Знешняя палітыка Беларусі

Знешняя палітыка Рэспублікі Беларусь — сукупнасць адносін з іншымі дзяржавамі і міжнароднымі структурамі. Рэспубліка Беларусь як незалежная дзяржава пачала выпрацоўваць асноўныя прынцыпы сваёй знешняй палітыкі яшчэ падчас знаходжання ў складзе СССР. Глыбокі сацыяльна-эканамічны і грамадска-палітычны крызіс канца 1980-х гадоў суправаджаўся аслабленнем кантролю цэнтра над саюзнымі рэспублікамі. Атрымліваючы ўсё большую самастойнасць у вырашэнні ўнутраных пытанняў, мясцовыя эліты пачыналі дэманстраваць незалежнасць ад Масквы і ў пытаннях знешнепалітычных, пашыраючы свае паўнамоцтвы ў сферы знешнепалітычных зносін. І хоць фармальна ўсё гэта рабілася ў межах СССР, фактычна знешнепалітычная актыўнасць савецкіх рэспублік адбывалася ў абыход цэнтра.

Пасля прэзідэнцкіх выбараў і падзей лета — восені 2020 года ў Беларусі дыпламатычныя місіі краін Еўрапейскага саюза і ЗША прынялі рашэнне не прызнаваць легітымнасць Аляксандра Лукашэнкі. У выніку, новыя паслы ўручаюць копіі даверачных лістоў толькі кіраўніку Міністэрства замежных спраў Уладзіміру Макею, што паводле дыпламатычных правіл азначае абмежаванасць у іх дзейнасці.

Членства ў міжнародных арганізацыях

Паводле сакрэтных перамоў паміж СССР і ЗША, Беларусь (Беларуская ССР) у 1945 годзе ўвайшла, нараўне з СССР і Украінскай ССР, у лік першапачатковых членаў-заснавальнікаў ААН.

Пасля распаду СССР Беларусь з’яўляецца членам наступных міждзяржаўных утварэнняў:

• Садружнасць незалежных дзяржаў,
• Саюзная дзяржава Расіі і Беларусі,
• Арганізацыя Дагавора аб калектыўнай бяспецы,
• Еўразійская эканамічная супольнасць,
• Адзіная эканамічная прастора,
• Арганізацыя па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе,
• Праграма НАТА «Партнёрства дзеля міру»,
• Паўночнаатлантычны савет па супрацоўніцтве,
• Міжнародны валютны фонд,
• Сусветны банк
• Рух недалучэння.

Падчас афіцыйнага візіту ў Кітай у снежні 2005 прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заявіў, што Рэспубліка Беларусь хуткім часам можа быць прынятая ў Шанхайскую арганізацыю супрацоўніцтва. Аб падтрымцы такога кроку, па словах прэзідэнта, заявілі ўсе краіны ШАС.

Беларусь і еўрапейскія арганізацыі

У снежні 1991 незалежная Беларусь была прызнаная Еўрапейскімі Супольнасцямі, і на першых этапах адзначалася ўстойлівае развіццё адносін паміж Беларуссю і ЕС. У 1995 быў падпісаны Дагавор аб партнёрстве і супрацоўніцтве (Partnership and Cooperation Agreement) у палітычнай, эканамічнай і гандлёвай сферах. Беларусь атрымлівала значную дапамогу ў рамках праграмы ТАСІС і па іншых каналах. Развіццю адносін паміж Беларуссю і ЕС перашкодзілі, аднак, некаторыя меры кіраўніцтва Беларусі, якія былі ўспрыняты на Захадзе як ушчамленне дэмакратыі. Еўрасаюз адмовіўся прызнаць змены ў Канстытуцыі Беларусі 1994 года, занесеныя ў 1996. У 1997 Савет Міністраў ЕС адмовіўся падоўжыць Дагавор аб партнёрстве і супрацоўніцтве і падтрымаць уступленне Беларусі ў Савет Еўропы; былі прыпыненыя двухбаковыя адносіны на міністэрскім узроўні і замарожаныя праграмы тэхнічнай дапамогі ЕС.

Беларусь страціла статус адмыслова запрошанага члена ў Асамблеі Савета Еўропы. Гэтае рашэнне было выклікана тым, што Парламенцкая асамблея Савета Еўропы прызнала праведзеныя ў Беларусі ў 1997 годзе выбары недэмакратычнымі, а ціск на апазіцыю — незаконным.

У 1998 годзе меў месца інцыдэнт у Драздах, калі дыпламатычныя прадстаўніцтвы былі выселеныя з сваіх рэзідэнцый, што таксама сыграла сваю ролю ў пагаршэнні адносін з Еўропай.

У маі 2005 у Польшчы адбыўся саміт Савета Еўропы, дзе актыўна абмяркоўвалася «беларускае пытанне», аднак беларуская дэлегацыя — адзіная з усіх дзяржаў Еўропы — не была запрошаная.

У сакавіку 2005 Еўрасаюз абвясціў аб намеры напроста фінансаваць «фарміраванне грамадзянскага грамадства» ў Беларусі. 10 сакавіка Еўрапарламент заклікаў «асудзіць існы беларускі рэжым як дыктатуру». У рэзалюцыі Еўрапарламента прапаноўваецца выявіць і замарозіць асабістыя актывы прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі і вышэйшых дзяржаўных службоўцаў, а таксама пашырыць спіс прадстаўнікоў беларускіх улад, якім забаронены ўезд у еўрапейскія краіны. Рашэнне Еўрапарламента мяркуе стварэнне тэле- і радыёстанцый для вяшчання на Беларусь, у тым жа годзе пачынае вяшчанне Еўрапейскае радыё для Беларусі.

Гэтая рэзалюцыя аналагічная дакументам, прынятым уладамі ЗША у 2004, аднак можа зрабіць Беларусі больш сур’ёзную шкоду, паколькі сярод еўрапейскіх краін знаходзяцца яе найбуйныя гандлёвыя партнёры.

26 студзеня 2006 на сесіі Парламенцкай асамблеі Савета Еўропы (ПАСЕ) была прынятая рэзалюцыя, якая асуджае сітуацыю ў Беларусі напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў. Нягледзячы на актыўную падтрымку расійскай дэлегацыі, Беларусь ізноў не атрымала статус адмыслова запрошанай у Савет Еўропы (якога яна была пазбаўлена ў 1997), паколькі не выкананыя чатыры ўмовы СЕ — пашырэнне паўнамоцтваў парламента, уводзіны інстытута ўпаўнаважанага па правах чалавека, перагляд Выбарчага кодэкса і закона аб друку.

ПАСЭ заклікала ўвесці супраць Беларусі рэжым міжнароднай ізаляцыі, які складаецца ў адмове падаваць візы высокапастаўленым беларускім дзяржаўным служачым і ў той жа час палегчыць выдачу віз простым грамадзянам. Прапанавана таксама замарозіць усе банкаўскія рахункі і іншыя фінансавыя актывы прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі і членаў яго асяроддзя.

З 26 лютага 2006 на тэрыторыі Беларусі ў перадпачатку прэзідэнцкіх выбараў пачалі працу незалежныя еўрапейскія тэле- і радыёстанцыі, фундаваныя з бюджэту ЕС і, адпаведна, не кантраляваныя мясцовымі ўладамі. Акрамя таго, незалежны расійскі тэлеканал RTVi атрымаў еўрапейскі грант на падрыхтоўку для беларускай аўдыторыі штодзённай 30-хвіліннай палітычнай перадачы. Усе праграмы выходзяць на рускай і беларускай мовах.

Еўрасаюз вылучыў на незалежнае вяшчанне ў Беларусі каля 2 млн долараў. Праграмы, фундаваныя Еўрасаюзам, працягнуць выходзіць у эфір і пасля прэзідэнцкіх выбараў 19 сакавіка.

Беларусь і ГУУАМ

22 красавіка 2005 удзельнікі саміту ГУУАМ таксама заявілі аб намеры развіваць дэмакратыю ў Беларусі.

Прэзідэнт Грузіі Міхаіл Саакашвілі панаракаў, што ў Беларусі «няма дэмакратыі і свабоды», і падкрэсліў, што беларускі народ «мае права на вольны выбар» і еўрапейскае развіццё.

З цвёрдай заявай выступіў прэзідэнт Літвы Валдас Адамкус: «Прэзідэнт Лукашэнка ўсё хутчэй і хутчэй рухаецца да аўтакратыі, самаізаляванасці як дзяржавы, так і беларускага народа».

Беларусь і Польшча

Адносіны паміж Беларуссю і Польшчай у 2005, пасля «аранжавай рэвалюцыі» на Украіне і ўлічваючы тую ролю, якую сыграў прэзідэнт Польшчы Аляксандр Кваснеўскі, пагоршыліся.

У маі 2005 Беларусь абвінаваціла аднаго з польскіх дыпламатаў у «актыўных дзеяннях, накіраваных на дэстабілізацыю беларускага грамадства». У адказ Польшча падрыхтавала спіс беларускіх службоўцаў, якім будзе забаронены ўезд на тэрыторыю Польшчы.

Чыннікам канфлікту стала грамадскае аб’яднанне «Саюз палякаў Беларусі» (СПБ), якое аб’ядноўвае каля 20 тысяч чалавек. У сакавіку 2005 на сходзе СПБ яго ранейшы кіраўнік, лаяльны кіраўніцтву Беларусі, быў зрушаны, пасля чаго Саюз палякаў Беларусі падвергнуўся масіраванаму ціску з боку ўлад, якія абвінавацілі кіраўніцтва Польшчы, якое фінансавала правядзенне з’езду СПБ, і пасольства гэтай краіны ў «падрыўной дзейнасці» супраць Беларусі. Міністэрства юстыцыі Беларусі адмовілася зацвердзіць вынікі з’езду СПБ, які абраў сваёй старшынёй Анжаліку Борыс. Польскі сойм выказаў сваю незадаволенасць дзеяннямі беларускіх улад, што было ўспрынята ў Беларусі як спроба ўмяшання ва ўнутраныя справы. Наступнае развіццё падзей і прывяло да дыпламатычнага канфлікту.

22 ліпеня МЗС Беларусі заявіў, што «дзеянні, прадпрымаемыя …польскім бокам, сведчаць аб свядомым правядзенні Польшчай лініі, накіраванай на згортванне беларуска-польскіх адносін… такая лінія польскага боку сведчыць альбо аб скажоным разуменні ёю сваёй ролі новага члена ЕС, альбо аб несамастойнасці яе знешняй палітыкі».

У той жа дзень стала вядома аб зачыненні беларускага прадстаўніцтва польскага навуковага фонду «Дыялог».

У жніўні 2005 года новым старшынёй беларускага Звязу палякаў па патрабаванні беларускага ўрада быў абраны пенсіянер Юзаф Лучнік. Шматлікія актывісты Саюза палякаў падвяргаліся адміністрацыйным арыштам па абвінавачваннях ва ўдзеле ў несанкцыянаваных акцыях пратэсту. Канфліктная сітуацыя з «Саюзам палякаў Беларусі» стала адным з прычын беларуска-польскага дыпламатычнага канфлікту. За некалькі месяцаў бакі выслалі па тры дыпламаты, а Польшча нават адклікала свайго пасла ў Беларусі для кансультацый.

11 снежня 2005 дарадніку польскага прэм’ер-міністра Міхалу Дворчыку, які займаецца пытаннямі сувязяў з суайчыннікамі за мяжой, было адмоўлена ва ўездзе ў Беларусь. Беларускія памежнікі паведамілі Дворчыку, што ён з’яўляецца асобай, непажаданай у Беларусі.

Чарговы шпіёнскі скандал з польскімі дыпламатамі разгарэўся ў перадпачатку рэгістрацыі кандыдатаў у прэзідэнты Беларусі і пачатку агітацыйнай кампаніі.

7 лютага 2006 у штодзённай праграме Беларускага дзяржаўнага тэлебачання «Каментарый дня» нейкі супрацоўнік кіравання контрразведкі КДБ абвінаваціў пасольства Польшчы ў Беларусі ў тым, што тут доўгі час дзейнічае рэзідэнтура польскіх спецслужбаў, якая, выкарыстоўваючы дыпламатычны імунітэт, ажыццяўляе легальную разведку, праводзіць збор інфармацыі аб сітуацыі ў арганізацыях этнічных палякаў, падрыхтоўвае крыніцы ўплыву і праводзіць іншыя дзеянні, накіраваныя на ўмяшанне ва ўнутраныя справы Рэспублікі Беларусь.

Тутака ж начальнік цэнтра інфармацыі і грамадскіх сувязяў КДБ Рэспублікі Беларусь Валерый Надтачаяў звязаў актывізацыю «прадстаўнікоў замежных спецслужбаў, працаўнікоў дыппрадстаўніцтваў і супрацоўнікаў розных замежных няўрадавых арганізацый і фондаў» з надыходзячымі прэзідэнцкімі выбарамі.

Па афіцыйных дадзеных, у Беларусі пражывае каля 450 тыс. этнічных палякаў — гэта другая па колькасці нацыянальная меншасць Беларусі пасля рускіх. Саюз палякаў Беларусі ажыццяўляе культурныя і адукацыйныя праграмы, якія фінансуюцца Польшчай. У яго вядзенні, у прыватнасці, знаходзяцца дзве польскія школы.

Польшча ўваходзіць у склад працоўнай групы для каардынацыі дзеянняў у стаўленні да Беларусі, стварэнне якой было ўзгоднена прэм’ер-міністрамі Польшчы, Літвы, Латвіі і Украіны (падрабязней гл. #Беларусь і Літва)

Беларусь і Расія

Асноўны артыкул: Беларуска-расійскія адносіны

Беларусь і Украіна

Па заявах украінскіх і беларускіх палітыкаў, Украіну і Беларусь аб’ядноўвае вельмі шматлікае — гісторыя, культура, роднасныя сувязі. Беларусы і ўкраінцы стагоддзямі жылі разам у міры і згодзе.

Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка падчас прэзідэнцкіх выбараў ва Украіне 2004 года доўгі час ніяк не выяўляў сваё адносіны да асноўных кандыдатаў на пост прэзідэнта. Аднак ён адным з першых сярод прэзідэнтаў пост-савецкай прасторы, адразу ж пасля абвяшчэння вынікаў галасавання, павіншаваў Віктара Януковіча з перамогай, а пасля «аранжавай рэвалюцыі», якая зацвердзіла перамогу Віктара Юшчанкі, выказаўся з пазіцыі падкрэслена добразычлівага нейтралітэту, пракаментаваўшы вынікі кампаніі наступным чынам: «Я не стаў бы драматызаваць падзеі. Украіна абрала праўкраінскага прэзідэнта… Украіна будзе ісці ў правільным кірунку і захавае свае традыцыйныя рынкі — Беларусь і Расію». Па словах Лукашэнкі, Віктар Юшчанка пакінуў у яго ўражанне «разважнага і разумелага» чалавека па яго ранейшай працы ў Нацыянальным банку і ўрадзе Украіны.

У той жа час падзеі ва Украіне выклікалі самую жывую цікавасць у беларускай апазіцыі, шматлікія прадстаўнікі якой пабывалі ў Кіеве і прынялі ўдзел у «аранжавай рэвалюцыі».

Аднак Віктар Юшчанка практычна адразу пасля сваёй перамогі стаў адкрыта заяўляць аб тым, што «ўкраінскі досвед абароны сваіх правоў можа быць актуальным для кожнай краіны, дзе правы чалавека растаптаныя», маючы на ўвазе Беларусь. У пачатку красавіка Віктар Юшчанка ў Вашынгтоне падпісаў супольную ўкраінска-амерыканскую заяву «Позва новага стагоддзя для ўкраінска-амерыканскага стратэгічнага партнёрства», выказаўшы гатоўнасць прасоўваць свабоду ў краінах з «недэмакратычнымі рэжымамі»: «Мы пацвярджаем сваю прыхільнасць супольнай працы… па падтрымцы пасоўвання свабоды ў такіх краінах, як Беларусь і Куба».

Аляксандр Лукашэнка неадкладна заявіў у адказ: «Падпісанне адпаведнай заявы — фактычна ўмяшанне ва ўнутраныя справы суверэннай дзяржавы». Па яго словах, Беларусь мае намер вырашаць свае праблемы самастойна — акрамя таго, ён нагадаў аб «дзяржаўным абавязку Украіны», які ўтварыўся яшчэ ў 1992 годзе ў выніку невыканання ўкраінскімі кампаніямі камерцыйных абавязанняў і, па розных адзнаках, складае звыш 100 млн долараў.

Існуе таксама праблема дэлімітацыі мяжы паміж дзвюма краінамі працягласцю каля 1000 кіламетраў, якая была праведзеная паводле савецкага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення і пакуль афіцыйна не ўзаконеная. Гэтая праблема мае істотнае значэнне для Украіны, жадаючай уступіць у НАТА. Дагавор аб дэлімітацыі беларуска-украінскай мяжы быў падпісаны яшчэ ў 1997 годзе і ўжо ратыфікаваны ўкраінскім бокам. Беларусь адмаўляецца ратыфікаваць гэты дагавор да ўрэгулявання запазычанасці. У сувязі з рознагалоссямі паміж Украінай і Беларуссю доўгі час не атрымоўвалася правесці перамовы прэзідэнтаў — у прыватнасці, быў адменены візіт Аляксандра Лукашэнка на Украіну, вызначаны на красавік 2006 года.

Міністэрства замежных спраў Украіны сцвярджае, што неўрэгуляваных дзяржаўных абавязкаў Украіны перад Рэспублікай Беларусь не існуе наогул з тых часоў, як у 2001 годзе была праведзеная рэструктурызацыя дзяржаўнага абавязку Украіны перад афіцыйнымі крэдыторамі ў рамках Парыжскага клуба крэдытораў.

Становішча пагаршаецца тым, што, як заяўляў міністр замежных спраў Украіны Барыс Тарасюк, украінскае кіраўніцтва мае намер захоўваць цесныя сувязі з беларускай апазіцыяй.

Што тычыцца Аляксандра Лукашэнкі, то ён неаднаразова сцвярджаў, што ў Беларусі «няма асновы для „оранжевой“ або якой-небудзь іншай рэвалюцыі», а «каляровыя» рэвалюцыі ў краінах СНД з’яўляюцца «бандытызмам пад прычыненнем дэмакратыі».

У адказ на гэта ўкраінская грамадзянская арганізацыя «Пора» заклікала забараніць Лукашэнку ўезд на Украіну і перагледзець украінска-беларускія адносіны, а маладзёжная арганізацыя «Нацыянальны альянс» склала дагавор аб супрацоўніцтве з апазіцыйным беларускім «Маладым Фронтам» і ўжо 26 красавіка 2005 яе прадстаўнікі прынялі ўдзел у апазіцыйнай акцыі ў Мінску, дзе пяцёра з іх былі затрыманыя міліцыяй і прысуджаныя да адміністрацыйнага арышту ад 10 да 15 сутак за парушэнне грамадскага парадку. Спробы ўкраінскага МЗСа дамагчыся іх датэрміновага вызвалення былі безвыніковымі. Інцыдэнт перарос у сур’ёзны дыпламатычны скандал. Беларусь прыстрашыла зачыніць сваё пасольства ў Кіеве ў сувязі з «рэзкім абвастрэннем сітуацыі вакол яго дзейнасці».

7 мая 2005 прэзідэнт Лукашэнка яшчэ раз заклікаў Украіну займацца сваімі ўласнымі эканамічнымі праблемамі і не ўмешвацца ва ўнутраныя справы Беларусі.

1 лістапада 2005 украінскі прэм’ер-міністр Юрый Еханураў, выступаючы падчас візіту ў ЗША ў Фондзе Карнегі (Вашынгтон), назваў Лукашэнку «таленавітым прапагандыстам», які «умее працаваць з народнымі масамі». Пры гэтым прэм’ер дадаў, што зараз ён разумее, «чаму ў 30-я гады нямецкія жанчыны крычалі: „Жадаю дзіця ад фюрара!“»

Аляксандр Лукашэнка ніяк не пракаментаваў выказванні ўкраінскага прэм’ера, аднак МЗС Рэспублікі Беларусь папытаў украінскі бок растлумачыць, ці было такое выказванне прэм’ер-міністра Украіны і што ён меў на ўвазе. Праз некалькі дзён міністр замежных спраў Украіны Барыс Тарасюк заявіў, што словы ўкраінскага прэм’ер-міністра Юрыя Еханурава аб прэзідэнце Беларусі былі няслушна вытлумачаныя СМІ. У адпаведнасці з афіцыйнай пазіцыяй украінскага МЗС, распаўсюджаныя паведамленні аб параўнанні Лукашэнка і Гітлера ў выступе Еханурава з’яўляюцца «адвольнай інтэрпрэтацыяй СМІ».

Украіна ўваходзіць у склад працоўнай групы для каардынацыі дзеянняў у стаўленні да Беларусі, стварэнне якой было ўзгоднена прэм’ер-міністрамі Польшчы, Літвы, Латвіі і Украіны (падрабязней гл. Знешняя палітыка Беларусі#Беларусь і Літва).

24 лютага 2022 года на баку Расіі ўступіла ў актыўную фазу вайны супраць Украіны.

Беларусь і Літва

Кіраўніцтва Літвы аказвае прыкметную падтрымку беларускім апазіцыйным сілам. Тут дзейнічае Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт у выгнанні, які перабазаваўся на тэрыторыю Літвы ў ліпені 2004 года і атрымаў афіцыйную рэгістрацыю 15 лютага 2005 года. Ён фінансуецца рознымі амерыканскімі і заходнееўрапейскімі фондамі. Менавіта ў Вільні ўвесну 2005 была арганізавана сустрэча беларускіх апазіцыянераў з дзяржсакратаром ЗША Кандалізай Райс, падчас якой яна заявіла, што рэжым Лукашэнка — «апошняя дыктатура Еўропы». У Літве праводзяцца курсы для беларускіх апазіцыянераў па аказанні негвалтоўнага супраціву — масавых акцый, пікетаў і мітынгаў. Тутака ж часта праводзяцца розныя семінары і мітынгі. Літва ўваходзіць у склад працоўнай групы для каардынацыі дзеянняў у стаўленні да Беларусі, стварэнне якой было ўзгоднена прэм’ер-міністрамі Польшчы, Літвы, Латвіі і Украіны. Главы ўрадаў чатырох краін падтрымалі таксама ідэю «падрыхтоўкі незалежнай радыёпраграмы на беларускай мове»^[1]. Рыжская радыёстанцыя Radio SWH мінула ў наступную частку конкурсу Еўрапейскай камісіі на права стварэння радыё і тэлепраграмы для вяшчання на Беларусь. Пераможца конкурсу будзе абвешчаны да 21 снежня 2005 года^[2].

У адказ на гэта Аляксандр Лукашэнка заявіў, што кіроўныя заходнія дзяржавы актыўна выкарыстаюць інфармацыйную інфраструктуру і рэсурсы «як прылады аднабаковага пасоўвання сваіх геапалітычных інтарэсаў». «Нельга забываць, што ў апошняе дзесяцігоддзе ўсе канфлікты, развязаныя ў свеце ЗША і іх сатэлітамі, пачыналіся менавіта з інфармацыйных нападаў, з масіраваных прапагандысцкіх кампаній супраць той або іншай краіны, вызначанай для нанясення ваеннага ўдару», — падкрэсліў ён. «Яны спрабуюць з дапамогай СМІ і інтэрнэту маніпуляваць масавай прытомнасцю, дыскрэдытаваць непажаданыя краіны, штучна ствараць у іх перадумовы да абвастрэння сацыяльнай напружанасці, у тым ліку з мэтай змены ўлады»^[1].

25 лістапада 2005 прэтэндэнт на пост прэзідэнта Беларусі ад апазіцыі Аляксандр Мілінкевіч сустрэўся з прэзідэнтам Літвы Валдасам Адамкусам у Вільні.

Раней, 26 кастрычніка, падчас свайго візіту ў Берлін, Адамкус заявіў у інтэрв’ю нямецкай газеце «Die Welt», што не выняткоўвае магчымасці «нападу беларускіх войскаў прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі на Летуву». Беларускі МЗС пракаментаваў гэтыя словы так: «Лёгка „бросить у спіну“ які сыходзіць канцлеру Г.Шродэру абвінавачвання ў грэбаванні прынцыпамі еўрапейскай салідарнасці і складана, пры выпадку, пазбегнуць спакусы выявіць бестактоўнасць у стаўленні да свайго суцэль шчаснага суседа — Рэспублікі Беларусь». Прадстаўнік МЗС падкрэсліў, што «Літва павінна быць заклапочаная не ўяўнай пагрозай з боку сваіх суцэль стабільных і прадказальных суседзяў, а рэальнай небяспекай для насельніцтва ўсяго Балтыйскага рэгіёна, якая ўзнікае ў сувязі з будаўніцтвам сховішча ядзернага паліва Ігналінскай АЭС».

Зварот беларускага МЗС і рэзка негатыўныя адзнакі гэтых выказванняў у самой Літве прымусілі Адамкуса тэрмінова ісці на папятную. Штодзённік «Respublika» 31 кастрычніка надрукаваў артыкул пад назвай «В.Адамкус адмаўляецца ад сваіх слоў», у якой цытуе словы прэзідэнта, якія асуджаюць журналістаў, якія нібы «ператварылі перадумову ў палітычную праблему».

У снежні 2005 кіраўніцтва беларускага КДБ заявіла, што імі выяўленыя замежныя базы беларускіх апазіцыянераў, якія нібы рыхтуюцца выступіць супраць улад у перыяд што маюць быць прэзідэнцкіх выбараў. Гэтыя базы, па словах прадстаўнікоў КДБ, знаходзяцца на тэрыторыі Літвы, аднак ніякіх доказаў прадстаўлена не было.

Яшчэ адной гарачай тэмай у адносінах двух дзяржаў, як ужо паказана, з’яўляецца намер Літвы стварыць магільнік для ядзерных адыходаў Ігналінскай АЭС у 700 метрах ад беларускай мяжы. Гэтая станцыя ў цяперашні час выводзіцца з эксплуатацыі, што было адной з умоў уступлення Літвы ў Еўрасаюз. 31 снежня 2004 года быў спынены першы блок, цалкам яна павінна быць спыненая да 2008. У выпадку прыняцця такога рашэння, магільнік будзе размешчаны ў непасрэднай блізкасці ад беларускага Нацыянальнага парка «Браслаўскія азёры». У цяперашні час у непасрэднай блізкасці ад Беларусі размяшчаюцца 4 АЭС — Ігналінская, Чарнобыльская, Ровенская і Смаленская^[3].

Беларускі бок неаднаразова заяўляла, што выступае супраць такога будаўніцтва, паколькі дадзены рэгіён з’яўляецца турыстычным, а ў развіццё яго інфраструктуры ўкладваюцца значныя матэрыяльныя сродкі^[4].

Літоўскі жа бок сцвярджае, што гэта ніяк не закране інтарэсы Беларусі. Так 15 лістапада 2005 на прэс-канферэнцыі ў пасольстве Літвы віцэ-міністр гаспадаркі гэтай краіны Артурас Дайнюс заявіў: «Размяшчэнне магільніка ядзерных адыходаў на мяжы Літвы і Беларусі не вырабіць шкоды развіццю турызму»^[5]. Нават старшыня Грамадскай арганізацыі «Літоўскі рух зялёных» Рымантас Бразуліс у інтэрв’ю БелаПАН заявіў, што не лічыць небяспечным будаўніцтва магільніка для пахавання караткажылых мала- і сярэднеактыўных радыеактыўных адыходаў^[6].

Па стане на снежань 2005 канчатковае рашэнне па пытанні будаўніцтва магільніка не прынята, ідуць актыўныя кансультацыі бакоў.

Беларусь і Латвія

У канцы лістапада 2005 латвійскае выданне «Весткі сёння» паведаміла, што пасол Латвіі ў Беларусі Майра Мора, выступаючы на пасяджэнні камісіі па замежных справах Сойма Латвіі 23 лістапада, заявіла: «…Лукашэнка сядзіць на бомбе з падпаленым запалам: бо ён не даў прыватызаваць прадпрыемствы ні аднаму расійскаму алігарху. Беларусь крала расійскія газ і нафту, Расія наогул перакрыла кран, але чаму цяпер яна гэтага не робіць? Таму што па перыферыі Расіі мінулі ўзрушэнні, а спадар Лукашэнка як пудзіла ў садзе, якое адпуджвае Захад». «Трэба быць гатовымі да доўгага існавання гэтага рэжыму побач з намі». Тым не менш, пасол заклікала латвійскіх дэпутатаў «працягваць любую дапамогу апазіцыі»^[7].

У адрас МЗС Латвіі пасольствам Беларусі была накіравана нота з патрабаваннем растлумачэнняў, а ў камісію па замежных справах сойма — ліст з просьбай аб падаванні стэнаграмы дыскусіі.

Пасол Латвіі была адкліканая ў Рыгу для кансультацый, а МЗС Беларусі заявіў, што чакае дадатковых растлумачэнняў латвійскага боку пасля вяртання пасла ў Мінск. 29 лістапада па ініцыятыве латвійскага боку ў Мінску адбылася сустрэча пасла Латвіі з прадстаўніком беларускага МЗС, на якой Майра Мора адмаўляла, што падчас пасяджэння камісіі яна выказвала крытыку ў адрас Рэспублікі Беларусь і яе прэзідэнта.

Латвія ўваходзіць у склад працоўнай групы для каардынацыі дзеянняў у стаўленні да Беларусі, стварэнне якой было ўзгоднена прэм’ер-міністрамі Польшчы, Літвы, Латвіі і Украіны (падрабязней гл. Знешняя палітыка Беларусі#Беларусь і Літва)

3 жніўня 2006 года Латвія адклікала з Беларусі пасла Майру Мора для кансультацый пасля таго, як 2 жніўня латвійскі МЗС «за дзеянні, несумяшчальныя са статусам дыпламата» абвясціў персонай нон грата першага сакратара пасольства Беларусі ў Рызе Змітра Краяшкіна, загадаўшы яму на працягу сутак пакінуць тэрыторыю краіны.

Дыпламатычны канфлікт пачаўся 25 ліпеня, калі беларуская міліцыя правяла пяротрус у кватэры другога сакратара пасольства Латвіі ў Мінску Рэйма Шміца, абвінаваціўшы яго ў гомасексуалізме і распаўсюджванні парнаграфіі. Латвія абвінаваціла Беларусь у парушэнні Венскай канвенцыі 1961 года, якая гарантуе недатыкальнасць дыпламатаў і іх жылля, і запатрабавала тлумачэнняў, пасля чаго 30 ліпеня па беларускім тэлебачанні быў прадэманстраваны відэазапіс палавых зносін паміж дзвюма мужчынамі, нібы зроблены ўтоенай камерай у кватэры дыпламата. Як заявілі прадстаўнікі ГУУС Мінску, на момант пяротрусу праваахоўным органам не было вядома, што гаспадар кватэры валодаў дыпламатычнай недатыкальнасцю.

МЗС Латвіі накіраваў Беларусі ноту пратэсту, у якой патрабуе афіцыйных тлумачэнняў пяротрусу ў кватэры дыпламата. Якое адбылося характарызуюць тут як «чарговую правакацыю ў духу савецкага часу супраць латвійскай дзяржавы і яго дыпламатаў».

Адзначаецца, што Рэйма Шміц у пасольстве Латвіі адказваў за кантакты з беларускімі апазіцыянерамі і складаў спісы ўдзельнікаў міжнародных канферэнцый у Рызе.

Беларусь і ЗША

Беларусь займае выгодную геапалітычную пазіцыю ва Усходняй Еўропе, таму яна стала знаходзіцца ў поле пільнай увагі кіроўных сусветных палітычных сіл. На кіраўніцтва краіны апынаецца сталы ціск з боку ЗША, Еўрасаюзу і АБСЕ. Галоўная мэта — дамагчыся змены ўнутранай палітыкі Беларусі і зрушэнні дыктатара Лукашэнкі.

Першыя спробы ЗША змяніць кіраўніцтва Беларусі ставяцца прыкладна да 2000 года, калі амерыканскім паслом у Беларусі быў прызначаны дасведчаны дыпламат Майкл Козак. Ён паспрабаваў аб’яднаць канфліктуючую паміж сабой беларускую апазіцыю і пераканаў яе высунуць адзінага кандыдата на прэзідэнцкіх выбарах.

Аднак увосень 2001 года апазіцыйнаму кандыдату Уладзіміру Ганчарыку не атрымалася перамагчы Лукашэнку.

У жніўні 2004 года ЗША абвясцілі аб намеры дамагацца адхіленні ад улады прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі. Пазіцыю ЗША выказаў сенатар Джон Мак-Кейн: «Мы будзем змагацца за тое, каб Беларусь вызвалілася ад тыраніі. Змена рэжыму прэзідэнта Лукашэнкі ў Беларусі плануецца не ўзброеным шляхам, а з дапамогай міжнароднага ціску».

Услед за гэтай заявай амерыканскае міністэрства фінансаў абвінаваціла беларускі Інфобанк у адмыванні грошай Саддама Хусейна. Па дадзеных ЗША, банк займаўся легалізаваннем сродкаў, выгандлёваных урадам Саддама Хусейна за конт незаконных угод, якія складаліся ў парушэнне праграмы ААН «Нафта ў абмен на харч». Банк і яго даччыныя фірмы, у прыватнасці «Белметалэнерга», таксама выкарыстоўваліся для закупу ўзбраенняў і фінансаванні падрыхтоўкі ўзброеных сіл Ірака.

6 кастрычніка 2004 Палата прадстаўнікоў Кангрэса ЗША аднагалосна прагаласавала за ўвядзенне эканамічных санкцый супраць Беларусі і яе прэзідэнта асабіста.

Прыняты Кангрэсам «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі» утрымоўвае доўгі спіс патрабаванняў Аляксандру Лукашэнка:

• вызваліць асоб, якія змяшчаюцца ў зняволенні, змешчаных у турмы за палітычныя або рэлігійныя перакананні;
• адклікаць палітычна матываваныя абвінавачванні супраць апазіцыянераў і незалежных журналістаў;
• падаць вычарпальнае тлумачэнне знікненняў дзеячаў апазіцыі і журналістаў;
• спыніць рэпрэсіі супраць незалежных СМІ, незалежных прафсаюзаў, няўрадавых і рэлігійных арганізацый, апазіцыі;
• правесці ў Беларусі вольныя і сумленныя прэзідэнцкія і парламенцкія выбары ў адпаведнасці са стандартамі АБСЕ.

Пакуль гэтыя патрабаванні не будуць выкананыя, адміністрацыі ЗША забаронена падаваць Беларусі якія-небудзь пазыкі, крэдытныя гарантыі, страхавыя выплаты, фінансаванне і любое іншае фінансавае садзейнічанне, а прадстаўнікам ЗША ў МВФ, Сусветным банку і іншых міжнародных арганізацыях загадваецца галасаваць супраць падавання любога садзейнічання Беларусі.

Кангрэсмены прапаноўваюць падлучыць да санкцый супраць Беларусі і іншыя дзяржавы, першым чынам еўрапейскія.

«Акт аб дэмакратыі» патрабуе ад прэзідэнта ЗША не пазней чым праз 90 дзён пасля ўступлення законапраекта ў сілу накіраваць у Кангрэс адмысловы даклад аб пастаўках узбраенняў і баявых тэхналогій з Беларусі ў краіны, якія падтрымліваюць міжнародны тэрарызм.

У дакладзе таксама павінны быць паказаны памеры асабістага стану і дадзена адзнака ўласнасці, якой валодаюць прэзідэнт Лукашэнка і іншыя беларускія кіраўнікі.

21 кастрычніка Джордж Буш падпісаў «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі». Такім чынам, эканамічныя санкцыі супраць Беларусі афіцыйна ўступілі ў сілу. Падпісанне закона пацвярджае, што ЗША маюць намер сур’ёзна дамагацца адхіленні Аляксандра Лукашэнкі ад улады.

МЗС Беларусі заявіў, што амерыканскі акт парушае Дэкларацыю ААН аб недапушчэнні інтэрвенцыі і ўмяшанні ва ўнутраныя справы дзяржаў. Прадстаўнікі ўрада Беларусі заявілі, што санкцыі іх не палохаюць, паколькі на ЗША прыходзіцца толькі каля 3 % аб’ёму экспарту Беларусі.

Назіральнікі адзначаюць, што палітычныя меры, прадпрымаемыя ЗША ў стаўленні да кіраўніцтва Беларусі, аналагічныя іх дзеянням у стаўленні да ранейшых кіраўнікоў Югаславіі, Афганістана, Ірака. Адзначаецца таксама, што гэтыя меры маглі быць пралабіяваныя амерыканскім ВПК і ўладамі Польшчы, якая разлічвае ў сувязі з гэтым на больш істотную дапамогу ЗША і, у прыватнасці, перабазаванне на яе тэрыторыю часткі амерыканскіх войскаў з Германіі.

13 снежня 2006 прадстаўнік ЗША Уільям Брэнсык падняў пытанне аб сітуацыі з правамі чалавека ў Беларусі падчас зачыненага пасяджэння ў РБ ААН. У той жа дзень сенат ЗША падтрымаў законапраект, у якім заклікаў прэзідэнта ЗША ўвесці дадатковыя санкцыі супраць Беларусі.

19 снежня 2006 пасол ЗША ў Мінску Керэн Сцюарт зрабіла заяву аб тым, што ЗША не прызнаюць вынікаў рэферэндуму аб стварэнні адзінай дзяржавы Расіі і Беларусі. Гэтая заява было зроблена ў адказ на словы дзяржсакратара Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі Паўла Барадзіна, які выказаўся за правядзенне рэферэндуму па аб’яднанні двух краін і дадаў, што 2007 год будзе «вырашальным у справе будаўніцтва адзінай дзяржавы».

Па словах амерыканскага пасла, прапанаваны рэферэндум быў бы недэмакратычным: «З улікам цяперашняй сітуацыі ў Беларусі ні адзін рэферэндум не можа быць праведзены так, каб пераканаць нас у тым, што ён з’яўляецца свабодным выразам волі беларускага народа».

12 студзеня 2007 года Джордж Буш падпісаў закон, які падаўжае яшчэ на два гады санкцыі ў стаўленні да Беларусі паводле «Акту аб дэмакратыі ў Беларусі» 2004 года. Закон, у прыватнасці, санкцыянуе вылучэнне матэрыяльных сродкаў апазіцыйным беларускім палітыкам і незалежным СМІ. У 2007 годзе на гэтыя мэты з бюджэту ЗША будзе вылучана $27,5 млн.

Гл. таксама

• Амерыканска-беларускія адносіны
• Адносіны Беларусі з краінамі Афрыкі
• Шматвектарная палітыка (Беларусь)

Зноскі

3. Архівавана 30 мая 2008.
4. Архівавана 23 сакавіка 2018.
5. Архівавана 30 мая 2008.
6. Архівавана 25 кастрычніка 2014.