Senedd Cymru

Senedd Cymru (Saesneg: Welsh Parliament) neu'r Senedd yw'r corff datganoledig sy'n cael ei ethol yn ddemocrataidd i drafod polisïau ac sy'n cymeradwyo deddfwriaeth sy'n ymwneud â Chymru. Rhan o'i waith yw dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.^[1] Rhwng Mai 1999 a Mai 2020, enw'r sefydliad oedd Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Saesneg: National Assembly for Wales).^[2][3] Sefydlwyd y Cynulliad ym 1999 ar ôl cynnal refferendwm ym 1997.

Senedd Cymru Welsh Parliament
Y Chweched Senedd
Gwybodaeth gyffredinol
Math	Unsiambraeth
Arweinyddiaeth
Y Llywydd	Elin Jones, Plaid Cymru
Y Dirprwy Lywydd	David Rees, Llafur
Y Trefnydd	Jane Hutt, Llafur
Prif Weinidog Cymru	Vaughan Gething, Llafur
Arweinyddion yr Wrthbleidiau	Andrew R. T. Davies (Ceidwadwyr), Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru), Jane Dodds (Democratiaid Rhyddfrydol)
Y Clerc	Manon Antoniazzi
Cyfansoddiad
Aelodau	60
Grwpiau gwleidyddol	Llywodraeth (30)      Llafur (30) Gwrthbleidiau (30)      Ceidwadwyr (16)      Plaid Cymru (13)      Democratiaid Rhyddfrydol (1)
Pwyllgorau	15 Y Pwyllgor Busnes Y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon, a Chysylltiadau Rhyngwladol Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig Y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol Y Pwyllgor Cyllid Y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad Y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai Y Pwyllgor Deisebau Y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus Y Pwyllgor Safonau Ymddygiad Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio'r Senedd
Etholiadau
Etholiad diwethaf	6 Mai 2021
Etholiad nesaf	7 Mai 2026
Man cyfarfod
Y Senedd, Bae Caerdydd
Gwefan
senedd.cymru

Erthygl am y sefydliad gwleidyddol yw hon. Am yr adeilad sy'n gartref i'r sefydliad gweler Adeilad y Senedd

Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres: Gwleidyddiaeth Cymru

Llywodraeth Cymru Prif Weinidog: Eluned Morgan Polisïau unigryw Cymru Cabinet Cwnsler Cyffredinol: Mick Antoniw AS Pleidiau Gwleidyddol Senedd Cymru Cyfraith Gyfoes Cymru Mesurau rhestr Gorchymyn Cymhwysedd Deddfwriaethol Offerynnau Statudol Llywydd: Elin Jones Prif Weithredwr a Chlerc: Manon Antoniazzi Comisiwn y Senedd Aelodau (ASau): 2021 Etholaethau a rhanbarthau etholiadol Etholiadau: 1999, 2003, 2007, 2011, 2016, 2021 Cymru o fewn y DU Llywodraeth ei Mawrhydi Ysgrifennydd Gwladol: Jo Stevens Swyddfa Cymru Prif Bwyllgor Pwyllgor Dethol Deddf Llywodraeth Cymru 2006 Etholaethau'r DU Etholaethau Cymru Etholiadau: 1979, 1983, 1987, 1992, 1997, 2001, 2005, 2010, 2015, 2024 Cymru o fewn yr UE Senedd Ewrop Etholaeth Senedd Ewrop Etholiadau: 1979, 1984, 1989, 1994,    1999, 2004, 2009 Isadrannau Cymru Awdurdodau unedol Cymru Siroedd cadw yng Nghymru Siroedd Cymru cyn ad-drefnu 1974 Rhestr o ddinasoedd Cymru Rhestr trefi Cymru Rhestr cymunedau Cymru Gweithgarwch gwleidyddol Cenedlaetholdeb Datganoli Cymru Annibyniaeth Cymru Heddychiaeth Pleidiau gwleidyddol

gweld • sgwrs • golygu

Ceir 60 o aelodau, neu 'Aelodau o'r Senedd' (AS) a etholir (ers 2011) am dymor o bum mlynedd; mae 40 ohonynt yn cynrychioli etholaeth ddaearyddol ac 20 yn cael eu hethol dan drefn cynrychiolaeth gyfrannol dull D'Hondt dros y pum etholaeth ranbarthol yng Nghymru. Mae'r Senedd yn gweithredu system un siambr, hynny yw, nid oes 'ail siambr' i ddeddfwrfa Cymru.

Ffurfiwyd y Cynulliad Cenedlaethol yn dilyn Deddf Llywodraeth Cymru 1998, a oedd yn ymateb i Refferendwm datganoli i Gymru, 1997.^[4] Mae'r Senedd a Llywodraeth Cymru yn ddau gorff ar wahân - yr un fath â Senedd y Deyrnas Unedig a Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Y corff democrataidd sy'n cynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl, sy'n llunio cyfreithiau Cymru ac sy'n gwneud Llywodraeth Cymru'n atebol yw Senedd Cymru.^[5]

Yr enw ar gorff corfforaethol Senedd Cymru yw Comisiwn y Senedd.

Etholiadau

Mae aelodau yn cael eu hethol am dymor penodedig. Pedair blynedd oedd y tymor gwreiddiol, ond yn sgil deddfwriaeth yn San Steffan i greu Seneddau o 5 mlynedd ymestynnwyd cyfnod y Senedd i bum mlynedd. Cynhaliwyd etholiadau ym 1999, 2003, 2007, 2011, 2016 a 2021. Cynhelir is-etholiadau os oes sedd etholaeth leol o'r Senedd yn dod yn wag, ond os oes gwagle ar y rhestr ranbarthol bydd pleidiau gwleidyddol yn enwebu'r unigolyn nesaf ar y rhestr i ymuno â'r Senedd.

Ar 27 Tachwedd 2019 pasiwyd deddf, sef y Ddeddf Senedd ac Etholiadau, i roi'r bleidlais i bobl 16 oed, yn dechrau o etholiadau Senedd 2021. Yn ogystal, cafodd preswylwyr o dramor sy'n byw yng Nghymru hawl i bleidleisio. Adeg y bleidlais ar y ddeddf, roedd 41 o 60 aelod o blaid y newid gyda Llafur a Phlaid Cymru o blaid a'r Ceidwadwyr a Phlaid Brexit yn erbyn. Roedd y ddeddf hefyd yn rhoi enw newydd dwyieithog i'r Cynulliad fel yr oedd, sef Senedd Cymru a Welsh Parliament, er gwaethaf ymgyrchu i gael enw uniaith Gymraeg ar y sefydliad. Yn ymarferol, er bod enw dwyieithog ar y sefydliad, tueddir i'w alw'n Senedd yn y ddwy iaith.

Ym Mai 2024, pleidleisiodd y Senedd dros gynyddu nifer yr aelidau o 60 i 96, gyda chefnogaeth Llafur a Phlaid Cymru. O 2026 ymlaen, fe fydd etholiadau Seneddol yn cael eu cynnal bob pedair blynedd yn hytrach na phob chwe blynedd.^[6]

Grymoedd

Grymoedd deddfu

Gweler Pwerau Senedd Cymru am ragor o fanylion.

Cafodd grymoedd i basio mesurau deddfwriaethol o fewn meysydd penodol eu rhoi ar ddechrau'r Trydydd Cynulliad ym Mai 2007 dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006.

Ar 3 Mawrth 2011, cynhaliwyd refferendwm i benderfynu a ddylai'r Cynulliad gael y pŵer i lunio ei ddeddfau ei hun. Pleidleisiodd pobl Cymru o blaid y cynnig. Ers 2017, defnyddir model cadw pwerau yn ôl, ac mae gan y Senedd yr hawl i ddeddfu mewn unrhyw faes sydd heb ei eithrio.

Aelodau'r Senedd

Mai 2021-Mai 2026

Prif: Aelodau'r chweched Senedd

Plaid		Etholiad 2021	Presennol
	Llafur	30	30
	Ceidwadwyr	16	16
	Plaid Cymru	13	13
	Democratiaid Rhyddfrydol	1	1
Seddi eu hangen ar gyfer mwyafrif un plaid		1	1
Mwyafrif y Llywodraeth		0	0

Mai 2016-Mai 2021

Prif: Aelodau pumed Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Plaid		Etholiad 2016	Yn union cyn etholiad 2021
	Llafur	29	29
	Ceidwadwyr	12	10
	Plaid Cymru	12	10
	UKIP	7	1
	Democratiaid Rhyddfrydol	1	1
	Propel	0	1
	Plaid Diddymu Cynulliad Cymru	0	2
	Annibynnol[nodyn 1]	0	6
Seddi eu hangen ar gyfer mwyafrif un plaid		2	0
Mwyafrif y Llywodraeth[nodyn 2]		0	2

1. Roedd 3 aelod, Mandy Jones, Caroline Jones a David Rowlands, yn rhan o grŵp annibynnol yn y Senedd The Independent Alliance for Reform.
2. Mae hwn yn cynnwys Llafur, Rhyddfrydwyr Democrataidd, ac o Rhagfyr 2016, Dafydd Elis Thomas.

2011-Mai 2016

Prif: Aelodau pedwerydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Plaid		Mai 2011
	Llafur	30
	Y Ceidwadwyr	14
	Plaid Cymru	11
	Y Democratiaid Rhyddfrydol	5
	Annibynnol	0

Gweler hefyd

• Etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru, 1999
• Etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru, 2003
• Etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru, 2007
• Etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru, 2011
• Etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru, 2016
• Etholiad Senedd Cymru, 2021
• Etholiad nesaf Senedd Cymru

Gweler hefyd

• Gwleidyddiaeth Cymru
• Rhestr o etholaethau Cymru
• Comisiwn ar Ddatganoli yng Nghymru
• Refferendwm ar bwerau Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2011

Cyfeiriadau

1. "Gwybodaeth am y Cynulliad". 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-04-30. Cyrchwyd 30 Ebrill 2012.
2. "Gwybodaeth bwysig am newid enw'r sefydliad". National Assembly for Wales. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-06-27. Cyrchwyd 2020-05-05.
3. "Bil i gyflwyno enw newydd a gostwng oed pleidleisio yn dod yn Deddf". Cynulliad Cenedlaethol Cymru. 15 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-08-14. Cyrchwyd 2020-05-05.
4. legislation.gov.uk; adalwyd 6 Mai 2016.
5. "Cynulliad Cenedlaethol Cymru". 8 Medi 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-04-04. Cyrchwyd 30 Ebrill 2012.
6. "Gwleidyddion yn pleidleisio o blaid cynyddu nifer aelodau Senedd Cymru". newyddion.s4c.cymru. 2024-05-16. Cyrchwyd 2024-05-16.

Dolenni allanol

• Gwefan Senedd Cymru
• Senedd Cymru ar Twitter
• Pleidleisiau yn y refferendwm, 1997 Archifwyd 2004-04-23 yn y Peiriant Wayback