Amerika Qoʻshma Shtatlari demografiyasi

AQSh demografiyasi nisbatan qirgʻoqqa yaqin joylashgan boʻlib, aholining 57 % dan ortigʻi qirgʻoqdan 100 milyadan ortiq ichki qismda yashaydi (2003).^[1] Aholi punkti doimiy ravishda gʻarb va janubga siljiydi. Kaliforniya va Texas eng koʻp aholi yashaydigan shtatlardir.

Tuman boʻyicha eng koʻp tarqalgan nasl-nasab, 2000 yil.

Ikkinchi jahon urushidan keyin tugʻilgan katta yosh guruhlari bundan mustasno, AQSh aholisining oʻsishi sekin deb taʼriflangan. AQSh aholisi 2006-yilda 300 million, 1967-yilda 200 million va 1915-yilda 100 milliondan oshdi.^[2] AQSh aholisi 20-asrda uch baravar koʻpaydi, aholi soni yiliga taxminan 1,3 foizga oʻsdi. 2006-yil 17-oktabrda AQSh aholisi 300 milliondan oshdi.

Statistika

Aholining oʻsishi

Yil	Aholi	±%
1790	3 929 214	—
1800	5 236 631	+33.3%
1810	7 239 881	+38.3%
1820	9 638 453	+33.1%
1830	12 866 020	+33.5%
1840	17 069 453	+32.7%
1850	23 191 876	+35.9%
1860	31 443 321	+35.6%
1870	38 558 371	+22.6%
1880	49 371 340	+28.0%
1890	62 979 766	+27.6%
1900	76 212 168	+21.0%
1910	92 228 531	+21.0%
1920	106 021 568	+15.0%
1930	123 202 660	+16.2%
1940	132 165 129	+7.3%
1950	155 325 798	+17.5%
1960	186 323 175	+20.0%
1970	206 211 926	+10.7%
1980	228 545 805	+10.8%
1990	250 209 873	+9.5%
2000	282 421 906	+12.9%
2010	309 145 538	+9.5%
2020	332 249 281	+7.5%

Qayd qilish boʻyicha aholi soni

Asosiy maqola: AQSh aholisini qayd qilish

1. 1790 — 3 929 214,
2. 1800 — 5 236 631,
3. 1810 — 7 239 881,
4. 1820 — 9 638 453,
5. 1830 — 12 866 020,
6. 1840 — 17 069 453,
7. 1850 — 23 191 876,
8. 1860 — 31 443 321,
9. 1870 — 38 558 371,
10. 1880 — 49 371 340,
11. 1890 — 62 979 766,
12. 1900 — 76 212 168,
13. 1910 — 92 228 496,
14. 1920 — 106 021 537,
15. 1930 — 123 202 624,
16. 1940 — 132 164 569,
17. 1950 — 151 325 798,
18. 1960 — 179 323 175,
19. 1970 — 203 211 926,
20. 1980 — 226 545 805,
21. 1990 — 248 709 873,
22. 2000 — 281 421 906,
23. 2010 — 308 745 538,
24. 2020 — 331 449 281.

Tugʻilish va oʻlim

Ilk kolloniyachilarning avlodi bir oilada oʻrtacha 7-8 ta bolaga ega edi.^[3].

1800-yildan 2010-yilgacha boʻlgan davrda AQShda tugʻilish sonining foiz miqdordagi koʻrinishi(inglizcha: Ansley J. Coale, Zelnik va "National Center for Health Statistics" ma'lumotlari boʻyicha).^[4].

Yillar	1800	1810	1820	1830	1840	1850	1860	1870	1880	1890	1900[4]
AQShda tugʻilish sonining foiz miqdordagi	7,0	6,9	6,7	6,6	6,1	5,4	5,2	4,6	4,2	3,9	3,6

Yillar	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1980	1990	2000	2010[4]
AQShda tugʻilish sonining foiz miqdordagi	3,4	3,2	2,5	2,2	3,0	3,5	2,5	1,8	2,08	2,06	1,93

1800—2000 yillarda AQShda tugʻilish va oʻlim^[5]

Sana	Tugʻilish darajasi		Ayollar va bolalar oʻrtasidagi nisbat		Tugʻilish sonining foiz miqdori		Kutilayotgan umr davomiyligi		Chaqaloqlar oʻlimining koeffitsenti
	Oq tanlilar	Afroamerika	Oq tanlilar	Afroamerika	Oq tanlilar	Afroamerika	Oq tanlilar	Afroamerika	Oq tanlilar	Afroamerika
1800	55,0		1342		7,04
1810	54,3		1358		6,92
1820	52,8		1295	1191	6,73
1830	51,4		1145	1220	6,55
1840	48,3		1085	1154	6,14
1850	43,3	58,6	892	1087	5,42	7,90(1)	39,5	23,0	216,8	340,0
1860	41,4	55,0	905	1072	5,21	7,58(2)	43,6		181,3
1870	38,3	55,4	814	997	4,55	7,69(3)	45,2		175,5
1880	35,2	51,9	780	1090	4,24	7,26(4)	40,5		214,8
1890	31,5	48,1	685	930	3,87	6,56	46,8		150,7
1900	30,1	44,4	666	845	3,56	5,61	51,8	41,8	110,8	170,3
1910	29,2	38,5	631	736	3,42	4,61	54,6	46,8	96,5	142,6
1920	26,9	35,0	604	608	3,17	3,64	57,4	47,0	82,1	131,7
1930	20,6	27,5	506	554	2,45	2,98	60,9	48,5	60,1	99,9
1940	18,6	26,7	419	513	2,22	2,87	64,9	53,9	43,2	73,8
1950	23,0	33,3	580	663	2,98	3,93	69,0	60,7	26,8	44,5
1960	22,7	32,1	717	895	3,53	4,52	70,7	63,9	22,9	43,2
1970	17,4	25,1	507	689	2,39	3,07	71,6	64,1	17,8	30,9
1980	15,1	21,3	300	367	1,77	2,18	74,5	68,5	10,9	22,2
1990	15,8	22,4	298	359	2,00	2,48	76,1	69,1	7,6	18,0
2000	13,9	17,0	343	401	2,05	2,13	77,4	71,7	5,7	14,1

1. 1850—1859 yillar davri uchun oʻrtacha.

2. 1860—1869 yillar davri uchun oʻrtacha.

3. 1870—1879 yillar davri uchun oʻrtacha.

4. 1860—1864 yillar davri uchun oʻrtacha.

Irqlar

2014 yil demografiyasi

Irq asosan siyosiy va ijtimoiy masala boʻlib, uning taʼriflari va turli irqiy tasniflari mamlakatdan mamlakatga farq qiladi. AQSh maʼmuriyati aholini roʻyxatga olish va statistikada foydalanish uchun bir qator „poyga“ ni belgilab qoʻydi. Bu irqiy sinflar ilmiy yoki antropologik tushunchalar emas, ijtimoiy-siyosiydir .^[6] Etnik kelib chiqishiga va shaxsning kelib chiqishiga qarab toifalar mavjud. AQSh aholini roʻyxatga olish kontekstida doimiy yashovchilar oʻzlarining etnik kelib chiqishini hisobga olishadi . Oʻz hisobotlariga koʻra, aholini roʻyxatga olish byurosi odamlarni olti xil irqqa ajratadi: oqlar (bu guruhga Yevropa, Yaqin Sharq yoki Shimoliy Afrikadan kelganlar kiradi), qora va Afro-amerikaliklar, tubjoy amerikaliklar va alyaskaliklar, osiyoliklar (ishlari Sharqiy Osiyoda boʻlganlar). Janubi-Sharqiy Osiyo yoki Janubiy Osiyo) . Tinch okeani orollari va nihoyat „boshqa irq“. Latino (ispan) irqidan qatʼi nazar, ispan madaniyatiga mansub yoki ildizlari boʻlgan odamlarni oʻz ichiga oladi^[7].

2000-yilgi aholini roʻyxatga olishda 97,6 foiz faqat bitta poyga borligini maʼlum qilgan. 75,1 % oq , 12,3 % qora tanli yoki afro-amerikalik , 0,9 % tubjoy amerikalik yoki eskimos , 3,6 % osiyolik , 0,1 % Tinch okeani tub aholisi va 5 % 5 „boshqa irq“ ekanligini maʼlum qilgan. Xuddi shu aholini roʻyxatga olishda 15,2 % nemis (amerikalik) , 12,9 % afro-amerikalik , 10,9 % irland (amerikalik) , 8,7 % britaniyalik , 7,3 % hisoblangan 3 % meksikalik, 5,6 % italyan (amerikalik), 3,9 % fransuz tilida soʻzlashuvchi (fransuz, kajun va kanada), 3,6 % latino (oʻziga xos Lotin Amerikasi mamlakati deb eʼlon qilganlar bundan mustasno), 3,2 % oʻz oilasini polyak, 1,7 % shotland, 1,6 % deb hisoblaydi. Gollandlar, 1,6 % norveglar (amerikalik norveglar) va 1,5 % shotland-irlandlar. 1,5 % oʻzini hindistonlik deb bilgan^[8].

2010- va 2020-yillarda AQSh shtatlari aholisini qayd qilish boʻyicha aholi sonini %larda oʻzgarishi

2,00 % va undan kam   0,01 % dan -1,99 % gacha   0 % dan 0,99 % gacha   1 % dan 2,49 % gacha

2,5 % dan 4,99 % gacha   5 % dan 8,99 %gacha   9 % dan 11,99 %   12 % va undan koʻp

2005-yilda AQSh aholisining 14 % ispaniy edi. Mavjud tendentsiyalar davom etsa, 2050-yilga kelib latinolarning ulushi 29 foizga koʻtariladi va barcha oq tanlilar ulushi 47 foizga tushadi. Ispaniyalik boʻlmagan oq tanlilarning mutlaq soni ortib bormoqda, ammo ularning ulushi kamayib bormoqda. Immigrantlarning umumiy aholi sonidagi ulushi 12 foizdan 19 foizga oshadi.^[9]

Qoʻshma Shtatlarda taxminan bir million loʻli bor. Ular irqi yoki diniga qarab tasniflanmagan va koʻpchilik loʻlilar oʻzlarining etnik kelib chiqishini yashirishadi. Romanlarning eng katta aholisi Oregon shtatida joylashgan. Birinchi rumliklar mamlakatga, ehtimol Kristofer Kolumbning uchinchi sayohatida kelgan va shundan beri Yevropadagi taʼqiblari uchun surgun qilingan. Immigratsiyaning eng katta toʻlqinlari 1850-yilda Britaniya orollaridan, 1864-yildan keyin Sharqiy Yevropadan va 1989-yilda kommunizm qulagandan keyin kelgan. Roman tili hali ham Qoʻshma Shtatlarda yashaydigan tildir.^[10]

Din

AQSh konstitutsiyasi barcha dinlarni himoya qiladi va dinlar va davlat oʻrtasidagi yevropacha aloqalarni taqiqlaydi. Shimoliy Amerikaga kelgan ilk muhojirlarning koʻpchiligi Yevropadagi diniy taʼqiblardan qochib ketishgan. Masalan, 1620-yilda yuzdan ortiq puritanlar Mayflower kemasida Angliyani tark etib, Yangi Angliyada birinchi doimiy aholi punkti — Plimut shahrini tashkil etishdi. Diniy va etnik taʼqiblar shundan soʻng Shimoliy Amerikaga qochib ketdi, bunga yahudiylarning fashistlar Germaniyasidan surgun qilinishi misol boʻla oladi. Diniy taʼqiblar Qoʻshma Shtatlarda ham qochib ketdi, masalan, mormonlar choʻlning oʻrtasida joylashgan Solt-Leyk-Siti mintaqasiga koʻchib oʻtishdi.

2014-yilgi soʻrov natijalariga koʻra, AQSh aholisining 46,5 foizi protestant, 20,8 foizi katolik , 1,6 foizi mormon va 1,2 foizi boshqa nasroniylardir. 1,9 % yahudiylar , 0,9 % musulmonlar , 0,7 % buddistlar , 0,7 % hindular va 1,8 % boshqa dinlar . Aholining 22,8 foizi dindor emas^[11].

Eng katta yagona konfessiya katolik cherkovi boʻlib, undan keyin Janubiy Baptistlar Konventsiyasi joylashgan boʻlib, u asosan afro-amerikalik va kavkaz jamoatlariga boʻlingan.

Tillar

2007 yilda Qo'shma Shtatlardagi dinga e'tiqod qiluvchi aholi soni

Mamlakatda rasmiy til yoʻq, ammo shtatlar oʻz tilini tanlashda erkindir. AQSh aholisining aksariyati ingliz tilida soʻzlashadi (aholining 82 foizi). Native English, American English, Buyuk Britaniyada soʻzlashadigan ingliz tilidan oʻzining lugʻat boyligi va urgʻusi bilan farq qiladi.

Ispan tili Qoʻshma Shtatlarda ikkinchi eng koʻp gapiriladigan tildir. Bu tilda asosan Lotin Amerikasi va Ispaniyadan kelgan muhojirlar yoki immigrantlarning avlodlari gaplashadi. Xuddi shunday, ispan tilida ravon soʻzlashadigan koʻplab ispaniy boʻlmagan amerikaliklar bor. Ispan tili odatda ikkinchi til sifatida oʻrgatiladi. Xususan, ispan tili Texas , Nyu-Meksiko , Arizona , Kaliforniya , Florida va Nyu-York kabi ispaniylar yashaydigan hududlarda oʻqitiladi. 30 milliondan ortiq amerikaliklar, aholining qariyb 12 foizi ispan tilida soʻzlashadi, bu Qoʻshma Shtatlarni ispan tilida soʻzlashuvchi aholi soni boʻyicha Meksika, Kolumbiya, Ispaniya va Argentinadan keyin beshinchi oʻrinni egallaydi.

Xitoy, asosan kanton tili, Qoʻshma Shtatlarda uchinchi eng koʻp gapiriladigan tildir. Bu Amerika Xitoy aholisi orasida deyarli butunlay gapiriladi. 2 milliondan ortiq amerikaliklar xitoy lahjalarida gaplashadi.

Boshqa Yevropa tillari ham keng tarqalgan. Fransuz tili toʻrtinchi eng katta til boʻlib, asosan fransuz, gaiti yoki kanada fransuzlarining kichik aholisi gapiradi. Sobiq fransuz mustamlakasi tarkibiga kirgan Meyn va Luiziana shtatlarida u keng tarqalgan boʻlib, ingliz tilidan tashqari, shtatning de-fakto rasmiy tili sifatida hamon foydalaniladi.

Tagalog va Vetnam tillari Qoʻshma Shtatlarda milliondan ortiq soʻzlashuvchilarga ega, deyarli butunlay yangi immigrantlar orasida.

Taʼlim

Amerikalik talabalar

Qoʻshma Shtatlardagi taʼlim, birinchi navbatda, shtatlar zimmasida. Maktab taʼlimi maktabgacha taʼlimdan keyin boshlanadi va uch bosqichga boʻlinadi: boshlangʻich, oʻrta va oʻrta maktab, keyin siz oliy taʼlimga oʻtishingiz mumkin.^[12] Taʼlim qonunlari va talablari shtatdan shtatga sezilarli darajada farq qiladi. Eng koʻp uchraydigan yosh — olti, oxirgi yosh — oʻn olti. Oʻrta maktab, 7-12 yoki 8-12. U sinflarni qamrab oladi va baʼzan ikki boʻlimga (kichik va katta) boʻlinadi. Koʻpgina oʻrta maktablarda IB darajasiga ega boʻlish mumkin, ammo bu qoʻshimcha semestrni talab qilishi mumkin^[13].

2009-yilgi PISA solishtirishda savodxonlik va fan boʻyicha AQSh talabalari OECD oʻrtachasiga yaqin,^[14] lekin matematika boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha past edi.^[15]

2009-yilda davlat maktablarida 49,4 million va xususiy maktablarda^[16] 4,7 million talaba bor edi. Xususiy maktablarning 68 % diniy yoʻnaltirilgan.

2007-yilda ota-onalarning maktabning diniy va axloqiy qadriyatlari, muhiti yoki taʼlim darajasidan noroziligi tufayli 1,5 million uyda taʼlim olgan oʻquvchilar bor edi.^[17]

Qoʻshma Shtatlardagi kollejlar davlat yoki xususiydir. Oliy maktab o‘quvchilarining qariyb 70 % davlat maktablarida o‘qiydi, bu ko‘pincha xususiy maktablarga qaraganda arzonroqdir. Toʻrt yillik davlat universitetida oʻquv yili oʻrtacha 15 000 dollarni tashkil qiladi, lekin xususiy savdo kollejida bu narx ikki baravar oshishi mumkin. Koʻpgina kunduzgi talabalar stipendiya (qarz yoki stipendiya) oladi, bu xarajatlarning yarmini qoplaydi. Grantlar nafaqat akademik yutuqlar, balki badiiy yoki sport qobiliyatlari yoki ozchilik guruhiga aʼzolik uchun ham mavjud. Shunga qaramay, koʻp ota-onalar oʻz farzandlarini kollejga yillar davomida saqlab qolishadi. Turli xil taqqoslashlar bilan aytganda, dunyodagi eng yaxshi universitetlarning aksariyati amerikaliklardir. Roʻyxatda Garvard, Berkli va Stenford universitetlari yetakchilik qilmoqda.^[18]

Manbalar

1. Statistical Abstract of the United States
2. 2003 Estimates of US Urban Population, 2007-11-11da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2022-01-15
3. Nathaniel Philbrick Mayflower: A Story of Courage, Community, and War
4. Jay Weinstein; Vijayan K. Pillai (2016), Demography: The Science of Population (Second-nashr), 208-bet
5. Fertility and Mortality in the United States Michael Haines, Colgate University
6. „Revisions to the Standards for the Classification of Federal Data on Race and Ethnicity“. OFFICE OF MANAGEMENT AND BUDGET (1997-yil 30-oktyabr). 2004-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-yanvar. (Wayback Machine saytida 2004-02-08 sanasida arxivlangan)
7. „Overview of Race and Hispanic Origin“ (en). United States Census Bureau (2008-yil 22-dekabr).
8. „U.S. Population Projections: 2005–2050“. Pew Research Center (2008-yil 2-noyabr). 2011-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-yanvar.
9. Szucs, Loretto Dennis & Hargreaves Luebking, Sandra (Ed.): The Source - A Guidebook to American Genealogy , s. 361. Üçüncü baskı. Ancestry Yayıncılık, 2006. ISBN 1593312776 . Kitabın çevrimiçi versiyonu ..
10. Heikinheimo, Mikko: Romanit, s. 138–142. Mediapinta, 2015. ISBN 978-952-235-886-8..
11. „America’s Changing Religious Landscape“. Pew Research Center (2015-yil 12-may).
12. „Structure of U.S. Education“. U.S. Department of Education (2011-yil 26-noyabr).
13. „United States of America - Education system“. Higher Education Systems Database (2011-yil 26-noyabr).
14. „Reading Literacy Performance of 15-year-olds“ (en). PISA 2009 Results (2011-yil 26-noyabr).
15. „Mathematics Literacy Performance of 15-year-olds“ (en). National Center for Education Statistics (2011-yil 26-noyabr).
16. „Public Elementary asand secondary scholl enrollment School year 2009-2010“ ((Inglizcha)) (2012-yil 18-mart).
17. „Study Shows Parents Struggling to Save for College“ ((Inglizcha)). Education News (2012-yil 3-mart). 2012-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-mart.
18. „Academic ranking of World universities 2011“ (en). ARWU (2012-yil 3-mart).

Havolalar

• Census.gov

• Social Explorer