Дзмітрый Філімонавіч Прышчэпаў

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Прышчэпаў.

Дзмі́трый Філімо́навіч Прышчэ́паў, таксама Змі́цер Прышчэ́паў (9 (21) лістапада 1896, Калодніца, цяпер Крупскі раён, Мінская вобласць — 31 студзеня 1940, Мінск, БССР) — беларускі савецкі дзяржаўны і грамадскі дзеяч, народны камісар земляробства БССР у 1924—1929 гадах.

Дзмітрый Філімонавіч Прышчэпаў
4-ы Наркам земляробства БССР 1924 — 1929
Кіраўнік урада	Язэп Адамовіч Мікалай Галадзед
Папярэднік	Стэфан Гельтман
Пераемнік	Піліп Рачыцкі
Нараджэнне	21 лістапада 1896(1896-11-21) Калодніца, Сенненскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Смерць	31 студзеня 1940(1940-01-31) (43 гады) Мінск, Мінская вобласць, БССР, СССР
Месца пахавання	невядома
Партыя	КПСС (да 1929 г.)
Член у	Часовае беларускае бюро ЦК РКП(б)
Дзейнасць	agricultural policy[d][1]
Месца працы	Беларускі цэнтральны саюз сельскагаспадарчых і крэдытных кааператываў Народны камісарыят земляробства БССР Інстытут беларускай культуры
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Праводзіў у 1920-х гадах аграрную палітыку пад лозунгам «Беларусь — чырвоная Данія», якая складалася ў свабодзе выбару сялянамі формаў землекарыстання, размяшчэнні сялянскіх гаспадарак на хутарах. Узяў удзел у першым узбуйненні тэрыторыі БССР.

Біяграфія

Раннія гады

Нарадзіўся 9 лістапада 1896 года ў вёсцы Калодніца Сенненскага павета. Бацька — беззямельны селянін — быў парабкам. У дзяцінстве Дзмітрый, як старэйшы ў сям’і, працаваў пастухом. Вучыўся ў царкоўна-прыходскай школе, потым — у земскай школе ў Чарэі (цяпер — Чашніцкі раён Віцебскай вобласці), пасля заканчэння якой экстэрнам здаў экзамен на званне народнага настаўніка. Працаваў па спецыяльнасці нядоўга: у 1915 годзе быў прызваны ў армію, удзельнік Першай сусветнай вайны. Прайшоў паскораны курс Віленскага ваеннага вучылішча і атрымаўшы чын прапаршчыка адпраўлены спачатку ў запасны полк, а праз некаторы час — на Заходні фронт камандзірам роты 698-га Шаргарадскага пяхотнага палка. У кастрычніку 1917 года быў абраны салдатамі камандзірам палка і старшынёй палкавога ваенна-рэвалюцыйнага камітэта^[2].

З наступнага года працягнуў службу ў Чырвонай Арміі, дзе камандаваў 2-м Смаленскім палком, які ахоўваў дэмаркацыйную лінію, потым — намеснікам старшыні Сенненскага павятовага выканкама. У 1918 годзе ўзначаліў антыбальшавіцкае паўстанне супраць харчразвёрсткі ў Сянне^[3].

На савецкай службе

Члены сельскагаспадарчай секцыі Інстытута беларускай культуры: ніжні рад — С. В. Скандракоў, Д. Ф. Прышчэпаў, А. А. Смоліч, Я. Грабоўскі; верхні рад — І. М. Серада, Э. С. Русецкі, Ч. І. Родзевіч, А. Трахімаў, І. А. Кіслякоў. 1920-я

З’яўляўся старшынёй Веліжскага павятовага рэўкама. У 1922—1923 гадах — старшыня Аршанскага павятовага выканкама. З пачатку 1924 года — намеснік старшыні Віцебскага губвыканкама, член Часовага Беларускага бюро ЦК РКП(б) па пытанні ўзбуйнення тэрыторыі БССР. У сакавіку 1924 года разам з Язэпам Адамовічам падпісаў акт пра далучэнне Віцебскай губерні да БССР. З сакавіка 1924 да кастрычніка 1929 гг. старшыня савета Беларускага цэнтральнага саюза сельскагаспадарчых і прамысловых таварыстваў^[4]. У 1924—1929 гадах — намеснік наркама, наркам земляробства БССР, старшыня сельскагаспадарчай секцыі (аддзела) Інбелкульта^[5].

Вокладка працы Змітра Прышчэпава «Сельская гаспадарка і сялянка». 1926

Падчас свайго знаходжання на пасадзе наркама земляробства праводзіў аграрную палітыку, галоўнай адметнасцю якой было «забяспечэнне ўсіх магчымасцяў для выбару сялянствам формаў землекарыстання». Згодна з гэтым планам, які быў разлічаны на пяць гадоў, на хутары і пасёлкі ў беспрымусовым парадку меркавалася перасяліць 130 тысяч сялянскіх гаспадарак. Ужо ў 1925 годзе чвэрць беларускіх сялян была хутаранамі. Пасля паездкі ў Данію ў 1927 годзе апублікаваў артыкул «Сельская гаспадарка Даніі і Усходняй Прусіі ў параўнанні з беларускай». У ім Дзмітрый Прышчэпаў прыйшоў да высновы аб неабходнасці моцнага развіцця сельскай гаспадаркі, яе вытворчай кааперацыі і індустрыялізацыі. На яго думку, Беларусь мусіла браць прыклад не з усходніх суседзяў, дзе існаваў спрадвечны абшчынны парадак жыцця, што «прыдушыў гаспадарчую ініцыятыву сялянства», а з Даніі, якая хоць «бедная па прыродзе, як і наша Беларусь, але так пабагацела ад сялянскай прамысловасці»^[2][6].

У 1927 годзе ўсесаюзны план па збожжанарыхтоўках у БССР быў выкананы толькі на 70 %, што стала падставай для пачатку ўсеагульнай калектывізацыі. У верасні 1929 года Прышчэпаў, які з траўня таго ж года быў намеснікам старшыні Дзяржаўнай планавай камісіі і членам Эканамічнай нарады БССР, быў абвінавачаны ў правым ухіле і зняты з пасады наркама, а таксама выключаны з партыі за «правядзенне варожай справе сацыялізму палітыкі, якая выяўлялася ў патуранні кулацтву, прымусовай хутарызацыі». Быў прызначаны кіраўніком Палескай вопытнай станцыяй у Скрыгалаве (цяпер — у Мазырскім раёне Гомельскай вобласці)^[2].

Рэпрэсіі. Смерць

Фота з крымінальнай справы

Арыштаваны ў менскім Першым Доме Саветаў 19 ліпеня 1930 года па сфабрыкаванай справе «Саюза вызвалення Беларусі». Пасля катаванняў спрабаваў скончыць жыццё самагубствам, але паўжывы быў дастаны з пятлі. 18 сакавіка 1931 года прыгавораны калегіяй АДПУ БССР за «дапамогу кіраўніцтву „СВБ“ у правядзенні контррэвалюцыйных мерапрыемстваў» да 10 гадоў працоўна-папраўчых лагераў. Этапаваны ў Беламорска-Балтыйскі лагер АДПУ Карэла-Фінскай АССР, потым — у Паўночна-Усходні лагер НКУС Далёкаўсходняга краю. Вызвалены ў чэрвені 1937 года^[2].

Дзмітрый Прышчэпаў разам з жонкай падчас дзесяцідзённага спаткання. Беламорска-Балтыйскі лагер НКУС, 1932 г.

У жніўні 1937 года зноў арыштаваны ў Магадане і ў студзені 1939 года этапаваны ў Менск, дзе ў лістападзе быў асуджаны да расстрэлу. Памёр у турэмнай бальніцы Мінска ад паралічу сэрца.

Рэабілітаваны па другім прысудзе ў 1956 годзе, па першым — у 1988 годзе^[2].

Сям’я

Быў жанаты, меў дачку.

Ацэнкі

На думку дэкана гістарычнага факультэта БДУ Сяргея Ходзіна, Дзмітрый Прышчэпаў сапраўды разглядаў захаванне абшчынных адносін у вёсцы як пэўны перажытак часу, аднак ён не ідэалізаваў ні хутарскую, ні калектыўную форму вядзення гаспадаркі. Да адной з галоўных заслуг Прышчэпава таксама быў аднесены ўдзел у распрацоўцы зямельных кодэксаў БССР 1924 і 1925 гадоў, якія, у адрозненні ад расійскіх, былі складзены з улікам беларускай спецыфікі землекарыстання. Па меркаванні Ходзіна, Прышчэпаў застанецца ў беларускай гісторыі «прыкладам годнага кіраўніка і адказнага грамадзяніна»^[7].

Бібліяграфія

• Сельское хозяйство Белорусской ССР и мероприятия по его восстановлению : Сборник / Нар. комиссариат земледелия БССР; Под общ. ред. Д.Прищепова. — Мн. : Изд. Наркомзем БССР, 1925. — 76 с.
• Крестьянка в сельском хозяйстве / Д.Прищепов. — Мн. : Изд. ЦК КП(б)Б, 1925. — 20 с.
• Сельская гаспадарка і сялянка / З. Прышчэпаў. - Менск : Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, 1927
• Беларускі навукова-даследчы інстытут сельскай і лясной гаспадаркі імя У. І. Леніна пры СНК БССР. 1927 : першы год працы / [складальнікі: З. Х. Прышчэпаў і інш.]. — 1927
• За калектывізацыю, за ўздым ураджайнасці / Зм. Прышчэпаў. — Мн. : Звязда, 1928. — 16 с.

Гл. таксама

• Прышчэпаўшчына

Крыніцы

1. Czech National Authority Database Праверана 28 ліпеня 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
2. Дзмітрый Прышчэпаў. Чырвоны сейбіт  (бел.). Звязда (28 лістапада 2018). Праверана 28.05.2019.
3. Іван Саверчанка. Дзе ў Беларусі былі арганізаваныя паўстанні супраць камуністаў? 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі  (бел.). Праверана 28.05.2019.
4. Ходзін С. М. Белсельсаюз // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 8. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
5. Уладзімір Арлоў. Імёны Свабоды: Зьміцер Прышчэпаў 21.11.1896, в. Калодніца (цяпер Крупскі раён) — 31.1.1940, Менск  (бел.). Радыё Свабода (2 сакавіка 2007). Праверана 28.05.2019.
6. Прощание с лозунгом «Беларусь — красная Дания» наркома земледелия Дмитрия Прищепова (руск.)(недаступная спасылка). Naviny.by (15 снежня 2009). Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2019. Праверана 28.05.2019.
7. Ходзін 2014.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 89. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Ходзін, С. М. Д. Ф. Прышчэпаў: гісторыя асобы як гісторыя краіны / С. М. Ходзін // Российские и славянские исследования: науч. сб. Вып. 9. / редкол.: А. П. Сальков, О. А. Яновский (отв. редакторы) [и др.]. — Мн .: БДУ, 2014. — С. 131–142.
• Прышчэпаў Дзмітрый Філімонавіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 605. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• Прищепов Дмитрий Филимонович Архівавана 31 жніўня 2021. // Возвращенные имена: Сотрудники АН Беларуси, пострадавшие в период сталин. репрессий / сост. и авт. предисл. Н. В. Токарев; под ред. А. С. Махнача. — Мн .: Навука і тэхніка, 1992. — С. 90. — 120 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-343-01246-9.