Suid-Soedan

Suid-Soedan (Engels: South Sudan; Swahili: Sudan Kusini), amptelik die Republiek Suid-Soedan (Engels: Republic of South Sudan; Swahili: Jamhuri ya Sudan Kusini), is 'n landingeslote land in Oos-Afrika en grens aan Soedan in die noorde, Ethiopië in die ooste, Kenia, Uganda en die Demokratiese Republiek die Kongo in die suide en die Sentraal-Afrikaanse Republiek in die weste. Die hoofstad en grootste stad is Joeba, hoewel die regering die oprigting van 'n nuwe hoofstad beplan. Suid-Soedan het 'n bevolking van 12 703 714 in 2024 gehad en beslaan 'n oppervlakte van 644 329 km².^[6]

Nasa-Satellietbeeld van Suid-Soedan

Kaart van Suid-Soedan

Republiek Suid-Soedan
Republic of South Sudan (Engels)
Jamhuri ya Sudan Kusini (Swahili)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Justice, Liberty, Prosperity (Engels vir: "Geregtigheid, Vryheid, Voorspoed")
Volkslied: South Sudan Oyee! (Engels vir: "Suid-Soedan Hoera!")
Hoofstad	Joeba 4°51′N 31°36′O
Grootste stad	Joeba
Amptelike tale	Engels[1][2] en Swahili[3][4]
Regering • President • 1ste adjunkpresident • 2de adjunkpresident • 3de adjunkpresident • 4de adjunkpresident • 5de adjunkpresident	Federale presidensiële grondwetlike republiek[5] Salva Kiir Mayardit Riek Machar James Wani Igga Taban Deng Gai Rebecca Nyandeng Garang Hussein Abdelbagi
Onafhanklikheid • Ontbinding van die Anglo-Egiptiese Soedan • Omvattende vredesooreenkoms • Outonomie • Onafhanklikheid en grondwet	van Soedan 31 Desember 1955 6 Januarie 2005 9 Julie 2005 9 Julie 2011
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	644 329[6] km2  (44ste) 248 777 myl2 feitlik geen
Bevolking  - 2024-skatting  - 2008-sensus  - Digtheid	12 703 714[6] (79ste) 8 260 490[7] (betwis) 19,7 / km2 (214de) 51,1 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $11,786 miljard[8] (157ste) $763[8] (191ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $5,268 miljard[8] (164ste) $341[8] (194ste)
MOI (2022)	0,381[9] (192ste)  –  laag
Gini (2016)	44,1[10] –  medium
Geldeenheid	Pond (SSP)
Tydsone  - Somertyd	OAT (UTC+3) nie toegepas nie (UTC+3)
Internet-TLD	.ss[11]a
Skakelkode	+211[12]
a. Geregistreer, maar nog nie in werking nie.

Suid-Soedan het op 9 Julie 2011 as gevolg van 'n positiewe referendum sy onafhanklikheid van Soedan verklaar en is sedertdien die wêreld se jongste onafhanklike land. Kort daarna het egter nuwe etniese geweld uitgebreek wat in 2013 tot 'n burgeroorlog ontwikkel het. Suid-Soedan word algemeen as 'n mislukte staat beskou.^[13] Die Suid-Soedanese regering is tans op soek vir 'n nuwe stad wat as hoofstad kan dien, waarvan Ramciel die gunsteling is.^[14] Dit word egter deur die voortdurende Suid-Soedanese burgeroorlog bemoeilik.

Etimologie

Die naam "Soedan" is afgelei van die geografiese gebied Soedan, wat suid van die Sahara van Wes- tot Oos-Sentraal-Afrika strek. Dit is afkomstig van die Arabiese bilād as-sūdān (بلاد السودان) en beteken "land van die swartes", 'n uitdrukking wat ná Wes- en Noord-Sentraal-Afrika verwys.^[15] Dié term is gebruik deur Arabiese handelaars en reisigers in die streek om na die verskeie inheemse swart Afrikakulture en samelewings wat hulle teëgekom het te verwys.^[16]

Geografie

Suid-Soedan se geografie word veral gekenmerk deur die Wit Nyl wat dié land van suid na noord deurvloei en saam met die Blou Nyl een van die Nylrivier se twee hooftakke vorm. Die hoofstad Joeba is weerskante die Wit Nyl geleë en noord van dié stad begin die Wit Nyl die Sudd vorm, een van die wêreld se grootste vleilande en die grootste binnedelta in Afrika.^[17]

Geskiedenis

Konflikgebiede in Soedan:

   (Noord-)Soedan

   Darfoer

   Oos-Soedan

   Suid-Soedan

   Abyei

   Suid-Koerdoefan en Blou Nylrivier

Internasionale erkenning van Suid-Soedan:

   Suid-Soedan

   Lande wat die Onafhanklikheid van Suid-Soedan erken

Tussen 1972 en 1983 en van 2005 tot 2011 was Suid-Soedan 'n outonome gebied binne Soedan. Daar was twee burgeroorloë tussen Noord- en Suid-Soedan: Die eerste Soedannese burgeroorlog van 1955 tot 1972 en die tweede Soedannese burgeroorlog van 1983 tot 2005. Die konflik is die oudste in die geskiedenis van Afrika.^[18] Tussen 9 Januarie en 15 Januarie 2011 is 'n referendum oor die onafhanklikheid van Suid-Soedan gehou,^[19] waarin 99 persent van die stemgeregtigdes vir die onafhanklikheid van Suid-Soedan gestem het.^[20] Op 9 Julie 2011 het Suid-Soedan die 54ste onafhanklike land van Afrika geword^[21] en sedert 14 Julie 2011 is Suid-Soedan die 193ste lidland van die Verenigde Nasies.^[22] Op 27 Julie 2011 het Suid-Soedan as 54ste lidstaat by die Afrika-unie aangesluit.^[23] Daarbenewens is Suid-Soedan 'n kandidaatland van beide die Arabiese Liga^[24] en die Britse Statebond.^[25]

Demografie

Suid-Soedan het 'n uiteenlopende bevolking met baie etniese groepe en taalfamilies. Volgens die Verenigde Nasies se 2016-skatting het die land 'n bevolking van sowat 12 miljoen gehad. Die hoofstad en grootste stad is Joeba weerskante die Wit Nyl, gevolg deur Wau. Ander nedersettings sluit in Rokon en Yei.

Etniese groepe

Volgens die 2011-skatting bly sowat 4,6 miljoen Dinka in Suid-Soedan, amper 35,8% van die totale bevolking en die grootste etniese groep in dié land. Die naasgrootste etniese groep is die Nuer met sowat 3 miljoen mense, 15,6% van die bevolking.^[6]

Tale

Suid-Soedan se amptelike taal is Engels, hoewel die 60 inheemse tale amptelike erkenning geniet.^[26] Van die tale in Suid-Soedan is veral Nilo-Sahariese tale wat verder in verskeie takke verdeel word. Die belangrikste taal is Dinka wat deur amper 1,4 miljoen mense gebesig word, gevolg deur die nou verwante Nuer met byna 900 000 moedertaalsprekers.

Arabies was voorheen 'n amptelike taal in Suid-Soedan, maar is deur die regering geskrap. Suid-Soedan se Arabiese dialek staan bekend as Joeba-Arabies en is 'n lingua franca in dié land.

Die Suid-Soedanese regering het van Swahili die tweede amptelike taal, ná Engels, gemaak om sy betrekkinge met die Oos-Afrikaanse lande, waar Swahili 'n amptelike taal is, te verdiep. Suid-Soedan het Tanzaniese onderwysers genooi om Swahililesse in Suid-Soedanese skole aan te bied.^[3][4]

Godsdiens

Die meeste Suid-Soedanese is Christene (60,5%), veral Rooms-Katolieke, gevolg deur Tradisionele Afrika-godsdienste (32,9%), Moslems (6,2%) en ander (0,4%).^[27]

Deelstate

Deelstate van 2011 tot 2015

Tien Suid-Soedanese deelstate tussen 2011 en 2015 en historiese provinsies van Soedan:

   Bahr el Ghazal

   Equatoria

   Greater Upper Nile

Met onafhanklikheidswording in 2011 tot in 2015 het Suid-Soedan uit tien deelstate bestaan:

Arabiese Naam	Engelse Naam	Bevolking (2006)	Hoofstad
A'ali an-Nil	Upper Nile	1 212 979	Malakal
al-Buhairat	Lakes	567 329	Rumbik
al-Istiwa'iyya al-wusta	Central Equatoria	334 827	Joeba
Al-Wahda	Unity / Western Upper Nile	262 787	Bentiu
Dschunqali	Jungali	1 189 330	Bur
Gharb al-Istiwa'iyya	West Equatoria	1 731 341	Yambio
Gharb Bahr al-Ghazal	West Bahr-al-Ghazal	1 467 870	Waw
Schamal Bahr al-Ghazal	North Bahr-al-Ghazal	826 646	Uwail
Scharq al-Istiwa'iyya	East Equatoria	225 872	Kapoita
Warab	Warap	999 785	Warab

Deelstate van 2015 tot 2020

28 Suid-Soedanese deelstate tussen 2015 en 2017 en historiese provinsies van Soedan:

   Bahr el Ghazal

   Equatoria

   Greater Upper Nile

32 Suid-Soedanese deelstate tussen 2015 en 2020 en historiese provinsies van Soedan:

   Bahr el Ghazal

   Equatoria

   Greater Upper Nile

In 2015 is 28 nuwe deelstate gestig en in 2017 is vier deelstate nuutgestig, waarna Suid-Soedan uit 32 deelstate bestaan het. Van Eastern Nile is in 2017 die nuwe deelstate Northern Upper Nile met die hoofstad Renk en Central Upper Nile met die hoofstad Malakal afgestig. Dele van Latjoor is as Maiwut met die hoofstad Maiwut afgestig en van Gbudwe is die deelstaat Tumbura met die hoofstad Tumbura afgestig.

Naam	Hoofstad	Distrikte
Imatong	Torit	Torit, Ikotos, Lopa, Magwi
Namorunyang	Kapoeta	Kapoeta South, Kapoeta North, Kapoeta East, Budi
Maridi	Maridi	Maridi, Ibba
Aamadi	Mundri	Mundri West, Mundri East, Mvolo
Gbudwe	Yambio	Anzara, Yambio, Ezo, Tambura, Nagero
Jubek	Juba	Juba
Terekeka	Terekeka	Terekeka, Jemeza, Tali, Tigor, Gwor
Yei River	Yei	Yei, Kajo keji, Morobo, Lainya
Wau	Wau	Bagari, Jur River
Aweil	Aweil	Aweil South, Aweil Centre
Lol	Raga	Aweil West, Aweil North, Raga
Aweil East	Wanyjok	Aweil East
Twic	Mayen Abun	Twic
Gogrial	Kwajok	Gogrial East, Gogrial West
Tonj	Tonj	Tonj North, Tonj East, Tonj South
Eastern Lakes	Yirol	Yirol West, Yirol East, Awerial
Western Lakes	Rumbek	Rumbek East, Rumbek North, Rumbek Centre, Wulu
Gok	Cueibet	Cueibet
Northern Liech	Bentiu	Rubkona, Guit, Koch, Mayem
Southern Liech	Leer	Leer, Mayendit, Panyijar
Ruweng	Panrieng	Panrieng, Abiemnon c
Eastern Nile	Malakal	Malakal, Renk, Maban, Melut, Baliet, Akoka, Pigi, Kama
Jonglei	Bor	Bor, Duk, Twic East
Western Nile	Kodok	Panyikang, Kodok, Manyo
Western Bieh	Ayod	Fangak, Ayod
Eastern Bieh	Akobo	Akobo, Nyirol, Urol
Latjoor	Nasir	Nasir, Ulang, Maiwut, Longuchuk
Borna	Pibor	Pibor, Pchalla

Nuwe deelstate en gebiede sedert 2020

Tien Suid-Soedanese deelstate en gebiede sedert 2020 en historiese provinsies van Suid-Soedan:

   Bahr el Ghazal

   Equatoria

   Greater Upper Nile

Sedert die ondertekening van 'n vredesooreenkoms op 22 Februarie 2020 word Suid-Soedan in tien deelstate en gebiede onderverdeel.^[28]

Vlag	Deelstaat	Hoofstad	Bevolking (2010)[29]	Oppervlakte (km²)[29]	Digtheid (/km²)	Streek
	Noord-Bahr el Ghazal	Aweil	820 834	30 543,30	26,87	Bahr el Ghazal
	Wes-Bahr el Ghazal	Wau	358 692	91 075,95	3,94	Bahr el Ghazal
	Lakes	Rumbek	782 504	43 595,08	17,95	Bahr el Ghazal
	Warrap	Kuajok	1 044 217	45 567,24	22,92	Bahr el Ghazal
	Wes-Equatoria	Yambio	658 863	79 342,66	8,30	Equatoria
	Sentraal-Equatoria	Juba	1 193 130	43 033,00	27,73	Equatoria
	Oos-Equatoria	Torit	962 719	73 472,01	13,10	Equatoria
	Jonglei	Bor	1 228 824	80 926,00	n.v.t.	Greater Upper Nile
	Unity	Bentiu	399 105	n.v.t.	n.v.t.	Greater Upper Nile
	Upper Nile	Malakal	1 013 629	77 283,42	13,12	Greater Upper Nile
	Abyei Area	Abyei	124 390	10 546,00	n.v.t.	Bahr el Ghazal
	Pibor Area	Pibor	214 676	41 962,00	n.v.t.	Greater Upper Nile
	Ruweng Area	Pariang	246 360	n.v.t.	n.v.t.	Greater Upper Nile