амерыканскі астраном, астрафізік і папулярызатар навукі (1934–1996) From Wikipedia, the free encyclopedia
Карл Эдвард Саган (англ.: Carl Edward Sagan [seɪɡɪn]; 9 лістапада 1934 года — 20 снежня 1996) — амерыканскі астраном, астрафізік і выдатны папулярызатар навукі.
Саган быў піянерам у галіне экзабіялогіі і даў штуршок развіццю праекта па пошуку пазаземнага розуму SETI. Атрымаў сусветную вядомасць за свае навукова-папулярныя кнігі і тэлевізійны міні-серыял «Космас: персанальнае падарожжа»[6]. Ён таксама з’яўляецца аўтарам навукова-фантастычнага рамана «Кантакт», на аснове якога ў 1997 годзе быў зняты аднайменны фільм.
Карл Саган нарадзіўся ў Брукліне (Нью-Ёрк)[7], у яўрэйскай сям’і. Бацька Самуіл (Сэм) Саган нарадзіўся ў Камянцы-Падольскім (Расійская імперыя) (цяперашняя Украіна, Хмяльніцкая вобласць), дзед і бабуля па матчынай лініі эмігравалі з Аўстра-Венгерскай імперыі, дзе дзед Лейб (Луіс) Грубер быў лодачнікам у вёсцы на Бугу ля Львова. Тут жа правяла свае дзіцячыя гады маці Карла — Рэйчел Молі Грубер [8][9]. У 1951 Саган паступіў у Чыкагскі ўніверсітэт, дзе атрымаў ступень бакалаўра ў 1955 годзе. У 1956 годзе стаў магістрам у галіне фізікі, у 1960 годзе абараніў доктарскую дысертацыю па астраноміі і астрафізіцы [10].
У 1960—1962 гадах Саган працаваў асістэнтам у Йеркскай абсерваторыі Чыкагскага ўніверсітэта, Каліфарнійскім універсітэце ў Берклі і Стэнфардскім універсітэце.
У пачатку 1960-х гадоў гадоў ніхто дакладна не ведаў, на што падобная паверхня Венеры. Саган пералічыў магчымыя ўмовы на Венеры ў сваім дакладзе (які пазней быў апублікаваны ў кнізе Тайм-Лайф часопіса «Планеты»). Сам Карл Саган лічыў, што паверхня Венеры сухая і вельмі гарачая. Ён працаваў у якасці запрошанага вучонага ў Лабараторыі рэактыўнага руху (JPL) Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута і ўнёс свой уклад у дызайн і арганізацыю першай місіі да Венеры з серыі Марынер. Венера-4 ў 1967 годзе пацвердзіла яго здагадкі пра ўмовы на паверхні Венеры.
У 1962—1968 гадах Карл Саган выкладаў астраномію ў Гарвардскім універсітэце. У 1968 годзе ён перайшоў у Карнельскі ўніверсітэт. У 1971 Саган становіцца прафесарам астраноміі і касмічных даследаванняў, а таксама дырэктарам лабараторыі па вывучэнню планет. Ён зрабіў свой унёсак практычна ў кожную аўтаматычную касмічную місію, якая даследавала Сонечную сістэму. Ён першым прапанаваў ідэю пасылаць з усімі касмічнымі зондамі, якія пакідаюць Сонечную сістэму, пасланне да пазаземныя цывілізацыі. Першае пасланне, якое было адпраўлена ў космас, ўяўляла сабой пласціну алюмінія, прымацаваную да касмічнага зонду Піянер-10. Карл Саган працягнуў працу над пасланнямі. Самым дэталёвым пасланнем, у распрацоўцы якога ён прымаў удзел, была залатая пласцінка «Вояджэра», якая адправілася ў космас на касмічных зондах Вояджэр.
Саган быў адным з першых, хто высунуў гіпотэзу аб тым, што спадарожнік Сатурна Тытан і спадарожнік Юпітэра Еўропа могуць валодаць акіянамі (меркавалася, што на Еўропе акіян знаходзіцца пад ледзяной паверхняй) або азёрамі. Ён меркаваў, што водны акіян Еўропы можа быць прыдатным для жыцця [11]. Пацверджанне існавання подледного акіяна на Еўропе было ўскосна атрымана пры дапамозе Галілеа.
Саган таксама ўнёс значны ўклад у вывучэнне атмасферы Венеры, сезонных змяненняў на Марсе і спадарожніку Сатурна Тытане. Ён усталяваў, што атмасфера Венеры вельмі гарачая і шчыльная. Ён таксама заўважыў, што глабальнае пацяпленне з’яўляецца штучнай небяспекай, створанай чалавекам, і правёў паралель паміж гэтай з’явай і натуральным ператварэннем Венеры ў гарачую, непрыдатную для жыцця планету з дапамогай парніковых газаў. Ён высунуў гіпотэзу, што сезонныя змены на Марсе адбываюцца ў выніку пылавых бур, а не з’яў, звязаных з наяўнасцю расліннасці, як меркавалася раней.
Карл Саган прапанаваў ідэю пошуку пазаземнага жыцця, заклікаў навуковае супольнасць да пошуку сігналаў ад разумных пазаземных формаў жыцця пры дапамозе вялікіх радыётэлескопаў і адпраўцы зондаў да іншых планет.
З’яўляўся галоўным рэдактарам часопіса «Ікар», прысвечанага планетарным даследаваннях на працягу 12 гадоў. Ён быў адным з заснавальнікаў «планетарнага супольнасці» і сябрам Рады апекуноў Інстытута SETI.
Карл Саган вядомы як суаўтар навуковай працы, якая прадказвала, што ў выніку ядзернай вайны наступіць ядзерная зіма [12]; разам з савецкім матэматыкам Н. Н. Майсеевым ён лічыцца творцам мадэлі ядзернай зімы. Саган таксама прадказваў, што дым ад падпаленай нафты ў Кувейце (падпаленай арміяй Садама Хусейна ў першую вайну ў заліве) выкліча экалагічную катастрофу ў выглядзе чорных аблокаў. Аатмасферны фізік, Фрэд Сінгэр, які пайшоў на пенсію, адхіліў прадказанне Сагана як недарэчнае, прадказваючы, што дым развеецца на працягу некалькіх дзён. У сваёй кнізе «Свет поўны дэманаў: Навука, як свечка ў цемры» (англ.: The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark) Карл Саган даў спіс памылак, якія ён дапусціў (уключаючы сваё прадказанне эфекту кувейцкі пажараў) як прыклад таго, што ў навуцы ўсякае зацвярджэнне патрабуе важкіх доказаў і мноства эксперыментаў [13].
З іншага боку, Саган удзельнічаў у якасці даследчыка ў Праекце А119, сакрэтнай аперацыі ВПС ЗША, мэтай якой быў скід атамнай бомбы на Месяц.
Здольнасць Сагана выказваць свае ідэі дазволіла многім людзям лепш зразумець космас. У 1977—1978 гадах ён выступіў з каляднай лекцыяй у Каралеўскім грамадстве. Саган быў аўтарам (сумесна са сваёй трэцяй жонкай Эн Друян) вядомага 13-серыйнага тэлевізійнага серыяла «Космас: персанальнае падарожжа», у якім ён зняўся ў якасці апавядальніка. Ідэю для свайго серыяла Саган запазычыў з серыяла Якава Браноўскага «Узыходжанне чалавека» (англ.: The Ascent of Man). У якасці гукавога суправаджэння ў серыяле гучыць музыка Баха, Вівальдзі, Моцарта, Стравінскага, Шастаковіча, Хованесса і іншых кампазітараў. Карл Саган таксама пісаў кнігі, папулярызаваў навуку. Адной з такіх кніг была кніга «Космас» (англ.: Cosmos), якая адлюстроўвае і паглыбляе некаторыя пытанні, узнятыя ў серыяле «Космас: персанальнае падарожжа». Іншыя складанні Сагана ўключаюць кнігу «Цмокі Эдэма: Развагі аб эвалюцыі чалавечага мозгу» (англ.: Dragons of Eden: Speculations on the Evolution of Human Intelligence), якая атрымала Пулітцэраўскую прэмію, і «Мозг Брока: Развагі пра рамансы навукі» (англ.: Broca's Brain : Reflections on the Romance of Science). Саган таксама напісаў вядомы навукова-фантастычны раман «Кантакт» (англ.: Contact), але не дажыў да яго экранізацыі, якая адбылася ў 1997 годзе, а ў 1998 годзе фільм атрымаў Прэмію Х’юга.
Дзякуючы серыялу «Космас» і частага з’яўлення на папулярным тэлевізійным шоу «The Tonight Show», Саган стаў асацыявацца з фразай «мільярды і мільярды». На самай справе ён ніколі не ўжываў гэту фразу ў серыяле «Космас», але той факт, што ён часта выкарыстаў слова «мільярды», зрабіла фразу «мільярды і мільярды» любімай фразай вядучага тэлешоў Джоні Карсана [14] і іншых людзей. Ён прыняў гэта з гумарам і азагаловіў сваю апошнюю кнігу «Мільярды і мільярды». Была нават створана жартаўлівая мера вымярэння «Саган», якая можа быць любым лікам больш 4 млрд [15][16].
Саган напісаў працяг рамана «Космас» — «Блакітная плямка: Погляд на касмічную будучыню чалавецтва» (англ.: Pale Blue Dot: A Vision of the Human Future in Space), якое было адзначана як значная кніга 1995 ў газеце Нью-Ёрк Таймс. Саган напісаў прадмову да кнігі Стывена Хокінга «Кароткая гісторыя часу».
Карл Саган высунуў здагадку аб паходжанні сімвала свастыкі ў сваёй кнізе «Камета» (англ.: Comet). Ён высунуў гіпотэзу, што камета наблізілася да Зямлі ў старажытнасці на такую адлегласць, што выходныя з яе газу, выгнутыя пад уздзеяннем кручэння, былі бачныя няўзброеным вокам. У кнізе «Камета» Саган прыводзіць копію старажытнага кітайскага манускрыпта, які паказвае разнастайнасць хвастоў камет, у асноўным простыя хвасты, але на апошнім малюнку ядро каметы намалявана з чатырма выходнымі з яе загнутымі прамянямі, малюючы свастыку.
Саган выклікаў супярэчлівыя пачуцці ў іншых прафесійных вучоных. З аднаго боку, ён атрымаў паўсюдную падтрымку за папулярызацыю навукі і яго пазіцыю ў карысць навуковага скептыцызму і супраць псеўданавукі, што відаць з яго выкрыцця кнігі Імануіла Вялікоўскаго «Міры ў сутыкненні» (англ.: Worlds In Collision). З іншага боку, сярод вучоных была некаторая занепакоенасць тым, што персанальныя навуковыя погляды і інтарэсы Сагана будуць прыняты публікай за погляды ўсей навуковай супольнасці. Некаторыя мяркуюць, што гэтыя асцярогі звязаныя з прафесійнай турботай з нагоды таго, што погляды, супрацьлеглыя поглядах Сагана (напр., якія ставяць пад пытанне сур’ёзнасць ядзернай зімы), не атрымліваюць належнай увагі ў грамадстве.
У 1966 Сагана папрасілі даць інтэрв’ю аб магчымасці існавання пазаземных цывілізацый для прадмовы да фільма «Касмічная адысея 2001». Саган адказаў, што ён хоча мець рэдактарскі кантроль над фільмам і працэнт са збораў, у чым яму было адмоўлена.
У 1994 годзе кампанія Apple Computer пачала распрацоўваць новую версію свайго камп’ютара Power Macintosh 7100. Кампанія абрала імя «Карл Саган», як унутранае кодавае імя прадукту ў гонар вядомага астранома. Хоць унутранае імя прадукту было строга канфідэнцыяльным і ніколі не выкарыстоўвалася на публіцы, калі Саган даведаўся пра гэта, ён падаў у суд на фірму Apple Computer, патрабуючы, каб яна выкарыстоўвала іншую назву, так як іншыя праекты мелі такія імёны як «Халодны сінтэз» (англ.: Cold fusion) і «Пілтдаунскі чалавек» (англ.: Piltdown Man). Саган не хацеў быць асацыяваным з ненавуковымі праектамі. Хоць ён прайграў працэс, інжынеры фірмы Apple падпарадкаваліся жаданню Сагана і перайменавалі праект у «BHA» — «Упарты астраном» (англ.: Butthead Astronomer) [17]. Саган зноў падаў у суд на Apple за тое, што яны кпяць над ім. Ён прайграў і на гэты раз, але імя праекта 7100 зведала чарговае змяненне, цяпер ён называўся «LAW» — «Усё юрысты зануды» (англ.: Lawyers Are Wimps).
Саган памёр ад запалення лёгкіх, выкліканага двухгадовай барацьбой арганізма з міеладысплазыяй (захворванне касцявога мозгу) 20 снежня 1996 г, у Цэнтры даследаванняў у галіне анкалогіі імя Фрэда Хатчысана ў Сіэтле (штат Вашынгтон) [18].
Пахаваны ў ЗША, шт. Нью-Ёрк, на могілках Лэйкв'ю.
Саган быў выбітнай асобай. Прыхільнікі Сагана ацанілі важнасць яго намаганняў па папулярызацыі натуральных навук, яго выступаў як супраць абмежаванняў на навуковыя даследаванні, так і супраць рэакцыйнага выкарыстання пладоў навукі, абароны дэмакратыі, супрацьдзеянне нацыяналістычным ідэям, абароне гуманізму, за адмаўленне гео-і антрапацэнтрычны поглядаў.
Месца пасадкі беспілотнага апарата, першага марсахода «Марс Патфайндзер» было перайменавана ў «Мемарыяльную станцыю Карла Сагана» у гонар доктара Сагана 5 ліпеня 1997 года. Астэроід 2709 Саган быў таксама названы ў яго гонар.
Фільм «Кантакт», заснаваны на рамане Сагана і скончаны пасля яго смерці, сканчаецца радком «Прысвечана Карлу» (англ.: For Carl).
Астрафізік Ніл Тайсан лічыць Карла Сагана сваім настаўнікам.
У снежні 2010 года ў продаж паступіла гульня Back to the Future: The Game, у якой Доктар Эмет Браўн, які трапіў у мінулае, называе сябе Карлам Саганам. Акрамя таго, Саган называў фільм «Назад у будучыню» лепшай фантастыкай.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
