Mga tataramon kan Filipinas

Hilngon man: Mga tataramon na Filipino

Sarô an Filipinas sa mga nacion na igwang may pinakadakol na tataramon sa bilog na kinàban. Afuera sa nacional na tataramon na Filipino, na kaiba sa labing sangribong katutubong mga tataramon. An nacion na Filipinas, pigtataram man an tataramon na dayuhan arog kan mga tataramon na Ingles, Mandarin, Fookien, Kantones, Koreano, Kastila o Español, asin an tataramon na Arabe.

Mga tataramon kan Filipinas
Mapa kan dominanteng grupo nin Etnolinguistico kan Filipinas.
Mga Opisyal na tataramon	Filipino asin Ingles[2]
Mga Nasyunal na tataramon	Filipino[3]
Mga rehiyunal na tataramon	Aklanon Bikol Sentral Cebuano Chavacano Hiligaynon Ibanag Ilokano Ibatan Kapampangan Kinaray-a Maguindanao Maranao Pangasinan Sambal Surigaonon Tagalog Tausug Waray Yakan
Mga Bernakular	Hokkien Espanyol Malay Philippine English Taglish
Mga pangenot na dayuháng tataramon	Mandarin Korean Nipongo Arabe Kantones Aleman Hindi
Mga pansinyal na tataramon	Pansinyal nin tataramon na Filipino
Mga simpleng layout nin kilyawan	QWERTY

Igwang lampas 170 na mga tataramon sa Filipinas. Haros gabos kaini kabali sa familia nin tataramon na Austronesyo. An mga ini, grupo nin mga tataramon na piggagamit kan mga tawo hale sa Rawis kan Malay sangkod sa mga warak-warak na isla kan teritoriongPolinesya sa Kadagatang Pacifico. Pigtatatyang ini an igwang pinakadakulang familia nin tataramon sa buong kinában. Alagad mas dakol na tataramon kan familiang ini an kabalí, diit lang an bilang kan panggabusan nin mga tawong naggagamit kaini.

Nacional na tataramon kan Filipinas

Segun sa Constitucion kan nacion na Filipinas:

• An nacional na tataramon kan Filipinas iyo an Filipino. Samantalang piglilinang, kaipuhan ining parambungon asin pagyamanon pa salig sa nag'iiral na tataramon sa Filipinas asin sa iba pang mga tataramon.

• Alinsabay sa tadhana kan ley asin sang-ayon sa nararapat na puedeng ipasya kan Congreso, kaipuhan magsagibó nin mga hiró an Pamahalaan tanganing ibusol asin dali'dalion na itaguyod an paggamit kan Filipino bilan medium kan oficial na comunicacion asin bilan tataramon sa pagtukdó sa sistemang pan-educacion.

• Ukol sa objetivo kan comunicacion asin pagtukdó, an mga ofiicial na tataramon kan Filipinas, iyo an Filipino asin, hangga't mayó pang ibang pigtatadhana an ley, Ingles.

• Pantabang na mga oficial na tataramon sa mga region an panregion na tataramon asin maservi ining pantabang na mga pantukdong tataramon dumán.

• Kaipuhan kusa asin optional na ibusol an Espanyol asin Arabe.

• An Constituciong ini, kaipuhan ipahayag sa Filipino asin Ingles, asin kaipuhan ining idakitaramon sa mga pangenot na panregion na tataramon, Arabe, asin Espanyol.

• Kaipuhan magtugdas nin Congreso nin saróng comision kan Pambansang tataramon na pigbubuo nin mga representante sa manlaen-laen na mga region asin mga disciplina na magsasagibó, magcoconecta asin magbubusol kan mga pananaliksik sa Filipino asin iba pang mga tataramon para sa saindang pagpapaunlad, pagpapalawig, asin pagpapanatili.

Mga Katutubong mga Tataramon

An mga mayoriyang tataramon sa rehiyon. An mga rehiyon na pigmarkahan nin itom na mga diamante pigpapabisto an tataramon na pigbubuo nin pusôg na minoridad kan mga tawo.

Segun sa Ethnologue, igwang total na 182 na mga nativong tataramon an pigtataram sa nacion asin apát sa mga ini, pigclasificar na bilan puho' na tataramon:

• Dicamay Agta,
• Katabaga,
• Tayabas Ayta asin;
• Villaviciosa Agta.^[4]

Afuera sa mga tataramon na Ingles, Espanyol, Chavacano asin Mga variedad kan Intsik (Hokkien, Kantones asin Mandarin), gabos na mga tataramon kaibá sa sangâ nin Malayo-Polinesyo kan familia nin tataramon na Austronesyo.

Igwang 12 na mga katutubong tataramon na dae mababá sa saróng milyon nin nativong mga parataram:

• Tagalog
• Cebuano
• Iluko
• Hiligaynon
• Waray-Waray
• Bikol
• Kapampangan
• Pangasinan
• Maranao
• Tausug
• Maguindanao
• Kinaray-a

Saró o dakol kan mga ini pigtataram nin nativo kan dakol sa 90% kan populacion.

Pig-identificar ni Robert Blust an sub-familia nin tataramon na Filipino kabalé an mga tataramon kan norteng Sulawesi asin an tataramon na Yami kan nacion na Taiwan, alagad dae pig'bale an mga tataramon na Sama–Bajaw kan kaiislahan nin Tawi-Tawi, iyo man an mag-agom na mga tataramon na Norteng Borneano na pigtataram sa sur kan Palawan.

An Eskayano saró sa mga artificial auxiliary language na piggibó bilan pagkakaugwá nin kabihasnán an nacion na Bohol sa pagkatapos kan Gerang Filipino–Amerikano. Piggagamit ini kan mga 500 na katawo.

Kaliwanagan kan sarô sa sarô

An pagkakaiba sa pagitan kan mga tataramon, kayang mailing sa mga minasunod na mga dakitaramon kan Nacional na mga :

Tataramon	Pagdakitaramon
Ingles	He who does not (know how to) look back at his past (where he came from) will not reach his destination. (Those who forget their roots will not grasp their future)
Aklanon	Ro uwa' gatan-aw sa anang ginhalinan hay indi makaabut sa anang ginapaeangpan.
Asi (Bantoanon)	Kag tawong waya giruromroma it ida ginghalinan, indi makaabot sa ida apagtuan.
Boholano (Binol-anon)	Sija nga dī kahibawng mulingi sa ijang gi-gikanan, dī gajud maka-abot sa ijang padul-ngan.
Bolinao	Si'ya a kai tanda' nin lumingap sa pangibwatan na, kai ya mirate' sa keen na.
Bontok (Ifuntok)	Nan Adi mang ustsong sinan narpuwan na, adi untsan isnan umayan na.
Botolan	Hay ahe nin nanlek ha pinag-ibatan, ay ahe makarateng ha lalakwen.
Butuanon	Kadtong dili kahibalo molingi sa iyang atubangan, sigurado jud ma dam-ag.
Sulnupang Miraya Bikol (Ligao)	Kan idi tatao magkiling sa inalian, idi makaabot sa papaidtuhan
Buhinon Bikol (Buhi)	Yu di nikiling sa pinagalinan, di makaantos sa pupuntahan.
Bikol Sentral (Canaman)	An dai tataong magsalingoy sa saiyang ginikanan, dai makakaabot sa padudumanan.
Gubatnon Bikol (Gubat)	An diri maaram mag-imud sa pinaghalian, diri makaabot sa pakakadtu-an.
Subangang Miraya Bikol (Daraga)	Su indi tataw makarumdom nung ginitan, indi makaabot sa adunan.
Sulnupang Miraya Bikol (Oas)	Kan na taw na idi tataw mag linguy sa sanyang inalian, idi man maka abot sa sanyang paidtunan.
Rinconada Bikol (Iriga)	A dirī tattaoŋ maglīlî sa pinaŋgalinan, dirī makaaābot sa pig-iyānan.
Capiznon	Ang indi kabalo magbalikid sa iya ginhalinan, indi makalab-ot sa iya palakadtuan.
Cebuano	Kadtong dili kahibalo molingi sa iyang giagi-an, dili makaabot sa iyang padulngan.
Caviteño Chavacano	Quien no ta bira cara na su origen no de incarsa na su destinacion.
Ternateño Chavacano	Ay nung sabi mira i donde ya bini no di yega na destinasyon.
Zamboangueño Chavacano	El Quien no sabe vira el cara na su origen, nunca llega na su destinación.
Cuyonon	Ang ara agabalikid sa anang ing-alinan, indi enged maka-abot sa anang papakonan.
Ibanag	I tolay nga ari mallipay ta naggafuananna, ari makadde ta angayanna.
Ilokano	Ti tao nga saan na ammo tumaliaw iti naggapuanna ket saan nga makadanon iti papananna.
Itawis	Ya tolay nga mari mallipay tsa naggafuananna, mari makakandet tsa angayanna.
Hiligaynon (Ilonggo)	Ang indi makahibalo magbalikid sang iya ginhalinan, indi makaabot sa iya padulungan.
Jama Mapun	Soysoy niya' pandoy ngantele' patulakan ne, niya' ta'abut katakkahan ne.
Kapampangan	Ing e byasang malikid king kayang penibatan, e ya miras king kayang pupuntalan.
Kinaray-a	Ang indi kamaan magbalikid sa ana ginhalinan, indi makaabot sa ana paaragtunan.
Malayo & Indones	Orang yang melupakan asal-usulnya tak mungkin mencapai tujuannya.
Manobo (Obo)	Iddos minuvu no konnod kotuig nod loingoy to id pomonan din, konna mandad od poko-uma riyon tod undiyonnan din.
Maranao	So tao a di matao domingil ko poonan iyan na di niyan kakowa so singanin iyan.
Masbateño	An dili maaram maglingi sa ginhalian, kay dili makaabot sa kakadtuhan.
Pangasinan	Say toon agga onlingao ed pinanlapuan to, agga makasabi'd laen to.
Norteng Catanduanes Bikol (Pandan Bikol)	Yan mai batid na tumina sa hinarian, mai makadapno sa pakarinan.
Romblomanon (Ini)	Ang tawo nga bukon tigo mag lingig sa iya guinghalinan hay indi makasampot sa iya ning pagakadtoan.
Sambali	Hay kay tanda mamanomtom ha pinangibatan, kay immabot sa kakaon.
Sangil	Tao mata taya mabiling su pubuakengnge taya dumanta su kadam tangi.
Sinama	Ya Aa ga-i tau pa beleng ni awwal na, ga-i du sab makasong ni maksud na.
Español	El que no sabe mirar atrás, de donde viene, nunca llegará a su destino.
Surigaonon	Adton dili mahibayo molingi sa ija ing-gikanan, dili gajod makaabot sa ija pasingdan.
Sorsoganon	An diri mag-imud sa pinaghalian diri makaabot sa kakadtuan.
Tagalog (Tayabas)	Ang hindi maalam lumingon sa pinaroonan ay hindi makakarating sa paroroonan.
Tagalog (Manila)	Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan.
Tausug	In di' maingat lumingi' pa bakas liyabayan niya, di' makasampay pa kadtuun niya.
Waray (Leyte)	An diri maaram lumingi ha tinikangan, diri maulpot ha kakadtoan.
Waray (Norteng Samar)	An diri maaram lumingi sa tinikangan, diri maulpot sa kakadtoan.
Yakan	Mang gey matau mamayam si bakas palaihan nen, gey tekka si papilihan nen.

Kaibhan nin mga dialectos

An numero kan kaibhan nin mga dialectos nag-iiba hale sa tataramon paduman sa tataramon. An mga tataramon arog kan Tagalog, Kapampangan asin Pangasinan visto sa saindang napakamoderatong kaibhan nin mga dialectos.

An mga tataramon kan Region Bikol, mantang, igwang pinakakaibhan nin mga dialectos. May mga ciudad asin mga banwaan kun saen igwang sadiri mga dialectos asin kaibhan. Sa ibabâ an pangungulay na "Haloy ka duman sa saod?" Pigsalin sa iba-ibang mga variedad kan Bikol. An dakitaramon sinundan kan dialectos asin katumbas na tataramon, asin mga ciudad/banwaan kan Bikol kun saen ini pigtataram. An pampurit na dakitaramon iyo an Tagalog.

• Haloy ka duman sa saod? (Estandarteng Gilid-baybayon na Bikol, saróng diyalektos kan Bikol Sentral; Canaman, Camarines Sur)
• Aloy ka duman sa saod? (Magarao, saróng barayti kan Gilid-baybayon na Bikol; Magarao, Camarines Sur)
• Huray ka dininyon sa sahod? (Bikol Northern Catanduanes o Pandan Bikol; Pandan, Catanduanes)
• Awat ka duman sa saod? (Sur na Catanduanes Bikol o Virac Bikol, saróng diyalektos kan Gilid-baybayon na Bikol; Virac, Catanduanes)
• Naəban ikā sadtō sāran? (Rinconada Bikol; Syudad nin Iriga)
• Nauban ikā sadtō sāran? (Rinconada Bikol; Nabua, Camarines Sur)
• Uban ika adto sa saod? (Libon, Albay Bikol; Libon, Albay)
• Naəǧəy ika adto sa saran? (Buhinon, Albay Bikol; Buhi, Camarines Sur)
• Eley ka idto sa sed? (Sulnupang Miraya Bikol, Albay Bikol; Oas, Albay)
• Na-alõy ika idto sa sâran/merkado?(West Miraya Bikol, Albay Bikol; Polangui, Albay)
• Naulay ka didto sa saran? (Subangang Miraya Bikol, Albay Bikol; Daraga, Albay)
• Dugay ka didto sa merkado? (Ticao, Masbateño; Monreal, Masbate)
• Awat ka didto sa plasa? (Gubat, Habagatang Sorsoganon; Gubat, Sorsogon)
• Awát ka didto sa rilansi? (Bulan, Habagatang Sorsoganon; Bulan, Sorsogon)
• Matagal ka ba roon sa pamilihan? (Tagalog)

Kakusúgan kan tataramon

An 2010 na Pagmamarca kan UNESCO

An Endangered o namemeligro asin puho'ng mga tataramon sa Filipinas, pigbased sa pigluwas na 3rd world volume kan UNESCO kan taon na 2010.

Degree of endangerment (Estandarteng UNESCO)

• Ligtas: pigtataram an tataramon kan gabos na generacion; dae napupundo an intergeneracional na transmisyon
• Makukulugan: kadaklan sa mga kaakian pigtataram an tataramon, alagad puede ining ipagbawal sa mga siguradong dominio (e.g., estaran)
• Segurado na papawará: dae na nanunúdan kan mga kaakian an tataramon bilan saindang Inang-dilá o mother tongue sa haróng
• Malalá na papawará: pigtataram an tataramon kan mga lolo asin lola dangan mga gurang na mga generacion; samantala an mga generacion kan mga magurang, puedeng naiintindihan ninda ini, dae ninda ini tinataram sa ng kaakian o mismong sa saindang mga sadiri.
• Napipeligrong papawará: an mga joven na mga parataram iyo an mga gurang, asin pigtataram ninda an tataramon paminsan-minsan asin bihirá
• Puho': mayo na nin mga parataram an natatadà >> kaiba an nasa Atlas kun ini segurado na puho' poon pa kan 1950s

Mga tataramon na Makukulugan

Tataramon	Mga parataram (in 2000)	Provincia	Tagboan	(Mga) kodang ISO 639-3	Pinagkua'han
Central Cagayan Agta	779	Cagayan	17°59′21″N 121°51′37″E	agt	UNESCO 2000
Dupaninan Agta	1400	Cagayan	17°58′06″N 122°02′10″E	duo	David Bradley (UNESCO 2000)

Tiyak na Papawará

Tataramon	Mga Parataram (in 2000)	Provincia	Tagboan	(Mga) kodang ISO 639-3	Pinagkua'han
Bataan Agta	500	Bataan	14°25′57″N 120°28′44″E	ayt	David Bradley (UNESCO 2000)
Mt. Iraya Agta	150	Camarines Sur	13°27′32″N 123°32′48″E	atl	David Bradley (UNESCO 2000)
Batak	200	Palawan	10°06′29″N 119°00′00″E	bya	David Bradley (UNESCO 2000)

Malalá na Papawará

Tataramon	Mga tataramon (in 2000)	Provincia	Tagboan	(Mga) kodang ISO 639-3	Pinagkua'han
Faire Atta	300	Ilocos Norte	18°01′37″N 120°29′34″E	azt	David Bradley (UNESCO 2000)
Northern Alta	200	Aurora	15°42′58″N 121°24′31″E	agn	David Bradley (UNESCO 2000)
Camarines Norte Agta	150	Camarines Norte	14°00′49″N 122°53′14″E	abd	David Bradley (UNESCO 2000)

Napipeligrong Papawará

Tataramon	Mga parataram (in 2000)	Provincia	Tagboan	(Mga) kodang ISO 639-3	Pinagkua'han
Alabat Island Agta	30	Quezon	14°07′15″N 122°01′42″E	dul	David Bradley (UNESCO 2000)
Isarog Agta	5	Camarines Sur	13°40′50″N 123°22′50″E	agk	David Bradley (UNESCO 2000)
Southern Ayta (Sorsogon Ayta)	150	Sorsogon	13°01′37″N 124°09′18″E	ays	David Bradley (UNESCO 2000)

Puho'

Tataramon	Mga parataram (in 2000)	Provincia	Tagboan	(mga) kodang ISO 639-3	Pinagkua'han
Dicamay Agta (Dumagat, Dicamay Dumagat)	0	Isabela	16°41′59″N 122°01′00″E	duy	David Bradley (UNESCO 2000)
Arta	0	near Isabela-Quirino Border	16°25′21″N 121°42′15″E	atz	David Bradley (UNESCO 2000)
Katabaga	0	Quezon	13°26′12″N 122°33′25″E	ktq	David Bradley (UNESCO 2000)
Ata	0	Negros Oriental	9°36′29″N 122°54′56″E	atm	David Bradley (UNESCO 2000)

Mga Toltolan

1. "The Constitution of the Republic of the Philippines - GOVPH". Archived from the original on 2016-06-17. Retrieved 2018-05-19.
2. Constitution of the Philippines 1987,^[1] Article XIV, Section 7.
3. Constitution of the Philippines 1987,^[1] Article XIV, Section 6.
4. Lewis, M. Paul; Simons, Gary F., eds. (2015). "Ethnologue: Languages of the World" (18 ed.). Dallas, Texas: SIL International.

Mga panluwas na takod

• Filipino Translator

• Linguistic map of the Philippines at Muturzikin.com
• Ricardo Maria Nolasco on the diversity of languages in the Philippines
• Lawrence R. Reid webpage of Dr. Lawrence A. Reid. Researcher Emeritus of linguistics at the University of Hawai'i at Manoa. Has researched Philippine languages for decades.
• The Metamorphosis of Filipino as a National Language Archived 2021-05-06 at the Wayback Machine.
• Carl Rubino webpage of Dr. Carl Rubino. A Filipino linguist who has studied Philippine languages.
• Literatura hispanofilipina: siglos XVII al XX by Edmundo Farolan Romero, with a brief Philippine poetry anthology in Spanish.
• Salita Blog by Christopher Sundita. A blog about a variety of issues concerning the languages of the Philippines.
• Espaniero Archived 2021-03-14 at the Wayback Machine. An Online Spanish conversation group for Pinoys
• Philippine Language Tree
• The Language Planning Situation in the Philippines, by Andrew González, FSC
• kaibigankastila webpage of the Spanish culture in the Philippines.
• On linguistic mutual intolerance in the Philippines Archived 2008-04-18 at the Wayback Machine.
• Filipino Translator
• Tagalog Translator Online Online dictionary for translating Tagalog from/to English, including expressions and latest headlines regarding the Philippines.
• Linguistic map of the Philippines