector diwydiannol 26.3% a'r sector amaethyddol 18.1%.[93] Ymhlith y prif gynhyrchion amaethyddol mae: reis, gwenith, had olew, cotwm, jiwt, te, siwgrcan a thatws.[94] Ymhlith y prif ddiwydiannau mae: tecstilau, telathrebu, cemegau, moddion fferyllol, biotechnoleg, prosesu bwyd, dur, offer cludo, sment, mwyngloddio, petroliwm, peiriannau a meddalwedd.[94] Yn 2006, roedd cyfran y fasnach allanol yn CMC India yn 24%, i fyny o 6% ym 1985.[88] Yn 2008, cyfran India o fasnach y byd oedd 1.68%;[95] Yn 2011, India oedd degfed mewnforiwr mwyaf y byd a'r 25ed allforiwr [96] Mae allforion mawr yn cynnwys: cynhyrchion petroliwm, nwyddau tecstilau, gemwaith, meddalwedd, nwyddau peirianneg, cemegolion, a nwyddau lledr wedi'u cynhyrchu,[94] ac mae'r prif fewnforion yn cynnwys: olew crai, peiriannau, gemau, gwrtaith a chemegau.[94] Rhwng 2001 a 2011, tyfodd cyfraniad nwyddau petrocemegol a pheirianneg y wlad i gyfanswm allforion o 14% i 42%.[97] India oedd allforiwr tecstilau ail fwyaf y byd ar ôl Tsieina yn 2013.[98] Yn ôl adroddiad gan PricewaterhouseCoopers (PwC) yn 2011, fe all CMC India ar gydraddoldeb pŵer prynu oddiweddyd yr Unol Daleithiau erbyn 2045 [99] Yn ystod y pedwar degawd nesaf, mae disgwyl i GDP India dyfu ar gyfartaledd blynyddol o 8%, gan ei gwneud hi, o bosib, yr economi gyda'r twf cyflymaf yn y byd, tan 2050.[99] Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at ffactorau twf allweddol: poblogaeth ifanc o oedran gweithio sy'n tyfu'n gyflym; twf yn y sector gweithgynhyrchu oherwydd lefelau sgiliau addysg a pheirianneg yn codi; a thwf parhaus yn y farchnad defnyddwyr wedi'i yrru gan ddosbarth canol sy'n tyfu'n gyflym.[99] Mae Banc y Byd yn rhybuddio, er mwyn i India gyflawni ei photensial economaidd, bod yn rhaid iddi barhau i ganolbwyntio ar ddiwygio'r sector cyhoeddus, seilwaith trafnidiaeth, datblygu amaethyddol a gwledig, cael gwared ar reoliadau llafur, addysg, diogelwch ynni, ac iechyd a maeth y cyhoedd.[100]
Diwydiannau
Diwydiant telathrebu India yw'r ail-fwyaf yn y byd gyda dros 1.2 biliwn o danysgrifwyr. Mae'n cyfrannu 6.5% at CMC India.[101] Ar ôl trydydd chwarter 2017, rhagorodd India ar yr Unol Daleithiau i ddod yr ail farchnad ffôn clyfar fwyaf yn y byd ar ôl Tsieina.[102]
Cynyddodd diwydiant modurol India, yr ail dyfiant cyflymaf yn y byd, gyda gwerthiannau domestig o 26% yn ystod 2009-2010,[103] ac allforion o 36% yn ystod 2008-2009.[104] Ar ddiwedd 2011, cyflogodd diwydiant TG India 2.8 miliwn o weithwyr proffesiynol, a chynhyrchwyd refeniw o tua UD $100 biliwn yn cyfateb i 7.5% o Gynnyrch Mewnwladol Crynswth India, a chyfrannodd 26% o allforion nwyddau India.[105]
Ynni
Cynhyrcha'r wlad 300 gigawat o bŵer trydanol, gyda 42 gigawat yn adnewyddadwy.[106] Yn yr un cyfnod roedd Cymru'n cynhyrchu dros 50% o'i hynni drwy ddulliau adnewyddadwy. Mae defnydd y wlad o lo yn un o brif achosion allyriadau nwyon tŷ gwydr gan India ond mae ei hynni adnewyddadwy yn datblygu'n sydyn[107] Mae India'n allyrru tua 7% o allyriadau nwyon tŷ gwydr y byd, ac mae hyn yn cyfateb i oddeutu 2.5 tunnell o garbon deuocsid y pen y flwyddyn, sef hanner cyfartaledd y byd.[108][109] Mae cynyddu mynediad at drydan a choginio glân gyda nwy petroliwm hylifedig wedi bod yn flaenoriaethau ar gyfer ynni yn India.[110]
Llyfryddiaeth
Trosolwg
- "India", The World Factbook (Central Intelligence Agency), https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/india/, adalwyd 10 Gorffennaf 2021
- "Country Profile: India", Library of Congress Country Studies (Library of Congress Federal Research Division), December 2004, http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/India.pdf, adalwyd 30 Medi 2011
- Heitzman, James; Worden, Robert L. (August 1996), India: A Country Study, Area Handbook Series, Washington, D.C.: Library of Congress, ISBN 978-0-8444-0833-0, https://archive.org/details/indiacountrystud0000unse
- India, International Monetary Fund, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=534&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr1.x=88&pr1.y=9, adalwyd 14 Hydref 2011
- Provisional Population Totals Paper 1 of 2011 India, Office of the Registrar General and Census Commissioner, http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/prov_results_paper1_india.html, adalwyd 18 Hydref 2021
- Robinson, Francis, ed. The Cambridge Encyclopedia of India, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, Nepal, Bhutan and the Maldives (1989)
- "Constituent Assembly of India – Volume XII", Constituent Assembly of India: Debates (National Informatics Centre, Government of India), 24 Ionawr 1950, http://parliamentofindia.nic.in/ls/debates/vol12p1.htm, adalwyd 17 Gorffennaf 2011
Geirdarddiad
- Hindustan, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/266465/Hindustan, adalwyd 17 Gorffennaf 2011
- The Constitution of India, Ministry of Law and Justice, 1 December 2007, http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf, adalwyd 3 Mawrth 2012, "Article 1(1): "India, that is Bharat, shall be a Union of States.""
Hanes
- Asher, C. B.; Talbot, C (2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
- Bose, S.; Jalal, A. (2011), Modern South Asia: History, Culture, Political Economy (3rd ed.), Routledge, ISBN 978-0-415-77942-5
- Brown, J. M. (1994), Modern India: The Origins of an Asian Democracy, The Short Oxford History of the Modern World (2nd ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-873113-9, https://books.google.com/books?id=PaKdsF8WzbcC
- Coningham, Robin; Young, Ruth (2015), The Archaeology of South Asia: From the Indus to Asoka, c. 6500 BCE – 200 CE, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-84697-4, https://books.google.com/books?id=hB5TCgAAQBAJ
- Copland, I. (2001), India 1885–1947: The Unmaking of an Empire (1st ed.), Longman, ISBN 978-0-582-38173-5, https://books.google.com/books?id=Dw1uAAAAMAAJ
- Kulke, H.; Rothermund, D. (2004), A History of India, 4th, Routledge, ISBN 978-0-415-32920-0, https://books.google.com/books?id=V73N8js5ZgAC
- Ludden, D. (2002), India and South Asia: A Short History, One World, ISBN 978-1-85168-237-9
- Metcalf, B.; Metcalf, T. R. (2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-68225-1, https://books.google.com/books?id=iuESgYNYPl0C
- Peers, D. M. (2006), India under Colonial Rule 1700–1885 (1st ed.), Pearson Longman, ISBN 978-0-582-31738-3, https://books.google.com/books?id=6iNuAAAAMAAJ
- Petraglia, Michael D.; Allchin, Bridget (2007), "Human evolution and culture change in the Indian subcontinent", in Michael Petraglia; Bridget Allchin, The Evolution and History of Human Populations in South Asia: Inter-disciplinary Studies in Archaeology, Biological Anthropology, Linguistics and Genetics, Springer Publishing, ISBN 978-1-4020-5562-1, https://books.google.com/books?id=Qm9GfjNlnRwC&pg=PA6
- Possehl, G. (2003), The Indus Civilization: A Contemporary Perspective, Rowman Altamira, ISBN 978-0-7591-0172-2, https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC
- Robb, P. (2001), A History of India, Palgrave, ISBN 978-0-333-69129-8, https://archive.org/details/historyofindia00pete
- Sarkar, S. (1983), Modern India: 1885–1947, Delhi: Macmillan India, ISBN 978-0-333-90425-1, https://books.google.com/books?id=rVxuAAAAMAAJ
- Singh, U. (2009), A History of Ancient and Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century, Delhi: Longman, ISBN 978-81-317-1677-9, https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC
- Sripati, V. (1998), "Toward Fifty Years of Constitutionalism and Fundamental Rights in India: Looking Back to See Ahead (1950–2000)", American University International Law Review 14 (2): 413–496
- Stein, B. (1998), A History of India (1st ed.), Oxford: Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-631-20546-3, https://books.google.com/books?id=SXdVS0SzQSAC
- Stein, B. (2010), Arnold, D., ed., A History of India (2nd ed.), Oxford: Wiley-Blackwell, ISBN 978-1-4051-9509-6, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC
- "Briefing Rooms: India", Economic Research Service (United States Department of Agriculture), 2009, http://www.ers.usda.gov/Briefing/India/
- Witzel, Michael (2003), "Vedas and Upanișads", in Gavin D. Flood, The Blackwell companion to Hinduism, John Wiley & Sons, ISBN 978-0-631-21535-6, https://books.google.com/books?id=qSfneQ0YYY8C, adalwyd 15 Mawrth 2012
- Wolpert, S. (2003), A New History of India (7th ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-516678-1
Daearyddiaeth
- Ali, J. R.; Aitchison, J. C. (2005), "Greater India", Earth-Science Reviews 72 (3–4): 170–173, Bibcode 2005ESRv...72..169A, doi:10.1016/j.earscirev.2005.07.005
- Chang, J. H. (1967), "The Indian Summer Monsoon", Geographical Review (American Geographical Society, Wiley) 57 (3): 373–396, doi:10.2307/212640, JSTOR 212640
- Forest (Conservation) Act, 1980 with Amendments Made in 1988, Department of Environment and Forests, Government of the Andaman and Nicobar Islands, 1988, http://forest.and.nic.in/fca1980.pdf, adalwyd 25 Gorffennaf 2011
- Dikshit, K. R.; Schwartzberg, Joseph E., India: Land, pp. 1–29, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India
- Duff, D. (1993), Holmes Principles of Physical Geology (4th ed.), Routledge, ISBN 978-0-7487-4381-0, https://books.google.com/books?id=E6vknq9SfIIC&pg=PT353
- Kumar, V. Sanil; Pathak, K. C.; Pednekar, P.; Raju, N. S. N.; Gowthaman, R. (2006), "Coastal processes along the Indian coastline", Current Science 91 (4): 530–536, http://drs.nio.org/drs/bitstream/2264/350/1/Curr_Sci_91_530.pdf
- India Yearbook 2007, New Delhi: Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, 2007, ISBN 978-81-230-1423-4
- Posey, C. A. (1 Tachwedd 1994), The Living Earth Book of Wind and Weather, Reader's Digest, ISBN 978-0-89577-625-9, https://archive.org/details/livingearthbooko00pose
- Prakash, B.; Kumar, S.; Rao, M. S.; Giri, S. C. (2000), "Holocene Tectonic Movements and Stress Field in the Western Gangetic Plains", Current Science 79 (4): 438–449, http://www.ias.ac.in/currsci/aug252000/prakash.pdf
Bioamrywiaeth
- Animal Discoveries 2011: New Species and New Records, Zoological Survey of India, 2012, http://zsi.gov.in/right_menu/Animal_disc/Animal%20Discovery%202011.pdf, adalwyd 20 Gorffennaf 2012
- Basak, R. K. (1983), Botanical Survey of India: Account of Its Establishment, Development, and Activities, India. Department of Environment, https://books.google.com/books?id=yXAVcgAACAAJ, adalwyd 20 Gorffennaf 2011
- Crame, J. A.; Owen, A. W. (1 Awst 2002), Palaeobiogeography and Biodiversity Change: The Ordovician and Mesozoic–Cenozoic Radiations, Geological Society Special Publication, Geological Society of London, ISBN 978-1-86239-106-2, https://books.google.com/books?id=YswVy5YolYsC&pg=PA142, adalwyd 8 December 2011
- Karanth, K. P. (2006), "Out-of-India Gondwanan Origin of Some Tropical Asian Biota", Current Science 90 (6): 789–792, http://www.iisc.ernet.in/currsci/mar252006/789.pdf, adalwyd 18 Mai 2011
- Mace, G. M. (March 1994), "1994 IUCN Red List of Threatened Animals", World Conservation Monitoring Centre (International Union for Conservation of Nature), ISBN 978-2-8317-0194-3, https://books.google.com/books?id=dyy0HilL9ecC&pg=PR4
- "Biosphere Reserves of India", C. P. R. Environment Education Centre (Ministry of Environment and Forests, Government of India), http://www.cpreec.org/pubbook-biosphere.htm, adalwyd 17 Gorffennaf 2011
- Indian Wildlife (Protection) Act, 1972, Ministry of Environment and Forests, Government of India, 9 Medi 1972, http://envfor.nic.in/legis/wildlife/wildlife1.html, adalwyd 25 Gorffennaf 2011
- Puri, S. K., Biodiversity Profile of India, http://ces.iisc.ernet.in/hpg/cesmg/indiabio.html, adalwyd 20 Mehefin 2007
- The List of Wetlands of International Importance, The Secretariat of the Convention on Wetlands, 4 Mehefin 2007, p. 18, http://www.ramsar.org/sitelist.pdf, adalwyd 20 Mehefin 2007
- Tritsch, M. F. (2001), Wildlife of India, London: HarperCollins, ISBN 978-0-00-711062-9, https://books.google.com/books?id=aNRQAAAACAAJ
Gwleidyddiaeth
- Banerjee, Sumanta (22 Gorffennaf 2005). "Civilising the BJP". Economic & Political Weekly 40 (29): 3116–3119. JSTOR 4416896.
- Bhambhri, C. P. (1992), Politics in India, 1991–1992, Shipra, ISBN 978-81-85402-17-8, https://books.google.com/books?id=pf5HAAAAMAAJ, adalwyd 20 Gorffennaf 2011
- Burnell, P. J.; Calvert, P. (1999), The Resilience of Democracy: Persistent Practice, Durable Idea (1st ed.), Taylor & Francis, ISBN 978-0-7146-8026-2, https://books.google.com/books?id=hv6TkML5_HAC&pg=PA271, adalwyd 20 Gorffennaf 2011
- India, Press Trust of (16 Mai 2009), "Second UPA Win, A Crowning Glory for Sonia's Ascendancy", Business Standard India, http://www.business-standard.com/india/news/second-upa-wincrowning-glory-for-sonia%5Cs-ascendancy/61892/on, adalwyd 13 Mehefin 2009
- Chander, N. J. (2004), Coalition Politics: The Indian Experience, Concept Publishing Company, ISBN 978-81-8069-092-1, https://books.google.com/books?id=G_QtMGIczhMC&pg=PA117, adalwyd 20 Gorffennaf 2011
- Dunleavy, P.; Diwakar, R.; Dunleavy, C. (2007), The Effective Space of Party Competition, London School of Economics and Political Science, http://www2.lse.ac.uk/government/research/resgroups/PSPE/pdf/PSPE_WP5_07.pdf, adalwyd 27 Medi 2011
- Dutt, S. (1998), "Identities and the Indian State: An Overview", Third World Quarterly 19 (3): 411–434, doi:10.1080/01436599814325
- Echeverri-Gent, J. (January 2002), "Politics in India's Decentred Polity", in Ayres, A.; Oldenburg, P., Quickening the Pace of Change, India Briefing, London: M. E. Sharpe, pp. 19–53, ISBN 978-0-7656-0812-3, https://archive.org/details/indiabriefingqui0000unse/page/19
- "Current Recognised Parties", Election Commission of India, 14 Mawrth 2009, http://eci.nic.in/eci_main/ElectoralLaws/OrdersNotifications/Symbols_Sep_2009.pdf, adalwyd 5 Gorffennaf 2010
- Gledhill, A. (1970), The Republic of India: The Development of its Laws and Constitution, Greenwood, ISBN 978-0-8371-2813-9, https://books.google.com/books?id=cHAjPQAACAAJ, adalwyd 21 Gorffennaf 2011
- Halarnkar, Samar (13 Mehefin 2012). "Narendra Modi makes his move". BBC News.
The right-wing Hindu nationalist Bharatiya Janata Party (BJP), India's primary opposition party
- Malik, Yogendra K.; Singh, V. B. (April 1992). "Bharatiya Janata Party: An Alternative to the Congress (I)?". Asian Survey 32 (4): 318–336. doi:10.2307/2645149. JSTOR 2645149. https://archive.org/details/sim_asian-survey_1992-04_32_4/page/318.
- Mathew, K. M. (2003), Manorama Yearbook, Malayala Manorama, ISBN 978-81-900461-8-3, https://books.google.com/books?id=jDaLQwAACAAJ, adalwyd 21 Gorffennaf 2011
- "National Symbols", Know India (National Informatics Centre, Government of India), https://www.india.gov.in/india-glance/national-symbols, adalwyd 18 April 2021
- Neuborne, Burt (2003), "The Supreme Court of India", International Journal of Constitutional Law 1 (3): 476–510, doi:10.1093/icon/1.3.476
- Pylee, M. V. (2003), "The Longest Constitutional Document", Constitutional Government in India (2nd ed.), S. Chand, ISBN 978-81-219-2203-6, https://books.google.com/books?id=veDUJCjr5U4C
- Pylee, M. V. (2003), "The Union Judiciary: The Supreme Court", Constitutional Government in India (2nd ed.), S. Chand, ISBN 978-81-219-2203-6, https://books.google.com/books?id=veDUJCjr5U4C&pg=PA314, adalwyd 2 Tachwedd 2007
- Sarkar, N. I. (2007), Sonia Gandhi: Tryst with India, Atlantic, ISBN 978-81-269-0744-1, https://books.google.com/books?id=26flsWUf8fkC, adalwyd 20 Gorffennaf 2011
- Sharma, R. (1950), "Cabinet Government in India", Parliamentary Affairs 4 (1): 116–126, doi:10.1093/oxfordjournals.pa.a052755
- Sharma, B. K. (August 2007), Introduction to the Constitution of India (4th ed.), Prentice Hall, ISBN 978-81-203-3246-1, https://books.google.com/books?id=srDytmFE3KMC&pg=PA161
- Sinha, A. (2004), "The Changing Political Economy of Federalism in India", India Review 3 (1): 25–63, doi:10.1080/14736480490443085
- World's Largest Democracy to Reach One Billion Persons on Independence Day, United Nations Population Division, https://www.un.org/esa/population/pubsarchive/india/ind1bil.htm, adalwyd 5 Hydref 2011
- Wheare, K. C. (June 1980), Federal Government (4th ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-313-22702-8, https://archive.org/details/federalgovernmen00whearich
Perthynas tramor
- Alford, P. (7 Gorffennaf 2008), G8 Plus 5 Equals Power Shift, The Australian, http://www.theaustralian.com.au/news/g8-plus-5-equals-power-shift/story-e6frg6t6-1111116838759, adalwyd 21 Tachwedd 2009
- Behera, L. K. (7 Mawrth 2011), Budgeting for India's Defence: An Analysis of Defence Budget 2011–2012, Institute for Defence Studies and Analyses, http://www.idsa.in/idsacomments/BudgetingforIndiasDefence2010-11_lkbehera_030310.html, adalwyd 4 April 2011
- Behera, L. K. (20 Mawrth 2012), India's Defence Budget 2012–13, Institute for Defence Studies and Analyses, http://www.defencereviewasia.com/articles/169/India-s-Defence-Budget-2012-13, adalwyd 26 Mawrth 2012
- "Russia Agrees India Nuclear Deal", BBC News (British Broadcasting Corporation), 11 Chwefror 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7883223.stm, adalwyd 22 Awst 2010
- Curry, B. (27 Mehefin 2010), "Canada Signs Nuclear Deal with India", The Globe and Mail, https://www.theglobeandmail.com/news/world/g8-g20/news/canada-signs-nuclear-deal-with-india/article1620801/, adalwyd 13 Mai 2011
- "India, Europe Strategic Relations", Europa: Summaries of EU Legislation (European Union), 8 April 2008, http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/asia/r14100_en.htm, adalwyd 14 Ionawr 2011
- Ghosh, A. (1 Medi 2009), India's Foreign Policy, Pearson, ISBN 978-81-317-1025-8, https://books.google.com/books?id=Y32u4JMroQgC
- Gilbert, M. (17 December 2002), A History of the Twentieth Century, William Morrow, ISBN 978-0-06-050594-3, https://books.google.com/books?id=jhwY1j8Ao3kC&pg=PA486, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
- Kumar, A. V. (1 Mai 2010), "Reforming the NPT to Include India", Bulletin of the Atomic Scientists, http://thebulletin.org/reforming-npt-include-india, adalwyd 1 Tachwedd 2010
- Miglani, S. (28 Chwefror 2011), "With An Eye on China, India Steps Up Defence Spending", Reuters, https://www.reuters.com/article/india-budget-military-idUSSGE71R02Y20110228, adalwyd 6 Gorffennaf 2011
- Nair, V. K. (2007), No More Ambiguity: India's Nuclear Policy, http://www.afsa.org/fsj/oct02/nair.pdf, adalwyd 7 Mehefin 2007
- Pandit, R. (27 Gorffennaf 2009), "N-Submarine to Give India Crucial Third Leg of Nuke Triad", The Times of India, http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-07-27/india/28212143_1_nuclear-powered-submarine-ins-arihant-nuclear-submarine, adalwyd 10 Mawrth 2010
- Perkovich, G. (5 Tachwedd 2001), India's Nuclear Bomb: The Impact on Global Proliferation, University of California Press, ISBN 978-0-520-23210-5, https://books.google.com/books?id=UDA9dUryS8EC, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
- India, France Agree on Civil Nuclear Cooperation, Rediff, 25 Ionawr 2008, http://www.rediff.com/news/2008/jan/25france.htm, adalwyd 22 Awst 2010
- "UK, India Sign Civil Nuclear Accord", Reuters, 13 Chwefror 2010, https://www.reuters.com/article/us-india-britain-nuclear-idUSTRE61C21E20100213?type=politicsNews, adalwyd 22 Awst 2010
- Rothermund, D. (17 Hydref 2000), The Routledge Companion to Decolonization, Routledge Companions to History (1st ed.), Routledge, ISBN 978-0-415-35632-9, https://books.google.com/books?id=ez37H0UPt_YC
- Sharma, S. R. (1 Ionawr 1999), India–USSR Relations 1947–1971: From Ambivalence to Steadfastness, 1, Discovery, ISBN 978-81-7141-486-4, https://books.google.com/books?id=vTEge1JWK8oC
- Shukla, A. (5 Mawrth 2011), "China Matches India's Expansion in Military Spending", Business Standard India, http://www.business-standard.com/india/news/china-matches-india%5Cs-expansion-in-military-spending/427365/, adalwyd 6 Gorffennaf 2011
- Sisodia, N. S.; Naidu, G. V. C. (2005), Changing Security Dynamic in Eastern Asia: Focus on Japan, Promilla, ISBN 978-81-86019-52-8, https://books.google.com/books?id=jSgfLG3Ib9wC
- "SIPRI Yearbook 2008: Armaments, Disarmament, and International Security", Stockholm International Peace Research Institute (Oxford University Press), 8 Awst 2008, ISBN 978-0-19-954895-8, https://books.google.com/books?id=EAyQ9KCJE2gC&pg=PA178, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
- "Rise in international arms transfers is driven by Asian demand, says SIPRI", Stockholm International Peace Research Institute, 19 Mawrth 2012, http://www.sipri.org/media/pressreleases/2012/rise-in-international-arms-transfers-is-driven-by-asian-demand-says-sipri, adalwyd 5 April 2016
- "India, US Sign 123 Agreement", The Times of India, 11 Hydref 2008, http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-10-11/india/27905286_1_indian-nuclear-market-sign-landmark-civil-nuclear-field, adalwyd 21 Gorffennaf 2011
Economi
- Alamgir, J. (24 December 2008), India's Open-Economy Policy: Globalism, Rivalry, Continuity, Taylor & Francis, ISBN 978-0-415-77684-4, https://books.google.com/books?id=JL7QfWJ5Yk0C, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Bonner, B (20 Mawrth 2010), "Make Way, World. India Is on the Move", Christian Science Monitor, http://www.csmonitor.com/Business/The-Daily-Reckoning/2010/0320/Make-way-world.-India-is-on-the-move, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Farrell, D.; Beinhocker, E. (19 Mai 2007), Next Big Spenders: India's Middle Class, McKinsey & Company, http://www.mckinsey.com/Insights/MGI/In_the_news/Next_big_spenders_Indian_middle_class, adalwyd 17 Medi 2011
- Gargan, E. A. (15 Awst 1992), "India Stumbles in Rush to a Free Market Economy", The New York Times, https://www.nytimes.com/1992/08/15/world/india-stumbles-in-rush-to-a-free-market-economy.html, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
- Hawksworth, John; Tiwari, Anmol (January 2011), The World in 2050: The Accelerating Shift of Global Economic Power: Challenges and Opportunities, PricewaterhouseCoopers, http://www.pwc.com/en_GX/gx/psrc/pdf/world_in_2050_jan2011.pdf, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Nayak, P. B.; Goldar, B.; Agrawal, P. (10 Tachwedd 2010), India's Economy and Growth: Essays in Honour of V. K. R. V. Rao, SAGE Publications, ISBN 978-81-321-0452-0, https://books.google.com/books?id=N1Ho2SGXUHwC
- Pal, P.; Ghosh, J (July 2007), "Inequality in India: A Survey of Recent Trends", Economic and Social Affairs: DESA Working Paper No. 45 (United Nations), https://www.un.org/esa/desa/papers/2007/wp45_2007.pdf, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Schwab, K. (2010), The Global Competitiveness Report 2010–2011, World Economic Forum, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf, adalwyd 10 Mai 2011
- Sheth, N. (28 Mai 2009), "Outlook for Outsourcing Spending Brightens", The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/articles/SB124344190542659025#articleTabs_comments%3D%26articleTabs%3Darticle, adalwyd 3 Hydref 2010
- Yep, E. (27 Medi 2011), "ReNew Wind Power Gets $201 Million Goldman Investment", The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970204422404576595972728958728, adalwyd 27 Medi 2011
- "India Second Fastest Growing Auto Market After China", Business Line, 10 April 2010, http://www.thehindubusinessline.com/todays-paper/article988689.ece, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- "India's Economy: Not Just Rubies and Polyester Shirts", The Economist, 8 Hydref 2011, http://www.economist.com/node/21531527, adalwyd 9 Hydref 2011
- "Indian Car Exports Surge 36%", Express India, 13 Hydref 2009, http://expressindia.indianexpress.com/karnatakapoll08/story_page.php?id=528633, adalwyd 5 April 2016
- Economic Survey of India 2007: Policy Brief, Organisation for Economic Co-operation and Development, October 2007, http://www.oecd.org/dataoecd/17/52/39452196.pdf, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
- Report for Selected Countries and Subjects: Afghanistan, Bangladesh, India, Indonesia, Malaysia, Nepal, Pakistan, Philippines, Sri Lanka, Thailand, International Monetary Fund, April 2011, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=25&pr.y=15&sy=1991&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C558%2C513%2C564%2C566%2C524%2C534%2C578%2C536%2C548&s=NGDPDPC&grp=0&a=, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Information Note to the Press (Press Release No.29 /2011), Telecom Regulatory Authority of India, 6 April 2011, http://www.trai.gov.in/WriteReadData/trai/upload/PressReleases/816/Press_release_feb%20-11.pdf, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- India: Undernourished Children – A Call for Reform and Action, World Bank, http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/0,,contentMDK:20916955~pagePK:146736~piPK:146830~theSitePK:223547,00.html, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Trade to Expand by 9.5% in 2010 After a Dismal 2009, WTO Reports, World Trade Organization, 26 Mawrth 2010, http://www.wto.org/english/news_e/pres10_e/pr598_e.htm, adalwyd 23 Gorffennaf 2011
- Indian IT-BPO Industry, NASSCOM, 2011–2012, http://www.nasscom.org/indian-itbpo-industry, adalwyd 22 Mehefin 2012
- Understanding the WTO: The Organization Members and Observers, WTO, 1995, http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm, adalwyd 23 Mehefin 2012
- World Economic Outlook Update, International Monetary Fund, June 2011, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C548%2C558%2C564%2C566%2C524%2C578%2C534%2C536&s=NGDPDPC&grp=0&a=&pr.x=60&pr.y=17, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
Demograffeg
- Chandramouli, C. (15 Gorffennaf 2011), Rural Urban Distribution of Population, Ministry of Home Affairs (India), http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/india/Rural_Urban_2011.pdf, adalwyd 24 Ionawr 2015
- Dev, S. M.; Rao, N. C. (2009), India: Perspectives on Equitable Development, Academic Foundation, ISBN 978-81-7188-685-2, https://books.google.com/books?id=adhKjRoTjcIC
- Dharwadker, A. (28 Hydref 2010), "Representing India's Pasts: Time, Culture, and Problems of Performance Historiography", in Canning, C. M.; Postlewait, T., Representing the Past: Essays in Performance Historiography, University of Iowa Press, ISBN 978-1-58729-905-6, https://books.google.com/books?id=Rgf0gbml2ocC, adalwyd 24 Gorffennaf 2011
- Drèze, J.; Goyal, A. (9 Chwefror 2009), "The Future of Mid-Day Meals", in Baru, R. V., School Health Services in India: The Social and Economic Contexts, SAGE Publications, ISBN 978-81-7829-873-3, https://books.google.com/books?id=aQ39RO9OET4C&pg=PA46
- Dyson, T.; Visaria, P. (7 Gorffennaf 2005), "Migration and Urbanisation: Retrospect and Prospects", in Dyson, T.; Casses, R.; Visaria, L., Twenty-First Century India: Population, Economy, Human Development, and the Environment, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-928382-8, https://books.google.com/books?id=bqU9T5c0wlYC
- Garg, S. C. (19 April 2005), Mobilizing Urban Infrastructure Finance in India, World Bank, http://siteresources.worldbank.org/INTMF/Resources/339747-1105651852282/Garg.pdf, adalwyd 27 Ionawr 2010
- Mallikarjun, B (November 2004), "Fifty Years of Language Planning for Modern Hindi – The Official Language of India", Language in India 4 (11), ISSN 1930-2940, http://www.languageinindia.com/nov2004/mallikarjunmalaysiapaper1.html, adalwyd 24 Gorffennaf 2011
- Ottenheimer, H. J. (2008), The Anthropology of Language: An Introduction to Linguistic Anthropology, Cengage, ISBN 978-0-495-50884-7, https://books.google.com/books?id=d4QHsORbZs4C
- Ratna, U. (2007), "Interface Between Urban and Rural Development in India", in Dutt, A. K.; Thakur, B, City, Society, and Planning, 1, Concept, ISBN 978-81-8069-459-2, https://books.google.com/books?id=QDmZeW1H37IC
- Rorabacher, J. A. (2010), Hunger and Poverty in South Asia, Gyan, ISBN 978-81-212-1027-0, https://books.google.com/books?id=u6hriMcSsE4C
- Notification No. 2/8/60-O.L, Ministry of Home Affairs, Government of India, 27 April 1960, http://rajbhasha.nic.in/UI/pagecontent.aspx?pc=Mzc%3d, adalwyd 13 Mai 2011
- "Census Data 2001", Office of the Registrar General and Census Commissioner (Ministry of Home Affairs, Government of India), 2010–2011, http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/National_Summary/National_Summary_DataPage.aspx, adalwyd 22 Gorffennaf 2011
Celf
- Blurton, T. Richard (1993) (yn en), Hindu Art, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-39189-5, https://books.google.com/books?id=xJ-lzU_nj_MC&q=Hindu+Art,+1994,+British+Museum+Press
- Craven, Roy C (1997) (yn English), Indian art: a concise history, NYC: Thames & Hudson, ISBN 978-0-500-20302-6, OCLC 37895110, https://www.worldcat.org/title/indian-art-a-concise-history/oclc/37895110&referer=brief_results
- Harle, James C. (1994) (yn en), The Art and Architecture of the Indian Subcontinent, Yale University Press, ISBN 978-0-300-06217-5, https://books.google.com/books?id=LwcBVvdqyBkC
- Michell, George (2000) (yn en), Hindu Art and Architecture, Thames & Hudson, ISBN 978-0-500-20337-8, https://books.google.com/books?id=YVl2QgAACAAJ
- Rowland, Benjamin (1970) (yn en), The Art and Architecture of India: Buddhist, Hindu, Jain, Penguin Books, https://books.google.com/books?id=6L2fAAAAMAAJ&q=The+Art+and+Architecture+of+India:+Buddhist,+Hindu,+Jain
Diwylliant
- Binmore, K. G. (27 Mawrth 2007), Playing for Real: A Text on Game Theory, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-530057-4, https://books.google.com/books?id=eY0YhSk9ujsC&pg=PA98
- "Saina Nehwal: India's Badminton Star and "New Woman"", BBC News, 1 Awst 2010, https://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-10725584, adalwyd 5 Hydref 2010
- "Commonwealth Games 2010: India Dominate Shooting Medals", BBC News, 7 Hydref 2010, http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/commonwealth_games/delhi_2010/9068886.stm, adalwyd 3 Mehefin 2011
- Chopra, P. (18 Mawrth 2011), A Joint Enterprise: Indian Elites and the Making of British Bombay, University of Minnesota Press, ISBN 978-0-8166-7037-6, https://books.google.com/books?id=jhTiCnh6RqAC&pg=PA46
- Cullen-Dupont, K. (July 2009), Human Trafficking (1st ed.), Infobase Publishing, ISBN 978-0-8160-7545-4, https://books.google.com/books?id=B2GeSNXy5CoC
- Das, S. K. (1 Ionawr 2005), A History of Indian Literature, 500–1399: From Courtly to the Popular, Sahitya Akademi, ISBN 978-81-260-2171-0
- Datta, A. (2006), The Encyclopaedia of Indian Literature, 2, Sahitya Akademi, ISBN 978-81-260-1194-0
- Dehejia, R. S. (7 Tachwedd 2011), "Indian Grand Prix Vs. Encephalitis?", The Wall Street Journal, https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/07/economics-journal-indian-grand-prix-vs-encephalitis/, adalwyd 20 December 2011
- Deutsch, E. (30 April 1969), Advaita Vedānta: A Philosophical Reconstruction, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0271-4, https://books.google.com/books?id=63gdKwhHeV0C
- Dissanayake, W. K.; Gokulsing, M. (May 2004), Indian Popular Cinema: A Narrative of Cultural Change (2nd ed.), Trentham Books, ISBN 978-1-85856-329-9, https://books.google.com/books?id=_plssuFIar8C
- South Asian Arts: Indian Dance, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/556016/South-Asian-arts/65246/Indian-dance, adalwyd 17 Gorffennaf 2011
- Tamil Literature, 2008, http://original.britannica.com/eb/article-9071111/Tamil-literature, adalwyd 24 Gorffennaf 2011, "Apart from literature written in classical (Indo-Aryan) Sanskrit, Tamil is the oldest literature in India. Some inscriptions on stone have been dated to the 3rd century BC, but Tamil literature proper begins around the 1st century AD. Much early poetry was religious or epic; an exception was the secular court poetry written by members of the sangam, or literary academy (see Sangam literature).-->"
- Hart, G. L. (August 1975), Poems of Ancient Tamil: Their Milieu and Their Sanskrit Counterparts (1st ed.), University of California Press, ISBN 978-0-520-02672-8, https://books.google.com/books?id=a5KwQwAACAAJ
- Heehs, P., ed. (1 Medi 2002), Indian Religions: A Historical Reader of Spiritual Expression and Experience, New York University Press, ISBN 978-0-8147-3650-0, https://books.google.com/books?id=Jgsu-aIm3ncC, adalwyd 24 Gorffennaf 2011
- Hoiberg, D.; Ramchandani, I. (2000), Students' Britannica India: Select Essays, Popular Prakashan, ISBN 978-0-85229-762-9
- Johnson, W. J., ed. (1 Medi 2008), The Sauptikaparvan of the Mahabharata: The Massacre at Night, Oxford World's Classics (2nd ed.), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-282361-8
- Jones, G.; Ramdas, K. (2005), (Un)tying the Knot: Ideal and Reality in Asian Marriage, National University of Singapore Press, ISBN 978-981-05-1428-0, https://books.google.com/books?id=IttiQ3QdJ6YC
- Kālidāsa; Johnson, W. J. (15 Tachwedd 2001), The Recognition of Śakuntalā: A Play in Seven Acts, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-283911-4, https://archive.org/details/recognitionofsak0000kali
- Kaminsky, Arnold P.; Long, Roger D. (30 Medi 2011), India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic: An Encyclopedia of Life in the Republic, ABC-CLIO, ISBN 978-0-313-37462-3, https://books.google.com/books?id=wWDnTWrz4O8C, adalwyd 12 Medi 2012
- Karanth, S. K. (October 2002), Yakṣagāna, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-357-1
- Kiple, K. F.; Ornelas, K. C., eds. (2000), The Cambridge World History of Food, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-40216-3
- Kuiper, K., ed. (2010), The Culture of India, Britannica Educational Publishing, ISBN 978-1-61530-203-1, https://books.google.com/books?id=LiqloV4JnNUC, adalwyd 24 Gorffennaf 2011
- Kumar, V. (January 2000), Vastushastra, All You Wanted to Know About Series (2nd ed.), Sterling Publishing, ISBN 978-81-207-2199-9
- Lal, A. (2004), The Oxford Companion to Indian Theatre, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-564446-3, https://books.google.com/books?id=DftkAAAAMAAJ, adalwyd 24 Gorffennaf 2011
- Lang, J.; Moleski, W. (1 December 2010), Functionalism Revisited, Ashgate Publishing, ISBN 978-1-4094-0701-0, https://books.google.com/books?id=rOCaSn8-ZboC&pg=PA151
- MacDonell, A. A. (2004), A History of Sanskrit Literature, Kessinger Publishing, ISBN 978-1-4179-0619-2
- Majumdar, B.; Bandyopadhyay, K. (2006), A Social History of Indian Football: Striving To Score, Routledge, ISBN 978-0-415-34835-5
- Makar, E. M. (2007), An American's Guide to Doing Business in India, Adams, ISBN 978-1-59869-211-2, https://books.google.com/books?id=ujYmdNVIr7QC
- Massey, R.; Massey, J (1998), The Music of India, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-332-8, https://books.google.com/books?id=yySNDP9XVggC
- Medora, N. (2003), "Mate Selection in Contemporary India: Love Marriages Versus Arranged Marriages", in Hamon, R. R.; Ingoldsby, B. B., Mate Selection Across Cultures, SAGE Publications, pp. 209–230, ISBN 978-0-7619-2592-7
- "Indian Readership Survey 2012 Q1 : Topline Findings" (PDF). Media Research Users Council. Growth: Literacy & Media Consumption. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 7 April 2014. Cyrchwyd 12 Medi 2012.
- Mehta, Nalin (30 Gorffennaf 2008), Television in India: Satellites, Politics and Cultural Change, Taylor & Francis US, ISBN 978-0-415-44759-1, https://books.google.com/books?id=R-BsSzSjnTYC, adalwyd 12 Medi 2012
- Sengupta, R. (24 Medi 2010), Is Boxing the New Cricket?, Mint, http://www.livemint.com/Leisure/1jxksEgRhUYXq0ezp1iixM/Is-boxing-the-new-cricket.html, adalwyd 5 Hydref 2010
- Nakamura, H. (1 April 1999), Indian Buddhism: A Survey with Bibliographical Notes, Buddhist Tradition Series (12th ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0272-8, https://books.google.com/books?id=w0A7y4TCeVQC
- Rajadhyaksha, A.; Willemen, P., eds. (22 Ionawr 1999), Encyclopaedia of Indian Cinema (2nd ed.), British Film Institute, ISBN 978-0-85170-669-6, https://archive.org/details/encyclopaediaofi0000raja
- Ramanujan, A. K. (translator) (15 Hydref 1985), Poems of Love and War: From the Eight Anthologies and the Ten Long Poems of Classical Tamil, New York: Columbia University Press, pp. ix–x, ISBN 978-0-231-05107-1, https://books.google.com/?id=nIybE0HRvdQC
- Anand Crowned World Champion, Rediff, 29 Hydref 2008, http://www.rediff.com/sports/2008/oct/29anand.htm, adalwyd 29 Hydref 2008
- Roberts, N. W. (12 Gorffennaf 2004), Building Type Basics for Places of Worship (1st ed.), John Wiley & Sons, ISBN 978-0-471-22568-3, https://books.google.com/books?id=hOxOAAAAMAAJ
- Schwartzberg, J. (2011), India: Caste, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India/46404/Caste, adalwyd 17 Gorffennaf 2011
- Silverman, S. (10 Hydref 2007), Vastu: Transcendental Home Design in Harmony with Nature, Gibbs Smith, ISBN 978-1-4236-0132-6, https://books.google.com/books?id=iwaryJd3fD8C&pg=PA20
- Tarlo, E. (1 Medi 1996), Clothing Matters: Dress and Identity in India (1st ed.), University of Chicago Press, ISBN 978-0-226-78976-7, https://books.google.com/books?id=ByoTXhXCuyAC, adalwyd 24 Gorffennaf 2011
- Cyriac, B. B. (9 Awst 2010), "Sawant Shoots Historic Gold at World Championships", The Times of India, http://timesofindia.indiatimes.com/sports/more-sports/shooting/Sawant-shoots-historic-gold-at-World-Championships/articleshow/6274795.cms?referral=PM, adalwyd 25 Mai 2011
- Taj Mahal, United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisation, https://whc.unesco.org/en/list/252, adalwyd 3 Mawrth 2012
- Futterman, M; Sharma, A (11 Medi 2009), "India Aims for Center Court", The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052970203440104574406704026883502, adalwyd 29 Medi 2010
- Xavier, L. (12 Medi 2010), "Sushil Kumar Wins Gold in World Wrestling Championship", The Times of India, http://timesofindia.indiatimes.com/sports/more-sports/wrestling/Sushil-Kumar-wins-gold-in-World-Wrestling-Championship/articleshow/6542488.cms?referral=PM, adalwyd 5 Hydref 2010
- Zvelebil, K. V. (1 Awst 1997), Companion Studies to the History of Tamil Literature, Brill Publishers, ISBN 978-90-04-09365-2, https://books.google.com/books?id=qAPtq49DZfoC
Gweler hefyd
Cyfeiriadau
Dolenni allanol
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.