Рось

Рось^[2] — гарадскі пасёлак у Ваўкавыскім раёне Гродзенскай вобласці Беларусі, на рацэ Рось. Адміністрацыйны цэнтр Роскага сельсавета. Знаходзіцца за 15 км ад Ваўкавыска, за 85 км ад Гродна, на аўтамабільнай дарозе Ваўкавыск — Гродна. Чыгуначная станцыя на лініі Масты — Ваўкавыск. Насельніцтва 4 711 чал. (2017)^[3].

Гарадскі пасёлак Рось Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Ваўкавыскі Сельсавет Роскі Каардынаты 53°17′ пн. ш. 24°24′ у. д.HGЯO Гарадскі пасёлак з 1958 Вышыня цэнтра 124 м Насельніцтва ▼4 407 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1512 Паштовы індэкс 231912 Паштовыя індэксы 4 Аўтамабільны код 4 СААТА 4208862906 Афіцыйны сайт ross-photo.ru Рось на карце Беларусі ±

Рось на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Рось (значэнні).

Гісторыя

Упершыню Рось згадваецца ў ХVІ ст., калі яна ўваходзіла ў склад Ваўкавыскага павета Новагародскага ваяводства. Побач нахадзіўся аднайменны маёнтак Хадкевічаў, таму Рось мела другую назву — Падрось. Першым уладальнікам быў ваявода новагародскі Аляксандр Хадкевіч, пазней — яго сын Рыгор. У канцы XVI ст. паселішча атрымала статус мястэчка. Да 1617 ім валодаў Геранім Хадкевіч. Яго сын Ян Геранім Хадкевіч з жонкай Кацярынай з Сапегаў прадалі ўладанне Рось Яну Ракоўскаму, а нашчадкі апошняга ў 1644 — Юрыю Каралю Глябовічу. Па іх смерці Рось паводле спадчыны жаночай лініяй перайшла да Агінскіх (у 1674), пазней — уладанне Крысціны Сапега, Мікалая Браніцкага, Патоцкіх. Станам на 1690 тут было 25 двароў, 2 карчмы.

Сядзіба Патоцкіх. Н. Орда, XIX ст.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Рось апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, пазней Літоўскай губернях. З 1801 мястэчка як цэнтр воласці Ваўкавыскага павета ўвайшло ў склад Гродзенскай губерні. Станам на 1836 тут было 43 двары, касцёл, грэка-каталіцкая царква.

З пабудовай у 1906 годзе Балагое-Сядлецкай чыгункі ў Росі адкрылася чыгуначная станцыя, якая першапачаткова называлася "Подрось". У кан. XIX ст. тут працавалі школа, 4 крамы, 2 шавецкія майстэрні, шкіпінарны завод, вадзяны млын, ваўначоска. У Першую сусветную вайну ў 1915 мястэчка занялі нямецкія войскі.

Старая царква, пач. XX ст.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Рось апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны Ваўкавыскага павета.

У 1939 Рось увайшла ў БССР, у Ваўкавыскі раён Беластоцкай вобласці. 15 студзеня 1940 статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 да 14 ліпеня 1944 Рось знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 30 красавіка 1958 паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу^[4][5].

Сінагога, лета 1941 года.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 — 265 муж., з іх шляхты 4, духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 179, мяшчан-хрысціян і сялян 80^[6]; 1836 — 573 чал.; 1878 — 794 чал. (380 муж. і 414 жан.), у тым ліку 434 іўдзеі^[7].
• XX стагоддзе: 1995 — 6,1 тыс. чал.^[8]; 1999 — 7,3 тыс. чал.^[9]
• XXI стагоддзе: 2004 — 7 тыс. чал.; 2006 — 6,2 тыс. чал.^[10]; 2008 — 6,1 тыс. чал.; 2010 — 5,4 тыс. чал.; 2016 — 4 705 чал.^[11]; 2017 — 4 711 чал.^[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы вытворчасці будаўнічых матэрыялаў, харчовай прамысловасці.

Інфраструктура

У Росі працуюць 2 сярэднія школы, дзіцячая школа мастацтваў, дашкольная ўстанова, бальніца, паліклініка, бібліятэка, дом культуры.

Славутасці

• Гаспадарчы двор Патоцкіх (XIX ст.)
• Гістарычная забудова (канец XIX — пач. XX стагоддзяў; фрагменты)
• Капліца Святога Стэфана (1903)
• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1801) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000118шыфр 412Г000118
• Могілкі: ваенныя часоў Першай сусветнай вайны; яўрэйскія
• Старажытныя шахты здабычы крамяню
• Роская сінагога (XIX ст.)
• Свята-Троіцкая царква (1909)
• Брацкая магiла —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 413Д000117шыфр 413Д000117
• старажытныя шахты па здабычы краменя — каля пасёлка

Страчаная спадчына

• Сядзібна-паркавы комплекс Патоцкіх (XVIII ст.)

• 
  Касцёл Найсвяцейшай Тройцы
• 
  Брама-званіца касцёла
• 
  Свята-Троіцкая царква
• 
  Вадзяны млын
• 
  Сядзіба Патоцкіх. Дом садоўніка
• 
  Палац Патоцкіх у міжваенны час

Вядомыя асобы

• Пётр Паўлавіч Матус — беларускі матэматык
• Рамуальд Валынцэвіч (1878—1929) — брыгадны генерал Войска Польскага.
• Мікола Крукаў (1959—2024) — беларускі мастак-манументаліст.

Авіякатастрофа ў 2011 г.

Абставіны

9 ліпеня 2011 аднаматорны двухмесны самалёт «Бекас» Х-32-912 авіяцыйнага атраду ТАА «Пружаны Авіяхімсервіс» па заяўцы Ваўкавыскага РАУС удзельнічаў у пошуках зніклай жанчыны ў лясным масіве, прылеглым да вёскі Мінеўшчына Ваўкавыскага раёна. Ён прыляцеў з аэрадрому Клепачы^[12] (Пружанскі раён Брэсцкай вобласці) ў вёску Мачуліна Краснасельскага пасялковага савета Ваўкавыскага раёна, дзе ўзяў на борт супрацоўніка МУС, які ўдзельнічаў у пошуках жанчыны. Пасля выканання задання камандзір паветранага судна вярнуўся на пляцоўку ў Мачуліне для высадкі пасажыра.

Атрымаўшы па тэлефоне дазвол на пералёт на кропку базавання ў Клепачы, а 17:00 пілот вылецеў, аднак у парушэнне палётнага задання накіраваўся не ў паўднёвым кірунку, а ў паўночна-заходнім, да г.п. Рось^[12]. Цягам 1,5 хвілін самалёт выконваў манеўры на малой вышыні над жылымі масівамі і прылеглай тэрыторыяй. Пры выкананні аднаго з левых разваротаў самалёт страціў астатнюю вышыню і ўпаў на дах гаража, размешчанага ў гаражным каапэратыве па вуліцы Чырвонаармейскай. Пілот загінуў на месцы авіякатастрофы. У выніку сутыкнення пашкоджана перакрыццё гаража і аўтамабіль ДЭУ, які знаходзіўся ў ім. Пацярпелых сярод мясцовага насельніцтва няма.

Ахвяры

Пілот — 47-гадовы Аляксандар Сафонаў, былы вайсковы лётчык. Меў стаж лётнай працы з 1985 г; агульны налёт 1259 гадзін 21 хвіліну, а на дадзеным тыпе паветранага судна — 110 гадзін 43 хвіліны. Авіяцыйных здарэнняў у грамадзянскай авіяцыі ў мінулым не меў^[12].

Расследаванне

Следства разглядала тры версіі:

• знешняе ўздзеянне
• няспраўнасці паветранага судна
• чалавечы фактар^[13]

Было ўстаноўлена, што пілот у парушэнне патрабаванняў эксплуатацыі манеўраваў на хуткасцях меней дапушчальных у дадзеных умовах і выконваў манеўры з вугламі крэну болей максімальна дапушчальных^[14]. Такім чынам, аварыя адбылася ў выніку недысцыплінаванасці і памылкі камандзіра самалёта, дапушчанай на малой вышыні, недастатковай для выхаду ў гарызантальны палёт^[15].

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі

Зноскі

1. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738'></a>
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
3. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. Рось // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 122.
5. Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Рось, Ваўкавыскага раёна, Гродзенскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 30 красавіка 1958 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1958, № 4.
6. Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 412.
7. Roś // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze (польск.). — Warszawa, 1888. S. 747.
8. Беларусь 1995.
9. Рось // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 121.
10. Россь // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
11. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
12. Окончательный отчёт по результатам расследования авиационной катастрофы сверхлёгкого самолёта «Бекас» X-32-912 EW-305 SL ООО «Пружаны Авиахимсервис», произошедшей 09.07.2011 в г.п. Россь Волковысского района Гродненской области Республики Беларусь Министерство транспорта и коммуникаций Республики Беларусь. Комиссия по расследованию авиационного происшествия.(недаступная спасылка) Частка 1.6. Сведения о воздушном судне. Мн. 2011 с. 6
13. Окончательный отчёт по результатам расследования авиационной катастрофы сверхлёгкого самолёта «Бекас» X-32-912 EW-305 SL ООО «Пружаны Авиахимсервис», произошедшей 09.07.2011 в г.п. Россь Волковысского района Гродненской области Республики Беларусь Министерство транспорта и коммуникаций Республики Беларусь. Комиссия по расследованию авиационного происшествия.(недаступная спасылка) Частка 1.6. Сведения о воздушном судне. Мн. 2011 с. 22
14. Окончательный отчёт по результатам расследования авиационной катастрофы сверхлёгкого самолёта «Бекас» X-32-912 EW-305 SL ООО «Пружаны Авиахимсервис», произошедшей 09.07.2011 в г.п. Россь Волковысского района Гродненской области Республики Беларусь Министерство транспорта и коммуникаций Республики Беларусь. Комиссия по расследованию авиационного происшествия.(недаступная спасылка) Частка 1.6. Сведения о воздушном судне. Мн. 2011 с. 24-28
15. Окончательный отчёт по результатам расследования авиационной катастрофы сверхлёгкого самолёта «Бекас» X-32-912 EW-305 SL ООО «Пружаны Авиахимсервис», произошедшей 09.07.2011 в г.п. Россь Волковысского района Гродненской области Республики Беларусь Министерство транспорта и коммуникаций Республики Беларусь. Комиссия по расследованию авиационного происшествия.(недаступная спасылка) Частка 1.6. Сведения о воздушном судне. Мн. 2011 с. 29

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Рось // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 628. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Рось // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 410. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Roś // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze (польск.). — Warszawa, 1888. S. 747.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Рось
• г. п. Рось на Radzima.org
• Гісторыя Росі(недаступная спасылка)