Perth
From Wikipedia, the free encyclopedia
Perth (Engels: [pɜːθ], ; Noongar: Boorloo, [buɭu]) is die hoofstad van Wes-Australië, een van die federale deelstate in Australië. Die stad het 'n bevolking van meer as tweemiljoen mense (2014) wat Perth die grootste stad in die deelstaat Wes-Australië maak. Tot soveel as 'n driekwart van die deelstaat se bevolking woon in Perth en omliggende streke. Die stad het ook die vierde grootste bevolking in Australië. Die bevolkingsgroei van Perth is konsekwent hoër as die nasionale gemiddeld in Australië.
Perth | |
|---|---|
Stad | |
 | |
 Vlag  Wapen | |
  Perth Ligging van Perth in Wes-Australië | |
| Koördinate: 31°57′8″S 115°51′32″O | |
| Land |  Australië |
| Deelstaat |  Wes-Australië |
| Gestig op | 11 Junie 1829 |
| Regering | |
| • Burgemeester | Lisa Scaffidi |
| Oppervlak | |
| • Totaal | 6,417,9 km2 (2,478,0 vk. myl) |
| Bevolking | |
| • Totaal | 2 039 200 |
| • Digtheid | 317,736/km2 (822,933/vk. myl) |
| Tydsone | UTC+08:00 (Australiese Westerse Standaardtyd) |
| Webwerf | perth.wa.gov.au |
Perth is in 1829 deur Kaptein James Stirling as die politieke sentrum van die vrye setlaars van die Swanrivierkolonie gestig. Perth was sedertdien die setel van die regering in Wes-Australië.
Die metropolitaanse gebied is geleë in Suidwes-Australië in 'n gedeelte wat bekend staan as die Darling Range. Die sentrale sakekern en die woongebiede van Perth is aan die oewer van die Swanrivier geleë. Perth deel die vyfde plek op die tydskrif The Economist se ranglys van die wêreld se mees leefbare stede.[3]
Die stadsnaam is afgelei van die Skotse stad Perth ter ere van die Staatsekretaris van Oorlog en die Kolonies en parlementslid vir Perthshire in die Britse Laerhuis, George Murray.[4][5] Murray se verbintenis met die stad is ingesluit in Stirling se proklamasie van die kolonie, wat geproklameer is op 18 Junie 1829 in Fremantle en afsluit met die verklaring: Given under my hand and Seal at Perth this 18th Day of June 1829. James Stirling Lieutenant Governor. ("Gegee onder my hand en Seël te Perth op hierdie 18de Dag in Junie 1829. James Stirling Luitenant-goewerneur.")[6] Die enigste kontemporêre inligting oor die bron van die naam is Charles Fremantle se dagboekinskrywing op 12 Augustus 1829, wat beskryf dat hulle named the town Perth according to the wishes of Sir George Murray ("die stad Perth genoem het volgens die wense van sir George Murray").[7][8]
Sedert 2019 dra die sentrale sakekern die Noongar-naam Boorloo,[9][10] die plaaslike plaaslike owerheidsgebied,[11] of die hoofstad in die algemeen.[12][13][14] In 1833 het Robert Menli Lyon die naam Boorloo aanvanklik as Boorlo opgeteken,[15] wat geïnterpreteer is as "Perth, moontlik Point Fraser" ('n plek in Oos-Perth). Hy het ook die naam Byerbrup weergegee vir the highland stretching along from Mount Eliza through the centre of the town of Perth ("die hoogland wat strek vanaf berg Eliza deur die sentrum van die stad Perth").[16] In 1947 het Ludwig Glauert aangevoer dat Lyon moontlik sy bronne verkeerd verstaan het en dat "boorloo" of "belo" (nou getranskribeer as "bilya") bloot die Noongar-woord vir "rivier" is.[17] Volgens 'n ander bron beteken Boorloo "groot moeras",[18] wat die reeks mere beskryf waar die sentrale sakekern en Northbridge geleë is.[19]
Prehistoriese tydperk
Volgens argeologiese vondse uit die boloop van die Swanrivier is die gebied reeds vir meer as 40 000 jaar vóór die eerste Europese nedersettings gestig is, deur die Wadjuk Noongar-volk bewoon.[20] Hierdie inheemse Australiese bevolkingsgroep van die suidwestelike hoek van Wes-Australië was versamelaar-jagters. Die mere op die kusvlakte het vanuit 'n liggaamlike asook geestelike oogpunt vir die volk 'n belangrike betekenis ingehou. Rottnest-, Carnac- en Garden-eilande het ook 'n belangrike rol by die Noongar gespeel. Ongeveer 5 000 jaar gelede was die seevlak laag genoeg dat mense daarheen kon loop.
Die gebied waar Perth tans lê, is Boorloo genoem deur die Aborigines wat daar geleef het tydens die eerste kontak met Europeërs in 1827. Boorloo het deel gevorm van Mooro, die stamgebied van die Yellagonga, een van verskeie groepe wat aan die Swanrivier gewoon het en gesamentlik as die Whadjuk bekend gestaan het. Die Whadjuk was deel van 'n groter groep van dertien of meer stamme wat die suidwestelike taalblok gevorm het en wat as die Noongar bekend staan.
Op 19 September 2006 het die Federale hof van Australië 'n uitspraak gelewer wat die Noongar se eiendomsreg op die metropolitaanse gebied van Perth herken,[21] maar die beslissing is na appèl omgekeer.[22]
Vroeëre Europese kennismaking
Die eerste gedokumenteerde waarnemings van die gebied is deur die Nederlandse kaptein Willem de Vlamingh en sy bemanning op 10 Januarie 1697 gemaak.[23] Daarna is die gebied verskeie kere deur ander Europeërs besigtig en, soos in die geval van Vlamingh, is dit elke keer as 'n ongeskikte gebied vir landbou beskou, iets wat nodig sou wees om 'n nedersetting te ondersteun.
Die Swanrivierkolonie
Die Britse Leër het in 1826 'n basis op King George Sound (op die suidelike kus van Wes-Australië, later bekend as Albany) gestig, in reaksie op gerugte dat die gebied deur Frankryk geannekseer sou word. Perth was egter die eerste volskaalse nedersetting deur Europeërs in die geweste. Die Britse kolonie was reeds in 1832 amptelik as "Wes-Australië" bekend, maar het informeel as die "Swanrivierkolonie" bekend gestaan.
Dit was James Sterling wat die stad sy huidige naam gegee het.[6] Die enigste inligting oor die oorsprong van die naam kom uit Fremantle se dagboekinskrywing van 12 Augustus, waarin hy noem dat hulle die stad "Perth" genoem het, soos versoek deur George Murray, 'n Britse offisier.[24] Murray is in Perth, Skotland, gebore en was in 1829 die Staatsekretaris vir die Kolonies en 'n parlementslid van Perthshire in die Britse laerhuis. Dit word daarom dikwels gereken dat die stad sy naam ter ere van Murray gekry het.[25][26][27]
Vroeg in 1831 het die vyandighede tussen die Britse setlaars en die inboorlinge van die plaaslike Noongar-stam aansienlik toegeneem. Hierdie geweldadige periode van die streek se geskiedenis is op die spits gedryf deur 'n reeks gebeure waarin die Britte die inboorlinge oorkom het, insluitende die teregstelling van die Whadjuk-stamhoof genaamd Midgegooroo, die dood van sy seun Yagan in 1833 en die Pinjarra-menseslagting in 1834.
In 1843, toe die stamhoof Yellagonga gesterf het, het sy stam begin disintegreer nadat hulle grond rondom Perth van hulle ontneem is. Hulle het uitgewyk na die moerasse en mere noord van die nedersetting.[28]
In 1850 is Wes-Australië oopgestel vir veroordeeldes op versoek van die plaas- en sakegemeenskap wat op soek was na goedkoop arbeid.[29] Koningin Victoria het in 1856 stadstatus aan Perth verleen.[30]
Federasie en daarna
Na 'n referendum in 1900,[31] het Wes-Australië in 1901 by die Federasie van Australië aangesluit.[30] Dit was die laaste van die Australiese kolonies wat by die Federasie aangesluit het en dan ook eers nádat verskeie konsessies deur die ander kolonies toegestaan is, insluitende die bou van 'n transkontinentale spoorlyn tot in Perth (deur Kalgoorlie) vanaf die oostelike deelstate.
In 1933 het Wes-Australië in 'n referendum gestem om die Australiese Federasie te verlaat en was daar 'n meerderheidstem van twee tot een ten gunste van afstigting.[31] 'n Verkiesing kort voor die referendum het egter die regerende pro-onafhanklikheidsparty uit die kussings gelig en die regering is vervang met 'n regering wat die federasie gesteun het. Die regering het egter die referendum eerbiedig deur 'n versoekskrif aan die Verenigde Koninkryk te rig, maar dit is eenvoudig geïgnoreer.[32]
Perth se groei en relatiewe welvaart, veral sedert die middel 1960's,[33] is die gevolg van sy rol as die hoof dienssentrum vir die staat se hulpbronnywerhede, wat goud, ystererts, nikkel, aluminium, diamante en sandminerale, steenkool, olie en aardgas produseer.[34] Hoewel die meeste mineraal- en petroleumproduksie elders in die deelstaat plaasvind, is die nie-basiese dienste verantwoordelik vir die meeste werkverskaffing en inkomste aan die inwoners van Perth.[35]
Perth was een van die Australiese gasheerstede tydens die Krieketwêreldbeker 1992, Rugbywêreldbeker 2003, Krieketwêreldbeker 2015 en T20I-wêreldbeker 2022.
Perth is een van die mees geïsoleerde metropolitaanse gebiede op Aarde. Die naaste stad aan Perth met 'n bevolking van meer as 1 miljoen mense is Adelaide in Suid-Australië, wat 2104 km daarvandaan is. Perth is geografies nader aan Oos-Timor, Singapoer en Djakarta in Indonesië geleë as wat dit aan Sydney, Melbourne en Brisbane is.
Sentrale sakekern
Die sentrale sakekern van Perth word begrens deur die Swanrivier aan die suide en ooste met Kings Park aan die westekant en die spoorlyne wat die noordelike grens vorm. St Georges Terrace is 'n prominente straat in die gebied met 1,3 miljoen vierkante meter se kantoorruimte in die sentrale sakegebied.[36] Hay Street en Murray Street het die meeste kleinhandel en vermaaklikheidsentrums. Die grootste gebou in die stad is Central Park, wat ook die sesde hoogste gebou in Australië is,[37] alhoewel dit deur die BHP Tower in 2012 verbygesteek is.[38] Met die huidige hulpbrongebaseerde snelle vooruitgang sal die stadshorison dramaties verander met ten minste elf nuwe geboue van hoër as 100 m wat tans in aanbou is of binnekort gebou gaan word.[39]
Die woonbuurte aan die kus trek voordeel uit Perth se ligging langs die see en sy skoon strande. In die ooste word die stad begrens deur 'n lae bergreeks wat as die Darling Range bekend staan. Perth is op 'n plat, uitgestrekte terrein geleë – hoofsaaklik vanweë die sanderige grond en rotsbed wat baie diep lê.
Geologie
Perth is geleë aan die oewer van die Swanrivier, wat genoem is na die inheemse swart swane deur Willem de Vlamingh, die kaptein van 'n Nederlandse ekspedisie.[40] Die stadskern en die meeste woonbuurte is geleë op die sanderige en relatiewe plat Swan-kusvlakte, wat tussen die Darling Range en die Indiese Oseaan geleë is. Die grond in die gebied is redelik onvrugbaar. Die metropolitaanse gebied strek tot by Yanchep in die noorde en Mandurah in die suide, 'n totale afstand van ongeveer 125 kilometer per pad. Vanaf die kus in die weste tot Mundaring in die ooste strek die stad vir 50 kilometer per pad uit. Dit beteken dat Perth 'n oppervlakte van 6 100 km² beslaan.
Klimaat
Perth het 'n sterk seisoenale gemiddelde reënval. Die somers is gewoonlik warm en droog en duur vanaf laat Desember tot laat Maart, met Februarie wat oor die algemeen die warmste maand van die jaar is, wat Perth 'n klassieke voorbeeld maak van 'n mediterreense klimaat. Die somer is nie heeltemal sonder reën nie en daar kom sporadiese neerslae in die vorm van kortstondige donderstorms voor, koue fronte is matig en op seldsame geleenthede kom daar tropiese siklone voor wat beduidende reënval tot gevolg kan hê.
Die warmste aangetekende temperatuur in Perth was 46,2 °C op 23 Februarie 1991. Winters is relatief koel en nogal vogtig, maar die eens betroubare reënval het die afgelope paar jaar geleidelik verminder. Die koudste temperatuur ooit aangeteken was -0,7 °C op 17 Junie 2006 wat dan ook die enigste aangetekende temperatuur wat ooit onder vriespunt gedaal het. Selfs in die middel van die winter daal die maksimum dagtemperatuur selde onder 16 °C. Alhoewel die meeste reënval in die winter voorkom, het die natste dag ooit aangeteken op 9 Februarie 1992 voorgekom toe 121 millimeter reën geval het. Op die meeste somermiddae waai 'n suidwestelike briesie van die see se kant af in wat alombekend is as die Fremantle Doctor wat die stad dan na so 15 °C afkoel.
| Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gemiddelde daaglikse maksimum temperatuur | 29,7 °C | 30,0 °C | 28,0 °C | 24,6 °C | 20,9 °C | 18,3 °C | 17,4 °C | 18,0 °C | 19,5 °C | 21,4 °C | 24,6 °C | 27,4 °C | 23,3 °C | |
| Gemiddelde daaglikse minimum temperatuur | 17,9 °C | 18,1 °C | 16,8 °C | 14,3 °C | 11,7 °C | 10,1 °C | 9,0 °C | 9,2 °C | 10,3 °C | 11,7 °C | 14,0 °C | 16,3 °C | 13,3 °C | |
| Gemiddelde totale reënval | 8,6 mm | 13,3 mm | 19,3 mm | 45,5 mm | 122,7 mm | 182,4 mm | 172,9 mm | 134,6 mm | 79,9 mm | 54,5 mm | 21,7 mm | 13,9 mm | 869,4 mm | |
| Gemiddelde aantal reëndae | 2,9 | 2,7 | 4,3 | 7,6 | 13,8 | 17,2 | 18,2 | 17,2 | 14,0 | 11,1 | 6,5 | 4,2 | 119,6 | |
| Bron: Australiese Buro van Meteorologie | ||||||||||||||
Perth is die setel van die Parlement van Wes-Australië en die goewerneur van Wes-Australië. Onder die nuwe "een stem, een waarde"-wette is bepaal dat setels in die stedelike en landelike gebiede gelyke bevolkingsgroottes sal hê, wat meebring dat 42 van die Wetgewende vergadering se 59 setels in Perth gebaseer sal wees met die volgende staatsverkiesing. Perth word verteenwoordig deur 11 setels in die Federale Huis van Verteenwoordigers, alhoewel sommige van die setels tot buite die Metropolitaanse gebied strek. Die metropolitaanse gebied is verdeel in meer as 30 plaaslike regeringsliggame. City of Perth is die naam van die plaaslike regeringsowerheid verantwoordelik vir die middestad, wat egter 'n baie klein deel van Perth se stadsgebied verteenwoordig.
Die staat se hoogste hof, die Hooggeregshof van Wes-Australië, is ook in Perth geleë,[41] saam met die Distrikshof van Wes-Australië[42] en die Gesinshof van Wes-Australië.[43] Die Landdroshof van Wes-Australië het ses metropolitaanse kantore.[44] Die Federale Hof van Australië en die Federale Landdroshof se kantore is in die Commonwealth Hofgebou in Victorialaan, Perth,[45] wat ook die setel is vir die jaarlikse sittings van Australiese Hoërhof.[46]
Die Metropolitaanse Streekskema is die wetlike stadsbeplanningskema vir grondbenutting in die Perth metropolitaanse gebied en is al sedert 1963 in werking.[47]
Perth het 'n snelgroeiende ekonomie, hoofsaaklik as gevolg van die toenemende aanvraag na minerale van ontluikende ekonomieë, veral die Volksrepubliek China. Dit het gelei tot 'n opbloei in die mynwese, wat nie net 'n groot uitwerking op Perth het nie, maar ook die hele Wes-Australië. Van 2006 tot 2007 was mynbou verantwoordelik vir 'n hele 30% van die deelstaat se totale produksie.[48] en 50% van die deelstaat se totale uitvoer. Perth is verder so belangrik vir mynbou- en energieprojekte dat dit ongeveer 80% (oftewel minste $A 11,7 miljard) van Australië se totale projekte beheer. Dit is dan ook so dat 'n kwart van die wêreld se grootste mynboumaatskappye 'n kantoor in Perth het, onder andere Rio Tinto, Woodside Petroleum en BHP Billiton. Die bloeiende hulpbronsektor het die ekonomie van Wes-Australië ietwat geïsoleer van die meer dramatiese impakte van die wêreldwye ekonomiese krisis van 2009.[49]
Met 'n hoogs geskoolde werkerskorps, besige kleinhandelbedryf en 'n uitstekende infrastruktuur word daar verwag dat die ekonomiese groei vir 'n wyle gaan voortduur.
Perth is die kern van Wes-Australië se kultuur, sakebedrywighede, toerismebedryf en kleinhandel, met 'n bestendige werkloosheidskoers van minder as 4%. Die stad verskaf ook werke aan duisende mense wat betrokke is by die verskaffing van verblyf aan baie mense wat na die stadskern terugkeer.
Die stad verdien miljoene uit die meer as 2 miljoen besoekers van ander deelstate en uit die buiteland deur die hotel- en kleinhandeldienste.
Vervoer
Perth word deur Perth-lughawe in die ooste van die stad bedien vir binnelandse en buitelandse vlugte en Jandakot-lughawe in die stad se suidelike voorstede word gebruik vir algemene en huurvlugte.
Perth het 'n padnetwerk met drie snelweë en nege metropolitaanse hoofweë.
Die Northbridge-tonnel (wat deel is van die Graham Farmer-snelweg) is die enigste groot tonnel in Perth.
Perth se metropolitaanse openbare vervoer, wat treine, busse en veerbote insluit, word deur Transperth bedryf en die skakelings na landelike gebiede deur Transwa. Daar is 59 spoorwegstasies in Perth en 15 busterminale in die metropolitaanse gebied. Die spoorwegstelsel is onlangs aansienlik opgeknap met 'n nuwe spoorlyn wat tussen Perth en Mandurah gebou is en sodoende die lengte van Perth se spoorlyne verdubbel het. Die spoorlyn is 'n jaar later as die oorspronklike teikendatum op 23 Desember 2007 geopen.
Onlangse verbeteringe sluit die geleidelike vervanging van die busvloot en die SmartRider kontaklose knapkaart (smartcard) kaartjiestelsels in. Perth verskaf ook gratis bus- en treinritte rondom die stadskern (die sogenaamde Free Transit Zone), wat drie hoë frekwensie CAT-busroetes insluit. Verder is die spoornetwerk in die noordelike- en suidelike woonbuurtes uitgebrei as deel van die New MetroRail projek.
Die Indian Pacific-passasierstreindiens verbind Perth met Adelaide en Sydney deur Kalgoorlie. Die Transwa Prospector-passasierstreindiens verbind Perth met Kalgoorlie deur verskeie dorpe in die sogenaamde Wheatbelt, terwyl die Transwa Australind met Bunbury verbind is en die Transwa Avonlink met Northam verbind is.
Spoorvrag eindig by Kewdale-spoorwegterminaal, sowat 15 kilometer suid-oos van die stadskern.
Perth se hoof vraghouer- en passasiershawe is in Fremantle, sowat 19 kilometer suidwes van die mond van die Swanrivier.[50] 'n Tweede hawekompleks is in ontwikkeling te Cockburn Sound en is hoofsaaklik bedoel vir die massa-uitvoer van goedere.
Energievoorsiening
Die verkoop en aansluiting van elektrisiteitstoevoer in Perth word hanteer deur Synergy, 'n maatskappy wat deur die Wes-Australiese regering besit word. Perth se elektrisiteitsvoorsieningsnetwerk vorm deel van die South West Interconnected System (SWIS) wat strek vanaf Kalbarri in die noorde tot by Albany in die suide en tot by Kalgoorlie in die ooste.[51] Kragverspreiding word beheer deur Western Power wat hoofsaaklik krag van kragstasies wat deur Verve Energy bedryf word na Perth en omstreke versprei. Verskeie Verve Energy-kragstasies is in of naby aan Perth geleë.[52]
Perth het ook 'n goed ontwikkelde aardgasverspreidingsnetwerk wat deur Alinta bestuur word. Die gas word hoofsaaklik in die Perth-kom en die Pilbara-streek ontgin. 'n Pyplyn bekend as die DBNGP (Dampier Bunbury Natural Gas Pipeline) word gebruik om die gas vanaf Pilbara na Perth te vervoer.[53]
Watervoorsiening
Die verminderde reënval die afgelope paar jaar in die streek het die invloei na reservoirs met twee derdes laat verminder oor die afgelope 30 jaar en ook grondwatervlakke negatief beïnvloed. Gekoppel aan die stad se relatiewe hoë groeikoers het dit gelei tot kommer dat Perth se watervoorsiening in die afsienbare toekoms kan opdroog.[54]
Die Wes-Australiese regering het daarop gereageer deur beperkinge te plaas op huishoudelike besproeiing in die stad. In November 2006 is 'n ontsoutingsaanleg in Kwinana (sien Kwinana-ontsoutingsaanleg) oopgemaak wat meer as 45 gigaliter drinkwater per jaar kan voorsien;[55][56] die kragbehoeftes van die aanleg is voorsien deur die Emu Downs windplaas naby Cervantes.[57] Daar is ook oorweeg om water vanaf die Kimberley-streek met 'n pypleiding daarheen te pomp, maar die idee is in Mei 2006 laat vaar vanweë die hoë koste wat dit sou behels.[58] Ander voorstelle wat oorweeg word sluit in die omstrede onttrekking van 'n verdere 45 gigaliter jaarliks vanuit die Yarragadee-grondwaterbron in die suidweste van die deelstaat. Die staatsregering het egter in Mei 2007 aangekondig dat 'n tweede ontsoutingsaanleg te Binningup, aan die kus tussen Mandurah en Bunbury, gebou gaan word.[59]
Die Swanrivier se oewer met sy dubbeldoel fiets-en-voetgangerpaadjie is 'n baie gewilde bestemming en by Barrack Street-kaai kan die Swan Bells gesien word net oorkant die vasmeerplek waarvandaan verskeie veerbootdienste op riviertoere vertrek. Daar is ook 'n veerbootdiens hiervandaan na Rottnest-eiland.
Kagoshima, Japan, sedert 1974.[60]
Houston, Verenigde State, sedert 1984.[60]
Megisti, Griekeland, sedert 1984.[60]- Rhodosstad, Griekeland, sedert 1984.[60]
- San Diego, Verenigde State, sedert 1987.[60]
Vasto, Italië, sedert 1989.[60]
Nanjing, Volksrepubliek China, sedert 1998.[60]
Taipei, Republiek China, sedert 1999.[60]
Perth, Verenigde Koninkryk, sedert 2006.[60]
Seocho, Suid-Korea, sedert 2008.[60]- Chengdu, Volksrepubliek China, sedert 1998.[60]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
