Фарны касьцёл (Наваградак)

Касьцё́л Перамяне́ньня Па́на (Фарны) — помнік архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у Наваградку. Знаходзіцца з усходняга боку ля падэшвы Замкавай гары, на гістарычнай Кавальскай вуліцы^[a]. Дзее. Твор архітэктуры готыкі і сармацкага барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Перамяненьня Пана
Фарны касьцёл
Краіна	Беларусь
Места	Наваградак
Каардынаты	53°36′5″ пн. ш. 25°49′48″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	беларуская готыка і сармацкае барока[d]
Заснавальнік	Вітаўт
Дата заснаваньня	XIV ст.
Статус	Ахоўная зона
Касьцёл Перамяненьня Пана на мапе Беларусі Касьцёл Перамяненьня Пана
Касьцёл Перамяненьня Пана на Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Фарны касьцёл у Наваградку збудавалі ў 1395 годзе з фундацыі Вітаўта^[1] на месцы колішняга паганскага капішча. У 1422 годзе ў касьцёле адбылося вясельле караля і вялікага князя Ягайлы і Соф’і Гальшанскай, пачынальніцай дынастыі Ягайлавічаў.

У 1643 годзе на загад кашталяна наваградзкага Яна Рудаміны-Дусяцкага ў паўночную сьцяну капліцы Божага Цела ўмуравалі мэмарыяльную пліту ў памяць пра брата і паплечніках, загіблых у бітве пад Хоцінам у 1621 годзе.

14 ліпеня 1714 году каад’ютар біскуп віленскі Мацей Анцут асьвяціў нарожны камень новага мураванага касьцёла. Будаваньне вялося ў 1719—1726 гадох мясцовымі мулярамі Якубам Бокшам, Юрыем Ўрлоўскім, Андрэем Шарэцкім, Юрыем Стапкоўскім. У кампазыцыю будынка ўлучылі дзьве гранёныя капліцы ранейшага гатычнага касьцёла. У 1723 годзе разбудаваны касьцёл асьвяцілі пад тытулам Божага Цела, у 1776 годзе пераасьвяцілі ў гонар Перамяненьня Пана.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Наваградак апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл працягваў дзеяць. 12 лютага 1799 году тут прыняў хрост сын Барбары і Мікалая Міцкевічаў, які атрымаў імя Адам.

Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня ў 1864 годзе расейскія ўлады зачынілі касьцёл. Пазьней будынак касьцёла паступова прыходзіў у заняпад. У 1906 годзе яго вярнулі каталікам.

Найноўшы час

Літаграфія пліты Я. Рудаміны

У 1921 годзе пачалося аднаўленьне касьцёла. У 1922 годзе біскуп Зыгмунт Лазінскі на Дзень Усіх Сьвятых нанава асьвяціў адноўленую сьвятыню. У 1920-я гады на сьцяне касьцёла, налева ад уваходу, усталявалі невялікую мармуровую дошку ў гонар хросту А. Міцкеіча, а на сьцяне капліцы (старажытнага гатычнага касьцёла) умуравалі табліцу на памяць пра вянчаньне караля і вялікага князя Ягайлы з князёўнай Соф’яй Гальшанскай.

У Другую сусьветную вайну 1 жніўня 1943 году нацысты пакаралі сьмерцю 11 сясьцёр-назарэтанак (наваградзкіх мучаніц), чыя магіла праіснавала побач з касьцёлам да 1991 году. У наш час парэшткі сясьцёр пахавалі ў касьцёла, а на месцы іх магілы паставілі стэлу.

Архітэктура

Вонкавы выгляд

Помнік архітэктуры готыкі і сармацкага барока. Гэта 1-нэфавая базыліка з 2-вежавым галоўным фасадам і паўкруглай алтарнай апсыдай, да якой з паўночнага боку далучаецца закрысьція. У кампазыцыю будынка ўлучаюцца дзьве старажытныя гранёныя капліцы ранейшага касьцёла. Каб зрабіць іх непрыкметнымі з боку ўваходу, сьцяну галоўнага фасаду і вежы адсунулі адносна падоўжанай восі будынка, што надало яму замаскаваную асымэтрычную кампазыцыю. Сьцены пэрымэнтрам завяршаюцца адзінай цягай карніза, якая падзяляе галоўны фасад на высокую ніжнюю частку і трыкутны атыкавы франтон паміж чацьверыковымі вежамі, накрытымі пакатымі шатрамі. Аконныя праёмы і нішы маюць паўцыркульныя аркавыя завяршэньні.

Сучасны выгляд касьцёл набыў па перабудове ў пачатку XVIII стагодзьдзя.

Інтэр’ер

Унутры нэф перакрываецца цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкамі. Над уваходам разьмяшчаюцца фігурныя ў пляне хоры. У капліцах захаваліся позьнегатычныя нэрвюрныя скляпеньні, вітражы.

У капліцы Божага Цела ў паўночнай сьцяне ўмураваная мэмарыяльная пліта (чорны мармур, пескавік, 275×150 см), заказаная ў 1643 годзе Янам Рудамінам^[2].

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Ю. Пешка, каля 1800 г.
• 
  Л. Ходзька, 1835 г.
• 
  1846 г.
• 
  1851 г.

• 
  В. Дмахоўскі, 1856 г.
• 
  В. Дмахоўскі, 1856 г.
• 
  1860 г.
• 
  Н. Орда, 1876 г.

• 
  Н. Орда, 1876 г.
• 
  Н. Орда, 1877 г.
• 
  1893 г.
• 
  1888 г.

• 
  1895 г.
• 
  1895 г.
• 
  1898 г.
• 
  1898 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1900 г.
• 
  1905 г.
• 
  1905 г.
• 
  1904—1908 гг.

• 
  Я. Булгак, 1910 г.
• 
  да 1915 г.
• 
  да 1915 г.
• 
  да 1915 г.

• 
  С. Юндзіл, да 1915 г.
• 
  1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.

• 
  1924 г.
• 
  1925—1939 гг.
• 
  Я. Булгак, 1931 г.
• 
  1935 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Галоўны фасад
• 
  Бакавы фасад
• 
  Інтэр’ер
• 
  Капліца

• 
  Хоры
• 
  Пліта Я. Рудаміны
• 
  Дошка ў гонар хросту Адама Міцкевіча
• 
  Месца пахаваньня наваградзкіх мучаніц

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца 1 траўня, 16

Крыніцы

1. Габрусь Т. Новагародскі фарны касцёл // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 363.
2. Габрусь Т. Навагрудскі Фарны касцёл // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 360.

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  411Г000403

• Фарны касьцёл у Наваградку, Radzima.org