Уселюб

Усе́люб^[1] (трансліт.: Usieliub, руск.: Вселюб) — аграгарадок у Навагрудскім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Уселюбскага сельсавета. Насельніцтва 717 чал. (2000). Знаходзіцца за 15 км на поўнач ад Навагрудку, на аўтамабільнай дарозе Навагрудак — Іўе.

Аграгарадок Уселюб Касцёл Св. Яна Хрысціцеля Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Навагрудскі Сельсавет Уселюбскі Каардынаты 53°43′07″ пн. ш. 25°47′55″ у. д.HGЯO Насельніцтва 593 чалавекі (2008) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1597 Паштовыя індэксы 231414 Аўтамабільны код 4 СААТА 4243813021 Уселюб на карце Беларусі ±

Уселюб на Вікісховішчы

Назва

Назва Уселюб, найбольш верагодна, ад двухасноўнага стараславянскага імя тыпу "Усялюб" з першай асновай Vьse-, як у імёнах "Усяслаў", "Усямір" (*Vьse-mirъ^[2]). Імя мела значыць "Усім любы". Крыніцы не падаюць ніякіх звестак пра носьбіта такога імя.

З Уселюба пісаўся раннелітоўскі баярын канца XIV - пачатку XV ст. Ян Няміра^[3], імя якога такога ж славянскага іменнага паходжання (*Ne-mirъ^[4]). Ад роду Няміраў-Неміровічаў каля Ўселюба застаўся тапонім (цяпер не існы) Неміроўшчына.

Пазней, у "літоўскія" часы вакол Уселюба паўсталі адыменныя тапонімы балцка-літоўскага паходжання: Буйвідаўшчына, Яўневічы (на сёння не існуюць), Гірдаўка, Карабітаўка, Ацмінава (ад імёнаў тыпу Buivydas, Jaunius, Girdžius, Karbitas, Eitminas).

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Уселюб датуецца 1422 годам і змяшчаецца на пячатцы Яна Няміры^[5]:

+ s(igillum) x iohan(n)is x de x wselub x

У 1433 вялікі князь Жыгімонт Кейстутавіч пацвердзіў наданне маёнтку роду Неміровічаў. З тых часоў застаўся тапонім Неміроўшчына (ранейшая вёска, цяпер урочышча) на ўсходзе ад Уселюба.

Касцёл, пач. XX ст.

У XV ст. тут заснавалі касцёл. У першай палове XVI ст. маёнткам супольна валодалі Неміровічы і іх родзічы Шчыты, пазней — ваявода полацкі С. Давойна.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Уселюб увайшоў у склад Наваградскага павета Навагрудскага ваяводства.

Па смерці С. Давойны ў 1571 маёнтак перайшоў да яго ўдавы Б. Саламярэцкай, якая ў 1576 прадала яго Мікалаю Радзівілу «Рудому». У 1576—1642 касцёл перарабілі на кальвінскі збор.

З 1713 Уселюб знаходзіўся ва ўладанні А. Навасельскага, потым М. Ф. Радзівіла, у 1746 перайшоў да яго сына Альбрэхта, а ў 1790-я — да А. М. Пацея.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Уселюб апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Наваградскім павеце. Станам на 1799 у мястэчку было 106 дамоў. Маёнтак перайшоў да графаў О'Руркаў і зрабіўся адным з асяродкаў «галандскага» (і «швейцарскага») сыраварства ў Наваградскім павеце. У 1861 Уселюб стаў цэнтрам воласці. У 1884 тут збудавалі царкву. На 1886 у мястэчку было 108 двароў, існавалі валасная ўправа, 2 царквы, 2 капліцы, касцёл, сінагога, 2 крамы, 2 заезныя дамы.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Уселюб апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны^[6] Наваградскага павета.

У 1939 Уселюб увайшоў у БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 стаў цэнтрам сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі. Станам на 2000 тут было 198 двароў.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Панарама
• 
  Касцёл
• 
  Касцёл, апсіда
• 
  Касцёл, інтэр'ер

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 — 388 муж., з іх шляхты 3, духоўнага саслоўя 1, мяшчан-іўдзеяў 58, мяшчан-хрысціян і сялян 325, жабракоў 1^[7]; 1886 — 730 чал.; 1897 — 1255 чал.
• XX стагоддзе: 1921 — 736 чал.^[8]; 2000 — 717 чал.^[9].

Інфраструктура

У ва Уселюбе працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бальніца, амбулаторыя, клуб, пошта.

Вядомыя асобы

У 1959—1960 гг. галоўным урачом участковай бальніцы працаваў Аляксандр Аляксандравіч Губко, будучы вучоны ў галіне траўматалогіі і артапедыі, доктар медыцынскіх навук (1983), выпускнік і прафесар Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта^[10].

• Вольга Аляксееўна Ляшчынская (нар. 1946) — беларускі мовазнавец, педагог. Доктар філалагічных навук, прафесар.

Славутасці

Капліца-пахавальня

Свята-Міхайлаўская царква

• Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (XV ст.)
• Капліца-пахавальня О'Руркаў (1837)

Сядзіба О'Руркаў

Старая сядзіба

• Могілкі: старыя каталіцкія, яўрэйскія
• Сінагога (XIX ст.)
• Сядзібна-паркавы комплекс О’Руркаў (XVIII ст.)
• Царква Святога Міхаіла Арханёла (1884)
• Пункт Дугі Струвэ "Амальенгоф"

Зноскі

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
2. Топоров В. Н. Праславянская культура в зеркале собственных имен (элемент *mir-) [1993] // В. Н. Топоров. Исследования по этимологии и семантике. Т. 2. Индоевропейские языки и индоевропеистика. Кн. 2. Москва, 2006. С. 65-66.
3. Р. Пятраўскас. Літоўская знаць у канцы XIV-XV ст. Склад - структура - улада. Смаленск, 2014. С. 280-284.
4. Топоров В. Н. Праславянская культура в зеркале собственных имен (элемент *mir-) [1993] // В. Н. Топоров. Исследования по этимологии и семантике. Т. 2. Индоевропейские языки и индоевропеистика. Кн. 2. Москва, 2006. С. 50.
5. Przemysław Nowak, Piotr Pokora. Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 83.
6. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej — podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku. Książnica-Atlas. — Lwów, 1933.
7. Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 413.
8. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I. Województwo Nowogródzkie / Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. — Warszawa, 1923.
9. Вячаслаў Насевіч. Уселюб // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 616 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
10. Губко Александр Александрович (05.11.1936—10.06.1993) Архівавана 17 верасня 2021. (руск.) // Сайт УА «Беларускі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт»

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 616 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Wsielub // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn (польск.). — Warszawa, 1895. S. 65.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Уселюб
• мяст. Уселюб на Radzima.org