Tataramon na Waray-Waray

An Waray-Waray sarong tataramon na Austronesyo na piggagamit sa mga probinsya nin Samar, Amihanan na Samar, Subangan na Samar, subangan kan Leyte asin Biliran sa Filipinas.

Waray
Waray-Waray, Samar-Leyte Visayan
Winaray, Samareño, Lineyte-Samarnon, Binisayâ nga Winaray, Binisayâ nga Samar-Leyte, "Binisayâ nga Waray"
Subong sa	Filipinas
Rehiyon	Subangan na Visayas
Subong	Mga Waray
Subong na mga parataram	[1]
Pamilya nin Tataramon	Austronesyo Malayo-Polinesyo Borneo-Filipino Katahawan na Filipino Bisaya Katahawan na Bisaya Waray
Sistema nin pagsurat	Latin (Baryanteng Filipino); Panhistorya na nakasurat sa Baybayin
Opisyal na kamugtakan
Opisyal na tataramon sa	Panrehiyon na tataramon sa Filipinas
Sa regulasyon kan	Komisyon sa Wikang Filipino (Komisyon sa Lengguwaheng Bikol)
Mga kodigo nin tataramon
ISO 639-2	war
ISO 639-3	war
Mga lugar kun sain pinagtataram an Waray-Waray

Miyembro ini kan grupong Warayano na apwera sa Waray-Waray mismo, komponido kan Waray Sorsogon asin Masbate Sorsogon. Ining duwang sinabing tataramon na pigaapod man na Bisakol nin huli ta sa tahaw sinda nin grupong Bisaya sagkod Bikol.

Palatanugan

Mga katanog

Igwa an Waray nin kabilugan na 16 na mga ponemang katanog: /p, t, k, b, d, ɡ, m, n, ŋ, s, h, w, l, ɾ, j, ʔ/.

Mga patanog

Igwa an Waray nin tolong katutubo na mga ponemang patanog: /a/ [a], /i/ [ɛ~i], asin /u/ [o~ʊ, u]. Pigagamit an duwa /e, o/ sa subli-taramon na Espanyol.

Dai man nagsasangli an paggamit kan /u/ imbes kan /o/ o /ɔ/ sa boot na sabihon kan sarong kataga. Nin huli ta nasa libreng pagkakaiba-iba, naiiba an paggamit kaini sa manlainlain na mga diyalekto o sosyolekto.

Bokabularyo

Mga numero

Piggagamit an mga katutubong numero para sa mga numero poon saro sagkod sampulo. Para sa kag-saro pataas, eksklusibong piggagamitan ini nin mga numerong Espanyol kan mga Waraynon sa ngunyan, dai na namamangnohan kan kadaklan kan mga katutubo na parataram an mga katutubong katapat kaini (apwera sa gatos para sa gatos asin yukot para sa ribo ). Ipinagtataram an pira, lalo na an mga bago sa kataid kan mga katapat na Espanyol.

Bikol Katahawan na	Katutubong Waray	Gikan sa Espanyol	Espanyol
sarô	usá	uno	un / uno (m) una (f)
duwa	duhá	dos	dos
tólo	tuló	tres	tres
apát	upat	kuwatro	cuatro
limá	limá	singko	cinco
anom	unom	sais/says	seis
pitó	pitó	syete	siete
waló	waló	otso	ocho
siyám	siyám	nuebe/nuybe	nueve
sampúlo	napúlô	dies/dyis	diez
kagsarô	napúlô kag-usá	onse	once
kagduwa	napúlô kagduhá	dose	doce
kagtólo	napúlô kagtuló	trese	trece
kag-apat	napúlô kag-upat	katorse	catorce
kaglimá	napúlô kaglimá	kinse	quince
kag-anom	napúlô kag-unom	disisays/disisais	dieciséis
kagpitó	napúlô kagpitó	disisyete	diecisiete
kagwaló	napúlô kagwaló	disiotso	dieciocho
kagsiyám	napúlô kagsiyám	disinuybe	diecinueve
duwampulô	karuhaàn	baynte	veinte
duwampulô may sarô	karuhaàn kag-usà	baynte uno	veintiuno
duwampulô may duwa	karuhaàn kagduhà	baynte dos	veintidós
tolumpulô	katluàn	traynta	treinta
apát na pulô	kap-atàn	kuwarenta	cuarenta
limampulô	kalim-àn	singkwenta	cincuenta
anom na pulô	kaunmàn	saysenta/sisenta	sesenta
pitumpulô	kapituàn	sitenta	setenta
walumpulô	kawaluàn	otsenta/ochienta	ochenta
siyam na pulô	kasiyamàn	nobenta	noventa
sarong gatòs/sanggatos	usa ka gatòs	syen	cien
sarong ribo/sangribo	usa ka yukòt	mil	mil
sarong milyon	usa ka ribo[2]	milyon	un millón

Pirang mga parating kataga asin mga parirala

Nasa ibaba an mga halimbawa kan ipinagtataram na Waray sa Metropolitan Tacloban asin sa hararaning lugar:

• Nakakaintindi/Nakakasabot ka nin Waray?: Nakakaintindi / Nasabut ka hin Winaray? (hin o hiton)
• Dios marhay na aga (udto / hapon / banggi): Maupay nga aga (udto / kulop / gab-i)
• Mabalos / Dios mabalos (igwang galang): Salamat
• Namomotan ta ka: Hinihigugma ko ikaw o Ginhihigugma ko ikaw o Pina-ura ta ikaw
• Taga-sain ka? : Taga-diin ka? o Taga-nga-in ka?
• Ano an pangaran mo / Ano an saimong ngaran? : Ano it imo ngaran?
• Siisay ka?: Hin-o ka?
• Kumusta ka na? : Kumusta ka na?
• Ayos man / Nasa kamawutan kan Diyos: Kalu-oy sa Diyos
• Apira[hon] ini? : Tagpira ini?
• Sunô / Gusto ko ini / iyan: Karuyag ko ini / iton.
• Daí ako nakakaintindi/nakakasabot: Diri ako nakakaintindi o Diri ako nakakasabut
• Dai ko aram: Diri ako maaram or Ambot
• Ano: Ano
• Siisay: Hin-o
• Sain: Hain o Di-in o "Ngain"
• Nuarin: San-o
• Kansuarin: Kakan-o
• Táno: Kay ano
• Páno: Gin-aano?/Patiunan-o?
• Iyo: Oo
• Dai/Dae: Dire o Diri
• Duman: Adto o Didto o Ngadto
• Digdi/Igdi: Didi o Nganhi o Dinhi
• Taas: Igbaw
• Baba: Ubos
• Ibabaw: Bawbaw
• Irarom: Ilarom or Sirong
• Tuo: Tu-o
• Wala: Wala
• Harayo: Harayo
• Harani: Hirani
• Atubang/Atubangan: Atubang o Atubangan
• Banggi: Gab-i
• Aldaw: Adlaw
• Mayò: Waray
• Marháy/Maray: Maupay
• Magayon: Mahusay
• Gwapo/pogi: Gwapo
• Lalaki: Lalaki
• Babae: Babayi
• Bading/Bakla: Bayot
• Tomboy: Tomboy/Lesbyana
• Barkada/Amigo ako ni...: Sangkay ako ni...
• Nawawara ako digdi/igdi: Nawawara ak didi.
• Tibaad: Bangin
• Mawot ko na...: Kunta
• Maati: Malamiri

Iba pang mga parating kataga

Mga terminong teknikal

• Bulawan - bulawan
• Bakal/asero - puthaw
• Awto/Kotse/Lunadan - awto / sarakyan/ kotse" / "sasakyan
• Eroplano - edro / eroplano
• Aeropuerto/Palayogan/Landingan - lupadan or landingan

Mga terminong Astronomikal

• Kinàban - kalibutan
• Bulan - bulan; Indones - bulan
• Saldang - adlaw
• Bitoon - bituon Indones - bintang

Mga kapalibutan na termino

• Duros/Paros - hangin; Indones - angin
• Kalayo - kalayo
• Dagâ - tuna; Indones - tanah
• Tubig - lawod/tubig
• Kapalibutan - libong
• Bukid - bukid; Indones - bukit
• Dagat - dagat
• Kadagatan - kalawdan Indones = laut i.e. ka-laut-an
• Isla/puro - puro/isla Indones - pulau
• Arkipelago/Kapuruan/Kaiislahan - kapuruan; Indones - kepulauan
• Salog - salog
• Danaw - danaw; Indones - danau

Toltolan

1. Waray at Ethnologue (19th ed., 2016)
2. Makabenta, Eduardo (2004). Pagpurulungan nga Binisaya (Waray) ha Leyte ug Samar (Binisaya-English English-Binisaya Dictionary) (2nd edition). Quezon City: Adbox Book Distributors and Eduardo A. Makabenta Sr. Foundation. p. 121.