Міхайла Кезгайлавіч

Міхайла Кезгайлавіч (Міхал Кезгайла; каля 1410—1476) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Канцлер вялікі літоўскі (з 1446), адначасна намесьнік смаленскі (1450—1458) і ваявода віленскі (з 1459).

Міхайла Кезгайлавіч
лац. Michajła Kiezgajłavič

Герб «Задора»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1405 каля 1410
Памёр	1476(1476) Вільня, Вялікае Княства Літоўскае
Род	Кезгайлы
Бацькі	Кезгайла Валімонтавіч Алена

Ад вялікага князя Казімера атрымаў частку Лукомльскай воласьці (пазьнейшы маёнтак Халопенічы), Дварэц і Ельню ў Наваградзкім павеце, воласьці Бакшты (пазьнейшыя Дукора і Сьмілавічы) у Менскім павеце, у 1465 годзе — Любчу, а таксама Ракаў з складу Заслаўскага княства^[1].

Імя

Асноўныя артыкулы: Імёны ліцьвінаў і Кезгайла

Геза або Кеза (Geso, Keso) і Гайла (Gailo) — імёны германскага паходжаньня^[2][3]. Іменная аснова -гез- (-гіз-, -кез-) (імёны ліцьвінаў Геска, Гізель, Гесмонт; германскія імёны Geske, Giesel, Gismondus) паходзіць ад гоцкага gais 'суліца, кап’ё'^[4], германскага gaizá 'завостраны кій'^[5], а аснова -гайл- (-гал-, -гел-) (імёны ліцьвінаў Відзігайла, Інгела, Монтгайла; германскія імёны Widigail, Ingeila, Montigel) — ад гоцкага і бургундзкага gails 'жвавы, свавольны, ганарысты'^[4]. Такім парадкам, імя Кезгайла азначае «жвавае кап’ё»^[6].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Michael alias Keszgal capitanues Samagitiae (15 кастрычніка 1432 году)^[7]; Michael Gezgalouicz (19 красавіка 1437 году)^[8]; пан Михаило Кезкгаилович (1440—1492 гады)^[9]; пан Михал Кезкгаил (7 лістапада 1442 году)^[10]; Michael alias Kenszgal (1445 год)^[11]; Michaele Keyzgalovicz (6 красавіка 1459 году)^[12]; Михайло (10 сакавіка 1463 году)^[13]; nos Michael Gyeszgalowycz (28 лютага 1476 году)^[14].

Біяграфія

Зь літоўскага баярскага роду Кезгайлаў гербу «Задора», сын Кезгайлы Валімонтавіча, кашталяна віленскага. Меў братоў Яна, Пятра, Дабяслава, Бутрыма і, магчыма, Таліята.

Быў паплечнікам вялікага князя Казімера, у часе выездаў якога кіраваў дзяржаўнымі справамі.

Выступаў супраць Флярэнтыйскай уніі, хоць і быў каталіком^[15]. Фундаваў родавую капліцу Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Паньне Марыі ў Віленскай катэдры^[16].

Не пакінуў нашчадкаў.

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

У сваім лацінамоўным наданьні капліцы Віленскай катэдры, зробленым у 1476 годзе, упамінаў «народныя» тэрміны і выразы «пуды» (pvdy), «устаў» (vstaw), «ушатцы» (alias vszaczcze) і чатыры «кулі ліпцу» (kule lipczv) (збаны ліпавага мёду), а ў наданьні таго ж году касьцёлу ў сваёй вотчыне Дзявалтаве ўпамінаў меру «грычыхі» (alias griczychi), «конюхаў» (alias conyvchi) і «пуды» (pvdy) мёду^[17]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы^[18].

Крыніцы

1. Насевіч В. Кезгайлы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 80.
2. Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 110.
3. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 567, 589.
4. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
5. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 70.
6. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
7. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
8. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 749.
9. Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 39, 40, 41, 53, 54, 68.
10. Lietuvos Metrika. Knyga 3 (1440—1498). — Vilnius, 1998. P. 67.
11. Album studiosorum Universitatis Cracoviensis. T. 1. — Cracoviae, 1887. P. 2.
12. Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 51.
13. Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 3, 1432—1534. — Lwów, 1890. S. 12.
14. Jablonskis K. Archyvinės smulkmenos // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 429.
15. Spieralski Z. Michał Kieżgajło // Polski Słownik Biograficzny. T. XII. — Wrocław-Warszawa-Kraków, 1966—1967. S. 446.
16. Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.
17. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 178.
18. Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)