From Wikipedia, the free encyclopedia
Charles Robert Darwin (Shrewsbury, 12 Februarie 1809 - Downe, 19 April 1882) was 'n Britse natuurkundige. Hy was die grondlegger van die evolusieteorie gebaseer op natuurlike seleksie wat die grondslag van huidige sienings oor dié teorie vorm.
| Charles Darwin | |
 | |
Charles Darwin in 1854 op 45-jarige ouderdom, toe hy aan sy bekende On the Origin of Species gewerk het. | |
| Geboortenaam | Charles Robert Darwin |
|---|---|
| Gebore | 12 Februarie 1809 The Mount, Shrewsbury, Shropshire |
| Oorlede | 19 April 1882 (op 73) Down House, Downe, Kent |
| Plek van graf | Westminster-abdy, Londen, Engeland |
| Blyplek |  Engeland |
| Nasionaliteit | .svg){kind=small} Verenigde Koninkryk |
| Vakgebied | Natuurlike geskiedenis, geologie |
| Instelling(s) | Tersiêre opleiding: Universiteit van Edinburg Mediese Skool (medisyne) Christ's College, Cambridge (Universiteit van Cambridge) (BA) Professionele instelling: Geologiese Vereniging van Londen |
| Ander akademiese adviseur(s) | John Stevens Henslow Adam Sedgwick |
| Bekend vir | The Voyage of the Beagle On the Origin of Species evolusie deur natuurlike seleksie, gemeenskaplike afkoms |
| Beïnvloed deur | Alexander von Humboldt John Herschel Charles Lyell |
| Invloed op | Joseph Dalton Hooker Thomas Henry Huxley George Romanes Ernst Haeckel John Lubbock |
| Toekennings | FRS (1839)[1] Koninklike Medalje (1853) Wollaston-medalje (1859) Copley-medalje (1864) |
| Handtekening |  |
| Webblad | darwin-online.org.uk |
In 1868, kort ná die publikasie van sy revolusionêre teorie, is hy in die eksklusiewe Orde Pour le Mérite opgeneem. Hy was ook lid van die Royal Society. Vanweë sy aansienlike bydrae is hy in die Westminster-abdy begrawe, digby twee ander bekendes, John Herschel en Isaac Newton.
Darwin word gebore in Shrewsbury, Shropshire, Engeland, nie ver van Birmingham af nie. Hy is die vyfde kind en jongste van twee seuns van Robert Waring Darwin ('n dokter) en Susannah Wedgwood. Sy een oupa is Erasmus Darwin (kunstenaar, digter en filosoof) en sy ander oupa Josiah Wegdwood (vervaardiger van pottebakerware en keramiek). Sy pa bou 'n welvarende mediese praktyk op en hoop sy seun volg hom hierin op. Maar Charles het 'n hekel daaraan. Toe hy agt jaar oud is, sterf sy moeder.
Charles toon al op 'n jong ouderdom 'n groot belangstelling in die natuur. Hy versamel "alle moontlike dinge; skulpe, seëls, munte en minerale". Veral voëls en insekte prikkel sy belangstelling.
Met sy 16de verjaarsdag begin hy medisyne aan die Universiteit van Edinburg studeer. Ná twee jaar haal sy pa hom uit dié universiteit "omdat hy daar nie iets nuttigs uitrig nie". Die belangrikste wat hy daar geleer het, was die opstop van voëls en andere diere, maar in die winter van 1826-1827 doen hy saam met die Lamarck-aanhanger en natuurondersoeker dr. R.E. Grant navorsing oor seediere aan die kus van die Firth of Forth.
Sy pa besluit dat hy dan maar 'n dominee moet word. Tydens sy driejarige verblyf in Christ's College in Cambridge toon hy egter meer belangstelling in jag as in teologie. Hy ontmoet daar ook sy neef W.D. Fox (1805-1880), wat 'n uitstekende entomoloog is. Van die dosente met wie hy bevriend raak, moet veral die professor in plantkunde, J.S. Henslow, en die professor in geologie, Adam Sedgwick, gemeld word. In die lente van 1831 beplan hy 'n reis na Tenerife en leer daarom Spaans aan. Hy neem ook saam met Sedgwick deel aan geologiese navorsing in Wallis.
Ná die voltooiing van sy teologiese studie vaar hy op die mariene ondersoekskip die HMS Beagle. Die kaptein van die skip, Robert FitzRoy, is 'n godsdienstige persoon. Hy wil op die reis die waarheid van Genesis bewys. Die teoloog Darwin stem in om hom daarmee behulpsaam te wees. Op die HMS Beagle maak Darwin 'n omvattende wêreldreis mee. Die skip vertrek op 27 Desember 1831 van Devonport en bereik op 16 Januarie 1832 die Kaap Verdiese Eilande. Van Februarie af verken Darwin die Suid-Amerikaanse kontinent (Bahia, Rio de Janeiro, Montevideo, Buenos Aires, Bahia Blanca) en bereik in November Vuurland. In Februarie 1833 seil hulle na die Falkland-eilande, daarna gaan hulle terug na Montevideo en gedurende die res van die jaar onderneem die HMS Beagle van daar af verdere vaarte.
In November verlaat hy Montevideo en keer terug na die suide. Begin Junie 1834 kies hy koers na die Weskus, via die Straat van Magellaan na Valparaíso, waar hy van Junie tot November bly. Daarna gaan hy na die Andesgebergte en weer suidwaarts na onder meer die eiland Chiloe. Tussen Januarie en Julie 1835 word die Weskus verken (Valdivia, Concepción, Santiago de Chile, Valparaíso, Mendoza, Copiapo, Callao).
Op 7 September 1835 kies die HMS Beagle koers na die Galápagos-eilande en op 15 September kom hy daar aan en doen Darwin die waarneminge wat hom eindelik op die spoor van die evolusieleer sou bring. Op 20 Oktober vertrek die HMS Beagle in die rigting van Tahiti (November), Nieu-Seeland (Desember), Australië (Januarie-April 1836), Mauritius (April) en Kaapstad (Mei). Via Sint Helena (Julie) vaar hulle terug in die rigting van Suid-Amerika waar hul op 1 Augustus in Bahia aankom. Hulle verken die Pernambuco tot 19 Augustus. Dan pak hulle die terugreis aan. Op 2 Oktober 1836 stap hy weer aan wal in Engeland ná 'n reis van vier jaar, tien maande en vyf dae.
Charles Darwin het 'n toe nog klein Galápagos-skilpad (Geochelone elephantopus) van die Galápagos-eilande teruggebring. Nadat hy die skildpad in Engeland bestudeer het, word dit deur 'n vriend na Australië geneem, waar dit in verskillende dieretuine gehuisves word. Volgens genetiese ondersoek is die skildpad in 1830 gebore. Dit is op 22 Junie 2006 dood en was veronderstel om die oudste dier op aarde te wees. Die skilpad se naam was Harriet.
Darwin word op sy reis 'n hartstoglike natuurondersoeker en versamelaar van plante, diere, fossiele en gesteentes. Hy vind in Uruguay skelette van reusagtige uitgestorwe diere, wat baie soos veel kleiner diere lyk wat vandag steeds leef. Veral sy besoek aan die Galápagos-eilande het sy denke sterk beïnvloed. Hy ontdek dat sekere diere op die eilande voorkom en nêrens anders nie.
Darwin lei uit sy ondersoeke af dat lewende wesens veranderlik is. Hy vorm die hipotese dat alle lewende organismes uit 'n oervorm ontwikkel het.
Dit duur meer as twintig jaar ná sy reis met die HMS Beagle, voordat Darwin seker genoeg voel om sy teorie te publiseer. Alhoewel hy in 1844 reeds 'n uittreksel van die werk en die teorie gemaak het en dit met kollegas bespreek het, word die eerste uitgawe van On the origin of species by means of natural selection met as subtitel or the preservation of favoured races in the struggle for life eers in 1859 gepubliseer. Dat hy dit uiteindelik tog publiseer, is die gevolg van sy kollega Alfred Russel Wallace wat tot dieselfde bevindinge gekom het. In die dertien jaar daarna verskyn vyf nuwe uitgawes waarin telkens belangrike regstellings voorkom. Die sesde uitgawe van 1872 word as die gesaghebbendste beskou.
Op 29 Januarie 1839, trou Darwin met sy niggie Emma Wedgwood in Maer tydens 'n Anglikaanse seremonie. Nadat hul in Londen gewoon het, verhuis hulle in 1842 na Downe. Hulle het tien kinders, waarvan drie vroeg sterf. Verskeie van hul kinders ly aan ernstige siektes. Darwin vermoed die nabye familieverwantskap, neef en niggie, tussen hom en sy vrou kan die oorsaak van oorerflike siektes wees.
Ná die dood van sy dogter in 1851 keer Darwin sy rug op godsdiens. Terwyl sy familie Sondae kerk toe gaan, gaan hy vir 'n wandeling.
.jpg)
Alhoewel Darwin nie die eerste persoon wat met die idee van evolusie vorendag gekom het nie, het hy nogtans die moderne evolusionêre biologie geloods. Hy was die eerste persoon wat genoeg wetenskaplike bewyse versamel het om sy medewetenskaplikes te oortuig dat biologiese spesies mettertyd deur middel van natuurlike prosesse kan verander. Die basiese meganisme wat hy voorgestel het vir evolusie, naamlik natuurlike seleksie, is egter eers in die 20ste eeu ten volle waardeer toe die werk van bioloë soos John Burdon Haldane, Sewell Wright en Julian Huxley (T.H. Huxley se kleinkind) met Gregor Mendel se sienings oor genetika en met bevolkingsdinamiek gekombineer is om te skep wat bekend sou staan as Neo-Darwinisme. Hierdie sintese bly die basis van die meeste moderne navorsing in evolusionêre biologie.
Gedurende Darwin se leeftyd is sy siening van 'n biologiese bestaanstryd meer algemeen aanvaar. Die Engelse sosiale teoretikus Herbert Spencer het die frase "oorlewing van die sterkstes" bekend gestel as alternatief vir Darwin se minder gelaaide "natuurlike seleksie". Sosiale Darwinisme (ook meer akkuraat genoem "sosiale Spencerisme") is die grondslag van groot gedeeltes van sosiale en ekonomiese denke. In besonder word evolusionêre idees gebruik om verskeie sosiale verskynsels te verduidelik. Dit word ook gebruik om die oorheersing van kapitalistiese en imperiale ideologieë in dié tyd te regverdig. Namate evolusie en ontwikkeling basiese verwysingsraamwerke van die moderne wêreldbeskouing geword het, het min aspekte van die menslike lewe 'n evolusionêre ontleding vrygespring, alhoewel dit in baie gevalle verkeerd verstaan word of nie reg toegepas word nie.
Die evolusieteorie is aanvanklik beskou as 'n groot aanslag op godsdiens en is steeds 'n debatvraagstuk in sekere geledere.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
