Qoʻshma Shtatlarga immigratsiya
From Wikipedia, the free encyclopedia
Immigratsiya Qoʻshma Shtatlar tarixida aholi oʻsishi va madaniy oʻzgarishlarning asosiy manbai boʻlib kelgan. Mutlaq raqamlarda Qoʻshma Shtatlarda immigrantlar soni dunyoning boshqa mamlakatlariga qaraganda koʻproq, 2015-yil holatiga koʻra 47 million muhojir[1] ni tashkil etgan. Bu dunyo boʻylab 244 million xalqaro muhojirning 19,1 foizini va Qoʻshma Shtatlar aholisining 14,4 foizini tashkil qiladi. Baʼzi boshqa mamlakatlarda ham immigrantlar soni koʻproq, masalan, Avstraliya 30 %[2] va Kanada 21,9 %[3].
2016-yilgi Immigratsiya statistikasi yilnomasiga koʻra, Qoʻshma Shtatlar 2016-yilda jami 1,18 million qonuniy immigrantni (618 ming yangi kelgan, 565 ming maqomga oʻzgartirish kiritgan) qabul qilgan[4]. Ularning 48 foizi Qoʻshma Shtatlar fuqarolarining yaqin qarindoshlari, 20 foizi oila tomonidan homiylik qilingan, 13 foizi qochqinlar yoki boshpana izlovchilar, 12 foizi ish bilan bogʻliq imtiyozlar, 4,2 foizi turli millatlarga mansub immigratsion vizalar dasturining bir qismi boʻlgan, 1,4 foizi jinoyat qurboni boʻlgan (U1) yoki ularning oila aʼzolari (U2 dan U5 gacha)[5] va 1 % AQSh hukumati tomonidan ishlagan iroqliklar va afgʻonlar uchun maxsus immigratsion vizani (SIV) olgan[4]. Qolgan 0,4 % boshqa bir qancha toifadagi kichik raqamlarni oʻz ichiga oladi, shu jumladan 0,2 % kishilar fuqaroning bevosita qarindoshi sifatida deportatsiyani toʻxtatib turish huquqiga ega (Z13)[6]. Nikaragua va Markaziy Amerikaga yordam koʻrsatish toʻgʻrisidagi qonunga muvofiq qabul qilingan shaxslar, ota-ona vizasi berilgandan keyin tugʻilgan bolalar va sobiq Sovet Ittifoqi, Kambodja, Laos va Vetnamdan shartli ravishda ozod qilingan baʼzilar qochqin maqomidan mahrum boʻlganlar[4] ham ushbu qatorga kiradi.
1921 va 1965-yillar oraligʻida milliy kelib chiqish formulasi kabi siyosat Gʻarbiy Yevropadan tashqaridagi odamlar uchun immigratsiya va naturalizatsiya imkoniyatlarini cheklab qoʻydi. 1880-yillarda qabul qilingan istisno toʻgʻrisidagi qonunlar odatda Osiyodan immigratsiyani taqiqlagan yoki qattiq cheklagan, 1920-yillarda qabul qilingan kvota qonunlari esa Sharqiy Yevropa immigratsiyasini cheklagan. Fuqarolik huquqlari harakati ushbu etnik kvotalar oila tomonidan homiylik qilinadigan va ishga asoslangan imtiyozli vizalar emigratsiyalarning koʻpayishiga olib kelgan[7]. Oʻshandan beri Qoʻshma Shtatlarda yashovchi birinchi avlod immigrantlari soni toʻrt baravar koʻpaydi[8][9]. Muhojirlarning umumiy soni soʻnggi yillarda, ayniqsa Donald Trump saylanganidan keyin va COVID-19 pandemiyasidan keyin toʻxtab qoldi. Aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 2018-yil mart oyida 45,3 million xorijiy fuqarolar orasida farzand koʻrish roʻy bergan va 2021-yil sentabr oyida 45,4 million kishini tashkil etib, oʻn yilliklardagi eng past yillik oʻsishga erishgan[10].
Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, Qoʻshma Shtatlarga immigratsiya Qoʻshma Shtatlar iqtisodiyoti uchun foydalidir. Bir nechta istisnolardan tashqari, dalillar shuni koʻrsatadiki, oʻrtacha immigratsiya mahalliy aholiga ijobiy iqtisodiy taʼsir koʻrsatadi, ammo past malakali immigratsiya past malakali mahalliy aholiga salbiy taʼsir qiladimi yoki yoʻqmi degan savol ochiq qolmoqda. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, immigrantlar orasida Qoʻshma Shtatlardagi mahalliy aholiga qaraganda jinoyatchilik darajasi pastroq[11]. Immigratsiyaning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy jihatlari etnik bir xillikni saqlash, ish beruvchilar uchun ishchilar va muhojir boʻlmaganlar uchun ish oʻrinlari, turar-joy shakllari, ijtimoiy harakatchanlikka taʼsir qilish, jinoyatchilik va ovoz berish xulq-atvori kabi masalalar boʻyicha munozaralarga sabab boʻlgan.