Adolessensie is ’n oorgangstadium in die menslike fisieke en sielkundige ontwikkeling wat duur van puberteit tot meerderjarigheid.[1] Vir ’n seun is dit gemiddeld van 14 tot 21 jaar en vir ’n meisie van 12 tot 21 jaar.[2] Adolessensie word gewoonlik vereenselwig met die tienerjare,[1][3][4][5] maar die fisieke, sielkundige en kulturele uitdrukking daarvan kan vroeër of later wees. Puberteit begin deesdae eerder al voor adolessensie, veral by meisies.[3][6][7] Fisieke groei (veral in mans) en kognitiewe ontwikkeling kan voortduur tot in die vroeë 20's. Ouderdom is dus net ’n rowwe aanduiding van adolessensie en dit is vir geleerdes moeilik om oor ’n presiese definisie ooreen te kom.[6][7][8][9]

Twee adolessente luister na musiek.

’n Deeglike begrip van adolessensie in die gemeenskap hang af van inligting uit verskillende perspektiewe, insluitende sielkunde, biologie, geskiedenis, sosiologie, opvoeding en antropologie. In al dié perspektiewe word adolessensie beskou as ’n oorgangstydperk tussen die kinderjare en volwassenheid, en die kulturele doel daarvan is om kinders voor te berei op grootmensrolle.[10] Dit is ’n tydperk wat verskeie oorgange behels: in opleiding, indiensneming en werkloosheid, asook oorgange van een lewenstadium tot ’n ander.[11]

Die einde van adolessensie en die begin van volwassenheid verskil van land tot land. Selfs binne ’n sekere staat, nasie of kultuur kan ouderdomme verskil waarop ’n individu as volwasse genoeg beskou word dat die gemeenskap sekere voorregte en verantwoordelikhede aan hom of haar toevertrou. Dit sluit in die bestuur van ’n motor, wettige seksuele verhoudings, diens in die weermag, die koop en drink van alkohol en tabak, stemreg, die huwelik en geregtelike verantwoordbaarheid.

In die bestudering van adolessente ontwikkeling[12] kan dié tydperk biologies gedefinieer word, as die fisieke oorgang wat gekenmerk word deur puberteit en die einde van fisieke groei; kognitief, as veranderings in die vermoë om abstrak en veelvlakkig te dink; of sosiaal, as ’n tydperk van voorbereiding op grootmensrolle. Groot puberteits- en biologiese veranderings sluit in veranderings aan die geslagsorgane, lengte, gewig en massa, asook in breinontwikkeling en -organisasie. Kognitiewe voordele sluit in beide ’n toename in kennis en die vermoë om abstrak te dink en doeltreffender te redeneer. Die bestudering van adolessente ontwikkeling behels dikwels interdissiplinêre samewerking. Navorsers in neurowetenskap kan fokus op veranderings in breinstruktuur en die uitwerking daarvan op sosiale verhoudings. Sosioloë kan aandag skenk aan die aannleer van sosiale rolle en hoe dit van kultuur tot kultuur verskil.[13] Ontwikkelingsielkundiges kan fokus op veranderings in verhoudings met ouers en tydgenote as ’n funksie van skoolstruktuur en puberteitstatus.[14] Sommige wetenskaplikes het al die universaliteit van adolessensie as ’n ontwikkelingsfase bevraagteken. Hulle meen eienskappe wat gewoonlik as tipies van adolessente beskou word, is nie werklik inherent aan die tienerjare nie.

Biologiese ontwikkeling

Puberteit in die algemeen

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Puberteit.
Thumb
Die bolyf van ’n tienerseun. Die struktuur het verander en begin lyk soos dié van ’n volwassene.

Puberteit is ’n tydperk van verskeie jare waarin vinnige fisieke groei en sielkundige veranderings plaasvind wat tot seksuele rypheid lei. Die gemiddelde begin van puberteit is 11 jaar vir meisies en 12 jaar vir seuns.[15][16] Elke mens se individuele tydskaal vir puberteit word hoofsaaklik deur oorerflikheid bepaal, hoewel omgewingsfaktore soos dieet en oefening ook ’n invloed het.[17][18] Dié faktore kan lei tot vroeë of laat puberteit.[9][18]

Van die belangrikste dele van puberteitsontwikkeling behels spesifieke fisieke veranderings in ’n individu se lengte, gewig, liggaamsamestelling, bloedsomloop- en asemhalingstelsel.[19] Dié veranderings word hoofsaaklik deur hormonale aktiwiteit bewerkstellig. Hormone vervul ’n organisatoriese rol, deur die liggaam te beïnvloed om op ’n sekere manier op te tree sodra puberteit begin,[20] en ’n aktiewe rol, wat te doen het met veranderings in hormone gedurende adolessensie wat die sneller is vir gedrags- en fisieke veranderings.[21]

Puberteit begin met ’n toename in hormoonvervaardiging, wat weer ’n paar fisieke veranderings teweegbring. Dit word gekenmerk deur die verskyning of ontwikkeling van die sekondêre geslagseienskappe (byvoorbeeld ’n dieper stem en groter adamsappel by seuns en die ontwikkeling van borste en ronder heupe by meisies). Die geslagskliere (testikels en eierstokke) word ook geaktiveer en laat hulle groei en ontwikkel. Dié kliere begin nou ’n massavervaardiging van hormone: onderskeidelik testosteroon en estrogeen. Die hormoonvervaardiging neem geleidelik toe totdat seksuele rypheid bereik word.

Gesigshare by seuns kom in ’n spesifieke volgorde voor: gewoonlik van die hoeke van die bolip[22][23] tot oor die hele baardarea.[22] Die grootste baken vir seuns in puberteit is spermarg, die eerste ejakulasie, wat gewoonlik op sowat 13 voorkom.[24] Vir meisies is dit menarg, die begin van die maandstondes, op sowat 12 tot 13 jaar.[17][25][26] Om menarg te bereik moet meisies ’n sekere hoeveelheid liggaamsvet hê.[17] Meisies wat ondervoed is of in gemeenskappe met kinderarbeid woon, begin later menstrueer as ander meisies.[17]

Meisies voltooi gewoonlik teen 15 tot 17 jaar hulle volle fisieke ontwikkeling,[1][16][27] terwyl dit by seuns op sowat 16 tot 17 jaar gebeur.[16][27][28] Meisies bereik voortplantingsrypheid sowat vier jaar ná die eerste fisieke tekens van puberteit.[1] Daarteenoor ontwikkel seuns stadiger, maar hulle groei vir tot ses jaar ná die eerste sigbare tekens.[29][28]

Thumb
’n Benaderde voorstelling van die ontwikkelingstydperk in die kinderjare en vroeë volwasse jare. Adolessensie is boaan in rooi gemerk.

Geslagseienskappe

Primêre geslagseienskappe is dié wat regstreeks met die seksorgane verband hou. By mans is die eerste fases van puberteit die groei van die testikels en skrotum, gevolg deur die groei van die penis.[30] Terselfdertyd ontwikkel ander dele, soos die prostaat. Die eerste ejakulasie van seminale vloeistof kom gewoonlik voor sowat ’n jaar nadat die penis begin groei het, maar dit word dikwels deur kultuur eerder as biologie bepaal, want by baie seuns geskied die eerste ejakulasie tydens masturbasie.[31]

By meisies hou veranderings in primêre eienskappe verband met die groei van die baarmoeder, vagina en ander dele van die voortplantingstelsel. Menarg is ’n redelik laat ontwikkeling wat op ’n lang reeks hormonale veranderings volg.[32]

Veranderings in sekondêre geslagseienskappe sluit in alle veranderings wat nie met seksuele voortplanting verband hou nie. By seuns behels dit die verskyning van gesigs-, pubiese en liggaamshare, die stem wat dieper word, die vel om die boarms en bobene wat growwer word en verdere ontwikkeling van die sweetkliere. By meisies is dit die ontwikkeling van die borste, die heupe wat breër word, die verskyning van pubiese en onderarmhare, die areolas wat groter word en die verhoging van die tepels.[33]

In die brein

Die menslike brein is nog nie ten volle ontwikkel teen die tyd dat iemand puberteit bereik nie. Tussen 10 en 25 jaar ondergaan die brein veranderings wat belangrike implikasies vir gedrag inhou. Die brein het 90% van sy volwasse grootte bereik teen die tyd dat ’n kind ses jaar oud is.[34] Die brein groei dus nie baie gedurende adolessensie nie, maar voue in die brein raak ingewikkelder tot in die laat tienerjare. Die grootste veranderings in die voue in dié tyd is in die dele van die korteks wat kognitiewe en emosionele inligting verwerk.[34]

Thumb
Portret van 'n jong meisie, deur Aleksei Harlamof (1840-1925).

Gedurende adolessensie neem die hoeveelheid witstof in die brein lineêr toe, terwyl die hoeveelheid grysstof ’n omgekeerde U-patroon volg.[35] Onnodige senuverbindings in die brein word verwyder en die hoeveelheid grysstof neem af. Dit beteken egter nie die brein verloor funksionaliteit nie; dit word net doeltreffender vanweë die isolering van die aksons en die vermindering van ongebruikte bane.[36]

Die eerste dele van die brein wat gestroomlyn word, is dié wat by die primêre funksies betrokke is, soos motoriese en sensoriese gebiede. Die dele van die brein wat by ingewikkelder prosesse betrokke is, verloor later stof. Dit sluit die laterale en prefrontale korteks in.[37] Die ontwikkelings in die brein bring beter besluitneming en kognitiewe beheer mee, asook doeltreffender inligtingsprosessering, bepaling van risiko's en belonings, en impulsbeheer.

Thumb
Dopamienbane in die brein.

Die senuoordraers wat ’n belangrike rol speel in die ontwikkeling van adolessente se brein is glutamaat, dopamien en serotonien. Glutamaat is ’n prikkelende senuoordraer. Tydens die stroomlyning van die brein bevat baie van die senuverbindings wat in die slag bly ontvangers vir glutamaat en ander prikkelende senuoordraers.[38]

Dopamien word verbind met plesier en ’n instelling op die omgewing tydens besluitneming. Tydens adolessensie styg dopamienvlakke in die limbiese stelsel.[39] Die balans tussen prikkelende en inhiberende senuoordraers en ’n toename in dopamienaktiwiteit in adolessente het moontlik gevolge vir die neem van risiko's en vatbaarheid vir verveling.

Serotonien is ’n senumodulator wat betrokke is in die regulasie van gemoedstemming en gedrag. Ontwikkeling in die limbiese stelsel speel ’n belangrike rol in die bepaling van belonings en strawwe, asook in die verwerking van emosionele ondervinding en sosiale inligting. Veranderings in die vlakke van dopamien en serotonien in die limbiese stelsel maak adolessente emosioneler en meer vatbaar vir belonings en stres. Die ooreenstemmende toename in emosionele wisselings kan ook ’n adolessent se kwesbaarheid laat toeneem.

Kognitiewe ontwikkeling

Adolessensie is ook ’n tyd van vinnige kognitiewe ontwikkeling (wat te doen het met "waarneem" en "ken").[40] Piaget beskryf adolessensie as die lewenstadium waarin die individu se gedagtes ’n abstrakter vorm begin aanneem en die egosentriese gedagtes afneem. Dit laat die individu toe om in ’n breër perspektief te dink en redeneer.[41] ’n Kombinasie van studies het die ontwikkeling van uitvoerende funksies gedemonstreer – dus kognitiewe vermoëns wat die beheer en koördinasie van gedagtes en gedrag moontlik maak, iets wat gewoonlik met die prefrontale korteks verbind word.[42] Die gedagtes, idees en begrippe wat in hierdie stadium van die lewe ontwikkel, het die persone se toekomstige lewe grootliks beïnvloed en ’n belangrike rol gespeel in karakter- en persoonlikheidsvorming.[43]

Biologiese veranderings in breinstruktuur en konnektiwiteit in die brein het ’n wisselwerking met meer ondervinding, kennis en veranderende sosiale eise om vinnige kognitiewe groei te bewerkstellig. Die ouderdom waarop spesifieke veranderings plaasvind, wissel van persoon tot persoon, maar begin in puberteit of kort daarna terwyl sommige vaardighede bly ontwikkel terwyl die adolessent ouer word. Die dubbelestelselsmodel stel ’n wanbalans voor tussen die ontwikkeling van die sosiaalemosionele stelsel en die kognitiewebeheerstelsel in die brein, wat bydra tot impulsiwiteit en ander soorte gedrag wat eie aan adolessente is.[44]

Verbeterings in kognitiewe vermoëns

Teen die tyd dat individue 15-jarige ouderdom bereik, kan hulle basiese denkvermoëns met dié van ’n volwassene vergelyk word. Dié verbetering geskied tydens adolessensie op vyf gebiede:

  1. Aandag: Verbeterings kan gesien word in selektiewe aandag, die proses waardeur ’n mens op een stimulus fokus terwyl hy ’n ander een uitsluit. Verdeelde aandag, die vermoë om terselfdertyd aan twee of meer stimulusse aandag te skenk, verbeter ook.[45][46]
  2. Geheue: Verbeterings word gesien in beide kort- en langtermyngeheue.[47]
  3. Prosesseringspoed: Adolessente dink vinniger as kinders. Prosesseringspoed neem vinnig toe tussen die ouderdom van vyf jaar en die middel van adolessensie; dit bestendig op sowat 15 jaar en lyk nie of dit verder verander tussen laat adolessensie en volwassenheid nie.[48]
  4. Organisasie: Adolessente is meer bewus van hulle denkprosesse en kan eselsbrûe en ander strategieë gebruik om doeltreffender te dink.[49]
  5. Metakognisie: ’n Verbeterde kennis van hulle eie denkpatrone verbeter selfbeheersing en sosiale insig.

Studies sedert 2005 dui daarop dat die brein nie ten volle ontwikkel is voor die vroeë 20's nie.[50]

Sielkundige ontwikkeling

Thumb
G. Stanley Hall.

Die formele bestudering van die sielkundige aspekte van adolessensie het begin met die verskyning van G. Stanley Hall se "Adolescence in 1904". Hall, wat die eerste voorsitter van die Amerikaanse Sielkundevereniging was, het adolessensie hoofsaaklik beskou as ’n tyd van interne storm en drang (Duits: Sturm und Drang). Dié begrip van die jeug was geskoei op twee destyds nuwe maniere om menslike gedrag te verstaan: Darwin se evolusieteorie en Freud se psigodinamiese teorie. Hall het geglo adolessensie is ’n verteenwoordiging van ons menslike voorouers se filogenetiese verskuiwing van primitief wees tot beskaafd wees. Sy idees is nie teengestaan nie tot in die 1950's, toe sielkundiges soos Erik Erikson en Anna Freud hulle teorieë oor adolessensie begin formuleer het. Freud het geglo die sielkundige ontwrigtings wat met die jeug verbind word, is biologieverwant en kultureel universeel, terwyl Erikson gekonsentreer het op die verskil tussen identiteitsvorming en rolvervulling.[51] Ondanks dié verskille in die drie sielkundiges se sienings, het hulle saamgestem dat adolessensie inherent ’n tyd van ontwrigting en sielkundige beroeringe is. Die minder onstuimige aspekte van adolessensie, soos verhoudings met tydgenote en kulturele invloed, is tot in die 1980's grootliks geïgnoreer. Tussen die 1950's en 1980's is hoofsaaklik gefokus op die beskrywing van gedragspatrone en nie op die verduideliking daarvan nie.[51]

Jean Macfarlane het die Instituut vir Menslike Ontwikkeling van die Universiteit van Kalifornië, Berkeley, in 1927 gestig; dit was vroeër bekend as die Instituut vir Kinderwelsyn.[52] Die instituut was instrumenteel in die begin van studies oor gesonde ontwikkeling, in teenstelling met vorige werk wat oorheers is deur teorieë wat op patologiese persoonlikhede geskoei was.[52] In die studies is gekyk na menslike ontwikkeling gedurende die Groot Depressie en die Tweede Wêreldoorlog, unieke historiese omstandighede waaronder ’n geslag kinders grootgeword het.

Die Oakland-groeistudie, wat in 1931 deur Harold Jones en Herbert Stolz begin is, het ten doel gehad om die fisieke, intellektuele en sosiale ontwikkeling van kinders in die Oakland-gebied te bestudeer. Data is in 1932 begin versamel en dit het voortgeduur tot in 1981, en dit het navorsers in staat gestel om langdurige data oor die individue in te samel wat verder as adolessensie, tot in hulle volwasse lewe, gestrek het. Macfarlane het die Berkeley-gidsstudie begin wat die ontwikkeling van kinders in terme van hulle sosiaalekonomiese en familieagtergrond bestudeer het.[53]

Dié studies het in die 1960's die agtergrond gevorm van Glen Elder se voorstel van ’n lewensverloop-perspektief van adolessente ontwikkeling. Elder het verskeie beskrywende beginsels van adolessente ontwikkeling geformuleer. Die beginsel van historiese tyd en plek bepaal dat ’n individu se ontwikkeling afhang van die tyd en plek van hulle grootwordjare. Die beginsel van die belangrikheid van tydsbepaling verwys na die verskillende uitwerkings wat lewensgebeure het op ontwikkeling, geskoei op wanneer in ’n mens se lewe hulle voorgekom het. Die beginsel van verbonde lewens bepaal dat ’n mens se ontwikkeling gevorm word deur die interkonnektiewe netwerk van verhoudings waarvan ’n mens deel is, en die beginsel van menslike bemiddeling bepaal dat ’n mens se lewe beïnvloed word deur sy keuses en optredes binne die verband van sy historiese tydperk en sosiale netwerk.[54]

In 1984 het die Vereniging vir Navorsing oor Adolessensie die eerste amptelike organisasie geword wat gewy is aan die bestudering van adolessente sielkunde. Sommige van die kwessies wat eerste aangepak is, sluit in: die debat van natuur teenoor versorging (Engels: nature versus nurture) soos dit op adolessensie betrekking het; ’n begrip van die wisselwerkings tussen adolessente en hulle omgewing; en die inagneming van kultuur, sosiale groepe en historiese verband wanneer adolessente gedrag vertolk word.[51]

Sosiale ontwikkeling

Identiteitsontwikkeling

Identiteitsontwikkeling is ’n stadium in die adolessente lewensiklus.[55] Die meeste mense se soeke na identiteit begin tydens adolessensie. In dié tyd is mense meer geneig om verskillende soorte gedrag en voorkoms te "beproef" om te ontdek wie hulle is.[56] Om ’n identiteit te ontwikkel en behou is ’n moeilike taak weens verskeie faktore, soos gesinslewe, omgewing en sosiale status.[55] Proefondervindelike studies dui daarop dat dié proses akkurater beskyf kan word as identiteitsontwikkeling, eerder as identiteitsvorming, maar bevestig ’n normatiewe proses van verandering in beide inhoud en struktuur van ’n mens se idees oor die self.[57] Die twee hoofaspekte van identiteitsontwikkeling is selfduidelikheid en selfbeeld.[56] Omdat keuses wat gedurende adolessensie gemaak word, latere lewe kan beïnvloed, sal hoë vlakke van selfbewussyn en selfbeheersing gedurende die middel-adolessensie lei tot beter besluite tydens die oorgang na volwassenheid.[58]

Navorsers gebruik drie algemene benaderings om identiteitsontwikkeling te verstaan: selfbegrip, sin van identiteit en selfbeeld. Adolessente gee groter aandag aan hulle voorkoms, en bestee meer tyd daaraan en doen meer moeite daarmee, terwyl hulle liggaam verander. Anders as kinders, doen adolessente moeite om aanvaarbaar te lyk (1991).[3] Die omgewing speel ook ’n belangrike rol. Volgens studies deur die Amerikaanse Sielkundevereniging is dit vir adolessente met ’n minder gegoede agtergrond moeiliker om hulle identiteit te ontwikkel.[59]

Selfbegrip

Die idee van selfbegrip is die vermoë van ’n persoon om menings en oortuigings te hê wat met selfvertroue, eenvormigheid en standvastigheid gedefinieer word.[60] Vroeg in adolessensie lei kognitiewe ontwikkeling tot ’n groter selfbegrip; ’n groter begrip van ander en hulle idees en oordele; die vermoë om oor abstrakte, toekomstige moontlikhede te dink; en die vermoë om tegelykertyd verskeie moontlikhede te oorweeg. ’n Gevolg is dat adolessente ’n aansienlike verskuiwing ondervind van die eenvoudige, konkrete en globale selfbeskrywings wat tipies van jong kinders is; as kinders definieer hulle hulleself volgens fisieke eienskappe, terwyl adolessente hulleself definieer volgens hulle waardes, idees en menings.[61]

Adolessente kan hulle verskeie vorme van die "moontlike self" voorstel wat hulle kan word,[62] asook langtermynmoontlikhede en die gevolge van hulle keuses.[63] Die verkenning van dié moontlikhede kan lei tot skielike veranderings in die voorstelling van die self terwyl die adolessent eienskappe en soorte gedrag kies of verwerp namate hy nader aan die ideale self beweeg (wat hy wil wees) en weg van die gevreesde self (wat hy nie wil wees nie). Vir baie is hierdie veranderings ongemaklik, maar dit lyk of dit ook optrede motiveer wat ooreenstem met dié van die ideale self en verskil van dié van die gevreesde moontlike vorme van die self.[62][64]

Sin van identiteit

Thumb
'n Vrou dra 'n sportbra en kortbroek, die soort sportklere wat deesdae as gewone drag in baie Westerse lande gedra word.

Egosentrisme in adolessente lei tot ’n selfbewuste begeerte om belangrik in hulle groep tydgenote te voel en sosiaal aanvaar te word.[65] Anders as die botsende aspekte van selfbegrip, verteenwoordig identiteit ’n saamhangende sin van die self wat standvastig is in verskillende omstandighede, en ondervindings in die verlede en toekomstige doele insluit. Elkeen het ’n selfbegrip, maar Erik Erikson meen nie almal ontwikkel ’n identiteit ten volle nie. Erikson se teorie van ontwikkelingstadiums sluit die identiteitskrisis in, waarin adolessente verskillende moontlikhede moet verken en verskillende dele van hulle self moet integreer voordat hulle hulle tot hulle oortuigings verbind. Hy beskryf die voltooiing van dié proses as ’n stadium van "identiteitsukses", maar lê ook klem daarom dat identiteitsontwikkeling nooit heeltemal en vir altyd voltooi is nie.[66]

Adolessente begin hulleself definieer geskoei op hulle "skarelidmaatskap". "Klere help tieners ’n nuwe identiteit verken, onafhanklik van hulle ouers, en om ’n verbintenis met hulle maats te vorm." Mode speel ’n groot rol daarin dat tieners "hulleself vind"; mode verander voortdurend, en dit stem ooreen met die veranderings in die persoonlikheid van tieners.[67] Om verskillend te lyk en te sien waarvan hulle hou en hoe ander reageer, laat hulle verstaan wie hulle is.[68]

Net soos wat mode verander en adolessente beïnvloed, verander die media. "Die moderne lewe speel af te midde van ’n toestroming van vlees op skerms, bladsye en plakkate."[69] Dié toestroming registreer bewustelik of onbewustelik in die brein en veroorsaak kwessies in verband met selfbeeld, ’n faktor wat tot ’n adolessent se sin van identiteit bydra.

Navorsing het onthul selfondersoek begin vroeg in adolssensie, maar die bereiking van ’n identiteit gebeur selde voor 18-jarige ouderdom.[70] Ná skool word identiteitsontwikkeling weer grootliks beïnvloed en dit lei tot ’n heroorweging van vorige besluite oor identiteit en ’n verkenning van verdere moontlikhede.[71] Daar is eintlik geen einde aan identiteitsontwikkeling nie.[72]

Omgewing en identiteit

’n Adolessent se omgewing speel ’n groot rol in hulle identiteitsontwikkeling.[59] Hoewel die meeste studies oor adolessente onder wit middelklaskinders gedoen word, wys dit hoe meer bevoorreg ’n mens se agtergrond is, hoe suksesvoller is die ontwikkeling van identiteit.[59] Die vorming van identiteit is deurslaggewend in ’n adolessent se lewe. Onlangs is bevind demografiese patrone dui daarop dat die oorgang na volwassenheid nou stadiger verloop as tydens die middel 20ste eeu. Daarom het jeugdigheid – ’n tydperk van laat adolessensie tot vroeë volwassenheid – ’n prominenter stadium van die lewe geword. Dit het meegebring dat verskeie faktore in dié ontwikkeling belangrik geword het.[73] So baie faktore dra by tot die ontwikkeling van sosiale identiteit van ’n adolessent – van verbintenis tot hoe om by te bly[74] tot sosiale media. Al dié faktore word beïnvloed deur die omgewing waarin ’n adolessent grootword. ’n Kind van ’n meer bevoorregte omgewing het oor die algemeen meer en beter geleenthede. ’n Adolessent uit ’n middestadse of misdaadgeteisterde buurt is meer geneig om blootgestel te word aan ’n omgewing wat nadelig vir hulle ontwikkeling is. Adolessensie is ’n sensitiewe tydperk van die ontwikkelingsproses, en blootstelling aan die verkeerde dinge in dié tyd kan ’n groot invloed op toekomstige besluite hê.[59]

Seksuele oriëntasie en identiteit

Seksuele oriëntasie word gedefinieer as ’n "erotiese inklinasie tot mense van een of meer geslagte, en word meer dikwels beskryf as seksuele of erotiese aantrekking".[75] In onlangse jare het sielkundiges probeer agterkom hoe seksuele oriëntasie gedurende adolessensie ontwikkel. Sommige teoretici glo daar is baie verskillende moontlike ontwikkelingsbane, en dat die bepaalde baan wat ’n individu volg, bepaal kan word deur hulle geslag, oriëntasie en wanneer hulle puberteit begin het.[75]

Thumb
'n Gay Pride-optog in 2015 in Brisbane, Australië.

In 1989 het Troiden ’n vierfasemodel voorgestel vir die ontwikkeling van homoseksuele identiteit.[76] Die eerste fase, bekend as sensitisering, begin gewoonlik in die kinderjare en word gemerk deur die kind se gewaarwording van aantrekking tot dieselfde geslag.

Die tweede fase, identiteitsverwarring, gebeur gewoonlik ’n paar jaar later. In dié fase word die jeugdige oorweldig deur gevoelens van interne verwarring oor hulle seksuele oriëntasie, en begin hulle eksperimenteer met seksuele ondervindings met maats van dieselfde geslag.

In die derde fase, wat gewoonlik voorkom ’n paar jaar nadat die adolessent die huis verlaat het, begin hulle van hulle familie en goeie vriende van hulle oriëntasie vertel (of "klim hulle uit die kas"), en neem hulle ’n gay, lesbiese of biseksuele identiteit aan.[77]

In die laaste fase, bekend as verbintenis, aanvaar die jong volwassene sy of haar seksuele identiteit as ’n lewenstyl. Die model raam dus dat die proses in die kinderjare begin en tot die vroeë tot middel-20's voortduur. Die model is al gekritiseer en in onlangse jare is alternatiewe idees al ondersoek.

In terme van seksuele identiteit is adolessensie die tyd wanneer die meeste gay/lesbiese en transgender adolessente hulle gevoelens begin herken en sin daaruit maak. Baie mense kies om dan uit die kas te klim, sodra hulle ’n identiteit gevorm het; baie ander kan deur ’n tydperk van bevraagtekening en ontkenning gaan, wat gepaard kan gaan met eksperimentering met beide homo- en heteroseksuele ondervindings.[78] In ’n studie onder 194 gay, lesbiese en biseksuele jeugdiges onder 21 jaar is bevind hulle het op gemiddeld 10 jaar van hulle oriëntasie bewus geword, maar dit eers op sowat 16 of 17 jaar teenoor vriende en familie erken.[79] Om ’n positiewe LGBT-identiteit te aanvaar en skep kan om verskeie redes moeilik wees vir jeugdiges. Druk van tydgenote is ’n groot faktor as ’n jeugdige wat sy eie seksualiteit of genderidentiteit bevraagteken, omring word deur heteronormatiewe vriende, en dit kan groot stres veroorsaak om te voel dat hy of sy anders as almal is. Terwyl dit beter sielkundige aanpassing tot gevolg kan hê as iemand uit die kas klim, is die risiko's wat daaraan verbonde is werklik. Een risiko in ’n heteronormatiewe omgewing is verwerping, kwetsende grappe en selfs geweld.[78] Selfmoordsyfers onder LGBT-adolessente is tot vier keer hoër as onder heteroseksuele jeugdiges weens boeliery en verwerping deur familie en vriende.[80]

Selfbeeld

Die finale stadium van identiteitsontwikkeling is selfbeeld. Dit word gedefinieer as ’n mens se idees en gevoelens oor sy selfbegrip en identiteit.[81] Volgens die meeste teorieë oor selfbeeld is daar ’n groot begeerte, onder mense van alle geslagte en ouderdomme, om hulle selfbeeld te handhaaf, beskerm en verbeter.[60] Anders as wat baie mense glo, is daar geen proefondervindelike bewyse dat selfbeeld oor die duur van adolessensie daal nie.[82] "Barometriese selfbeeld" wissel vinnig en kan groot stres en angs veroorsaak, maar basiese selfbeeld bly hoogs stabiel tydens adolessensie.[83] Die geldigheid van globale selfbeeldskale is al bevraagteken, en baie stel voor dat meer spesifieke skale meer kan onthul oor die adolessente ondervinding.[84]

Meisies het die grootste kans om ’n goeie selfbeeld te hê as hulle in ondersteunende verhoudings met vriende is. Die belangrikste funksie van vriendskap vir hulle is om iemand te hê wat sosiale en morele steun kan verskaf. As hulle nie vriende se goedkeuring kan kry nie of nie iemand kry met wie hulle aktiwiteite en belangstellings kan deel nie, is hulle meer geneig om ’n swak selfbeeld te hê. In teenstelling is seuns meer bekommerd daaroor om hulle onafhanklikheid te vestig en te laat geld en hulle verhouding jeens gesag te definieer.[85] As sulks het hulle ’n groter kans op ’n goeie selfbeeld as hulle hulle vriende suksesvol kan beïnvloed; aan die ander kant is die gebrek aan romantiese bevoegdheid, byvoorbeeld ’n onvermoë om die toegeneentheid te verkry van die teenoorgestelde geslag (of dieselfde geslag, na gelang van seksuele oriëntasie), die grootste rede vir ’n swak selfbeeld onder adolessente seuns. Omdat seuns én meisies ’n swak selfbeeld het ná die beëindiging van ’n romantiese verhouding, is hulle geneig om ander simptome te hê wat deur dié ervaring veroorsaak word. Depressie en hulpeloosheid is net twee van verskeie simptome, en blykbaar is vroue twee keer so geneig as mans om depressie te ervaar en is mans drie tot vier keer so geneig as vroue om selfmoord te pleeg.[86]

Verhoudings

Algemeen

Die verhoudings wat adolessente met hulle tydgenote, gesin en lede van hulle sosiale sfeer het, speel ’n belangrike rol in sosiale ontwikkeling. Namate ’n adolessent se sosiale sfeer vinnig ontwikkel terwyl hulle onderskei tussen vriende en kennisse, raak hulle emosioneel ernstig betrokke by vriende.[87] Dit is nie skadelik nie, maar as dié vriende ’n individu aan moontlik skadelike situasies blootstel, is dit ’n geval van groepsdruk. Adolessensie is ’n kritieke tydperk in sosiale ontwikkeling omdat adolessente maklik beïnvloed kan word deur die mense met wie hulle goeie verhoudings aanknoop. Dit is die eerste keer dat ’n individu werklik sy eie besluite kan neem, en dus is dit ook ’n sensitiewe tydperk.

Verhoudings is uiters belangrik in die sosiale ontwikkeling van ’n adolessent vanweë die groot invloed wat tydgenote op hom of haar kan hê. Deur een persoon se persoonlikheidseienskappe met dié van ’n ander te vergelyk, word ’n raamwerk oor verskillende persoonlikhede geskep[88] – wat dien as verwysingsgroepe vir beide sielkundige en identiteitsontwikkeling.[89] Die belangrikste verwysingsgroepe is die adolessent se tydgenote. Met wie hy of sy vriende maak en gereeld kommunikeer, kan dus ’n groot invloed hê op wie hulle word. Volgens navorsing het verhoudings die grootste invloed op die soiale ontwikkeling van ’n individu.

Gesin

Thumb
Die Susters, deur James Collinson.

Adolessensie is ’n tyd van vinnige verandering van ’n mens se rol in ’n gesin. Jong kinders is geneig om hulleself met mening te laat geld, maar het nie ’n groot invloed op die gesin se besluite nie tot met vroeë adolessensie,[90] wanneer hulle toenemend as die ouers se gelyke beskou word. Die adolessent moet al hoe onafhankliker word terwyl hy of sy ’n liefdevolle verhouding met die ouers handhaaf.[68] Wanneer kinders deur hulle puberteitsjare gaan, is daar ’n aansienlike toename in konflik tussen kind en ouers en ’n minder hegte gesinsband. Argumente gaan dikwels oor klein beheerkwessies, soos aandklokreëls, aanvaarbare kleredrag en die adolessent se reg op privaatheid.[91][92] Dit is kwessies wat die adolessent vroeër dalk aanvaar het as die ouers se seggenskap.[93] Onmin kan ook toeneem namate vriende ’n groter invloed het, wat dalk kan bots met die ouers se waardes.

Sosiale media speel ’n al hoe groter rol in onenigheid tussen ouers en adolessente.[94] Waar ouers hulle nooit in die verlede hoef te bekommer het oor die bedreigings van sosiale media nie, het dit ’n gevaarlike plek vir kinders geword, veral weens die aantal bekruipers op webtuistes. Baie ouers weet nie veel van sosiale webtuistes nie en dit vergroot hulle wantroue verder. ’n Belangrike uitdaging vir die verhouding tussen ouers en adolessente is om te verstaan hoe om geleenthede vir aanlyn kommunikasie te verbeter terwyl die risiko's bestuur word.[60]

Gedurende die kinderjare is sibbes ’n bron van frustrasie én steun.[95] Adolessensie kan dit verander, na gelang van die sibbes se geslag. Onder sibbes van dieselfde geslag kan intimiteit tydens vroeë adolessensie toeneem, en daarna stabiliseer. As die geslag verskil, kan hulle egter tydens vroeë adolessensie uiteendryf, maar vanaf middel-adolessensie intiemer met mekaar raak.[96] Die wisselwerkings tussen sibbes is kinders se eerste kennismaking met verhoudings en dit kan hulle sosiale en selfbegrip vir die res van hulle lewe vorm.[97] Goeie verhoudings tussen sibbes kan dien as ’n steunnetwerk wat ’n individu se eiewaarde kan verhoog, en ouer sibbes kan leiding aan jongeres gee, hoewel die invloed daarvan positief óf negatief kan wees na gelang van die optrede van die ouer sibbes.

’n Moontlike belangrike invloed op ’n adolessent is die gesinsdinamika, veral ’n egskeiding. Met egskeidingsyfers van sowat 50%[98] is dit redelik algemeen, en dit kan kan bydra tot die groot veranderings tydens adolessensie. Rusies oor toesig kort ná ’n egskeiding weerspieël dikwels ’n beheerspel tussen die ouers. Egskeiding lei ook daartoe dat die kind minder kontak met een van die ouers het.[99] In uiterse gevalle van onstabiliteit en geweld kan ’n egskeiding egter soms ’n positiewe uitwerking op gesinne hê vanweë minder konflik tuis.

Ondanks veranderende rolle in die gesin gedurende adolessensie, is die huisomgewing en ouers meestal belangrik vir die gedrag en keuses van adolessente.[100] Kinders wat ’n goeie verhouding met hulle ouers het, is minder geneig om riskante gedrag te openbaar, soos rook, drink, baklei en onbeskermde seks.[100] Boonop beïnvloed ouers die opvoeding van adolessente. Volgens ’n studie deur Adalbjarnardottir en Blondal (2009) is adolessente wat hulle ouers as gesagsfigure beskou, meer geneig om ’n sekondêre opvoeding te voltooi – omdat die steun en aanmoediging van ’n ouer met gesag hulle motiveer.[101]

Tydgenote

Thumb
Studente besig met ’n universiteitsklas in die buitelug waarin hulle onderwerpe loop en bespreek.
Thumb
Studente studeer in ’n biblioteek met behulp van boeke en rekenaars.

Portuurgroepe is noodsaaklik vir sosiale en algemene ontwikkeling. Kommunikasie met tydgenote neem aansienlik toe gedurende adolessensie en die verhouding tussen tydgenote raak meer intens as in enige ander tydperk van die lewe.[102] Dit het ook ’n groter invloed op tieners en raak die besluite én keuses wat hulle maak.[103] Daar is ’n drastiese toename in die tyd wat met maats bestee word[104] en ’n afname in volwasse toesig.[105] Adolessente gaan ook meer met vriende van die teenoorgestelde geslag om as in die kinderjare[106] en is geneig om met groter portuurgroepe te identifiseer wat geskoei is op gedeelde eienskappe.[107] Dit is ook algemeen dat adolessente vriende gebruik om hulle verskillende situasies te help hanteer.[108]

Kommunikasie in portuurgroepe laat adolessente toe om hulle gevoelens en identiteit te verken en hulle sosiale vermoëns te evalueer. Portuurgroepe stel lede in staat om sosiale vermoëns te ontwikkel soos empatie, om te deel en leierskap. Adolessente kies portuurgroepe wat aansluit by eienskappe wat hulle in hulleself sien.[68] Groepsnorme en -waardes word geïnkorporeer in ’n adolessent se selfbegrip.[103] Portuurgroepe kan ’n positiewe invloed op ’n individu hê, soos akademiese motivering en prestasie. Hulle kan ook sosiale ontwikkeling negatief beïnvloed, soos om weens groepsdruk te eksperimenteer met dwelms, alkohol, vandalisme en diefstal.[109]

Vatbaarheid vir groepsdruk neem toe tydens vroeë adolessensie, bereik ’n hoogtepunt op omtrent 14 jaar en neem daarna af.[110] Beide fisieke en verhoudingsaggressie word verbind met ’n groot aantal blywende sielkundige probleme, veral depressie.[111] Daarom ontwikkel geboeliede adolessente dikwels probleme wat tot verdere viktimisasie lei.[112] Geboeliede adolessente is meer geneig om aan te hou om geboelie te word én om ander in die toekoms te boelie.[113]

Adolessente is geneig om met "klieks" te assosieer op klein skaal en met "skares" op groot skaal. Hoewel klieks soms as iets negatiefs beskou word, kan hulle ’n adolessent help om sosiaal aan te pas en ’n sterker sin van identiteit te vorm. In ’n kliek van hoogs atletiese seuns kan die kliek byvoorbeeld ’n sterker sin van getrouheid en mededinging skep. Klieks dien ook as ’n "gemeenskaplike ouer" wat vir die adolessent vertel wat om te doen en wat nie.[114] In die laat adolessensie verander klieks ook van groepe van ’n spesifieke geslag in groepe wat uit albei geslagte bestaan namate tieners romanties by mekaar betrokke raak.[115] Op ’n groter skaal assosieer adolessente dikwels met "skares" individue wat ’n belangstelling of aktiwiteit deel. Skares kan dikwels veroorsaak dat jong mense gestereotipeer word, as byvoorbeeld bleeksiele. In groot skole is skares soms ook op etnisiteit geskoei.[116]

Adolessente gebruik aanlyn tegnologie om hulle portuurgroepe uit te brei, soos om die getal vriende op byvoorbeeld Facebook te vermeerder.[103] Daar kan egter ook nadele aan verbonde wees, soos kuberboeliery en ’n negatiewe impak op die familie.[117]

Romanse en seksuele aktiwiteit

Romantiese verhoudings neig om dwarsdeur adolessensie toe te neem. Teen die ouderdom van 15 het 53% van adolessente al ’n romantiese verhouding in die vorige 18 maande gehad wat minstens ’n maand gehou het.[118] In ’n Britse studie van 2008 deur YouGov vir Channel 4 het 20% van 14- tot 17-jariges gesê hulle het hulle eerste seksuele ondervinding op 13 jaar of jonger gehad.[119] In ’n Amerikaanse studie van 2002 het mense tussen 15 en 44 gesê die gemiddelde ouderdom van hulle eerste seksuele omgang was 17 vir mans en 17,3 vir vroue.[120]

Thumb
’n Adolessente paartjie wat soen.

Verhoudings duur ook al hoe langer gedurende die tienerjare. Hierdie konstante toename in die waarskynlikheid van ’n verhouding op lang termyn kan verduidelik word aan die hand van seksuele volwassewording en die ontwikkeling van die kognitiewe vermoëns wat nodig is om ’n romantiese verbintenis te handhaaf, hoewel dié vermoëns nie sterk ontwikkel is voor laat adolessensie nie.[121] Verhoudings op lang termyn stel adolessente in staat om die vermoëns te ontwikkel wat nodig is vir verhoudings van gehalte later in hulle lewe[122] en om gevoelens van eiewaarde te ontwikkel. Oor die algemeen kan positiewe romantiese verhoudings onder adolessente langtermynvoordele inhou. Verhoudings van ’n hoë gehalte word verbind met ’n groter verbintenis (commitment) in die vroeë volwasse lewe[123] en ook met ’n beter selfbeeld, selfvertroue en sosiale bevoegdheid.[124][125] ’n Adolessent met ’n hoë selfvertroue is geneig om hulleself as ’n suksesvoller maat te beskou, terwyl negatiewe ondervindings kan lei tot ’n lae selfvertroue as ’n romantiese maat.[126]

Sommige navorsers fokus nou daarop om uit te vind hoe adolessente hulle eie verhoudings en seksualiteit beskou, in plaas daarvan om studies te doen waarin klem gelê word op die probleme wat met adolessente seksualiteit verbind word. Lucia O'Sullivan en haar kollegas het bevind daar is geen aansienlike genderverskille in die verhoudings wat deur adolessente seuns en meisies tussen grade 7 en 12 gerapporteer is nie.[127] Die meeste tieners het gesê hulle het hulle maats gesoen, hande vasgehou, aan hulleself as ’n paartjie gedink en aan mense vertel hulle is in ’n verhouding. Dit beteken die privaat gedagtes oor en openbare erkenning van die verhouding was albei vir hulle belangrik. Seksuele voorvalle soos seks en seksuele betasting was minder algemeen as romatiese voorvalle (soos hande vashou) en sosiale voorvalle (soos om ’n paartjie in ’n groepsopset te wees). Volgens die navorsers was dié resultate belangrik omdat dit fokus op die positiewer aspekte van adolessente en hulle sosiale en romantiese wisselwerkings, eerder as om te fokus op seksuele gedrag en die gevolge daarvan.[127]

Adolessensie is ’n tyd van seksuele volwassewording, wat ook in sosiale wisselwerkings tot uiting kom. Hoewel adolessente geleentheidseks (casual sex) kan hê, vind die meeste seksuele ondervindings in dié ontwikkelingstyd in verhoudings plaas.[128] Adolessente kan tegnologie en sosiale media gebruik om maats vir romantiese verhoudings te soek omdat hulle voel dit is ’n veilige manier om afsprake te maak en hulle identiteit te verken. Daaruit kan ’n sterker verhouding voortvloei.[103] Soen, hande vashou en drukkies dui op bevrediging en verbintenis. Onder jong adolessente kan seksuele aktiwiteite soos genitale stimulasie verband hou met geweld, depressie en ’n swak verhoudingsgehalte.[129][130] Dit geld egter nie vir seksuele aktiwiteit in latere adolessensie wat binne ’n verhouding plaasvind nie.[131] Volgens sommige navorsers is daar genetiese oorsake van vroeë seksuele aktiwiteit wat ook risikofaktore vir jeugmisdaad is, en dit dui aan daar is ’n groep met ’n risiko vir beide vroeë seksuele aktiwiteit en emosionele angs. Vir ouer adolessente word seksuele aktiwiteit binne ’n verhouding egter verbind met laer vlakke van afwykende gedrag, in teenstelling met adolessente wat geleentheidseks beoefen.[132]

Geweld kom taamlik gereeld voor in adolessente verhoudings. In ’n studie het 10% tot 45% van adolessente gerapporteer dat hulle fisieke geweld in ’n verhouding ervaar het, terwyl ’n kwart tot ’n derde van hulle sielkundige aggressie ondervind het. Onder heteroseksuele paartjies was daar nie ’n groot verskil tussen manlike en vroulike aggressors nie, anders as in volwasse verhoudings.[133][134][135]

Onder adolessente meisies met ouer manlike maats is daar ’n groter risiko vir nadelige gesondheidsgevolge. Hoe groter die ouderdomsverskil, hoe minder mag het die meisies in die verhoudings gehad, volgens een studie.[136] In hedendaagse gemeenskappe is daar ook ander negatiewe gevolge van seksualiteit, soos emosionele stres (die vrees vir geweld of verwerping); seksueel oordraagbare infeksies (SOI), onder meer MIV/vigs; en tienerswangerskappe. Een uit elke vier seksueel aktiewe tieners sal ’n SOI opdoen.[137] Soms glo adolessente hulle kan nie ’n SOI opdoen as hulle nie omgang het nie. In Amerika styg syfers van SOI onder tieners egter, veral herpes en menslike papilloomvirus (MPV), wat genitale vratte kan veroorsaak. Na raming is 15% van tieners daarmee besmet. Meisies tussen 15 en 19 het meer dikwels gonorree as in enige ander ouderdomsgroep. ’n Kwart van alle MIV-gevalle kom voor onder mense van 21 jaar of jonger.[137]

Kultuur

Thumb
Gyaru-meisies in Tokio. Dit is meisies van 'n sekere Japannese subkultuur.

Sekere eienskappe van adolessensie is eerder gevestig in kultuur as in menslike biologie of kognitiewe strukture. Kultuur word aangeleer en sosiaal gedeel, en dit raak alle aspekte van ’n individu se lewe.[138] Sosiale verantwoordelikhede, seksuele uitdrukking en die ontwikkeling van ’n geloofstelsel is voorbeelde van dinge wat van kultuur tot kultuur kan verskil. Kenmerkende eienskappe van ’n jeugkultuur is kleredrag, musiek, die gebruik van media, kuns, kos en die keuse van drankies, vermaak en taal.[138] Daarom is kultuur ’n belangrike teenwoordigheid in die lewe van adolessente; om hulle te verstaan, moet ’n mens hulle kultuur verstaan.[138]

Die mate waarin adolessente as selfstandige wesens beskou word, wissel van kultuur tot kultuur. Sielkundiges het drie hoofsoorte selfstandigheid geïdentifiseer: emosionele, gedrags- en kognitiewe selfstandigheid.[139] Emosionele selfstandigheid word gedefinieer in terme van ’n adolessent se verhoudings met ander, en sluit dikwels in die ontwikkeling van meer volwasse emosionele verbintenisse met volwassenes en tydgenote.[139] Gedragselfstandigheid sluit in ’n adolessent se ontwikkelende vermoë om sy of haar eie gedrag te reguleer, om volgens persoonlike besluite te handel en hom- of haarself te bestuur. Kultuurverskille is veral in dié kategorie sigbaar omdat dit kwessies behels sooos afsprake, sosiale tyd saam met tydgenote en besluite oor tydsbestuur.[139] Kognitiewe selfstandigheid beskryf die vermoë van adolessente om deel te neem aan prosesse van onafhanklike redenering en besluitneming sonder om te veel op sosiale bevestiging staat te maak.[139]

’n Sameloop van invloede van adolessente kognitiewe ontwikkeling, uitbreidende sosiale verhoudings, ’n toenemend volwasse voorkoms en die aanvaarding van meer regte en verantwoordelikhede versterk hulle gevoelens van selfstandigheid.[139] Die behoorlike ontwikkeling van selfstandigheid word verbind met goeie geestesgesondheid, ’n hoë selfdunk, selfmotivering, ’n positiewe selfbegrip en gedrag wat self geïnisieer en bestuur word.[139] Daar is verder bevind adolessente se geestesgesondheid is die beste as hulle gevoelens oor selfstandigheid in ’n groot mate ooreenstem met dié van hulle ouers.[140]

In ’n vraelys oor die ouderdom waarop individue van verskillende kulture glo adolessente moet onafhanklik wees,[141] is bevind wit ouers en adolessente verwag selfstandigheid op ’n vroeër ouderdom as mense van Asiatiese afkoms.[141] In die jeug van Afrika suid van die Sahara kan die idee van individualiteit en vryheid nie heeltemal nuttig wees in die vorming van ’n begrip van adolessente ontwikkeling nie. Daar is bevind idees oor kinderjare en adolessente ontwikkeling is onder Afrikane verwant en interafhanklik.[142]

Thumb
Skildery van ’n leerlingskoenmaker, 1877.

Sosiale rolle en verantwoordelikhede

Die lewenstyl van adolessente in ’n spesifieke kultuur word in ’n groot mate bepaal deur die rolle en verantwoordelikhede wat hulle moet aanneem. Een daarvan is die mate waarin van ’n adolessent verwag word om gesinsverantwoordelikhede, soos huishoudelike take, te deel.[143] Dié take kan wissel tussen kulture, gesinne en ouderdomme van die adolessente.[144] Volgens ’n paar studies het deelname aan gesinstake en -roetines ’n positiewe invloed op die ontwikkeling van ’n adolessent se gevoelens van eiewaarde en besorgheid oor ander.[143]

Soms word ook van adolessente verwag om finansiële verantwoordelikhede te dra. Baie kinders leer van finansiële bestuur deurdat hulle moet spaar en vooruit beplan vir iets hulle wil koop.[145] In baie ontwikkelende lande is dit algemeen dat kinders die skool vroeg verlaat sodat hulle kan begin werk sodra hulle adolessensie bereik.[146] Die gebruik van adolessente in die werkplek het egter aansienlik afgeneem omdat ’n goeie opvoeding as al hoe belangriker beskou word.[147] In China was die helfte van alle 16-jariges byvoorbeeld in 1980 in diens van ’n werkgewer, teenoor minder as ’n kwart in 1990.[147]

’n Kultuur bepaal ook hoe lank adolessente werk of speel vanweë kulturele norme en verwagtings, asook verskeie sosiaalekonomiese faktore. In Amerika bestee kinders minder tyd in die skool en meer tyd aan ontspanning en sport as in baie ander lande.[148] Hierdie verskille kan beïnvloed word deur die kulturele waarde wat aan opvoeding geheg word en die mate van verantwoordelikheid wat verwag word adolessente moet in die gesin en gemeenskap aanneem. Tydsbestuur, finansiële rolle en sosiale verantwoordelikhede hang dus grootliks af van die opvoedingsektor en proses van loopbaanontwikkeling.

Regte en voorregte

Thumb
’n Boodskap buite ’n sekswinkel in Noord-Carolina lui: "Must Be 18 To Enter".

Adolessensie is ’n tydperk van toenemende regte en voorregte vir individue. Hoewel kultuurverskille voorkom vir regte vir sekere oudersomsgroepe, is daar aansienlike ooreenkomste oor kulture heen. Verder het die Konvensie oor die Regte van die Kind van 1989 (waar kinders as onder 18 jaar gedefinieer word) daartoe gelei dat feitlik elke land ter wêreld (buiten die VSA en Suid-Soedan) hulle regtens verbind het om ’n standpunt teen diskriminasie teen jong mense van alle ouderdomme in te neem. Dit sluit in die beskerming van kinders teen kinderarbeid, opname in die weermag, prostitusie en pornografie.

In baie gemeenskappe word mense wat ’n sekere ouderdom bereik (gewoonlik 18, maar dit wissel) beskou as meerderjarig, volwassenes volgens die reg en verantwoordelik vir hulle aksies. Mense onder dié ouderdom word as minderjariges, of kinders, beskou.

Die wettige werkouderdom in Westerse lande is gewoonlik 14 tot 16, na gelang van die aantal ure en soort arbeid. Baie lande het ook ’n wettige ouderdom waarop kinders die skool mag verlaat; tot dan is skoolbywoning verpligtend. Dié ouderdom verskil grootliks van kultuur tot kultuur en is van 10 tot 18 – dit weerspieël die verskillende maniere waarop kulture formele opvoeding beskou.

In die meeste demokratiese lande kan ’n burger op 18 jaar stem. Soms is dit 16 (soos in Brasilië) en soms tot 25 (soos eens in Oezbekistan).

Die ouderdom van toestemming tot seks verskil ook grootliks en kan wissel van 12 tot 20. Dieselfde geld vir die ouderdom waarop iemand mag trou.[149] Nog ouderdomsbeperkings wat grootliks van kultuur tot kultuur verskil, is dié wat betrekking het op dobbel en die koop van alkohol, sigarette en items met waarskuwings aan ouers.

Die regsouderdom waarop mense meerderjarig word, stem nie noodwendig ooreen met die skielike besef van selfstandigheid nie; baie adolessente wat meerderjarig is, is steeds van hulle ouers en tydgenote afhanklik vir emosionele en finansiële steun.

Media

Liggaamsbeeld

Thumb
’n Meisie loop en kyk op haar slimfoon.

Baie navorsing is gedoen oor die sielkundige uitwerking van liggaamsbeeld op adolessente. Moderne tieners word op ’n daaglikse basis aan meer media blootgestel as ooit tevore, dus ook aan voorstellings van ander se idees van skoonheid. Dit kan lei tot ’n gevoel wat "liggaamsontevredenheid" genoem word as hulle dit met hulle eie liggaam vergelyk. Onder tieners word liggaamsontevredenheid dikwels verbind met liggaamsmassa, ’n lae selfbeeld en atipiese gedragspatrone, en kan dit tot gesondheidsprobleme aanleiding gee.[150][151] Geleerdes debatteer steeds oor die uitwerking van die media op liggaamsontevredenheid onder tieners.[152][153]

’n Oorvloed media

Tieners word al hoe meer aan media blootgestel vanweë die gebruik van rekenaars, selfone en televisie. In Amerika het alle huishoudings minstens een televisie, meer as driekwart van alle adolessente het toegang tot die internet by die huis en meer as 90% gebruik minstens nou en dan die internet.[154] Aanlyn aktiwiteite wat die meeste deur adolessente gebruik word, is videospeletjies (78%), e-pos (73%), persoonlike boodskappe (68%), sosiale netwerke (65%), nuusbronne (63%), musiek (59%) en video's (57%).

Sosiale netwerke

In die 2000's het sosiale netwerke floreer en al hoe gewilder geraak onder adolessente: In 2012 het 73% van 12- tot 17-jariges aangedui hulle het ’n profiel op minstens een sosiale netwerk;[155] twee derdes van tieners het elke dag teksboodskappe aan maats gestuur, 51% het daagliks sosiale netwerke besoek en 11% het minstens een keer per dag ’n twiet gestuur of ontvang. Altesaam 34% het hulle gunsteling- sosiale netwerk verskeie kere per dag besoek. Een uit vier tieners (23%) het elke dag minstens twee of meer netwerke besoek.[156]

Hoewel navorsing nie afdoende is nie, dui sommige resultate daarop dat elektroniese kommunikasie adolessente se sosiale ontwikkeling negatief beïnvloed, persoonlike kommunikasie vervang, hulle sosiale vermoëns belemmer en soms tot onveilige kontak met vreemdelinge kan lei. Volgens ’n oorsig in 2015 "ontbreek adolessente kennis van strategieë vir die hantering van kuberboeliery, wat konsekwent verbind word met ’n toename in moontlike depressie".[157]

Daar is ook bevind die internet beïnvloed adolessente se gesondheid negatief, omdat hulle meer tyd voor die rekenaar deurbring en minder oefening kry.

Kritiek

Die begrip adolessensie is al deur geleerdes soos die Amerikaanse sielkundige Robert Epstein gekritiseer. Volgens hom is ’n onderontwikkelde brein nie die hoofoorsaak van tieners se beroeringe nie.[158][159]

Sommige kritiseer die begrip omdat dit ’n redelik onlangse verskynsel in die menslike geskiedenis is wat deur die moderne samelewing geskep is.[160][161][162][163]

Verwysings

Skakels

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.

Chrome
Wikiwand for Chrome
Edge
Wikiwand for Edge
Firefox
Wikiwand for Firefox