Эдвард Адамавіч Будзька

Эдвард (Эдуард, Эдзюк) Адамавіч Будзька (Буцька) (пс. Акцьуб, Акцюб; 22 сакавіка 1882, Будслаў, Вілейскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя — 14 жніўня 1958, Чыкага, ЗША) — беларускі публіцыст, палітык, грамадскі дзеяч, паэт і выдавец.

Эдвард Адамавіч Будзька
Род дзейнасці	паэт, публіцыст, журналіст, палітык, выдавец
Дата нараджэння	22 сакавіка 1882(1882-03-22)
Месца нараджэння	Будслаў, Вілейскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	14 жніўня 1958(1958-08-14) (76 гадоў)
Месца смерці	Чыкага, акруга Кук, Ілінойс, ЗША
Месца пахавання	Могілкі Святога Адальберта
Грамадзянства	Расійская імперыя  БНР  Польская Рэспубліка  ЗША
Дзеці	Ірэна Будзька[d], Людвіка Будзька-Бяленіс[d] і Часлаў Будзька
Месца працы	Будслаўская беларуская гімназія Беларускія настаўніцкія курсы Świetač
Альма-матар	Рыжскі тэхнічны ўніверсітэт
Партыя	Беларуская сацыялістычная грамада
Член у	Беларускае таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны Беларускі нацыянальны камітэт Вялікая беларуская рада
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Творы ў Вікікрыніцах

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Будзька.

Біяграфія

Раннія гады. Пачатак беларускай дзейнасці

Нарадзіўся 22 сакавіка 1882 года ў вёсцы Будслаў Вілейскага павета Віленскай губерні (цяпер - Мядзельскі раён Мінскай вобласці). Вучыўся ў Рыжскім політэхнічным інстытуце, але спыніў вучобу праз беднасць і слабае здароўе. Жыў у Рызе, дзе заклаў беларускае нацыянальнае згуртаванне.

Першы нумар газеты «Świetač»

З 1906 года друкаваў у газеце «Наша ніва» і ейных календарах вершы, вольныя пераклады расійскіх баек, публіцыстычныя нататкі^[1]. Ён часта бываў у віленскай рэдакцыі «Нашай нівы» і быў адным з найбольш актыўных яе папулярызатараў сярод вяскоўцаў^[2]. З пачаткам Першай сусветнай вайны да прыбыцця нямецкай арміі эвакуяваўся ў Санкт-Пецярбург^[3]. У 1916 годзе ў Петраградзе ўдзельнічаў у рабоце Беларускага таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны, выдавец газеты «Светач»^[3]. Друкаваўся ў газеце «Дзянніца» (артыкул «Думкі да граматыкі», 1916, пад псеўданімам Акцуб)^[1].

Беларуская Народная Рэспубліка

Удзельнік мінскага З’езда беларускіх нацыянальных арганізацый у сакавіку 1917 года, які выступаў за аўтаномію Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расійскай федэрацыі. У часе з’езда абраны ў склад прэзідыума Беларускага нацыянальнага камітэта (БНК)^[4]. У сярэдзіне красавіка ўвайшоў у склад дэлегацыі БНК, якая накіравалася ў Петраград з мэтай наладжвання адносін з Часовым урадам Расіі. Дэлегацыя перадала прэм’ер-міністру Георгію Львову рэзалюцыю, у якой, між іншым, гаварылася: аб неабходнасці пераўтварэння Расіі ў дэмакратычную федэрацыю, неабходнасць увядзення ў нацыянальных школах беларускай мовы і курсаў ведаў пра Беларусь. Аднак патрабаванні не былі ўлічаны Часовым урадам Расіі^[4].

Эдвард Будзька быў сябрам Петраградскай арганізацыі Беларускай сацыялістычнай грамады (БСГ). Дэлегат З’езда беларускіх арганізацый і партый, які праходзіў з 8 па 10 ліпеня 1917 года ў Мінску^[1]. На другой сесіі Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый, якая праходзіла 28 кастрычніка — 6 лістапада (15—24 кастрычніка) 1917 года ў Мінску, у часе якой арганізацыя была пераўтвораная ў Вялікую беларускую раду, Эдвард Будзька быў абраны ў склад выканаўчага камітэта Вялікай беларускай рады, які складаўся з 24 чалавек. У той час ён быў сябрам Хрысціянска-дэмакратычнага саюза^[5].

Удзельнік Усебеларускага з’езда (снежань 1917, Менск)^[1]. У чэрвені 1918 года, па абвяшчэнні незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР), Эдуард Будзька заняў пасаду сакратара Камісіі па стварэнні Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта пры Народным Сакратарыяце Беларусі. Актыўна ўдзельнічаў у стварэнні беларускіх школ і ў тым жа годзе быў адным з арганізатараў Будслаўскай беларускай гімназіі. Па закрыцці гімназіі польскімі ўладамі займаўся арганізацыяй беларускай кааперацыі^[6]. У 1921 годзе ўвайшоў у таемны Беларускі дзяржаўны камітэт, які ставіў сваёй мэтай стварэнне беларускай дзяржавы пад патранатам Польшчы. Арганізацыя існавала каля трох-чатырох месяцаў^[7].

Міжваенны перыяд. Другая сусветная вайна. Эміграцыя

У 1921—1940 гадах жыў у Літве і Латвіі, актыўна ўдзельнічаў у беларускім нацыянальным руху жывучы ў Коўне і Рызе, заснаваў там курсы беларусазнаўства^[6]. У 1921—1922 г. кіраваў настаўніцкімі курсамі ў Дзвінску (цяпер Даўгаўпілс). У 1920-я гады друкаваўся ў заходнебеларускай газеце «Наша будучыня»^[8]. Выступаў з артыкуламі на маральна-этычныя і рэлігійныя тэмы^[1]. Вярнуўся ў Польшчу, дзе жыў некалькі гадоў да пачатку Другой сусветнай вайны^[2].

У час Другой сусветнай вайны, падчас нямецкай акупацыі Беларусі (1941—1944), працаваў настаўнікам у Мінску і Баранавічах^[8]. Прымаў удзел у Другім Усебеларускім кангрэсе.

Цяжка хворы выехаў з Польшчы ў Канаду^[8]. Паводле іншых звестак, у канцы вайны выехаў у Германію, пасля — у ЗША^[6]. Актыўна ўдзельнічаў у жыцці беларускай эміграцыі ў ЗША^[8]. Апублікаваў між іншым свае ўспаміны ў месячніку «Бацькаўшчына»^[9]. Памёр 14 жніўня 1958 года ў Чыкага (ЗША).

Магіла Эдварда Будзькі на могілках Святога Адальберта

Пахаваны ў Найлсе^[en] (прыгарад Чыкага) на могілках Святога Адальберта. Там жа пахаваныя яго родныя^[10].

Зноскі

1. ЭГБ 1994, с. 114.
2. Kipel 1988.
3. Michaluk D. 2010, с. 149.
4. Michaluk D. 2010, с. 164—166.
5. Łatyszonek O. 1995, с. 48.
6. Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1.
7. Łatyszonek O. 1995, с. 234—235.
8. Катковіч A., Катковіч-Клентак В. Успаміны…
9. Будзька Э. Пясняр…
10. У Чыкага знойдзена магіла першага прэм’ер-міністра БНР Язэпа Варонкі

Літаратура

• Каханоўскі Г. Будзька Эдзюк // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 114. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
• Будзька Э. Пясняр у жыцці Архівавана 5 ліпеня 2008. // На суд гісторыі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994;
• Катковіч A., Катковіч-Клентак В. Успаміны / Навук.рэд. Глагоўская А., Харужы В. — Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства, 1999. — 142 с. ISBN 83-909009-9-8.
• Kipel V., Kipel Z. Budźka Eduard // Byelorussian Statehood: Reader and Bibliography. — New York: Belarusian Institute of Arts and Sciences, 1988.
• Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. — Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1995. — 273 с. — ISBN 83-903068-5-9.
• Michaluk D. Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. — Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. — 597 с. — ISBN 978-83-231-2484-9.
• Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1.

Спасылкі