Шматвектарная палітыка — знешнепалітычная стратэгія Рэспублікі Беларусь, якая выяўляецца ў балансаванні паміж Усходам і Захадам, а таксама ў нарошчванні партнёрства з краінамі «далёкай дугі».
У пачатку 2000-х гадоў склалася такая мадэль адносін Расіі і ЕС, якая прадугледжвала за Масквой перыферыйны статус у вызначэнні лёсу ўсходнееўрапейскіх краін. Гэтая акалічнасць вылілася ў ігнараванне рэгіянальнай ролі Крамля з боку Захаду. У дадзенай абстаноўцы Мінск быў вымушаны балансаваць паміж Расіяй і Захадам. Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка прыйшоў да высновы, што небяспечна «ляцець з адным крылом», абапіраючыся выключна на «расійскі вектар»: «Мы павінны сябраваць з усімі суседзямі, нам ні Расія, ні Украіна, ні Польшча, ні Літва, ні Латвія не чужыя», паколькі «знаходзячыся ў эпіцэнтры кантынента, няма іншага шляху, як развіваць шматвектарную палітыку»[1].
Да выбару такога курсу падштурхнула і тое, што рэспубліка імкнулася надаць саюзу з Расіяй характар раўнапраўнага ўзаемадзеяння. Асобныя дзеянні партнёраў часам разглядаліся як «імперскі рэваншызм» і імкненні абмежаваць або ліквідаваць беларускі суверэнітэт. У сілу гэтага тэма інтэграцыі нярэдка ўспрымалася як пагроза для незалежнасці краіны. Расійскі бок, з прычыны меншых памераў суседа, успрымаў Беларусь як малую дзяржаву, якая ў адносінах да Масквы «абавязаная» выступаць як сатэліт. Дамаганні Мінска на раўнапраўнае саюзніцтва пры такім падыходзе лічыліся завышанымі і неабгрунтаванымі[2].
Акрамя таго, у Мінска меліся трэнні таксама з ЕС і ЗША. У гэтых умовах беларускія ўлады зрабілі стаўку на «дзяржавы далёкай дугі» ў якасці процівагі Усходу і Захаду[3].
Шматвектарная палітыка вылілася ў адначасовым удзеле краіны як у празаходніх ініцыятывах (Цэнтральнаеўрапейская ініцыятыва, Усходняе партнёрства), так і ў прарасійскіх (Саюзная Дзяржава, АДКБ, ЕАЭС)[4]. Яна шмат у чым зберагла рэспубліку ад сусветнага эканамічнага крызісу 2008 года[5].
У сярэдзіне 2000-х гадоў Беларусь актывізавала кантакты з далёкім замежжам. Гэты перыяд адзначыўся дыпламатычнай актыўнасцю Мінска ў рамках Руху недалучэння, а таксама імклівым збліжэннем з Венесуэлай. Пачынаючы з канца 2000-х гадоў краіна нарошчвала супрацоўніцтва з Кітаем. З канца 2000-х гадоў пачынаецца новы этап у адносінах Беларусі і Захаду, калі афіцыйны Мінск спрабаваў пайсці на абмежаванае збліжэнне. Да гэтага падштурхоўвала і развіццё новых галін беларускай эканомікі (асабліва IT), завязаных на ўзаемадзеянні з заходнімі карпарацыямі. На фоне канфлікту на Данбасе беларускія ўлады ў найбольш поўнай ступені рэалізавалі патэнцыял шматвектарнай палітыкі, прапанаваўшы рэспубліку ў якасці нейтральнай дзяржавы-пасярэдніка і «донара рэгіянальнай стабільнасці»[6].
Пазіцыянаванне краіны як шматвектарнай дзяржавы, якая абмежавана супрацоўнічае з усімі і адназначна не прымыкае ні да каго, запатрабавала абгрунтавання ў выглядзе выразнага нацыянальнага наратыву, каб растлумачыць падобны выбар. У гэты перыяд назіраецца відавочнае ўзмацненне нацыяналістычных наратываў (гл. «Мяккая беларусізацыя»)[7].
Пасля пратэстаў 2020 года і пагаршэння адносін з Захадам шматвектарная палітыка апынулася вычарпанай[7]. Тым не менш, на VII Усебеларускім народным сходзе Лукашэнка выказаўся за працяг курсу[8], што адказвала агульным тэндэнцыям у малых і сярэдніх краін. На пачатак 2020-х гадоў шматвектарнасць практыкавалі Казахстан, Венгрыя, Славакія, Сербія, краіны АСЕАН[5]. Аднак пасля жніўня 2020 года ў Беларусі шматвектарнасць была абмежаваная[9].
Расійскі палітолаг Андрэй Суздальцаў пісаў, што такая стратэгія ставіла пад пытанне дэклараваную беларускімі ўладамі адназначную геапалітычную арыентацыю на Расію[10]. На думку спецыяліста, у краіне ўмацаваліся тэндэнцыі празаходняга характару, якія мелі антырасійскі характар. Падобнае шкодзіла сувязям Масквы і Мінска, а таксама наносіла адчувальны ўрон пазіцыям Расіі на міжнароднай арэне. Суздальцаў баяўся, што балансаванне ў знешняй палітыцы магло выклікаць геапалітычны паварот рэспублікі на Захад[11].
Як адзначылі яго калегі Мікалай Мяжэвіч і Усевалад Шымаў, праблемай шматвектарнай палітыкі было тое, што яна развівалася на фоне яўнага крызісу беларуска-расійскай інтэграцыі, у сілу чаго ўспрымалася як «дрэйф» Мінска ад Крамля на Захад. Гэта спрыяла нарастанню канфліктных тэндэнцый у беларуска-расійскіх адносінах у 2014—2020 гадах. На іх думку, дыстанцыяванне Мінска ад Расіі было справакавана рускім імперыялізмам. Рашэнне дадзенай праблемы спецыялісты бачылі ў пабудове раўнапраўнага саюза[12].
Беларускі сацыёлаг Віктар Кірыенка звязваў шматвектарнасць з нацыянальным менталітэтам[13] і культурным памежжам паміж Захадам і Усходам. Дадзеная акалічнасць ставіць нацыю перад неабходнасцю ажыццяўляць выбар паміж Захадам і Усходам і пастаянна шукаць свой уласны шлях развіцця[14]. Супрацоўнікі БІСД Віталь Стахоўскі і Юрый Ярмолінскі бачылі карані шматвектарнасці ў беларускай гісторыі, філасофіі і мастацтве. Радок з lзяржаўнага гімна «Дружба народаў – сіла народаў – наш запаветны, сонечны шлях» яны таксама ўвязалі са знешняй палітыкай. На іх думку, гэтую стратэгію можна разглядаць як частку «генетычнага і культурнага кода і адзін з базавых каштоўнасных арыенціраў беларусаў»[15].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
