Стэфан Лявонавіч Гельтман

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Гельтман.

Стэфан Лявонавіч Гельтман (4 кастрычніка 1886, Замасць — 20 верасня 1937) — рэвалюцыянер-інтэрнацыяналіст, дзяржаўны дзеяч БССР^[2]. Муж Ядвігі Машынскай-Гельтман, бацька Віктара Гельтмана.

Стэфан Лявонавіч Гельтман
Здымак, зроблены ў НКУС
рэктар Камуністычнага ўніверсітэта ў Мінску 1925 — 1927
Наркам земляробства БССР 1924 — 1925
Папярэднік	Адам Славінскі
Пераемнік	Дзмітрый Прышчэпаў
Сакратар Польскага бюро ЦК РКП (б) 1921 — 1924
намеснік наркама земляробства і лясной гаспадаркі Літ.-Бел. ССР 1919
1-ы камісар пададдзела па польскіх справах СНК Заходняй вобласці і фронту студзень — люты 1918
Нараджэнне	4 кастрычніка 1886(1886-10-04) Замасць, Замасцкі павет[d], Люблінская губерня, Варшаўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя[1]
Смерць	20 верасня 1937(1937-09-20) (50 гадоў) Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Данскія могілкі[d]
Бацька	Лявон Францавіч Гельтман[d]
Жонка	Ядвіга Уладзіславаўна Машынская-Гельтман
Дзеці	Віктар Сцяпанавіч Гельтман
Партыя	Камуністычная партыя Заходняй Беларусі Польская сацыялістычная партыя[d] Камуністычная партыя Савецкага Саюза
Адукацыя	Ягелонскі ўніверсітэт
Месца працы	Polska Prawda Інстытут беларускай культуры
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Працаваў наркамам земляробства БССР, старшынёй Дзяржплана БССР, намеснікам старшыні Саўнаркама БССР.

Біяграфія

Нарадзіўся ў польскай інтэлігенцыі сям’і ў Замасці. Бацька, Лявон Францавіч Гельтман, быў пляменнікам вядомага публіцыста і рэвалюцыйнага дзеяча Віктара Гельтмана і працаваў з 1899 года лекарам бальніцы Святога Мікалая ў Замасці^[3].

Вучыўся ў сярэдняй школе ў Радаме. У 1905 годзе пачаў вучобу на філасофскім і прыродна-агранамічным факультэтах Ягелонскага ўніверсітэта ў Кракаве.

Рэдагаваў моладзевы левы часопіс «Głos  (польск.)». Быў членам Саюзу сацыялістычнай моладзі, а з 1908 да 1910 належаў да польскай сацыялістычнай партыі  (бел. (тар.)), кіраваў моладзевай арганізаціі «Spójnia» у Кракаве.

У 1912 годзе працаваў выкладчыкам у Галотчыне пад Цяханавам, аграномам на Падляшшы і ў Віленскім сельскагаспадарчым таварыстве.

У час Першай сусветнай вайны з 1915 года^[2] жыў у Мінску, дзе стаў членам Польскага таварыства ў падтрымку ахвяр вайны.

У 1917 годзе стаў членам РСДРП (б), з’яўляўся адным з рэдактараў сацыялістычнай газеты «Польская праўда»^[2]. На выбарах у чэрвені 1917 атрымаў мандат члена гарадскога савета ў Мінску па спіску Польскага сацыялістычнага аб’яднання^[2], які атрымаў 8 % галасоў у маштабах горада, у канкурэнцыі з нацыянальна-дэмакратычным Польскім выбарчым камітэтам^[4].

Як актыўны член бальшавіцкага руху быў членам Выканаўчага камітэта Саветаў салдацкіх і рабочых у Мінску. У студзені 1918 года ён быў прызначаны камісарам пададдзела па польскіх справах СНК Заходняй вобласці і фронту^[2].

З сакавіка па лістапад 1918 года ў палоне ў немцаў у лагеры ў Хафельбергу  (руск.).

Пасля вызвалення з 1919 г. — намеснік наркама земляробства і лясной гаспадаркі Літ.-Бел. ССР^[2]. У 1920 кіраваў сельскагаспадарчым аддзелам у Часовым рэвалюцыйным камітэце Польшчы  (руск.).

Польскі аддзел Інбелкульта. 1926. Злева направа: О. Яневіч, Стэфан Гельтман, Ян Віткоўскі, Уладзіслаў Хршчановіч, Клатыльда Хршчановіч

У 1921—1924 гг. — Сакратар Польскага бюро ЦК РКП (б)^[2]. У 1924—1925 гг. быў наркамам земляробства^[2], а затым старшынёй Дзяржплана БССР, Эканамічнага савета і намеснік старшыні СНК БССР, з 1925 г. — рэктар Камуністычнага ўніверсітэта ў Мінску, а з 1927 г. — загадчык польскага сектара Інстытута Беларускай культуры^[2].

Ён быў актыўным членам Камуністычнай партыі Беларусі, уваходзіў у ЦК (1924—1929). Ён быў членам ЦВК Беларускай ССР (1924—1929), член прэзідыума (1926—1929)^[2].

У 1930-я гады працаваў у РСФСР, у Наркамаце зернасаўгасаў СССР^[2].

Падчас «вялікай чысткі» 5 красавіка 1937 года ён быў арыштаваны органамі НКУС. 20 верасня 1937 года Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР прыгавораны да пакарання смерцю за «ўдзел у контррэвалюцыйнай арганізацыі ПВА», расстраляны ў той жа дзень^[5]. Крэміраваны ў крэматорыі на Данскіх могілках  (руск.) і пахаваны ананімна.

Рэабілітаваны 31 сакавіка 1956 года Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР.

Эканамічная дзейнасць

У 1919—1920 гг. прымаў удзел у выпрацоўцы аграрнай палітыкі ЛітБелу, актыўна публікуючы ў «Звяздзе» і адстойваючы погляды, блізкія да Р. Люксембург, В. Міцкевіча-Капсукаса і З. Ангарэціса, а ў пачатку 1920-х гадоў — адзін з першых у эканамічнай літаратуры БССР даў аналіз і ацэнку гэтай палітыкі. Пад яго кіраўніцтвам былі распрацаваны першыя планы аднаўлення сельскай і лясной гаспадаркі, меліярацыйных работ у БССР і Зямельны кодэкс БССР 1925 года, у якім прызнавалася неабходнасць свабоднага выбару сялянамі формаў землекарыстання, шэраг рынкавых з’яў у беларускай вёсцы (арэнда зямлі, наём рабочай сілы). У сярэдзіне 1920-х гадоў адстойваў неабходнасць пашырэння рамак рынкавых адносін у беларускай вёсцы, а таксама распрацоўваў праблемы станаўлення кан’юнктурных назіранняў у БССР.

Навуковыя працы

Аўтар навуковых прац па аграрных пытаннях, праблемах кан’юнктуры і планавання, польскім рэвалюцыйным руху^[2]:

• Nacjanalizacja ziemi na Bielei Rusi. Мн., 1921;
• Kodeks zolny Belarusi. Мн., 1926;
• О конъюнктуре // Советское строительство. 1924, № 1. — С. 143—144;
• Хирургия или примочка // Советской строительство. 1926, № 3. — С. 6-14;
• Единый Земельный кодекс БССР // Звязда. 1924, № 257.
• Chłopskie partactwo czy gospodarka społeczna. Sprawa polska podczas rewolucji. Mińsk-Moskwa 1920;
• Robotnik polski w Rewolucji Październikowej na Białorusi. Мн., 1927;

Прадмова С. Гельтмана да зборніка дакументаў «Rok 1863 na Mińszczyźnie», апублікаванага ў 1927, стала нагодай да пераследу аўтара і абвінавачванняў у нацыянал-бальшавізме^[6].

Зноскі

1. http://hbc.bas-net.by/hbcinfo/books/Grummo2016-1.pdf
2. Гельтман Стафан Лявонавіч // Біяграфічны даведнік. — Мн.: «Беларуская Савецкая энцыклапедыя» імя П. Броўкі, 1981. — Т. 5. — С. 159. — 720 с.
3. Виктор Степанович ГЕЛЬТМАН. Воспоминания современников (руск.)
4. Tarasiuk Dariusz, «Między nadzieją a niepokojem: działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905—1918», Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 175
5. Гельтман Стефан Леонович (руск.)
6. Sierocka Krystyna  (руск.), «Polonia radziecka 1917—1939»: z działalności kulturalnej i literackiej", Państwowy Instytut Wydawniczy  (польск.), Warszawa 1968, s. 120—123.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя. Ў 18 тамах. Т. 5: Мінск, «Беларуская энцыклапедыя», 1997. Ст. 145.
• (red.) Ludwik Bazylow  (польск.), Jan Sobczak, «Encyklopedia Rewolucji Październikowej», Warszawa 1977, s. 124

Спасылкі

• Portrety polskich rewolucjonistów z Zamojszczyzny Архівавана 4 сакавіка 2016. (польск.)