Канфедэра́цыя (англ.: Confederation, ням.: Konföderation, лац.: Confœderatio) — палітычны саюз, кожны член якога захоўвае незалежнасць. Форма дзяржаўнага або сацыяльнага ладу. Дзяржава-канфедэрацыя мае ўласныя органы дзяржаўнай улады і кіравання, але адначасова стварае спецыяльныя органы для каардынацыі дзейнасці ў пэўных, дакладна вызначаных сферах (перш за ўсё ваеннай, радзей знешнепалітычнай, эканамічнай і іншых сферах).
- Адсутнасць агульнай для ўсёй канфедэрацыі адзінай тэрыторыі і дзяржаўных меж.
- Адсутнасць агульных заканадаўчых органаў і сістэмы кіравання.
- Адсутнасць агульнай для ўсіх удзельнікаў канстытуцыі, заканадаўства, грамадзянства, фінансавай сістэмы.
- Адсутнасць суверэнітэту канфедэрацыі, але захаванне міжнароднага статусу ўдзельнікаў.
- Наяўнасць агульнага канфедэратыўнага органа, які складаецца з дэлегатаў суверэнных дзяржаў.
- Рашэнні агульных канфедэратыўных органаў ажыццяўляюцца па прынцыпе кансенсусу.
- Магчымасць выхаду са складу канфедэрацыі.
Самым яскравым прыкладам існавання канфедэрацыі прынята лічыць Швейцарыю. Такі дзяржаўны лад яна набыла пасля таго, як 1 жніўня 1291 года тры швейцарскія кантоны падпісалі «Саюзны ліст». Цікава, што калі ў 1798 годзе Францыя акупавала Швейцарыю і пераўтварыла яе ва унітарную Гельветычную Рэспубліку, унітарны лад не прыжыўся ў былой канфедэрацыі і ўжо ў 1803 годзе Францыі прыйшлося вярнуць «адабраную» дэцэнтралізаваную сістэму ўлады. Аднак ужо ў сярэдзіне XIX стагоддзя працэс федэралізацыі Швейцарыі набраў вялікія абароты. Прыкладам таго можа служыць прыгнечанне спробы сецэсіі сямі кантонаў у 1847 годзе.
На сённяшні дзень ніводную дзяржаву нельга назваць строга канфедэратыўнай. Пры гэтым канфедэратыўная думка развіваецца досыць актыўна. Развіццё прыкмет канфедэрацыі адбываецца не ў выніку працэсаў дэцэнтралізацыі ўнутры вялікіх дзяржаў, а ў выніку аб’яднання дзяржаў.
- Швейцарыя, нягледзячы на сваю афіцыйную назву — Швейцарская Канфедэрацыя — у наш час уяўляе сабой класічную федэрацыю, хоць шматлікія стагоддзі (1291—1848) сапраўды была канфедэрацыяй.
- Рэч Паспалітая з’яўлялася канфедэрацыяй, утворанай аб’яднаннем Польскага Каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага.
- У 1861—1865 гадах існавалі Канфедэратыўныя Штаты Амерыкі.
- Фактычнай канфедэрацыяй з’яўляецца Боснія і Герцагавіна. Дэйтанскае пагадненне і заснаваная на ім канстытуцыя краіны называюць яе суб’екты этнітэтамі (арт. 1, п. 3), прама не гаворачы звязаны яны федэратыўнай ці канфедэратыўнай сувяззю (пад Федэрацыяй, якая фігуруе ў дакуменце, заўсёды маецца на ўвазе мусульмана-харвацкая Федэрацыя Босніі і Герцагавіны, а не Боснія і Герцагавіна ў цэлым). Дэ-факта БІГ з’яўляецца асіметрычнай канфедэрацыяй без права суб’ектаў на сецэсію.
- Мяккай, «рыхлай» канфедэрацыяй лічаць Еўрапейскі саюз, хоць заканадаўча гэта не замацавана.
- Пры распадзе СССР увосень 1991 года прапаноўвалася стварыць канфедэратыўны Саюз Суверэнных Дзяржаў (ССД), які ў першапачатковых варыянтах праекта Саюзнага дагавора (да ДКНС) меркаваўся як мяккая федэрацыя. Сучасная Садружнасць Незалежных Дзяржаў (СНД) з’яўляецца не канфедэрацыяй, а міжнароднай (міждзяржаўнай) арганізацыяй.
- Апошнімі з якія існавалі канфедэрацый былі Сербія і Чарнагорыя (Сербія+Чарнагорыя, 2003—2006), Сенегамбія (Сенегал+Гамбія, 1982—1989), Саюз Афрыканскіх Дзяржаў (Малі+Гана+Гвінея, 1960—1962). Нягледзячы на назвы, фактычнымі канфедэрацыямі былі Аб’яднаная Арабская Рэспубліка (Егіпет+Сірыя, 1958—1961; Егіпет+Сірыя+Ірак, 1963), Арабская Федэрацыя (Ірак+Іарданія, 1958) , Федэрацыя Арабскіх Рэспублік (Егіпет+Сірыя+Лівія, 1971), Арабская Ісламская Рэспубліка (Лівія+Туніс, 1974).
- У канцы 1980-х гадоў прэзідэнт КНДР Кім Ір Сен прапанаваў арганізаваць Дэмакратычную Канфедэратыўную Рэспубліку Каро ў складзе Паўночнай і Паўднёвай Карэі.
- Своеасаблівай формай канфедэрацыі з’яўляюцца уніі-манархіі, у якіх пад уладай адзінага манарха аб’яднаны самастойныя, незалежныя дзяржавы. Апошнія з канфедэрацый-уній — Аўстра-Венгрыя да 1918 года і Швецыя і Нарвегія да 1905 года.
- Яшчэ адной формай канфедэрацыі з’яўляецца свабодная асацыяцыя з нераўназначных членаў, пры якой малая дзяржава давярае частку сваіх уладных паўнамоцтваў большай дзяржаве.
- Слова канфедэрацыя ў значэнні «саюз» выкарыстоўваецца ў назвах рознага роду арганізацый — Азіяцкая канфедэрацыя футбола, Усеагульная канфедэрацыя працы (Францыя), Канфедэрацыі таварыстваў спажыўцоў, Нацыянальная канфедэрацыя пакавальнікаў і г.д.
- Канфедэрацыя ў Рэчы Паспалітай — часавыя аб’яднанні ўзброенай шляхты (XVI—XVIII стст.).
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
