Кезгайла Валімонтавіч

Кезгайла Валімонтавіч (у каталіцтве Міхал; каля 1380 — каля 1449) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Староста генэральны жамойцкі (1412—1432, 1440 і з 1443), маршалак гаспадарскі (1413), кашталян віленскі (з 1445). Пачынальнік роду Кезгайлаў.

Кезгайла Валімонтавіч
лац. Kiezgajła / Kiezhajła Valimontavič

Герб «Задора»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	каля 1380 Дзявалтаў, Вілкамірскі раён, Летува
Памёр	каял 1449 Крожы, Жамойцкае староства, Вялікае Княства Літоўскае
Род	Кезгайлы
Бацькі	Валімонт Бушкавіч
Жонка	Алена
Дзеці	Міхайла, Ян, Пётар, Дабяслаў, Бутрым

Валодаў часткай Дзявалтава, Солаў і Сьвядасьці. Ад вялікага князя Вітаўта атрымаў Крожы, Плоцеле ды іншыя маёнткі ў Жамойці^[1]. Быў старостам вількамірскім (1409—1412).

Імя

Асноўныя артыкулы: Кезгайла і Валімонт

Геза або Кеза (Geso, Keso) і Гайла (Gailo) — імёны германскага паходжаньня^[2][3]. Іменная аснова -гез- (-гіз-, -кез-) (імёны ліцьвінаў Геска, Гізель, Гесмонт; германскія імёны Geske, Giesel, Gismondus) паходзіць ад гоцкага gais 'суліца, кап’ё'^[4], германскага gaizá 'завостраны кій'^[5], а аснова -гайл- (-гал-, -гел-) (імёны ліцьвінаў Відзігайла, Інгела, Монтгайла; германскія імёны Widigail, Ingeila, Montigel) — ад гоцкага і бургундзкага gails 'жвавы, свавольны, ганарысты'^[4]. Такім парадкам, імя Кезгайла азначае «жвавае кап’ё»^[6].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Kesgaylo Wolymuntonis (18 студзеня 1401 году)^[7]; Kynsgail (17 жніўня 1404 году)^[8]; па(н) Кезкаилъ (20 траўня 1407 году)^[9]; Michel andirs Kynsegail (26 траўня 1410 году)^[10]; Nicolao alias Kynsgal (20 красавіка 1411 году)^[11]; Kynsgalo capitaneo Samagittariun (31 траўня 1412 году)^[12]; пану Кгескгоилу (1413—1424 гады)^[13]; пану Кезкгаилу (22 чэрвеня 1415 году)^[14]; Keynsgal capitaneo Samagittie (22 чэрвеня 1421 году)^[15]; Michael Kinsgall capitaneus Samagitarum (27 верасьня 1422 году)^[16]; Kinsgail Hauptmann von Samaiten (10 ліпеня 1425 году)^[17]; Dominus Mychaell alias Kenzegall capitaneus terre Samagittarum (13 лютага 1426 году)^[18]; Kinsgal (29 красавіка 1431 году)^[19]; Gensegal (22 чэрвеня 1431 году)^[20]; Kenzgal Capitanei Samagittie (1 верасьня 1431 году)^[21]; Kiezygal capitaneo Samogitarum (Kiezygal capitaneus Samogitarum^[22]; 24 верасьня 1432 году)^[23]; пан Кезкгаило староста Жомоитский^[24] (27 верасьня 1432 году)^[25]; Kynszgail (7 лістапада 1432 году)^[26]; Kynsgall (13 лістапада 1432 году)^[27]; Kezigal Wostoltowicz (27 лютага 1434 году)^[28]; Kynzegal (4 лістапада 1434 году)^[29]; Kezigal Wolimuthawicz (6 сьнежня 1437 году)^[30]; Michael alias Keszgal, Kesgaylo Wolymunthowicz, Kesgal, Kynsegal, Kisegal, Kiesgal^[31].

Біяграфія

Зь літоўскага баярскага роду, сын Валімонта Бушкавіча. Меў братоў Румбольда, Яўнута, Шадзібора, Гудзігерда і Судзівоя.

Упершыню ўпамінаецца ў 1401 годзе пры складаньні Віленска-Радамскай уніі. Быў заўзятым прыхільнікам Вітаўта, пры падтрымцы якога стаў старостам жамойцкім. Актыўна спрыяў хрысьціянізаціі паганцаў-жамойтаў, у 1418 годзе здушыў сялянскае паўстаньне, а ў 1419 годзе выкрыў змову жамойцкага баярства супраць вялікага князя.

У 1413 годзе ад літоўскай дэлегацыі браў удзел у разьвязаньні справы Бэнэдыкта Макры. У 1425 (двойчы), 1430, 1437, 1444 і 1446 гадох езьдзіў да вялікага магістра. У 1431 годзе быў у складзе пасольства да караля Польшчы.

Па сьмерці Вітаўта ў 1430 годзе разам з братамі Румбольдам і Яўнутам падтрымаў абраньне вялікім князем Сьвідрыгайлы. Быў сярод падпісантаў антыпольскай Скірстымонскай умовы (1431 год). Па тым, як у 1432 годзе ў выніку перавароту да ўлады прыйшоў Жыгімонт Кейстутавіч, Валімонтавічаў узялі ў палон. Румбольда і Яўнута пакаралі сьмерцю, тым часам Кезгайлу вярнулі ўсе ягоныя ўладаньні. Магчыма, да гэтага прычынілася тое, што ягоная дачка ажанілася зь Янам Гаштольдам — уплывовым хаўрусьнікам Жыгімонта. Пазьней браў удзел у складаньні Гарадзенска-Троцкай уніі.

Ажаніўся з Аленаю (нявысьветленага паходжаньня), меў сыноў Міхайлу, Яна, Пятра, Дабяслава, Бутрыма і, магчыма, Таліята, а таксама дачок Даратэю (жонка Яна Гаштольда) і Мілохну (жонка Пятра Гедыгольдавіча).

У 1444 годзе фундаваў касьцёл у Дзявалтаве. У 1445 годзе з ініцыятывы жонкі яго ўпісалі ў кнігі Кракаўскага ўнівэрсытэту^[32].

Мова і культура

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Да актаў Чартарыйскага замірэньня (1431 год), Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі^[33][34]:

sigill… consgalos

+ s • domi • kynzgalonis

+ sigillum domini kyezgal

Крыніцы

1. Насевіч В. Кезгайлы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 80.
2. Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 110.
3. Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 567, 589.
4. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
5. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 70.
6. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
7. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 38.
8. Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 103.
9. Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 35.
10. Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 208.
11. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 86.
12. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 90.
13. Jablonskis K. Nauji Vytauto laikotarpio aktai // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 386.
14. Jablonskis K. Nauji Vytauto laikotarpio aktai // Praeitis. T. 2. — Kaunas, 1933. P. 383.
15. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
16. Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
17. Regesta historica-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198-1525. Pars I. — Göttingen, 1948. S. 279.
18. Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. P. 715.
19. Полехов С.В., Наумов Н.Н. Татарская тематика в переписке сановников Тевтонского ордена. 1431–1432 гг. // Золотоордынское обозрение. 2020. Т. 8. № 4. С. 787.
20. Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
21. Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 135—136.
22. Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 163.
23. Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 144.
24. Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
25. Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
26. Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 373.
27. Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 527.
28. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.
29. Rowell S. Bears and Traitors, or: Political Tensions in the Grand Duchy, ca. 1440—1481 // Lithuanian Historical Studies. Vol. 2, 1997. P. 55.
30. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 108.
31. Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 252.
32. Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 253.
33. Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 136.
34. Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 78, 100.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
• Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
• Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.