Кальварыйскія могілкі
каталіцкія могілкі ў Мінску From Wikipedia, the free encyclopedia
Кальвары́йскія мо́гілкі — могілкі ў Мінску, найстарэйшыя з захаваных у горадзе. Налічваюць больш за 30.000 пахаванняў. Сфармавалі вакол сябе Кальварыйскае прадмесце.
| Могілкі | |
| Кальварыйскія могілкі | |
|---|---|
 Брама Кальварыйскіх могілак (1830) | |
| 53°54′30″ пн. ш. 27°30′14″ у. д.HGЯO | |
| Краіна |
 Беларусь |
| Горад | Мінск |
| Першае згадванне | кан. XVIII стагоддзя |
| Дата заснавання | 1808 |
| Будынкі | |
| Касцёл Узвіжання Святога Крыжа • Брама • Капліца-пахавальня Паўла Равы • Капліца-пахавальня Віткевічаў | |
| Статус | Ахоўваецца дзяржавай |
| Стан | Закрыты для пахаванняў |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
.jpg)
Верагодна, Кальварыйскія могілкі ўзніклі ў канцы XVIII ст., на ўзгорку, які звалі Святым месцам, каля дарогі на Ракаў. У часе пасяджэння капітула кармелітаў у 1745 годзе ў Лідзе менскі канвент атрымаў дазвол на заснаванне Кальварыі (святога месца, куды сцякаюцца натоўпы набожных, хворых, калек, старцаў на пакаянне)[1]. У 1750 годзе шатроўскі стараста Т. Ваньковіч падараваў менскаму кляштару кармелітаў фальварак Доўгая Ніва (ці Кальварыя) з цагельнямі, які меў 10 моргаў ворнай зямлі і комплекс жылых і гаспадарчых пабудоў. Побач з фальваркам знаходзіліся кляштарныя могілкі з 36 капліцамі. У 1754 годзе ксёндз Т. Стацэвіч ахвяраваў 4 тысячы злотых для будаўніцтва Кальварыйскага касцёла, пры якім у 1755 годзе заснаванае брацтва Панскай Мукі[2]. У 1795 годзе могілкі ператвораныя ў гарадскія парафіяльныя. У 1800 годзе біскуп Якуб Ігнацы Дадэрка перадаў касцёл францысканцам.
У 1836 годзе струхлелы драўляны будынак касцёла разабраны, а на яго месцы ў 1839—1841 гадах збудаваная новая мураваная святыня. У 1842 годзе касцёл асвяцілі.
Кальварыйскія могілкі месціліся ў Ракаўскім прадмесці ў форме прамавугольніка, павернутага фронтам да горада, з якім іх злучала Кальварыйская вуліца. Вуліца вяла проста да брамы могілак і знаходзілася на восі ўсход — захад. На гэтай восі, на ўзгорку, быў збудаваны касцёл[1].
У часе сталінскіх рэпрэсій тут адбываліся адзіночныя расстрэлы, трупы закапвалі ў існуючыя магілы, ці паміж іх[3].
.jpg)
Могілкі пашырылі ў 1945 годзе з заходняга і паўднёвага бакоў (да 14 гектараў). Яны набылі выгляд пяцівугольніка, абмежаванага вуліцамі[1].
У 1990 годзе рашэннем Мінскага гарадскога выканаўчага камітэта комплекс усіх збудаванняў разам з пахаваннямі ўключаны ў дзяржаўны спіс помнікаў горадабудаўніцтва і архітэктуры Мінска. У 2001 годзе Кальварыйскія могілкі атрымалі статус гісторыка-культурнай каштоўнасці першай катэгорыі як аб’ект міжнароднага значэння.
З 1967 года для пахаванняў закрытыя. Аднак паводле заканадаўства пры наяўнасці неабходных санітарна-тэхнічных умоў магчымае пахаванне побач з раней памерлымі блізкімі сваякамі і шлюбнікамі. Пачынаючы з 1990-х гг. на могілках адбываюцца камерцыйныя пахаванні[4], пры гэтым часам зносяцца старыя магілы.
Паўднёва-ўсходнюю частку Кальварыйскіх могілак на невялікім плоскім узгорку займаюць першапачатковыя могілкі. У цэнтры першапачатковых могілак месціцца касцёл. Заходняя частка могілак уяўляе раўніну. Новая, паўднёва-заходняя частка размешчана ў даліне[1].
Пасля 1945 года могілкі падзеленыя чатырма алеямі: дзве праходзяць па восі ўсход—захад, астатнія — па восі поўнач—поўдзень. Дзве першыя алеі — Касцельная (Галоўная) вядзе ад могільнікавай брамы да касцёла, а Цэнтральная праходзіць ад новай брамы да вуліцы Баляслава Берута. Усходняя і Заходняя алеі праходзяць ад вуліцы Адоеўскага да могільнікавага муру на вуліцы Прытыцкага. Усходняя алея знаходзіцца ў старой частцы могілак перад касцёлам[1].
На могілках захаваліся мураваныя касцёл, магільныя капліцы, трупярня, невялікі склад, могільнікавая брама і фрагменты мура-агароджы на ўсходзе і поўначы. Найбольш старыя надмагіллі месцяцца вакол касцёла і каля Касцельнай алеі. Датуюцца яны апошнімі гадамі 1-й чвэрці XIX ст., а надмагільныя надпісы на вонкавых сценах касцёла — 2-й чвэрцю таго ж стагоддзя. Бальшыня датаваных пахаванняў у першапачатковай частцы могілак прыпадае на 1860—1914 гады. У многіх радах на былых пахаваннях з’явіліся новыя 1930—1967 гадоў[1].
Захавалася некалькі грабніц. Раней грабніцы складалі цэлую алею, пра што сведчыць малюнак Рышарда Біскэ[1].
Надпісы на надмагільных плітах у бальшыні выпадкаў выкананыя на польскай мове, сустракаюцца на рускай, французскай і нямецкай. Надмагільныя надпісы выконвалі ў асноўным каменячосы. Сярод іх вылучаецца прозвішча скульптара Г. Жыдока, уладальніка вядомай у Варшаве каменячоснай майстэрні[1]. На пахаваннях XX і XXI стст. сустракаюцца надпісы па-беларуску і на іўрыце.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
У цэнтры могілак размешчаны касцёл. Пабудаваны ў 1839 годзе з бутавага каменю на месцы драўлянага касцёла, разабранага ў 1830 годзе. У 1899 годзе адрамантаваны. У 1930-я гады закрыты. Да 1984 году выкарыстоўваўся пад мастацкія майстэрні. Пасля рамонту вернуты вернікам. Касцёл — помнік архітэктуры рэтраспектыўна-гатычнага стылю. Аднанефавы храм, накрыты двухсхільным дахам. Над нартэксам узвышаецца масіўная квадратная ў плане вежа. Інтэр’ер быў упрыгожаны абразамі мастака Яна Дамеля (каля 1840 г.). Пад усім будынкам скляпеністая крыпта, у якой пахаваны мастак Ян Дамель і біскуп Матэвуш Ліпскі.
Брама Кальварыйскіх могілак, узведзеная ў 1830 годзе ў гонар Юзэфы Кабылінскай яе мужам Юрыем Кабылінскім і дзецьмі, з’яўляецца ўзорам брамы ў стылі класіцызму. Гэта манументальны сцяна з паўцыркульнымі праёмамі: вялікім, сярэднім і двума невялікімі, размешчанымі сіметрычна. Плоскасць брамы дзеліцца карнізам на два ярусы. Ніжні ярус упрыгожаны рустам, верхні — ляпной геральдыкай. Вянчае браму магутны карніз, які надае кампазіцыі пэўную статычнасць.
На могілках знаходзяцца пахаванні:
- салдат напалеонаўскай арміі,
- палонных аўстрыйскіх салдат, якія памерлі ў гады Першай сусветнай вайны (Аўстрыйская горка),
- польскіх салдат, якія загінулі падчас савецка-польскай вайны 1919—1920 гг.
- савецкіх салдат, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны (142 брацкія магілы),
- 3 000 яўрэяў з мінскага гета (пахаванні часоў Вялікай Айчыннай вайны),
- ахвяр рэвалюцыйнага тэрору,
- некаторых ахвяр трагедыі на Нямізе (1999),
- палітыкаў, паэтаў, мастакоў і многіх іншых.
Вядомыя асобы
- Вячаслаў Адамчык (1933—2001) — беларускі празаік, драматург, кінасцэнарыст
- Алесь Асташонак (1954—2004) — беларускі літаратар, перакладчык
- Сяргей Астапчук (1990—2011) — беларускі і расійскі хакеіст — левы нападнік
- Галіна Мікалаеўна Бараноўская (1936—2021) — беларускі і расійскі архітэктар.
- Гаўрыла Віер (1890—1964) — мастак
- Яўген Гарэлік (1938—2005) — беларускі журналіст, даследчык гістарычных падзей Другой сусветнай вайны і сталінскіх рэпрэсій
- Ніл Гілевіч (1931—2016) — беларускі паэт і грамадскі дзеяч
- Ніна Гілевіч (1931—2003) — беларускі лінгвіст, выкладчыца БДУ. Жонка Ніла Гілевіча
- Ян Дамель (1780—1840) — маляр, прадстаўнік мастацкай школы Віленскага ўніверсітэта
- Леў Дашкевіч (1882—1957) — беларускі фотамастак, навуковец, педагог
- Пятро Драчоў (1937—2005) — беларускі мастак, графік
- Леапольд Дэльпацэ (1802—1864) — гарадскі галава Мінска.
- Вацлаў Іваноўскі (1880—1943) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч
- Юры Кабылінскі (1778(?)—1858) — сакратар Мінскага дваранскага дэпутацкага схода, літаратар, мастак, мецэнат і калекцыянер. Дакладнае месца пахавання на могілках невядомае
- Уладзіслаў Казлоўскі (1896—1943) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, паэт. Адзін з арганізатараў Беларускай нацыянал-сацыялістычнай партыі і Беларускай народнай самапомачы
- Генадзь Кісялёў (1931—2008) — беларускі гісторык, літаратуразнавец, пісьменнік і археограф
- Яўген Кулік (1937—2002) — беларускі мастак, аўтар эталона герба «Пагоня» ў якасці дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь у 1991—1995 гг.
- Матэвуш Ліпскі (1769—1841) — грэка-, а пасля рымска-каталіцкі дзеяч, біскуп
- Ян Баляслаў Луцкевіч (1831—1895) — беларускі шляхціц, вайсковец Расійскай імперыі і служачы чыгункі, бацька Яна і Антона Луцкевічаў
- Аляксандр Люцко (1941—1997) — заснавальнік і першы рэктар Міжнароднага інстытута радыеэкалогіі імя А. Сахарава
- Ян Матусевіч (1948—1998) — беларускі рэлігійны і грамадскі дзеяч, святар
- Ян Неслухоўскі (ён жа Янка Лучына; 1851—1897) — беларускі паэт-дэмакрат, мысляр
- Іван Навуменка (1925—2006) — беларускі пісьменнік, літаратуразнавец
- Канстанцін Палікарповіч (1889—1963) — беларускі археолаг
- Алесь Пісьмянкоў (1957—2004) — беларускі паэт, эсэіст, перакладчык
- Арнольд Пячэрскі (1963—1999) — беларускі грамадскі і палітычны дзеяч, лідар прафсаюзнага руху прадпрымальнікаў
- Павел Рава (1770—1859) — мінскі прэлат, адміністратар Мінскай дыяцэзіі, пахаваны ва ўласнай капліцы
- Веньямін Сямёнавіч Рудаў (1914—1999) — беларускі пісьменнік.
- Аляксандр Сіпайла (1854—1886) — каталіцкі святар
- Сігізмунд Свянціцкі (1836—1910) — лекар, доктар медыцыны, прэзідэнт Мінскага таварыства лекараў
- Галіна Іванаўна Сяржаніна (1930—2008) — навуковец-біёлаг
- Алесь Траяноўскі (1925—2005) — беларускі пісьменнік, літаратуразнаўца, перакладчык
- Арцём Мікітавіч Філіповіч (1901—1961) — савецкі вучоны-інфекцыяніст
- Чарняўская І., Ляўшэвіч А. 2001, с. 439.
- У пошуках праўды аб Трасцянцы. Ігар Кузняцоў // Месцы памяці ахвяраў камунізму ў Беларусі / пад. рэд. Анны Камінскі. — 2011. — С. 21. — 278 с. Архівавана 11 чэрвеня 2015.
- Кальварыйскія могілкі http://www.minsk-old-new.com/minsk-2722.htm Архівавана 23 студзеня 2013.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
