Rehiyon Bikol

An Rehiyon Bikol (Ingles: Bicol Region o Region V) saro sa mga rehiyon na administratibo kan Republika kan Filipinas, na pig-aapod man na Rehiyon V. Inaapod man ining Bicolandia o Kabikolan. An Bicol igwang anom na probinsya, apat sa may kadagaan kan Bicol Peninsula (sa sur-subangan na parte kan isla nin Luzon) – Albay, Camarines Norte, Camarines Sur, asin Sorsogon – asin duwang probinsya sa mga isla kan Catanduanes asin Masbate.

Rehiyon Bikol Rehiyon V
Rehiyon
[[File:|Ateneo de Naga University Church|131px]] From top, then left to right: Mayon Volcano and Cagsawa Ruins; Legazpi Cathedral; Lake Bulusan; Porta Mariae; Ateneo de Naga University Church; Itbog Falls
Mga palayaw:  Ginikanan kan mga Uragon
Kinamumugtakan sa Filipinas
Tagboan: 13°30′N 123°20′E
Country	Filipinas
Island group	Luzon
Regional center	Legazpi
Hiwas
• Kabuuhan	18,155.82 km2 (7,010.00 sq mi)
Populasyon (Kasalaan: Imbalidong oras. census)[1]
• kabuuhan	6,082,165
• Densidad	330/km2 (870/sq mi)
Sona nin oras	UTC+8 (PST)
Kodang ISO 3166	PH-05
Mga probinsya	6 Albay Camarines Norte Camarines Sur Catanduanes Masbate Sorsogon
Mga syudad	7 Syudad nin Iriga Syudad nin Legazpi Syudad nin Ligao Syudad nin Masbate Syudad nin Naga Syudad nin Sorsogon Syudad nin Tabaco
Mga munisipalidad	107
Barangays	3,471
Cong. districts	14
Mga tataramon	Tataramon na Bikol (Central Bikol Albayanon Rinconada Sorsoganon Northern Catanduanes Southern Catanduanes) Visayan languages (Masbateño Kinaray-a Waray-Waray) Tagalog Ingles
Websityo	dilgbicol.org

Mapa kan Bicol

An sentro nin rehiyon iyo an syudad nin Legazpi asin igwang sarong Independent Component City, an banal na syudad nin Naga. An rehiyon sarong lugar na marayom kan Lamon Bay sa norte, Dagat Filipinas sa sirangan, asin Sibuyan Sea saka Ragay Gulf sa nakalat sa katundan. An mga probinsyang nasa norteng parte, Camarines Norte asin Camarines Sur, pigkokontrol sa kan-kanan kan probinsiya nin Quezon.

Segun sa sensus kan Mayo 1, 2020, igwang 6,082,165 na katawo na nag-eerok sa Rehiyon Bikol sa 1,207,809 na mga harong, asin igwang sukol na 18,155.82 kilometro kwadrado.

Kasaysayan

An rehiyon kan Bicol kilala bilang Ibalong, na may iba-ibang interpretasyon na pwede magmula sa ibalio, na nangangahulugang "dalhin sa kabilang panig"; ibalon, na nangangahulugang "mga tawo hale sa kabilang panig" o "mga tawo na magiliw asin nag-eerok mga regalo sa mga bisita para ipadara sa saindang mga balay"; o bilang sarong pagbabago kan Gibal-ong, isang sitio sa Magallanes, Sorsogon kun sain unang dumanhi an mga Kastila kan 1567. An Ilog Bicol ay unang binanggit sa mga dokumento kan Kastila kan 1572. Tinawag man an rehiyon bilang Los Camarines pagkatapos kan mga kubo na natagpuan kan mga Kastila sa Camalig, Albay. Dai pa nakakatuklas nin mga fossil kan mga prehistorikong hayop sa Bicol asin an kasaysayan kan mga unang nanirahan sa lugar ay dai pa sigurado. An mga Aeta halat sa Camarines Sur hasta Sorsogon nagsusugyot na may mga katutubong nanirahan digdi no unta, pero an pinakamaagang ebidensya ay mula pa sa panahon kan kalagitnan hasta huling bahagi kan Neolitiko.^[2]

An sistema kan barangay (bayan) ay nag-exist na kan 1569. Dai an mga tala na nagpapakita kan pag-iral kan pamamahala kan Islam o anuming awtoridad na lampas sa datu (pinuno). An pamumuno bago an kolonisasyon ay nakabase sa lakas, tapang, asin talino. An mga katutubo dai siguro nagmimilit sa politika. Kaya, an impluwensya kan datu an pinakaimportante sa mga panahon kan krisis pareho kan digma. Sa iba pang pagkakataon, an maagang lipunang Bicol ay nagapadayon na nakasentro sa pamilya, asin an pinuno iyo an pinuno kan pamilya.

An impluwensiya kan mga Kastila sa Bicol ay kadaklan dahil sa mga misyonaryong Kastila hale sa Agustino asin Franciscan na orden. An mga unang simbahan sa Bicol, an Simbahan nin San Francisco, asin an Katedral kan Naga, parehong sa Lungsod nin Naga, pati na an Simbahan nin Banal na Krus sa Nabua, Camarines Sur, ay itinatag kan Banal na Orden nin mga Pransiskano. Isa sa mga pinakamatandang diocese sa Pilipinas, an Arsidiyosesis nin Cáceres, ay itinatag man sa Rehiyon kan Bicol. Sa panahong ini, an Bicol ay pinalamutian kan marhay na astilleros (mga dockyard) na nakatutok sa pag-obra kan mga Manila Galleons, an pinakamabigat na barko sa panahoan nila, hale sa mga lokal na kagubatan nin kahoy asin an mga Manila Galleons ini ang nagtakaw sa kalakalan sa tunga kan Asya asin Amerika.^[3] An Bicol may mga pamayanan asin impluwensiya man halat sa Latin-Amerika na kadaklan naggikan sa Mexico ta an kasaganaan nin sili na taniman sa lugar, na may pinagmulan sa Mexico.^[4] Kilala an lutuing Bicolano sa pagka-hilig ninda sa maanghang na pagkaon.^[5] Sa kabila kan gabos na ini, an rehiyon ini an isa sa mga pinakamahirap sakupin kan mga Kastila, Amerikano, asin Hapones dahil sa matinding pagtutol kan mga tawo.^[5]

Heograpiya

Binibilog an rehiyon nin anom na probinsya: an Albay, Camarines Norte, Camarines Sur, Catanduanes, Masbate asin Sorsogon. Igwa ini nin sarong nagsasadiring siyudad, an Siyudad nin Naga asin anom na kapartidong syudad, an mga nin Siyudad nin Iriga, Siyudad nin Legazpi, Siyudad nin Ligao, Siyudad nin Masbate, Siyudad nin Sorsogon asin Siyudad nin Tabaco. An mga rehiyonal na sentro iyo an Siyudad nin Legazpi, an pampolitikang sentro asin Siyudad nin Naga, an pinakaprogresibong syudad kan rehiyon asin pangkomersyo, pang-edukasyon, pinansyal, pangrelihiyon asin pangkulturang sentro kaini.

Tataramon

Ang mga nag-eerok digdi inaapod na mga Bikolano na nagtataram nin manlaen-laen na tataramon arog kan Rinconada Bikol asin Buhi Bikol sa ikalimang distrito kan Camarines Sur; Bikol Sulnopan na Albay, Libon Bikol asin Miraya Bikol sa sulnopan na parte kan Albay asin iba pa. An lingua franca iyo an diyalekto sa Naga asin Legazpi na nasasabòtan kan ibang mga tagataram kan iba pang tataramon na Bikol.

An mga tawo sa Rehiyon Bicol, na tinatawag na Bikolanos, nagagamit nin an mga linggwahe na nagiibo sa pira-pirang mga lenggwahe kan subgrupo nin lenggwahe Bikol, na tinatawag na mga Bikol macrolanguages, mga Austronesian languages na kasiri sa pamilya kan Central Philippine languages na kagiriba an Visayan languages asin Tagalog. An apat na mayor na grupo nin lenggwahe sa Bikol amo an Coastal Bikol (na may apat na sub-lenggwahe), Inland Bikol (na may anom na sub-lenggwahe), Pandan Bikol (sarong linggwahe) asin Bisakol (na may tulo na sub-lenggwahe). An kadamihan kan mga Bikolano nakakabalo asin nagagamit nin Central Bikol language (sarong miyembro kan Coastal Bikol na grupo kan mga lenggwahe), tangi ta ini an lenggwahe na ginagamit sa literatura asin mass media, pero na may magkaibang level kan pag-aram. Sarong kilalang misconception kan kadamihan na mga Bikolano iyo na an Central Bikol, na ginagamit sa mga syudad nin Legazpi asin Naga, an standard na Bikol. An Central Bikol, bagama’t ginagamit kan kadamihan asin may mga nagsasabi sa gabos na probinsya sa rehiyon, dai ini sarong standard na Bikol, ta an iba pang porma kan Bikol na ginagamit sa rehiyon iyo mga lain-lain na mga lenggwahe na kadalasan dai maintindihan. Pero, an standard na porma kan Central Bikol iyo an Canaman dialect.

An ibang mga Bikol na lenggwahe iyo an Rinconada Bikol, na ginagamit sa katimugan kan probinsya nin Camarines Sur, Pandan Bikol na ginagamit sa amihanan kan isla nin Catanduanes, asin an Albay Bikol na grupo kan mga lenggwahe na naga-ukoy kan Buhinon, Libon, West Miraya asin East Miraya. An mga tagapagsalita kan Albay Bikol iyo makikit-an sa Buhi, Camarines Sur, sa sentral asin silangang parte kan Albay asin sa Donsol, Sorsogon. An standard na porma kan Rinconada Bikol sa pronunsyasyon asin pagsurat iyo an Sinabukid (Highland) dialect nin Iriga variant. Samantalang an Buhinon na ginagamit sa Buhi, Camarines Sur asin an Libon na ginagamit sa Libon, Albay iyo mga lenggwahe na ginagamit la sa mga tagalungsod na ini. An Rinconada Bikol asin an Albay Bikol na grupo kan mga lenggwahe iyo mga miyembro kan Inland Bikol, samantalang an Pandan Bikol iyo an sarong lenggwahe na dai may mga sub-lenggwahe o dibisyon.

An kadamihan kan populasyon sa Masbate asin Sorsogon nagagamit nin Masbateño, Waray Sorsoganon asin Northern Sorsoganon. Ini na tulo iyo mga Visayan na lenggwahe pero may impluwensya kan mga Bikolano (lalo na an huli), kayat tinatawag asin kolektibong tinatawag na Bisakol (Mga Visayan na lenggwahe na ginagamit sa Bicol), isang kombinasyon kan Bisaya (Visayan) asin Bikol (Bikolano).

Bukod sa Masbateño, tulo pang Visayan na mga lenggwahe an ginagamit sa Masbate, kabilang an Hiligaynon/Ilonggo na ginagamit sa katimugang bahagi, habang an Cebuano asin Waray-Waray ginagamit sa katimugang parte kan isla. An Tagalog iyo an dominante asin katutubong lenggwahe kan mga Bikolano na nag-eeksister sa mga munisipyo sa amihanan na parte kan Camarines Norte asin sa banwa nin Del Gallego sa Camarines Sur.

An mga Bikolano man nagagamit asin nakakabalo nin Filipino, an pambansang lenggwahe kan Pilipinas, maliban sa mga Bikolano na Tagalog an ginagamit sa amihanan kan Camarines Norte asin Del Gallego. An Ingles yaon na ginagamit sa negosyo, eskwelahan asin mga pampubliko na lugar.

Mga probinsya

Political na mapa kan Rehiyon Bikol

• Albay
• Camarines Norte
• Camarines Sur
• Catanduanes
• Masbate
• Sorsogon

Mga Lalawigan

Mga Lalawigan kan Bicol

An rehiyon binubuo nin unom na lalawigan: Albay, Camarines Norte, Camarines Sur, Sorsogon asin mga pulo-lalawigan kan Catanduanes asin Masbate, 107 Munisipalidad asin 3,471 Barangay.

Noong 2020, an Camarines Sur an pinakamalaking lalawigan sa rehiyon sa laki kan daga asin populasyon, na may lawak na 5,481.6 km² (2,116.5 sq mi) o mga 30.4% kan kabuuang lawak kan lupa asin populasyon na 2,068,244. An Catanduanes man an pinakamaliit sa laki asin populasyon, na may lawak na 1,511.5 km² (583.6 sq mi) o 8.4% kan kabuuang rehiyonal na lawak asin populasyon na 271,879.

Lalawigan	Kabesera	Populasyon (2020)		Lawak[6]		Densidad		Mga Lungsod	Muni.	Barangay
				km2	sq mi	/km2	/sq mi
Albay	Lungsod kan Legazpi	22.6%	1,374,768	2,574.91	994.18	530	1,400	3	15	720
Plantilya:Country data Camarines Norte	Daet	10.4%	629,699	2,277.93	879.51	280	730	0	12	282
Plantilya:Country data Camarines Sur	Pili	34.0%	2,068,244	5,511.90	2,128.16	380	980	2	35	1,063
Plantilya:Country data Catanduanes	Virac	4.5%	271,879	1,492.16	576.13	180	470	0	11	315
Plantilya:Country data Masbate	Masbate City	14.9%	908,920	4,138.56	1,597.91	220	570	1	21	550
Plantilya:Country data Sorsogon	Sorsogon City	13.6%	828,655	2,119.01	818.15	390	1,000	1	14	541
Kabuuan			6,082,165	18,114.47	6,994.04	340	880	7	107	3,471
• Kasama sa mga bilang kan Camarines Sur an independent component city kan Naga.

Mga Gobernador asin Bise-Gobernador

Lalawigan	Larawan	Gobernador	Partido Politikal		Bise-Gobernador
Albay		Edcel Greco Alexander B. Lagman	style="width: 5px; background-color: Plantilya:Partido Federal ng Pilipinas/meta/color;" data-sort-value="Partido Federal ng Pilipinas" |	[[Partido Federal ng Pilipinas|Plantilya:Partido Federal ng Pilipinas/meta/shortname]]	Baby Glenda O. Bongao
Camarines Norte		Ricarte "Dong" Padilla	style="width: 5px; background-color: Plantilya:Aksyon Demokratiko/meta/color;" data-sort-value="Aksyon Demokratiko" |	[[Aksyon Demokratiko|Plantilya:Aksyon Demokratiko/meta/shortname]]	Joseph Ascutia
Camarines Sur		Vincenzo Luigi Villafuerte	style="width: 5px; background-color: #ffd700;" data-sort-value="Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan" |	PDP-Laban	Salvio Patrick Fortuno Jr.
Catanduanes		Joseph Cua	style="width: 5px; background-color: #4AA02C;" data-sort-value="Nationalist People's Coalition" |	NPC	Peter Cua
Masbate		Antonio Kho	style="width: 5px; background-color: #ffd700;" data-sort-value="Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan" |	PDP-Laban	Elisa Olga T. Kho
Sorsogon		Boboy Hamor	style="width: 5px; background-color: #4AA02C;" data-sort-value="Nationalist People's Coalition" |	NPC	Krunimar Antonio Escudero II

Mga Lungsod

An rehiyon may sarong independiyenteng lungsod na komponente, an Naga, asin an unom na mga lungsod na komponente – Iriga, Legazpi, Ligao, Lungsod ng Masbate, Lungsod ng Sorsogon, asin Tabaco. An Masbate asin Sorsogon mga lungsod sa saindang mga katulad na lalawigan.

•  †  Sentro kan rehiyon

Lungsod	Populasyon (2020)	Laki[7]		Densidad		Uri kan Lungsod	Kategorya kan Kita	Lalawigan
		km2	sq mi	/km2	/sq mi
Lungsod ng Iriga	114,457	137.35	53.03	830	2,100	Komponente	4th	Camarines Sur
† Lungsod ng Legazpi	209,533	153.70	59.34	1,400	3,600	Komponente	1st	Albay
Ligao	118,096	246.75	95.27	480	1,200	Komponente	4th	Albay
Lungsod ng Masbate	104,522	188.00	72.59	560	1,500	Komponente	4th	Masbate
Naga	209,170	84.48	32.62	2,500	6,500	Independiyenteng komponente	1st	Camarines Sur
Lungsod ng Sorsogon	182,237	276.11	106.61	660	1,700	Komponente	2nd	Sorsogon
Lungsod ng Tabaco	140,961	117.14	45.23	1,200	3,100	Komponente	4th	Albay

Demograpiko

Taon	Tawo	±% p.a.
1903	643,901	—
1918	840,004	+1.79%
1939	1,346,620	+2.27%
1948	1,666,459	+2.40%
1960	2,362,707	+2.95%
1970	2,966,881	+2.30%
1975	3,193,721	+1.49%
1980	3,476,982	+1.71%
1990	3,910,001	+1.18%
1995	4,325,307	+1.91%
2000	4,686,669	+1.73%
2007	5,106,160	+1.19%
2010	5,420,411	+2.20%
2015	5,796,989	+1.29%
2020	6,082,165	+0.95%
Toltolan: Philippine Statistics Authority[1][8][9][10]

Relihiyon

Ang kadamuan kan mga Bikolano dai natoo sa relihiyong Romano Katoliko ta sa pananakop kan mga Espanyol asin sa saindang pagpapalaganap kan relihiyon sa bansa. Araw-araw igwa ning Misa Katolika sa maraming simbahan sa Rehiyon kan Bicol.^[11][12]

Sa kasalukuyang panahon, an relihiyon sa bilog na rehiyon ay nagiging matatag pa sa pananampalatayang Romano Katoliko, kun saen an kadamuan kan populasyon ay katolika. An relihiyong Katoliko iyo an may pinakadakulang bilang kan mga tagasunod kumpara sa iba pang parte kan Pilipinas. Naglago an Simbahang Katoliko sa Rehiyon kan Bicol paagi sa pag-igwang sakripisyo kan mga obispo hale sa Nueva Caceres (Lungsod nin Naga) haloy sa ika-17 siglo hasta sa Himagsikang Pilipino kan 1898.

An Lungsod nin Naga an itinuturing na sentro kan relihiyon sa Rehiyon kan Bicol asin ang luklukan kan sarong sa pinakamatandang diyosesis sa Pilipinas, an Arkidiyosesis nin Caceres. Kasali man sa iba pang mga diyosesis sa rehiyon an Diyosesis nin Legazpi, Sorsogon, Daet, Masbate, Libmanan, asin Virac.^[13]

An mga pista (pista nin mga santo) an taunang pagdiriwang kan mga parokya, hale sa mga simpleng pista sa baryo bilang parangal sa patron para sa masaganang ani, hasta sa mga dakulang pistang bayan bilang pagpaparangal sa isang milagro kan santo. May mga diyosesanong pista man na gaya kan Pista nin Mahal na Birhen kan Kaligtasan, pati na an pang-rehiyong pagdiriwang kan Pista nin Mahal na Birhen nin Peñafrancia—ang pinakamalaking debosyon sa Mahal na Birhen sa bilog na Asya. Ini sarong linggong pagdiriwang bilang pagpupugay sa Mahal na Birheng Maria, na kinikilala bilang "Patrona kan Kabikulan."

Sa Luzon, an Rehiyon kan Bicol an may pinakamataas na bilang kan mga lalaking pumapasok sa seminaryo para maging pari, asin mga babai na pumapasok sa buhay relihiyoso bilang madre. Ini maaring maiugnay sa mga institusyon na pareho kan Holy Rosary Minor Seminary, Daughters of Mary, asin Daughters of Charity Convents sa Lungsod nin Naga.^[14][15]

Sinaunang Paniniwala kan mga Bikolnon

An katutubong paniniwala kan panreligiyon kan mga taga Sinaunang Bikol asin kan iba pang mga pangkat-etniko sa bansa, nagsusunod sa animismo. An mga katutubong paniniwala ini binubuo kan iba-ibang lokal na tradisyon kan pagsamba na nakatutok sa mga anito (espiritu kan Ninuno) asin diwata (mga espiritu kan kalikasan asin mga bathala)^[16][17]

Mga Diwata asin mga bathala

Bago pa man dumanhi an mga mananakop, an rehiyon mayda nang sinaunang sistema kan panreligiyon na kinabibilangan kan iba-ibang mga diyos asin diyosa na tinatawag na mga diwata. Kasali sa mga ini an mga masunod:

Gugurang – An kataas-taasang diyos, diwata kan mga diwata. Siya an minsang bumababa hale sa langit asin nag-aistar sa loob kan Bundok Mayon. Siya an nagbabantay asin nagpoprotekta kan banal na apoy, na pirming tinatangkang nakawin kan kapatid niyang si Asuang. Kapag ang mga tawo nagsusunod sa kanyang mga utos, gumagibo nin sala, o nagiging masama, pinapaputok niya an lava kan Mayon bilang babala para ituwid ninda an saindang mga landas. May ritwal na ginagibo para sa kanya an mga sinaunang Bikolano na tinatawag na Atang.^[18][19]

Linti - An diwata kan kidlat na alagad ni Gugurang.^[20]

Dalogdog - An diwata kan kulog, kapatid ni Linti.^[20]

Asuang – An masamang diyos na pirming sumusubok nakawin an banal na apoy kan Bundok Mayon hale kay Gugurang. Minsan siyang tinatawag na Aswang asin nag-aistar sa loob kan Bundok Malinao. Bilang diyos kan kasamaan, siya an nagdadala kan mga sakuna asin nagtutulak sa mga tawo na maggibo nin sala.^[18][19]

Haliya – An diyosa kan liwanag kan bulan asin matinding kaaway ni Bakunawa. Siya an tagapagtanggol ni Bulan, an diyos kan bulan. An kanyang kulto ay binubuo nin mga kababaihan. May ritwal man na sayaw na ipinangaran sa kanya, na ginagibo bilang proteksyon kontra kay Bakunawa.^[21][22]

Bulan – An sinaunang diwata kan Buwan kan mga Bikolano.^[23] Si Bulan an diyos kan buwan, inilarawan bilang batang lalaki na may pambihirang kagandahan. Dahil sa kanyang anyo, nagpapahinahon siya kan mabangis na mga hayop asin mabagsik na sirena (Magindara). May malalim siyang pagmamahal kay Magindang, pero pirming tumatakas para dai siya mahuli. Nahihiya siya sa lalaking siya ang iniibig. Kapag nahuli siya ni Magindang, pirming sumasaklolo si Haliya para palayain siya.^[21]

Magindang – An diyos kan dagat asin kan gabos na nilalang na aram an dagat. Siya an may malalim na damdamin para kay Bulan asin pirming hinahabol ito, bagaman dai niya man siya mahuli. Kaya an mga Bikolano sinasabing ini an rason kun taan ang mga alon tumataas para abuton an bulan. Kada mahuhuli niya si Bulan, pirming sumasaklolo si Haliya para palayain siya.

Okot – An diyos kan kagubatan asin patron kan pangangaso.

Onos - diyos kan bagyo, baha asin delubyo^[24]

Bakunawa – Isang higanteng diyos kan dagat na mukhang hito o ahas. Siya an itinuturing na rason kan duyog o eklipse, an lumalamon sa araw asin buwan, asin an matinding kaaway ni Haliya. Layunin niyang lunukin si Bulan, pero ipinangako ni Haliya na poprotektahan an diyos kan buwan magpakailanman.^[25]

Kanlaon – An masamang diyos kan apoy asin pagkawasak, kalaban ni Gugurang asin bathala, siya man an masamang diyos kan bulkan Kanlaon^[26]

Mga Mitolohikal na Bayani asin Tawo

• Baltog: Si Baltog an unáng puting tawo o tawong-lipod na dumating sa Bicol. Ipinanganak sa India (bagámat tinatawag na "Boltavara" an India sa epiko) halí sa matapang na angkan kan Lipod, ipinakilala niya an pagsasaka sa Bicol sa pamamagitan kan pagtatanim nin linsa o apay, na isang katangian kan mga unáng mananakop na Indian. Pinatay niya an Baboy Ramo kan Tandayag sa isang matinding laban.^[27]
• Bantong: Si Bantong an isang matapang asin tusong batang mandirigma na nag-iisa niyang pinatay an kalahating-tao asin kalahating-hayop na si Rabot, bagámat binigyan siya ni Handyong nin 1,000 mandirigma para tulungan siya.^[27]
• Daragang Magayon - An magandá asin anak ni Makusog, an pinuno kan banwa asin tribo. Siya an pangunáhing tauhan sa alamat kan Mayon, asin an kanyang pag-ibig asin malungkot na kamatayan ay nauugnay sa pagbuo kan Mt. Mayon.^[28]
• Panganoron - Isang espiritu kan ulap na nagligtas kay Magayon halí sa nalunod. Siya ay naging kasintahan ni Magayon asin nakipaglaban kay Pagtuga para iligtas an kanyang ama.^[28][29]
• Dinahong: Si Dinahong, na nangangahulugang "balot kan mga dahon", ay an orihinal na potter kan Bicolano na pinaniniwalaang isang Agta (Negrito). Tumulong siya sa mga tawo para matutong magluto, gumawa kan mga palayok na tinatawag na coron, mga kalan, mga palayok na lupa, asin iba pang mga kagamitan sa kusina.^[27]
• Makusog - An pinuno kan banwa asin tribo kan Rawis asin ama ni Daragang Magayon.
• Dawani - Ina ni Magayon na pumanaw matapos ipanganak si Magayon.^[30]
• Malinaw - An maputi asin magandáng kapatid ni Magayon, na tinatago o binukot. Siya an pinagmulan kan bundok Malinaw^[31]
• Masaraga - An masipag asin matalinong kapatid ni Magayon. Sa alamat siya an pinagmulán kan bindok Masaraga^[32]
• Ginantong: Si Ginantong an gumawa kan araro, pangharrow, asin iba pang mga kagamitan sa pagsasaka.^[33]
• Hablom: Si Hablom, halí sa pandiwang hablon na nangangahulugang “maghabi”, an nag-imbento kan unáng paghahabi kan loom asin bobbins sa rehiyon kan Bicol, partikular sa paghahabi kan mga abaca na tela.^[27]
• Handyong: An pangunáhing tauhan sa epiko ay si Handyong. Dumating siya sa Bicol kasáma an kanyang mga tagasunod pagkatapos ni Baltog, asin naging pinakakilalang tawong-lipod. Nilinisan niya an lupa halí sa mga mabagsik na halimaw, nagbigay nin inspirasyon para sa mga imbensyon, muling ipinakilala an pagsasaka, nagtayo nin mga bahay-puno kung sain itinaguyod an mga anitos o idolo na tinatawag na moog, asin nagtakda nin isang kodigo kan mga batas, na nagtatag kan isang gintong panahon sa kanyang panahon.^[27] Kilala man siya bilang nagtayo kan unáng bangka asin palaganap kan pagtatanim nin palay sa mga bahaing lugar.^[34]
• Kimantong: Si Kimantong ay itinuturing na an unáng Bicolano na gumawa kan timon (rudder) na tinatawag na timon, layag (sail) na tinatawag na layag, araro (plow) na tinatawag na arado, pangharrow (harrow) na tinatawag na surod, ganta asin iba pang mga sukat, roller, yoke, bolo, asin hoe. Isang barangay na tinatawag na Kimantong ay matatagpuan sa Daraga, Albay.^[27]
• Sural: Si Sural, o surat, na nangangahulugang “magsulat” o “liham”, an unáng Bicolano na nakaisip nin isang silabaryo. Inukit niya ini sa isang puting slab kan bato halí sa Libong, na kalaunan ay pinakintab ni Gapon.^[27]
• Takay: Si Takay ay isang magandáng dalaga na ayon sa alamat ay nalunod sa malakíng baha sa epiko. Pinaniniwalaan na naging bulaklak nin takay siya sa ngóyon ay nasa Lawa kan Bato.^[27]

Mga Bulkan

Hali sa Hilaga hanga Timog

Larawan	Pangaran
	Bundok Isarog ay isang 1,966-metre (6,450 ft) fumarolic na bulkan na may 2.5-kilometre (1.6 mi) lawak kan bunganga na nakabukas sa silangan.[35] An bundok asin paligid nito na may lawak na 10,112 hectares (24,990 acres) ay isang protektadong lugar sa Rehiyon kan Bicol sa idalum kan pangaran Mount Isarog Natural Park.[36]
	Bundok Iriga ay isang 1,196-metre (3,924 ft) bulkan na may dakûng bungangáhíps-horseshoe na matatagpuan malapit sa Lawa ng Buhi (nasa harap).[37]
	Bundok Malinao ay isang 1,548-metre (5,079 ft) bulkan na may dakûng bunganga na may lawak na humigit-kumulang 3 kilometres (1.9 mi), na nakabukas sa silangan. Matatagpuan sa mababang silangang bahin kan bundok an mga geothermal field kan Tiwi.[38]
	Bundok Masaraga ay isang matulis na 1,328-metre (4,357 ft) Holocene na bulkan na matatagpuan sa hilagang-kanlurán kan Mayon.[39]
	Bulkang Mayon, an pinakamataas na punto sa rehiyon na may taas na 2,463 metres (8,081 ft), ay kilála man sa kanyang perpektong hugis apa. Ini man an pinaka-aktibong bulkan sa bansa.[40] An bulkan ay isa sa mga protektadong lugar kan Rehiyon V sa idalum kan pangaran Mayon Volcano Natural Park na may sukat na 5,776 hectares (14,270 acres).[36]
	Kabundukang Pocdol, na may pinakamataas na elebasyon na 1,102 metres (3,615 ft), ay isang pangkat kan mga fumarolic na bulkan na matatagpuan sa tunga kan mga lalawigan kan Albay asin Sorsogon. Dito matatagpuan an Bac-Man Geothermal Power Plant asin an PNOC Eco-Park, isang 25,100-hectare (62,000-acre) ecotourism park na pinangangasiwaan asin pinoprotektahan kan Philippine National Oil Company (PNOC).[41][42]
	Bulkang Bulusan, an isa pang aktibong bulkan sa rehiyon, ay may taas na 1,565 metres (5,135 ft). Matatagpuan ini sa labi kan 11-kilometre (6.8 mi) na Irosin Caldera.[43] An bulkan ay isang protektadong lugar asin an pangunáhing tampok kan 3,672-hectare (9,070-acre) na Bulusan Volcano Natural Park.[36]