From Wikipedia, the free encyclopedia
Рәсәй Федерацияһында мәғариф — кеше, ғаилә, йәмғиәт һәм дәүләт мәнфәғәтендә тормошҡа ашырылған, шулай уҡ кешенең интеллектуаль, рухи-әхлаҡи, ижади, физик һәм (йәки) профессиональ үҫеше, уның белем алыу ихтыяждарын һәм мәнфәғәттәрен ҡәнәғәтләндереү маҡсатында алынған белеме, оҫталығы, күнекмәләре, ҡиммәттәр, эшмәкәрлек тәжрибәһе һәм компетенциялары, билдәле күләмдәр һәм ҡатмарлыҡтар йыйылмаһынан торған берҙәм маҡсатлы тәрбиә һәм уҡытыу процесы[1].
| Рәсәйҙә мәғариф | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Урын | Рәсәй |
 Рәсәйҙә мәғариф Викимилектә | |
РФ Конституцияһының 43-сө статьяһына ярашлы. Рәсәй граждандары мотлаҡ бушлай дөйөм белем биреү һәм бушлай, конкурс нигеҙендә, юғары белем лыуға хоҡуҡлы.
Рус мәғариф системаһын төҙөүҙең башы тип Киевта Владимир Святославич һәм Новгородта, Ярослав Мудрый кенәз һарайҙары янындағы кенәз һарайҙарындағы мәктәптәрҙе (училищеларҙы) һанарға кәрәк, улар башҡа кенәздәрҙең һарайҙарында ла мәктәптәр булдырыу өсөн өлгө булып торған. Мәктәптәр кенәзлектәрҙең баш ҡалаларында һәм монастырҙарҙа асылған. Мәктәптәрҙә грамотаға һәм сит телдәргә өйрәткәндәр. 1086 йылда Киевта ҡатын-ҡыҙҙар өсөн беренсе мәктәп асылған[2].
Боронғо Русь халҡы араһында белем һәм грамоталылыҡ таралыуы тураһында туҙға яҙылған грамоталар һәм сиркәү стеналарындағы граффити[3]һөйләй.
1687 йылда Славян-грек-латин академияһыберенсе юғары уҡыу йорто була. XVIII быуатта беренсе рәсәй университеттары— Петербург фәндәр Академияһы ҡарамағындағы Академия университеты (1724 йыл) һәм Мәскәү университеты (1755 йыл) ойошторола. Бөйөк Пётр идара иткәндән алып инженерҙар әҙерләүгә йүнәлтелгән техник уҡыу йорттарын әүҙем булдырыу башлана[3].
Рәсәйҙә беренсе гимназия — Санкт-Петербургта 1726 йылда асылған Академик гимназия.
Дәүләт ҡатын-ҡыҙҙар мәғарифының башы булып 1764 йылда зактлы нәҫел ҡыҙҙарының Смольный институты нигеҙләнеүен һәм унда киләһе йылда «мещан ҡыҙҙаы» өсөн бүлек асылыуын һанарға мөмкин. Унда гувернанткалар, экономкалар, бала ҡараусылар әҙерләнгән. Бынан һуң дворян ҡыҙҙары өсөн шәхси пансиондар ҙа булдырыла башлай.
1779 йылда Мәскәү университетының разночинный гимназияһы ҡарамағында Уҡытыусылар семинарияһы асыла, ул Рәсәйҙә тәүге педагогия уҡыу йорто була.
XIX быуат башында Рәсәйҙә мәғариф системаһы үҙгәрештәр кисерә. 1804 йылдың уставы буйынса мәхәллә училищеларында, өйәҙ училищеларында, губерна гимназияларында һәм университеттарҙа белем алырға мөмкин була[3]. Тәүге ике мәктәп тибы түләүһеҙ һәм ҡатламдарға бүлеп уҡытыуға нигеҙләнмәгән. Бынан тыш, Изге Синод ҡарамағындағы дини училищелар һәм семинариялар, императрица Мария учреждениелары ведомствоһының хәйриә училищелары һәм Хәрби министрлыҡтың уҡыу йорттары була[2].
Попечителдәр (бағыусылар) етәкселегендә уҡыу округтары төҙөлгән, округтың мәғариф системаһын университет етәкләгән[3].
Николай I осоронда декабристар ихтилалынан һуң белем биреү консерватив төҫ ала. Мәктәптәр университеттарға буйһонған һәм туранан-тура Рәсәй империяһы Халыҡ мәғарифы министрлығы тәғәйенләгән уҡыу округы попечителенә буйһонған. Шәхси уҡыу йорттары ябыҡ йәки уларҙың уҡытыу пландарын дәүләт училищеларына һәм гимназияларына тулыраҡ яраштырыу өсөн үҙгәртелгән. Юғары уҡыу йорттары автономияһыҙ ҡалды, ректорҙар һәм профессорҙар Халыҡ мәғарифы министрлығы тарафынан тәғәйенләнә башланы[2].
Александр II осорондағы реформалар барышында университеттар ҡарамағында юғары ҡатын-ҡыҙҙар курстары — университет программалары буйынса ҡатын-ҡыҙҙар өсөн белем биргән ойошмалар ойошторола башланы (юғары белем тип әле әйтеп булмай). Тәүге бындай курстар 1869 йылда асылған. Юғары ҡатын-ҡыҙҙар курстарына юғары уҡыу йорттары статусы революция (1917) алдынан ғына ала[4].
1864 йылда һәр кем башланғыс белем алырлыҡ һәм ҡатламдарға бүлмәй уҡытырлыҡ башланғыс училищелар тураһындағы положение индерелә.
Урта белем биреү учреждениелары классик гимназияларға һәм реаль училищеларға бүленгән. Унда имтихандарҙы уңышлы тапшырған һәр кем уҡый алған. Университеттарға классик гимназияларҙы тамамлаусылар һәм классик гимназия курсы өсөн имтихан биреүселәр генә инә алған. Реаль училищеларҙы тамамлаусылар башҡа юғары уҡыу йорттарына (техник, ауыл хужалығы һәм башҡалар) уҡырға инә алған.
1863 йылда университеттарға автономия кире ҡайтарыла, студенттарҙы ҡабул итеүгә сикләүҙәр бөтөрөлә.
Мәғариф системаһында йәмәғәтселектең роле һиҙелерлек артты (попечителдәр советтары һәм педагогик советтар)[2].
Октябрь революцияһынан һуң мәғариф системаһының кардиналь үҙгәреүе күҙәтелә. РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советының 1917 йылдың 11 декабрендәге декреты менән бөтә уҡыу йорттары РСФСР Наркомпросы (Мәғариф халыҡ комиссариаты) ҡарамағына бирелә[5]. Шәхси уҡыу йорттары тыйыла, белем биреү ҡатламһыҙ һәм һәр кемдең хәле етерлек, дөйөм ҡулланышта, була[3].
Совет хөкүмәтенең мәғариф өлкәһендәге төп бурысы — 1919 йылдың 26 декабрендәге «РСФСР халҡы араһында грамотаһыҙлыҡты бөтөрөү тураһында» декретында билдәләнгән наҙанлыҡҡа ҡаршы көрәш. Декрет тарафынан РСФСР Наркомпросы ҡарамағындағы грамотаһыҙлыҡты бөтөрөү буйынса Бөтә Рәсәй ғәҙәттән тыш комиссияһы ойошторола, ул ошо йүнәлештәге бөтә эш менән етәкселек итә. Өлкәндәр өсөн һәм грамотаһыҙлыҡты бөтөрөү (ликбез) пункттары әүҙем асыла, уҡытыу-методик әҙәбиәтте баҫтырыу арта.
1923 йылда Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән юғары кластарҙа уҡыу өсөн түләү индерелә. Халыҡтың ҡайһы бер категориялары — хәрбиҙәр, мәғариф хеҙмәткәрҙәре, крәҫтиәндәр, инвалидтар, эшһеҙҙәр, пенсионерҙар, дәүләт стипендиаттары, СССР Геройҙары һәм Социалистик Хеҙмәт Геройҙары түләүҙән азат ителә. Юғары уҡыу йорттарында түләүһеҙ урындар сикләнә. Уҡытыу өсөн түләү коммунистик юғары уҡыу йорттарында, эшсе факультеттарҙа һәм педагогия техникумдарында алынмай. Уҡыу өсөн түләү 1950-се йылдарға тиклем һаҡлана.
1977 йылғы Конституцияға ярашлы, СССР-ҙың бөтә граждандарына бушлай юғары һәм урта махсус белем алыуға хоҡуҡ гарантиялана. Юғары уҡыу йорттарының көндөҙгө бүлектәрендә, шулай уҡ урта махсус уҡыу йорттарында белем алған бөтә уҡыу алдынғыларына дәүләт стипендияһын алыу хоҡуғы бирелә. Дәүләт шулай уҡ бүлеү системаһы аша вузды һәм урта махсус уҡыу йортон тамамлаусы һәр уҡыусы һөнәре буйынса эшкә урынлашыуҙы тәьмин итә.
1990-сы йылдарҙан Рәсәй мәғарифында реформа үткәрелә. Уның төп йүнәлештәре — шәхси белем биреү учреждениеларын үҫтереүгә, граждандың үҙенең беле алыуын финанслауҙа ҡатнашыуы, юғары уҡыу йорттарын һәм техникумдарҙы тамамлаусыларҙы эшкә урынлаштырыуҙың дәүләт гарантиялары системаһын бөтөрөү, һөнәри-техник училищелар системаһын камиллаштырыу, уҡыусыларҙың шәхесен үҫтереү, белем, оҫталыҡ һәм тәжрибә формалаштырыу, мәғариф программаларының күсәгилешлелеге һәм белем биреү киңлегенең берҙәм дәүләт имтиханына (ЕГЭ-БДИ) инеү өсөн белем биреү системаһын стандартлаштырыу.
Рәсәй Федерацияһында белем биреү сифатының түбәнәйеүе, студенттарҙан сит илгә сығыуы Рәсәйҙә мәғариф көрсөгөнөң бер өлөшө булып торҙо[6][7].
Рәсәйҙә мәғпариф системаһы:
Мәғариф учреждениелары биналары һәм территориялары торошон һәм уларҙы тейешле хәлдә тотоуҙы дәүләт санитар күҙәтеүе Рәсәй Федерацияһы баш дәүләт санитар табибының 2020 йылдың 28 февралендәге 28.11.2020 ҡарары менән балалар һәм йәштәр тәрбиәләү һәм уҡытыу, ял итеү һәм һауыҡтырыу ойошмаларына ҡарата 2.4.3648-20 санитар-эпидемиологик талаптар нигеҙендә Роспотребнадзорға (Рәсәй ҡулланыусылар күҙәтеүе) йөкмәтелгән.[9]
Мәғариф һәм фәнни эшмәкәрлектә дәүләт күҙәтеүе, Рәсәй Хөкүмәтенең 2018 йылдың 28 июлендәге 885-се ҡарары нигеҙендә Мәғариф һәм фән өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәткә йөкмәтелгән.[10]
.jpg)
Мәғариф дөйөм белем биреүгә, һөнәри белем биреүгә, өҫтәмә белем биреүгә һәм һөнәри белем биреүгә бүленә, ул ғүмер буйына белем алыу (өҙлөкһөҙ белем алыу) хоҡуғын тормошҡа ашырыу мөмкинлеген бирә.
Рәсәй мәғарифы түбәндәгеләргә бүленә:
Был белем биреү системаһы ғүмер буйына (өҙлөкһөҙ) белем алыу хоҡуғын тормошҡа ашырыу мөмкинлеген тәьмин итергә тейеш[11].
1992 йылда Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында»ғы законын һәм 1996 йылда «Юғары һәм юғары уҡыу йортонан һуң профессиональ белем алыу тураһында»ғы ҡабул ителгән Федераль закондарҙа белем биреүҙе бүлеүҙә төп айырма булып мәғариф кимәлен ҡайтанан төркөмләү тора. Мәктәпкәсә белем биреү хәҙер дөйөм белем кимәле, аспирантурала (адъюнктура) уҡытыу программалары, ординатура һәм ассистентура-стажировка программалары юғары белем кимәле булып тора һәм юғары квалификациялы кадрҙар әҙерләүгә ҡарай. Юғары уҡыу йортонан һуң профессиональ белем биреү төрө тигән төр юҡҡа сыҡҡан. Шулай итеп, хәҙер Рәсәй Федерацияһында мәғариф системаһы түбәндәгесә:
Төп дөйөм белем биреү баҫҡысын тамамлағандан һуң Рәсәйҙә мәктәп уҡыусылары математика, рус теле һәм уҡыусылар һайлауы буйынса ике предмет буйынса төп дәүләт имтихандарын тапшыра. Имтихандар уңышлы тапшырылһа, уҡыусыларға төп дөйөм белем тураһында аттестаттар бирелә.
Дөйөм белем биреүҙе уңышлы тамамлау (юғары уҡыу йорттарына уҡырға инеү өсөн) уҡыусылар берҙәм дәүләт имтихандары (ЕГЭ) бирә. Рәсәй мәктәбен тамамлау тураһында аттестат алыу өсөн рус теле һәм математика буйынса Берҙәм дәүләт имтиханы мотлаҡ булып тора. 2025 йылда сығарылыш уҡыусылары өсөн мотлаҡ предметтар иҫәбенә Рәсәй тарихын индереү күҙаллана.
Рәсәйҙә мәғариф алыуҙың өс төп формаһы бар:
Уҡыуҙың теге йәки был формаһы буйынса белем алыуға сикләүҙәр мәғариф тураһында ҡануниәт һәм (йәки) белем биреү стандарты менән билдәләнергә мөмкин.
Шулай уҡ экстернат (үҙ аллы белем алыу) һәм белем биреү ойошмаларында аралаш һәм дәүләт йомғаҡлау аттестацияһын үтеү хоҡуғы менән ғаилә белеме алыу мөмкинлеге бар[12].
Баланы ғаиләлә уҡытыуҙы ойошторған өсөн ата-әсәләр Рәсәй Федерацияһы субъекты законы менән билдәләнгән компенсацияға хоҡуҡлы. Рәсәй Федерацияһының күпселек субъекттары ата-әсәләргә ғаиләлә үҙ балаларын уҡытҡаны өсөн бер ниндәй ҙә компенсация түләмәй. 2018 йылға, Омск өлкәһе мәғариф министры Татьяна Дернова һүҙҙәренсә, Рәсәйҙең биш төбәгендә генә ата-әсәләр ғаиләлә үҙ балаларын уҡытҡан өсөн компенсация ала[13]. 2018 йылға ҡарата Омск өлкәһендә бындай компенсация айына 7816 һумдан (класына ҡарап) 11724 һумға тиклем булған һәм түләнгән[13]. Ғаиләлә уҡытыу өсөн компенсация индереү ошондай формала белем алырға теләүселәр һанын ҡырҡа арттырҙы. Әгәр 2013 йылда (компенсация индерелгә саҡта) Омск өлкәһендә 7 бала ғаиләлә уҡытыу формаһында булһа, 2018 йылда — 1200-гә яҡын балағаиләлә уҡытыла[13].
Мәғариф тураһындағы яңы законда белем биреүҙе ойоштороуҙың яңы формалары барлыҡҡа килде:
электрон һәм дистанцион белем биреү[14];
Белем алыуға хоҡуҡ Рәсәй Федерацияһы Конституцияһының 43-сө статьяһы менән гарантиялана.
Рәсәй Конституцияһына ярашлы мәғариф мәсьәләләре Рәсәй Федерацияһының һәм уның субъекттарының берлектәге ҡарамағында тора[16].
Был хоҡуҡты тормошҡа ашырыусы һәм тотош Рәсәй мәғариф системаһында мөнәсәбәттәрҙе көйләүсе төп хоҡуҡи документ булып 2012 йылдың 29 декабрендәге «Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында» 273-ФЗ һанлы Федераль закон тора. Шулай уҡ мәғариф өлкәһендәге айырым мәсьәләләрҙе (туранан-тура йәки ситләтеп) көйләүсе башҡа федераль закондар ҙа ҡабул ителә ала. «Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында»ғы Федераль законға ярашлы федераль кимәлдә Рәсәй Федерацияһы Президенты указдары, Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте ҡарарҙары һәм бойороҡтары, Мәғариф һәм фән министрлығының норматив-хоҡуҡи акттары һәм хаттары, шулай уҡ үҙ ҡарамағында белем биреү ойошмалары булған федераль ведомстволарҙың һуңғыларының эш мәсьәләләре буйынса документтары ҡабул ителә.
Федерация субъекттары кимәлендә, Рәсәй Федерацияһының тәғәйен субъектының мәғариф системаһын иҫәпкә алып, федераль ҡануниәт нормалары федерация субъекты территорияһында тулыландырыусы мәғариф тураһында төбәк законы ҡабул ителеүе мөмкин (Рәсәй Мәғариф министрлығы тейешле модель законы әҙерләгән)[17]).
Рәсәй Федерацияһының дәүләт власы органдары һәм Федерация субъекттары һәм урындағы үҙидара органдары мәғариф өлкәһендә мөнәсәбәттәрҙе көйләүсе хоҡуҡи акттарҙы ҡабул итә ала. Мәғариф өлкәһендәге мөнәсәбәттәрҙе көйләүсе нормалар һәм Рәсәй Федерацияһының федераль закондарында һәм башҡа норматив хоҡуҡи акттарында, Рәсәй Федерацияһы субъекттарының закондарында һәм норматив хоҡуҡи акттарында, урындағы үҙидара органдарының хоҡуҡи акттарында булған нормалар мәғариф тураһындағы федераль законға тап килергә тейеш һәм Федераль закон менән билдәләнгән гарантиялар менән сағыштырғанда хоҡуҡтарҙы сикләү йәки гарантиялар биреү кимәлен кәметеү мөмкин түгел[18].
2021 йылда аң-белем таратыу (мәғрифәтселек) эшмәкәрлеген дәүләт хуплауынан тыш сикләгән мәғариф тураһындағы законға төҙәтмәләр ҡабул ителде.
Мәғариф эшмәкәрлегенең билдәләнгән талаптарына тап килеүен объектив баһалау һәм дөйөм белем биреүҙең һәр кимәле һәм һөнәри белем биреүҙең һәр кимәле һәм йүнәлеше буйынса уҡыусылар әҙерләү өсөн федераль дәүләт мәғариф стандарттары ҡабул ителә. М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты, Санкт-Петербург дәүләт университеты, федераль университеттар, милли тикшеренеү университеттары һәм федераль дәүләт вуздары, уларҙың исемлеге Рәсәй Федерацияһы Президенты указы менән раҫланған, юғары белем биреүҙең бөтә кимәлдәре буйынса үҙ аллы белем биреү стандарттарын әҙерләү һәм раҫлау хоҡуғына эйә.
Федераль дәүләт белем биреү стандарттарына түбәндәге талаптар инә:
Белем биреү стандарттары менән, төрлө уҡытыу формаларын, мәғариф технологияларын һәм айырым категориялағы уҡыусыларҙы иҫәпкә алып, дөйөм белем алыу һәм һөнәри белем биреү ваҡыты билдәләнә.
Рәсәйҙә федераль кимәлдә мәғариф менән идара итеүҙе Рәсәй Федерацияһының Мәғариф һәм фән министрлығы тормошҡа ашыра. Ул мәғариф өлкәһендә дәүләт сәйәсәтен әҙерләү һәм норматив-хоҡуҡи көйләү буйынса функцияларҙы башҡара. Министрлыҡ шулай уҡ 2010 йылда бөтөрөлгән Мәғариф буйынса федераль агентлыҡ (Рособразование) — дәүләт хеҙмәттәре күрһәтеү, ведомство ҡарамағындағы учреждениеларҙың федераль милеге менән идара итеү, шулай уҡ бәлиғ булмағандарға ҡарата белем биреү, тәрбиә, ҡурсыуға алыу (опека) һәм бағымсылыҡ (попечительство), мәғариф учреждениеларында уҡыусыларға һәм тәрбиәләнеүселәргә социаль ярҙам һәм социаль яҡлау өлкәһендә хоҡуҡ ҡулланыу функцияларын үтәй. Мәғариф өлкәһендәге норматив документтарҙы шулай уҡ Рәсәй Федерацияһы Президенты һәм Хөкүмәте ҡабул итә.
Мәғариф һәм фән өлкәһендә контроль һәм күҙәтеү буйынса бурыстарҙы Мәғариф һәм фән өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәте (Рособрнадзор) башҡара. Хеҙмәт белем биреү учреждениеларын лицензиялау, аттестациялау һәм аккредитациялау, юғары уҡыу йорттарының ғилми һәм педагогик хеҙмәткәрҙәре аттестацияһын, белем биреү учреждениеларын тамамлаусыларҙы аттестациялауҙы, мәғариф тураһындағы документтарҙы раҫлау һәм тиңләштереүҙе (нострификация) тормошҡа ашыра.
Шулай уҡ Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте һәм башҡа федераль власть органдары белем биреү ойошмаларын ойоштороусылар булып сығыш яһай ала.
Мәғариф өлкәһендә федераль дәүләт власы органдарының вәкәләттәренә түбәндәгеләр инә:
Төбәк кимәлендә мәғариф менән идара итеүҙе федерация субъекттарының башҡарма власть органдары (министрлыҡ, мәғариф департаменттары), муниципаль кимәлдә — муниципаль берәмектәрҙең департаменттары, идаралығы, мәғариф бүлектәре эшләй.
Рәсәй Федерацияһы субъекттарының дәүләт власы органдарына түбәндәге вәкәләттәр тапшырылған:
Төбәк органдарының мәғариф менән идара итеү буйынса тапшырылған функцияларҙы үтәүен Мәғариф өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәт (Рособрнадзор) контролдә тота.
Рәсәй Федерацияһы субъекттарының дәүләт власы органдарының мәғариф өлкәһендә вәкәләттәренә түбәндәгеләр инә:
Муниципаль райондар һәм ҡала округтарының урындағы үҙидара органдарының мәғариф өлкәһендә урындағы әһәмиәткә эйә мәсьәләләрҙе хәл итеү буйынса вәкәләттәренә түбәндәгеләр инә:
Муниципаль райондарҙың урындағы үҙидара органдары юғары белем биреү учреждениеларын ойоштороусы функцияларын (2008 йылдың 31 декабренә тиклем булдырылғандарҙан тыш) тормошҡа ашырырға хоҡуҡлы түгел. Мәғарифты урындағы кимәлдә ойоштороу һәм урындағы үҙидара органдарының Мәскәүҙәге һәм Санкт-Петербургтағы вәкәләттәре федераль әһәмиәттәге ҡалалар ҡануниәтенә ярашлы тормошҡа ашырыла[21].
Мәғариф өлкәһендә дәүләт контроле (күҙәтеү) Рәсәй Федерацияһына мәғариф өлкәһендә дәүләт контроле буйынса тапшырылған вәкәләттәрҙе тормошҡа ашырған Мәғариф һәм фән өлкәһендә федераль дәүләт контролен һәм Рәсәй Федерацияһы субъекттарының башҡарма власть органдары тарафынан тормошҡа ашырылған мәғариф өлкәһендә федераль дәүләт күҙәтеүен үҙ эсенә ала. Һуңғыларына контроль буйынса айырым үҙ аллы хеҙмәттәр ҙә, шулай уҡ төбәктең мәғариф министрлығы ла ҡарауы мөмкин[22].
Оборона, оборона заказы буйынса продукция етештереү, эске эштәр, хәүефһеҙлек, ядро энергетикаһы, транспорт һәм элемтә, фән ҡаҙаныштарын күпләп талап итеүсе производство өлкәләрендә урта профессиональ белем биреү программаларын ғәмәлгә ашырыусы юғары белем биреү һәм профессиональ белем биреү ойошмаларына ҡарата дәүләт контроле һәм күҙәтеүен Мәғариф һәм фән өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәт тормошҡа ашыра. Ҡалған ойошмалар буйынса күҙәтеүҙе төбәк мәғарифы менән идара итеү органдары алып бара[22].
Мәғариф сифаты буйынса федераль дәүләт контроле — белем биреү эшмәкәрлегенең тап килеүен һәм уҡыусыларҙы федераль дәүләт мәғариф стандарттарына ярашлы белем биреү ойошмаларында аккредитацияланған белем биреү программалары буйынса әҙерләүҙе баһалау. Белем сифатына контроль барышында белемгә контроль үткәрелә. Бөтә программалар ҙа аккредитацияланмаһа ла, мәҫәлән, мәғариф сифатына контроль өҫтәмә дөйөм белем биреү программаларын йәки мәктәпкәсә белем биреүҙең төп дөйөм белем биреү программаларын тормошҡа ашырыуға ҡарата үткәрелмәй[22].
Мәғариф өлкәһендә федераль дәүләт күҙәтеүе — мәғариф өлкәһендә федерация субъекттарының дәүләт идаралығы органдары, урындағы үҙидара органдары һәм мәғариф эшмәкәрлеген тормошҡа ашырыусы ойошмалар тарафынан белем биреү тураһында закондар талаптарын иҫкәртеү, асыҡлау һәм боҙоуға юл ҡуймау буйынса эш[22].
Мәғариф өлкәһендәге дәүләт контроленән (күҙәтеүенән) белем биреү эшмәкәрлеген лицензиялау тәртибендә тормошҡа ашырылған белем биреү ойошмаларына ҡарата лицензиялы контролде айырырға кәрәк[22].
Белем биреү эшмәкәрлеге лицензиялы эшмәкәрлек төрҙәренә ҡарай[23]. Эшмәкәрлектең айырым төрҙәрен лицензиялау тураһында закон менән, мәғариф тураһында ҡануниәт талаптарын иҫәпкә алып, күрһәтелгән законға ярашлы ғәмәлгә ашырыла, тип билдәләнгән. Был талаптар тәүге тапҡыр «Мәғариф тураһында»ғы 3266-1-се закондың 33.1-се статьяһы менән раҫланды. Белем биреү эшмәкәрлеген лицензиялау үҙенсәлектәре тураһында норма мәғариф тураһындағы яңы законда ла бар (2012 йылдың 29 декабрендәге 273-ФЗ һанлы, 91-се статья). Әммә был үҙенсәлектәр 1992 йылғы законға ҡарағанда байтаҡҡа кәмерәк. Был ҡануниәт күҙлегенән лицензиялау эшмәкәрлектең айырым төрҙәрен лицензиялау тураһындағы законға ярашлы башҡарылырға тейеш тигәнде аңлата[24]. Уға ярашлы, белем биреү эшмәкәрлеген лицензиялау тураһында положениены Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте раҫлай. Шулай итеп, ойошма белем биреү эшмәкәрлеген алып барыуға хоҡуғына эйә була.
Мәғариф эшмәкәрлеген алып барған, мәғариф программалары буйынса белем биреү һәм (йәки) квалификация кимәле тураһында билдәләнгән тәртиптә дәүләт өлгөһөндәге документтар тапшырыу хоҡуғы был ойошмала тейешле мәғариф программаһы аккредитация үткәндән һәм уға дәүләт аккредитацияһы тураһында таныҡлыҡ тапшырылғандан һуң барлыҡҡа килә[24].
Рәсәйҙә белем биреү эшмәкәрлеген лицензиялау һәм аккредитациялау процедураһы мәғариф тураһында закон тарафынан 1992 йылда индерелгән. Ошо осорҙан алып мәғариф ойошмалары эшмәкәрлеген дәүләт көйләүе һәм баһалау механизмы белем биреү учреждениеларын лицензиялауҙың һәм дәүләт аккредитацияһының эҙмә-эҙлекле процедураларын үҙ эсенә ала[24].
Ғилми-педагогик хеҙмәткәрҙәр һәм эш биреүселәр вәкилдәре федераль дәүләт мәғариф стандарттарын, яҡынса белем биреү программаларын һәм уҡыу пландарын әҙерләүҙә, мәғариф эшмәкәрлеген алып барған ойошмаларҙың эшмәкәрлеген яраштырыуҙа, мәғариф системаһында белем биреү сифатын тәьмин итеүҙә һәм йөкмәткеһен үҫтереүҙә ҡатнашыу өсөн уҡытыу-методик берекмәләр (УМО) булдырылыуы мөмкин. Уҡытыу-методик берекмәләре составына ирекле нигеҙҙә юғары белем биреү ойошмаларының һәм мәғариф системаһында эшләгән башҡа ойошмаларҙың ғилми-педагогик һәм башҡа хеҙмәткәрҙәре, эш биреүселәр вәкилдәре инә[25].
Белем биреү эшмәкәрлеген мәғариф ойошмалары, шулай уҡ ҡайһы бер башҡа ойошмалар һәм шәхси эшҡыуарҙар алып бара.
Белем биреү ойошмалары, эшмәкәрлегенең төп маҡсаты булып торған мәғариф программаларына ярашлы, типтарға бүленә (ҡара: түбәндәге таблица)[26]. Мәғариф ойошмалары, уларҙы тормошҡа ашырыу эшмәкәрлектең төп маҡсаты булып тормаған хәлдә лә, белем биреү эшмәкәрлеген белем биреү программалары буйынса алып бара ала.
2012 йылдың 29 декабрендәге «Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында» 273-ФЗ һанлы Федераль законда закон көсөнә ингәнгә тиклем белем биреү ойошмаларының аныҡ төрҙәре асыҡланмаған. Ләкин ул мәғариф ойошмаһының ойоштороу-хоҡуҡи формаһына һәм мәғариф ойошмаһы тибына күрһәтмә алырға тейешле атамаһы иҫәбенә аңлатма бирә. Мәғариф ойошмаһы атамаһында түбәндәге исемдәр ҙә файҙаланыла ала:
Шуға күрә, мәғариф тураһындағы яңы закон үҙ көсөнә ингәндән һуң, элекке норматив-хоҡуҡи акттарға ярашлы уларҙың төрө күрһәтелгән ойошмалар булыуы мөмкин.
| Мәғариф ойошмаһының тибы | Төп мәғариф эшмәкәрлеге | Өҫтәмә (тормошҡа ашырыу мөмкинлеге буйынса) мәғариф эшмәкәрлеге | Белем биреү ойошмаларының ихтимал төрҙәре |
|---|---|---|---|
| Мәктәпкәсә белем биреү ойошмаһы | мәктәпкәсә йәштәгеләргә белем биреү программалары, шулай уҡ балаларҙы ҡарау һәм тәрбиәләү | өҫтәмә дөйөм үҫтереүсе программалар | ясли-баҡса, балалар баҡсаһы |
| Дөйөм белем биреү ойошмаһы | башланғыс дөйөм, төп дөйөм һәм (йәки) урта дөйөм белем биреү программалары | мәктәпкәсә белем биреү программалары, өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары, һөнәри белем биреү программалары | башланғыс мәктәп — балалар баҡсаһы, прогимназия, мәктәп, гимназия, милли гимназия, лицей, уҡытыу-тәрбиә комплексы, предметтарҙы тәрән өйрәнеүгә йүнәлтелгән мәктәп, профилле мәктәп, кадет мәктәбе, кадет корпусы, мәктәп-интернат |
| Һөнәри белем биреү ойошмаһы | урта профессиональ белем биреү мәғариф программалары | Төп дөйөм белем биреү программалары, һөнәри белем биреү программалары, өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары, өҫтәмә һөнәри программалар | һөнәрселек училищеһы, һөнәрселек лицейы, колледж, техникум |
| Юғары белем биреү мәғариф ойошмалары | юғары белем биреү программалары, шулай уҡ фәнни эшмәкәрлек | төп дөйөм белем биреү программалары, урта профессиональ белем биреү программалары, һөнәри белем биреү программалары, өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары, өҫтәмә һөнәри программалар | (вуз) институт, академия, университет |
| Өҫтәмә белем биреү ойошмаһы | өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары | мәктәпкәсә йәштәгеләргә белем биреү программалары, һөнәри белем биреү программалары | балаларға өҫтәмә белем биреү учреждениелары: балалар (үҫмерҙәр) ижады һарайҙары, йәш натуралист станциялары, йәш турист станциялары, балалар сәнғәт мәктәбе; өлкәндәргә өҫтәмә белем биреү учреждениелары |
| Өҫтәмә һөнәри белем биреү ойошмаһы | өҫтәмә һөнәр биреү программалары | Фәнни-педагогик кадрҙар әҙерләү программалары, ординатура программалары, өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары, һөнәри белем биреү программалары | квалификация күтәреү институты |
Таблица 2012 йылдың 29 декабрендәге «Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында» 273-ФЗ һанлы Федераль закондың 23-сө статьяһы нигеҙендә әҙерләнгән
Мәғариф ойошмалары, «Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында»ғы Федераль закон ҡабул ителгәнгә тиклем, учреждение формаһында ғына түгел, ә коммерцияға ҡарамаған ойошмалар өсөн ҡануниәт менән билдәләнгән төрлө формала ла ойошторолорға мөмкин[27].
Белем биреү ойошмалары дәүләт (Рәсәй Федерацияһы субъекттары һәм федерация субъекттары), муниципаль һәм шәхси була ала.
Рәсәй Федерацияһы, федерация субъекты, муниципаль берәмектәр тарафынан учреждение формаһында булдырылған (дәүләт һәм муниципаль учреждениелар) мәғариф ойошмалары 2010 йылдың 8 майындағы 83-ФЗ һанлы Федераль законға ярашлы ҡаҙна, бюджет, автономлы була ала. Дәүләт һәм муниципаль учреждениеларҙың был типтары дәүләт (муниципаль) учреждениеларын финанс менән тәьмин итеүгә смета финанслауынан бюджет субсидиялары (эштәрҙе тулыландырыу) рәүешендә дәүләт (муниципаль) йөкләмәләрен үтәүгә күсеүенә бәйле билдәләнде[28]. Дәүләт һәм муниципаль учреждениеларҙың типтарындағы айырмалары учреждениеның финанс үҙаллылығы дәрәжәһендә төҙөлә — эшмәкәрлек килтергән табышты тулыһынса үҙ аллы (автономиялы) учреждение ала, ә ҡаҙна учреждениеһы түләүле хеҙмәтләндереүҙәрҙән һәм эштәрҙән алған килемен үҙенең ойоштороусыһы бюджетына күсерә[29].
Юғары белем биреү ойошмаларына «федераль университет» һәм «милли тикшеренеү университеты» категорияһы бирелеүе мөмкин.
Шулай уҡ закон белем биреү ойошмаларын булдырыуға сикләүҙәр билдәләй:
Фәнни ойошмалар, етем һәм ата-әсә ҡарауынан мәхрүм ҡалған балалар өсөн ойошмалар, дауалау, һауыҡтырыу һәм (йәки) ял итеүсе ойошмалар, социаль хеҙмәтләндереүсе ойошмалар һәм башҡа юридик шәхестәр ҙә мәғариф эшмәкәрлеген тормошҡа ашыра ала.
| Уҡытыуҙы алып барыусы ойошма | Өҫтәмә (тормошҡа ашырыу мөмкин булған) мәғариф эшмәкәрлеге |
|---|---|
| Фәнни ойошма | магистратураның белем биреү программалары, ғилми-педагогик кадрҙар әҙерләү программалары, ординатура программалары, профессиональ белем биреү программалары һәм өҫтәмә һөнәри белем алыу программалары |
| Дауалау, һауыҡтырыу һәм (йәки) ял итеүҙе тормошҡа ашырыусы ойошма Социаль хеҙмәтләндереүҙе тормошҡа ашырыусы ойошма | төп һәм өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары, төп һөнәри белем биреү программалары |
| Рәсәй Сит ил эштәре министрлығының Сит илдәрҙәге учреждениеһы (Загранучреждение) | төп һәм өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары (бер нисә үҙенсәлекте иҫәпкә алып) |
| Башҡа юридик шәхес | һөнәри белем биреү программалары, мәктәпкәсә йәштәгеләргә белем биреү программалары, өҫтәмә белем биреү программалары |
Белем биреү эшмәкәрлеген алып барыу өсөн уҡытыуҙы тормошҡа ашырыусы ойошма үҙенең структураһында махсус структур мәғариф бүлексәһе ойоштора. Бындай бүлексәнең эшмәкәрлеге уҡытыуҙы тормошҡа ашырыусы ойошма тарафынан әҙерләнгән һәм раҫланған положение менән көйләнә[31].
Шәхси эшҡыуар (ИП) мәғариф эшмәкәрлеген туранан-тура йәки педагогик хеҙмәткәрҙәр ярҙамында тормошҡа ашыра.
Шәхси эшҡыуарҙар мәғариф эшмәкәрлеген төп һәм өҫтәмә дөйөм белем биреү программалары, һөнәри белем биреү программалары буйынса тормошҡа ашыра.
Рәсәйҙә, ҡағиҙә булараҡ, ҡайһы бер ҙур (шәхси ҙә, дәүләт тә) компанияларҙа корпоратив белем биреү бүлексәләре бар. Уларҙы «корпоратив университеттар» тип атаһалар ҙа, улар ысынында иһә квалификацияны күтәреү курстары булып тора[32]. Миҫал итеп 2006 йылда ойошторолған эшсе һөнәрҙәре буйынса квалификация күтәреүсе «Норильский никель» Корпоратив университетын алырға мөмкин[33][34]. Бындай «корпоратив университеттар»ҙа бик күп кеше, "корпоратив университет"тың хужа-компанияһы хеҙмәткәрҙәре лә, шулай уҡ башҡа ойошмалар хеҙмәткәрҙәре лә, уҡый. Был «корпоратив университеттар» тураһында тулы мәғлүмәт юҡ, сөнки күп компаниялар улар хаҡында мәғлүмәтте асмай[35]. Әммә улар араһында ҙур структуралар бар. Мәҫәлән, Һаҡлыҡ банкының (Сбербанк) Корпоратив университетын төҙөүгә 10 миллиард һумдан ашыу аҡса тотонолдо[36]. Был бүлек спорт залы, бассейн һәм хатта вертолет майҙансығы булған кампусҡа эйә, һәм 2015 йылдың 1 кварталында ғына унда 4 мең самаһы кеше уҡып сыҡты[36]. Мәғариф тураһындағы ҡануниәт юғары уҡыу йорттарына тик ғилми учреждениеларҙа ғына, сәнәғәт предприятиеларында ғына кафедралар булдырырға рөхсәт иткәнлектән, "Корпоратив университет"ты 2013 йылдың 1 сентябренә тиклем тотош юғары уҡыу йортона әйләндереү юридик яҡтан мөмкин булмаған[32]. 2013 йылдың 1 сентябрендә үҙ көсөнә ингән «Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында»ғы закон мәғариф ойошмаларына сәнәғәт предприятиелары нигеҙендә үҙ кафедраларын ойошторорға рөхсәт итте[37]. Әммә 2013—2016 йылдарҙа Рәсәйҙә бер генә «корпоратив университет» был хоҡуҡ менән файҙаланды һәм юғары белем бирә башланы. 2013 йылда Үрге Пышмала (Свердловск өлкәһе) Урал тау-металлургия компанияһының Техник университеты ойошторола. Уны булдырыу өс яҡ — Урал тау-металлургия компанияһы, Б. Н. Ельцин исемендәге Урал федераль университеты һәм Свердловск өлкәһе хөкүмәте тарафынан финанслана[32]. Әлеге ваҡытта ул Рәсәйҙә юғары техник белем биргән берҙән-бер шәхси юғары уҡыу йорто[38]. Бер үк ваҡытта ул 2016 йылға Рәсәйҙә юғары белемле белгестәр әҙерләгән берҙән-бер «корпоратив университет». 2014 йылда университет ҡарамағында Ғилми-тикшеренеү үҙәге асылған[39]. 2016 йылда Урал тау-металлургия компанияһының техник университеты бакалавриат, белгеслек һәм магистратура программаһы буйынса 8 дәүләт аккредитацияһын алды һәм урта мәктәпте тамамлаусыларҙы беренсе курсҡа йыйҙы[40]
2015 йылдың 1 ғинуарынан Рәсәй Федерацияһы Мәғариф һәм фән министрлығының 1559-сы һанлы бойороғона ярашлы, Рәсәйҙә бөтә мәктәп дәреслектәренең электрон версияһы булырға тейеш[41]. Был шарт уҡыу әсбаптарының федераль исемлегенә индереү өсөн мотлаҡ булды. Электрон формалағы дәреслектең йөкмәткеһе баҫма версияға тап килергә һәм уны мультимедий һәм интерактив элементтар менән тулыландырырға тейеш. Мәскәү мэры Сергей Собянин башланғысы менән «Электрон белем биреү Мөхите» проекты әҙерләнде. Уҡытыу процесында дәреслектәрҙең электрон форматын файҙаланыу был проекттың бер өлөшө булып тора. «Электрон белем биреү Мөхите» сиктәрендә планшеттан тора, ул интерактив таҡта менән синхронлаштырылған һәм тауыш биреү, дәреслек, интерактив әсбап йәки белешмә өсөн пульт сифатында сығыш яһай ала.
Рәсәй мәғариф системаһында тулайым өҫтәлгән хаҡ күләме — 1,05 триллион һум (2009)[42]. 2005 йылда мәғарифҡа дәүләт сығымдары Эске тулайым продуктың 3,8 % тәшкил иткән[43], 2006 йылда — 3,9 тулайым эске продукт[44]. 2006 йылда белем алыуға шәхси сығымдар тулайым эске тулайым продукттың (ВВП) 0,7%-ын тәшкил иткән[44]. Мәғарифҡа дөйөм сығымдар 2006 йылда — 4,6 %, 2007 йылда — эске тулайым продукт 4,8 % тәшкил иткән[45].
2010 йылдың ноябрендә Рәсәй Хөкүмәте президиумы ултырышында Владимир Путин 2011—2015 йылдарҙа мәғарифты үҫтереү федераль программаһы сараларына 137 миллиард һум бүленәсәк тип белдерҙе. Был программа сиктәрендә һәләтле балаларға ярҙам итеүгә, шулай уҡ тикшеренеү университеттарында һәм дистанцион мәктәптәрҙә һәләтле йәштәрҙе үҫтереү үҙәктәрен булдырыуға етди средстволар йүнәлтеләсәк. Бынан тыш, программа сиктәрендә федераль вуздарҙың матди-техник базаһын яңыртыу дауам ителәсәк[46].
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| * — проект бюджета. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2011 йылдың 5 декабрендә Дмитрий Медведев, «мәғарифҡа дөйөм сығымдар — 2 100 миллиард һум. 1999 йылда улар 10 миллиард һум самаһы ине»[58]. 2011 йылда «Мәғариф» бүлеге буйынса федераль бюджет средстволары күләме 495,8 миллиард һум тәшкил итәсәк, тип планлаштырылған ине[59].
Берләшкән иҡтисади үҫеш корпорацияһы (ОЭСР) тикшеренеүҙәренә ярашлы, 2010 йылға Рәсәйҙә башланғыс һәм урта белем биреүгә шәхси сығымдар өлөшө 5 % кәмерәк тәшкил иткән (Бөйөк Британияла — 20 % ашыу, Австралияла — 18 %, Канадала һәм Германияла — 12 %). Юғары белемгә килгәндә иһә, бында хәл бөтөнләй башҡаса: шәхси сығымдар өлөшө 35 % тәшкил итә, был Бөйөк Британия (65 %) һәм Португалиянан (38 %) тыш, бөтә Европа илдәренән дә артығыраҡ.
2015 йылдың 22 сентябрендә РФ Дәүләт Думаһында сығыш яһап, Тәбиғәт ресурстары, тәбиғәттән файҙаланыу һәм экология буйынса комитет рәйесе, Рәсәй Фәндәр академияһы академигы В. И. Кашин, реформалар һөҙөмтәһендә вуздарҙа урындарҙың яҡынса 60%-ы түләүлегә әйләнде, тип билдәләне[60]. Түләүле белем биреүҙе арттырыу һөҙөмтәһендә аҙ тәьмин ителгән рәсәйлеләрҙең күбеһе өсөн юғары белем алыу мөмкинлеге ябылды, ә юғары мәктәп социаль мобиллеккә ярҙам итеүсе «социаль лифт» булыуҙан туҡтаны[61].
Уҡытыусыларҙың эш хаҡы мәғарифтағы иң ауыр темаларҙың береһе булып ҡала, сөнки ул ҡағыҙҙа ғына һәм артыҡ сәғәт алып уҡытҡанда ғына үҫә[62][63].
Рәсәй статистикаһы мәғлүмәттәре буйынса, 2013 йылда Рәсәйҙең мәғариф системаһында уртаса эш хаҡы айына 23 мең һум тәшкил иткән, шул иҫәптән[64]:
2014 йылдың I кварталында мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары хеҙмәткәрҙәренең уртаса эш хаҡы айына 24 мең һум, дөйөм белем биреү учреждениеларында — 30 мең һум, балаларға өҫтәмә белем биреү учреждениеларында — 23 мең һум, башланғыс һәм урта профессиональ белем биреү учреждениеларында — 25 мең һум, юғары һөнәри белем биреү учреждениеларында — 38 мең һум тәшкил иткән[65].
Уҡытыусының эш хаҡы төбәк иҡтисады буйынса уртаса кимәлдән кәм булмаған талап менән билдәләнә, шулай уҡ төбәк коэффициенттары, шул иҫәптән «төньяҡ» өсөн хеҙмәт хаҡы ла иҫәпкә алына. Иң түбән эш хаҡының береһе (2019 йыл) — Алтайҙа һәм Төньяҡ Кавказда (20 мең һум тирәһе), иң юғарыһы — Мәскәүҙә, Алыҫ Көнсығышта һәм автономиялы округтарҙа (90 мең һумға тиклем). Рәсәйҙә мәғариф өлкәһе хеҙмәткәрҙәренең 23 % тиерлек 15,8 мең һумдан кәмерәк эш хаҡы, 20 % кәмерәк — 14,7 мең һум, тиелә 2019 йылғы Росстат тикшереүендә. 50 мең һумдан ашыу хеҙмәт хаҡын ни бары 15 % мәғариф хеҙмәткәре, 100 мең һумдан ашыу хеҙмәт хаҡын — 3%-ы ала[66].
Эш хаҡының аныҡ күләме мәктәптә иҫәпләнә. Йомғаҡлау суммаһы 4 өлөштән тора[62]:
Ысынында иһә премиялар юҡ, ә дәртләндереүсе түләүҙәр өсөн ҡағиҙәләр даими үҙгәреп тора. Һөҙөмтәлә ҡайһы бер эштәр уҡытыусыларға түләнмәй йәки, иң яҡшы осраҡта, уның өсөн билдәләнгәндең өстән бер өлөшөн генә алалар. Бынан тыш, уҡытыусыларға йәмәғәт башланғысында контрактта билдәләнмәгән нәмә менән шөғөлләнергә тура килә — класс йыйыштырыу, документация әҙерләү, Мәғариф һәм фән министрлығы ҡарамағындағы социаль прогнозлау үҙәге етәксеһе Франц Шерегиға ярашлы, һайлау өсөн участкаларҙы ойоштороуға ярҙам итеү. Шулай уҡ БДИ тапшырыуҙы ойоштороуҙа ҡатнашыу гел түләнмә тип әйтеп булмай[62]. Хеҙмәткә түләүҙең түбән ставкаһын, күберәк эш хаҡы алыу өсөн уҡытыусыны өҫтәмә сәғәт йыйырға мәжбүр итә, ә бындай йөкләмә эмоция яғынан яныуға һәм һаулыҡҡа бәйле проблемаларға килтерә[63].
2019 йылда уҡытыусыларҙың эш хаҡы буйынса аныҡ күрһәтмәләр юҡ. Президенттың яңы "май бойороҡтары"нда мәғарифҡа сығымдарҙы өстән бер өлөшкә арттырыу күҙ уңында тотолһа ла, ошо аҡсаның төп өлөшө юғары уҡыу йорттарының мәктәптәрен һәм дөйөм ятаҡтарын төҙөүгә, шулай уҡ дәреслектәрҙе һәм пособиеларҙы цифрлаштырыуға китә[62]. Төбәктәрҙә уҡытыусыларҙың эш хаҡы һәр уҡытыусының артыө сәғәт алыуы арҡаһында ғына артты, алты йылда окладтар бер тапҡыр ғына 6 %-ҡа индексацияланды[63].
Уҡытыусылар араһында ҡатын-ҡыҙҙарҙың өлөшө юғары (85 %), ә эш хаҡының түбән кимәле уларҙы финанс үҙаллылығынан мәхрүм итә[67][68].
2021 йылда уҡытыусыларҙың эш хаҡын төбәк буйынса уртаса эш хаҡынан түбәнерәк билдәләүҙе тыйған федераль закон ҡабул ителде.
2012 йылда РФ Мәғариф һәм фән министрлығы үткәргән юғары уҡыу йорттарында уҡытыуҙың һөҙөмтәлелеген тикшереү (мониторинг) ике төп проблеманы — Көньяҡ федераль округында вуздарҙың эффектив булмаған филиалдары (бында уртаса бөтә Рәсәйҙәгегә ҡарағанда хәл яҡшыраҡ) һәм Төньяҡ Кавказ федераль округындағы система кәмселектәрен күрһәтте[77].
Рәсәйҙә эҙмә-эҙлекле рәүештә семинарияларҙа, дини училищеларҙа, дини академияларҙа, Изге Кирилл һәм Мефодий исемендәге Дөйөм сиркәү аспирантураһында һәм докторантураһында дини белем алырға мөмкин. Рәсәйҙең донъяуи белем биреү учреждениелары менән бергә православие дини юғары уҡыу йорттары ике кимәлле мәғариф системаһына (Болон процесына) күсә.
Ислам буйынса белемде мәҙрәсәлә алырға мөмкин.
2014 йылда Pearson компанияһы заказы буйынса Британияның Economist Intelligence Unit тикшеренеү компанияһы төҙөгән мәғариф системалары рейтингында Рәсәй Европа илдәре араһында 8-се һәм донъяла 13-сө урынды биләй. Рейтинг халыҡ-ара тикшеренеүҙәр — атап әйткәндә, PISA, TIMSS һәм PIRLS тестары нигеҙендә төҙөлгән.[78][79]
2016 йылғы PIRLS тикшеренеүҙәрендә башланғыс мәктәп уҡыусыларының тексты уҡыу һәм аңлау кимәлен һәм сифатын баһалауы, Рәсәй донъяның төрлө илдәре араһында 1-се урынды биләй.[80]
2015 йылда үткәрелгән TIMSS тикшеренеүҙәрендә (4-се һәм 8-се синыф уҡыусылары араһында математика һәм тәбиғи фәндәр буйынса белем биреү сифатын баһалай), Рәсәй иң яҡшы ун ил иҫәбенә инде. Атап әйткәндә, Рәсәй 8-се класс уҡыусылары араһында математика буйынса — 6-сы һәм тәбиғәт белеме буйынса 7-се урынды биләне.[81]
2018 йылда үткәрелгән PISA тикшеренеүҙәре 15 йәшлек уҡыусылар араһында математика буйынса — 30-сы, фәнни грамоталыҡ буйынса — 33-сө, уҡыу буйынса 31-се урын алған.[82]
Иҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы (ОЭСР) мәғлүмәттәре буйынса, Рәсәй ОЭСР һәм БРИКС илдәре араһында урта (уртаса махсус йәки юғары) белемгә эйә булған өлкәндәр[83]өлөшө буйынса лидер булып тора — 2012 йылда 50%-тан ашыу.[84]
2010 йылда үткәрелгән Европа социаль тикшеренеү мәғлүмәттәре буйынса, Рәсәй 25 йәштән 39 йәшкә тиклемге йәштәр төркөмөндә юғары белемгә эйә булыу буйынса Европала 8-се урынды биләй (39 %). Был күрһәткес буйынса ул Норвегия, Бельгия, Дания, Израиль, Финляндия, Польша һәм Украинанан ҡалыша, ләкин башҡа Европа илдәрен, шул иҫәптән Германия, Франция һәм Бөйөк Британияны уҙып китә[85].
2020 йылғы донъялағы иң яҡшы юғары уҡыу йорттары QS World University Rankings 2020 рейтингына Рәсәйҙең 25 юғары уҡыу йорто инә. Иң юғары позицияға эйә юғары уҡыу йорттары — Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының (84-се урын), Новосибирск дәүләт университетының (231-се урын), Санкт-Петербург дәүләт университетының (234-се урын) һәм Томск дәүләт университетының (268-се урын).[86]Халыҡ-ара университеттар рейтингында Times Higher Education World Reputation Rankings (2015) Мәскәү дәүләт университеты — 25-се, ә Санкт-Петербург дәүләт университеты 71-80-се урындарҙы биләй.[87][88]
Бынан тыш, Рәсәй вуздары түбәндәге өлкәләрҙә әҙерлек буйынса донъяның иң яҡшы 200 университеты иҫәбенә инә (QS 2022 йылғы рейтингына ярашлы):
Халыҡтан социологик һорау алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, Рәсәйҙәге ҙур һәм уртаса ҡалаларҙа йәшәүселәрҙең 84%-ы ҡалала яҡшы, заманса белем алырға мөмкин тип иҫәпләй[101].
| Ҡалағыҙҙа яҡшы, заманса белем алырға мөмкин булыуы менән килешәһегеҙме? | 2011 г. | 2012 г. | 2013 г. | 2014 г. |
|---|---|---|---|---|
| йе, тулыһынса ризабыҙ | 51 % | 45 % | 44 % | 45 % |
| Эйе, ризалашабыҙ | 33 % | 36 % | 35 % | 39 % |
| Риза түгелбеҙҙер | 10 % | 13 % | 14 % | 12 % |
| Тулыһынса риза түгелбеҙ | 5 % | 6 % | 7 % | 5 % |
| Яҡшы белем алырға мөмкинме, юҡмы икәненә һис тә шикләнмәүселәр өлөшө | 84 % | 81 % | 79 % | 84 % |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
