Канарскія астравы

Кана́рскія астравы, Канары (ісп.: Canarias) — архіпелаг у Атлатычным акіяне, які складае асобную аўтаномную вобласць Іспаніі. Падзяляецца на правінцыі Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ і Лас-Пальмас. Іх адміністрацыйныя цэнтры адначасова з’яўляюцца сталіцамі аўтаноміі.

Канарскія астравы
Canarias
Герб Сцяг
Краіна	Іспанія
Гімн	Himno de Canarias[d][1]
Статус	аўтаномная вобласць
Уваходзіць у	Іспанія
Уключае	правінцыі Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ і Лас-Пальмас
Адміністрацыйны цэнтр	Санта Крус дэ Тэнэрыфэ і Лас Пальмас дэ Гран Канарыя (раз у 4 года сталіца пераязджае)
Інш. буйныя гарады	Санта Крус дэ Тэнэрыфэ
Дата ўтварэння	10 жніўня 1982
Прэзідэнт	Паўліна Рыбера Баўтэ
Насельніцтва (2019)	2 153 389
Шчыльнасць	290 чал./км²
Плошча	7,447 км² (13-е месца)
Часавы пояс	UTC+0, UTC+1 і Atlantic/Canary[d][2]
Код ISO 3166-2	ES-CN
Паштовыя індэксы	CN
Інтэрнэт-дамен	.ic[d]
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тэрыторыя — 7447 км².

Насельніцтва (2019 г.) — 2 153 389 чалавек.

Геаграфія

Тапаграфічная карта

Канарскі архіпелаг месціцца на ўсходзе Атлантычнага акіяна. Востраў Фуэртэвентура знаходзіцца ўсяго ў 102 км ад узбярэжжа Афрыкі. Адлегласць ад Лас-Пальмас да Мадрыда, сталіцы Іспаніі, — 1738 км, ад Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ — 1753 км.

Складаецца з сямі вялікіх астравоў (Тэнэрыфэ, Пальма, Гамера, Эль-Ера, Гран-Канарыя, Фуэртэвентура і Лансаротэ), шасці малых (Алегранса, Ла-Грасьёса, Мантання-Клара, Лобас, Усходняя і Заходняя Роке), а таксама шэрагу маленечкіх астравоў і скал (Анага, Сальмор, Гарачыка).

Астравы ўяўляюць сабой узвышшы на Афрыканскай пліце, што ўздымаюцца з дна акіяна. Маюць вулканічнае паходжанне. Найбольш старажытны з геалагічнага пункту гледжання востраў Фуэртэвентура пачаў фарміравацца каля 35 млн гадоў таму, у той час як востраў Эль-Ера маладзей за 1,12 млн гадоў. На 4 астравах захаваліся актыўныя вулканы. Найвышэйшы з іх Тэйдэ (3 718 м) на Тэнэрыфэ трэці па велічыні вулкан у свеце. Для берагавой лініі астравоў характэрны высокія скальныя выступы, у меншай ступені — натуральныя пляжы. Рэльеф унутранай паверхні адметны вулканічнымі конусамі, цяснінамі і ярамі. Горы на вялікіх астравах маюць стромкія схілы, а таму падаюцца непрыступнымі.

Клімат астравоў субтрапічны пасатны, даволі мяккі дзякуючы навакольнаму акіяну і прахалоднай Канарскай плыні. Сярэдняя тэмпература на працягу года змяняецца нязначна і складае каля +19 °C. Дзякуючы гэтаму Канары часцяком называюць «астравамі вечнай вясны». Колькасць ападкаў залежыць ад блізкасці да суседняй Афрыкі і вышыні паверхні. Усходнія астравы больш засушлівыя, чым заходнія. Фуэртэвентура і Лансаротэ блізкія па колькасці ападкаў да паўпустыні, тут адчуваецца недахоп крыніц пітной вады. Улетку з боку Сахары дзьме сірока, што прыносіць сухое паветра, пыл і пясок. У гарах дзякуючы кандэнсацыі паветраных мас ападкі здараюцца часцей, чым у нізінах. Так, на Тэнэрыфэ на вышыні 632 м сярэднегадавая колькасць ападкаў дасягае 517 мм, а на вышыні 64 м — толькі 133,3 мм.

Прырода

Драцэна на Гран-Канарыі

Прырода Канарскіх астравоў шчыльна звязана з Афрыканскім і Еўрапейскім кантынентамі. Так, на астравах захаваліся віды флоры, блізкія да паўднёваеўрапейскіх эпохі неагену. Аднак у Еўропе яны зніклі ў выніку плейстацэнавага пахаладання. Наадварот, віды наземных насякомых збліжаюць дробную канарскую фаўну з фаўнай Паўночнай Афрыкі і Аравіі. Адметнасць прыроды таксама вызначаецца доўгатэрміновай ізаляванасцю астравоў, дзякуючы чаму тут з’явіліся эндэмічныя віды раслін і жывёл.

У залежнасці ад вышыні і арыентацыі фарміруюцца наступныя экалагічныя зоны:

• Нізкай і ксерафітнай расліннасці на вышыні да 700 м (марэнавыя, астры, таўсцянкі, канарскі малачай, знешне падобны на кактус, і інш.)
• Тэрмафільныя лясы на паўночных і паўднёвых схілах ад 200 м да 600 м, дзе сустракаюцца масліна, драцэна, ядловец, масцікавая фісташка
• Вільготны лес «монтэвердэ» ў горных раёнах з найбольшымі ападкамі (лаўр, верас, папараці)
• Хваёвыя лясы
• Высакагорныя хмызнякі на астравах Тэнэрыфэ і Пальма

Фаўна налічвае 12 700 відаў, у тым ліку мясцовыя буйныя яшчаркі, марскія і наземныя чарапахі, кажаны, галубы, канарскі канарэечны ўюрок, эндэмічны для ўсходніх астравоў дроп. Навакольныя акіянічныя воды насяляюць акулы, цюлені, дэльфіны.

Для захавання прыроды астравоў створаны 4 нацыянальныя паркі. Нацыянальныя паркі Гараханай і Тэйдэ з’яўляюцца аб’ектамі сусветнай спадчыны. Эндэмічныя канарэечны ўюрок і фінікавая пальма абвешчаны прыроднымі сімваламі аўтаноміі.

Гісторыя

Бітва паміж іспанцамі і гуанчамі

Першымі насельнікамі Канарскіх астравоў былі гуанчы, блізкія па паходжанню да бербераў Паўночнай Афрыкі. Яны займаліся паляваннем, рыбалоўствам, жывёлагадоўляй, ведалі земляробства, выраб керамікі, па-майстэрску апрацоўвалі базальт і абсідыян.

Мяркуюць, што астравы былі вядомы ў антычным свеце, сярод сярэднявечных арабскіх гандляроў і географаў, аднак сталыя кантакты і падрабязныя апісанні адсутнічалі. Каля 1312 г. архіпелаг быў адкрыты генуэзцам Лансаротам Марачэлі. У 1339 г. картограф А. Дульсерт паказаў на месцы архіпелага 3 астравы, якім даў супольную назву Canaria (ад лац.: canis «сабака»), запазычаную з прац Плінія Старэйшага. Першае апісанне было складзена Джавані Бакача ў 1341 г. на аснове паведамлення фларэнційскіх гандляроў з Севільі. Канарскія астравы цікавілі еўрапейцаў як крыніца натуральнай фарбы орсель, якую гуанчы здабывалі з мясцовага віду лішайнікаў, некаторых іншых тавараў, а таксама як месца захопу рабоў.

Першыя намаганні каланізацыі астравоў былі зроблены рымскімі папамі. У 1344 г. Клімент VI перадаў правы на архіпелаг нашчадкам іспанскага караля, аднак з-за пратэстаў з боку Партугаліі яго рашэнне не мела наступстваў. У канцы 80-х гг. XIV ст. па даручэнню Урбана VI з Кастыліі на Канарскія астравы былі накіраваны 13 місіянераў для хрысціянізацыі абарыгенаў, але ў выніку ўсе яны загінулі ад рук тубыльцаў. У 1402 г. нармандскі рыцар Жан дэ Бетанкур, які прыбыў на чале атрада з 53 чалавек нібы для дапамогі місіянерам, захапіў частку вострава Лансаротэ і заснаваў на ім крэпасць Рубікон. Супраціўленне астравіцян вымусіла Ж. дэ Бетанкура прызнаць свае валоданні ленам караля Кастыліі, за што той аказаў заваёўніку ваенную дапамогу. У 1406 г. было створана Рубіконскае каталіцкае арцыбіскупства. Гэта дазволіла Ж. дэ Бетанкуру падпарадкаваць астравы Лансаротэ, Фуэртэвентура і Эль-Ера. У 1418 г. яго пляменнік Масіёт перадаў права лена за выкуп іншаму сіньёру. Такім чынам да 1477 г. лен належаў розным прыватным асобам, сярод якіх былі і партугальцы, пакуль не перайшоў у валоданне каралевы Ізабелы I. У 1479 г. яна падпісала дагавор аб адмове Партугаліі ад правоў на архіпелаг. Канчатковае заваяванне скончылася падпарадкаваннем жыхароў Тэнэрыфэ ў 1496 г.

Пасля далучэння ўсіх астравоў да Іспаніі толькі 3 з іх (Гран-Канарыя, Тэнэрыфэ і Пальма) былі падпарадкаваны непасрэдна каралеўскай уладзе. Астатнія да 1837 г. заставаліся ў сіньёрыяльным валоданні. У другой палове XVI ст. склалася сістэма кіравання на чале генерал-капітана з рэзідэнцыяй на Гран-Канарыі, набліжаная да кантынентальнай Іспаніі. На Канарскія астравы мігрыравалі перасяленцы з краін Паўднёвай Еўропы, але значную частку прадстаўлялі прамыя нашчадкі гуанчаў, якія паступова асіміляваліся. Асновай эканомікі пасля заваявання стала сельская гаспадарка, асабліва вытворчасць цукру і алкагольных напояў. Канары з’яўляліся важным прамежкавым пунктам для мараплаўства. У 1492 г. падчас свайго плавання ў Новы Свет на Гран-Канарыі і Гамеры спыняўся Хрыстафор Калумб. Выхадцы з Канараў удзельнічалі ў каланізацыі Лацінскай Амерыкі. Канарскія астравы — першае месца за межамі Амерыкі, дзе пачалі вырошчваць бульбу^[3]. Адсюль яна трапіла ў еўрапейскія краіны. У XVI — пачатку XVIII стст. насельніцтва пакутвала ад пірацкіх рэйдаў берберскіх карсараў, англійскіх і галандскіх капёраў.

У 1833 г. была створана асобная іспанская правінцыя Канарскія астравы з адміністрацыйным цэнтрам у Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ. У 1852 г. порты правінцыі былі абвешчаны свабоднымі для наведвання іншаземных караблёў, што спрыяла развіццю міжнародных транзіту і гандлю. У другой палове XIX — XX ст. узмацнілася канкурэнцыя паміж гандлёвай элітай гарадоў Санта-Крус і Лас-Пальмас. Разам з гэтым, узнік рабочы, а потым і нацыяналістычны рух канарцаў. У 1901 г. у Санта-Крус была створана Народная партыя, што выступала за аўтаномію Канарскага архіпелага. У 1924 г. канарскія эмігранты арганізавалі ў Гаване Канарскую нацыяналістычную партыю. У 1927 г. іспанскія ўлады падзялілі супольную правінцыю на правінцыі Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ і Лас-Пальмас. Такім чынам здавальняліся патрэбы мясцовых эліт і ствараліся перашкоды для далейшага развіцця нацыяналістычных настрояў.

У гады дыктатуры Франсіска Франка канарскія нацыяналісты і прадстаўнікі левых аднолькава пакутвалі ад рэпрэсій. У 1964 г. на тэрыторыі Алжыра быў створаны Рух за аўтаномію і незалежнасць Канар. У 1968 г. ААА прызнала права Канарскіх астравоў на самавызначэнне, а Рух за аўтаномію і незалежнасць — у якасці афіцыйнага прадстаўніка астравіцян. Падзенне дыктатуры ў Іспаніі выклікала актывізацыю нацыяналісцкіх настрояў. У 1976 г. баявая частка Руху арганізавала шэраг тэрарыстычных актаў ў Лас-Пальмас.

У 1982 г. Іспанія прызнала аўтаномію Канарскіх астравоў, што прывяло да заканчэння гвалтоўных дзеянняў. Уступ у 1986 г. у склад ЕС меў спрэчныя наступствы, паколькі ліквідаваў свабодны статус партоў і прывёў да скарачэння міжнародных гандлёвых сувязяў, залежнасці ад фінансавай падтрымкі з боку Іспаніі і ЕС. У 1996 г. у Статут аб аўтаноміі была ўнесена папраўка, згодна якой жыхары Канарскіх астравоў абвяшчаліся палітычнай нацыяй. У 2018 г. быў прыняты новы Статут аб аўтаноміі.

Эканоміка

Здабыча солі на востраве Фуэртэвентура

Традыцыйна найбольш важнай галіной эканомікі Канарскага архіпелага была сельская гаспадарка, якая ў нашы дні разам з хатнімі рамёствамі складае 1,4 % ад ВУП. Для камерцыйных патрэб астравіцяне вырошчваюць тытунь, агуркі, таматы, бананы. Нязначнае месца ў развіцці эканомікі займае прамысловасць (7,9 % ад ВУП), што тлумачыцца недахопам мясцовай сыравіны. Для патрэб астравіцян здабываюць соль, рэдкія мінералы, сыравіну для будаўніцтва. Асноўную частку ВУП (84,9 %) складае сектар паслуг, пераважна турызм.

Для Канарскіх астравоў характэрны адносна высокі ўзровень беспрацоўя (20,1 % у 2018 г.), павольны рост пакупніцкай здольнасці насельніцтва, перавага малых і сярэдніх прадпрыемстваў, недахоп кваліфікаваных кадраў у некаторых галінах эканомікі. Каб кампенсаваць гэтыя недахопы, Канарскія астравы карыстаюцца асаблівым эканамічным і фіскальных рэжымам, у тым ліку магчымасцямі для прадпрымальнікаў зніжэння ПДВ.

Зноскі

1. (unspecified title) Праверана 19 красавіка 2019.
2. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
3. Правдивая история картофеля Архівавана 20 верасня 2020.

Спасылкі

• Канарскія астравы — кіраўніцтва для турыстаў Архівавана 27 верасня 2011.
• Геалогія Канарскіх астравоў
• Гісторыя прыроды Канарскіх астравоў
• Нарысы гісторыі
• Эканамічнае развіццё