From Wikipedia, the free encyclopedia
AQSh demografiyasi nisbatan qirgʻoqqa yaqin joylashgan boʻlib, aholining 57 % dan ortigʻi qirgʻoqdan 100 milyadan ortiq ichki qismda yashaydi (2003).[1] Aholi punkti doimiy ravishda gʻarb va janubga siljiydi. Kaliforniya va Texas eng koʻp aholi yashaydigan shtatlardir.
Ikkinchi jahon urushidan keyin tugʻilgan katta yosh guruhlari bundan mustasno, AQSh aholisining oʻsishi sekin deb taʼriflangan. AQSh aholisi 2006-yilda 300 million, 1967-yilda 200 million va 1915-yilda 100 milliondan oshdi.[2] AQSh aholisi 20-asrda uch baravar koʻpaydi, aholi soni yiliga taxminan 1,3 foizga oʻsdi. 2006-yil 17-oktabrda AQSh aholisi 300 milliondan oshdi.
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1790 | 3 929 214 | — |
| 1800 | 5 236 631 | +33.3% |
| 1810 | 7 239 881 | +38.3% |
| 1820 | 9 638 453 | +33.1% |
| 1830 | 12 866 020 | +33.5% |
| 1840 | 17 069 453 | +32.7% |
| 1850 | 23 191 876 | +35.9% |
| 1860 | 31 443 321 | +35.6% |
| 1870 | 38 558 371 | +22.6% |
| 1880 | 49 371 340 | +28.0% |
| 1890 | 62 979 766 | +27.6% |
| 1900 | 76 212 168 | +21.0% |
| 1910 | 92 228 531 | +21.0% |
| 1920 | 106 021 568 | +15.0% |
| 1930 | 123 202 660 | +16.2% |
| 1940 | 132 165 129 | +7.3% |
| 1950 | 155 325 798 | +17.5% |
| 1960 | 186 323 175 | +20.0% |
| 1970 | 206 211 926 | +10.7% |
| 1980 | 228 545 805 | +10.8% |
| 1990 | 250 209 873 | +9.5% |
| 2000 | 282 421 906 | +12.9% |
| 2010 | 309 145 538 | +9.5% |
| 2020 | 332 249 281 | +7.5% |
Ilk kolloniyachilarning avlodi bir oilada oʻrtacha 7-8 ta bolaga ega edi.[3].
1800-yildan 2010-yilgacha boʻlgan davrda AQShda tugʻilish sonining foiz miqdordagi koʻrinishi(inglizcha: Ansley J. Coale, Zelnik va "National Center for Health Statistics" ma'lumotlari boʻyicha).[4].
| Yillar | 1800 | 1810 | 1820 | 1830 | 1840 | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1890 | 1900[4] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| AQShda tugʻilish sonining foiz miqdordagi | 7,0 | 6,9 | 6,7 | 6,6 | 6,1 | 5,4 | 5,2 | 4,6 | 4,2 | 3,9 | 3,6 |
| Yillar | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010[4] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| AQShda tugʻilish sonining foiz miqdordagi | 3,4 | 3,2 | 2,5 | 2,2 | 3,0 | 3,5 | 2,5 | 1,8 | 2,08 | 2,06 | 1,93 |
| Sana | Tugʻilish darajasi | Ayollar va bolalar oʻrtasidagi nisbat | Tugʻilish sonining foiz miqdori | Kutilayotgan umr davomiyligi | Chaqaloqlar oʻlimining koeffitsenti | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oq tanlilar | Afroamerika | Oq tanlilar | Afroamerika | Oq tanlilar | Afroamerika | Oq tanlilar | Afroamerika | Oq tanlilar | Afroamerika | |
| 1800 | 55,0 | 1342 | 7,04 | |||||||
| 1810 | 54,3 | 1358 | 6,92 | |||||||
| 1820 | 52,8 | 1295 | 1191 | 6,73 | ||||||
| 1830 | 51,4 | 1145 | 1220 | 6,55 | ||||||
| 1840 | 48,3 | 1085 | 1154 | 6,14 | ||||||
| 1850 | 43,3 | 58,6 | 892 | 1087 | 5,42 | 7,90(1) | 39,5 | 23,0 | 216,8 | 340,0 |
| 1860 | 41,4 | 55,0 | 905 | 1072 | 5,21 | 7,58(2) | 43,6 | 181,3 | ||
| 1870 | 38,3 | 55,4 | 814 | 997 | 4,55 | 7,69(3) | 45,2 | 175,5 | ||
| 1880 | 35,2 | 51,9 | 780 | 1090 | 4,24 | 7,26(4) | 40,5 | 214,8 | ||
| 1890 | 31,5 | 48,1 | 685 | 930 | 3,87 | 6,56 | 46,8 | 150,7 | ||
| 1900 | 30,1 | 44,4 | 666 | 845 | 3,56 | 5,61 | 51,8 | 41,8 | 110,8 | 170,3 |
| 1910 | 29,2 | 38,5 | 631 | 736 | 3,42 | 4,61 | 54,6 | 46,8 | 96,5 | 142,6 |
| 1920 | 26,9 | 35,0 | 604 | 608 | 3,17 | 3,64 | 57,4 | 47,0 | 82,1 | 131,7 |
| 1930 | 20,6 | 27,5 | 506 | 554 | 2,45 | 2,98 | 60,9 | 48,5 | 60,1 | 99,9 |
| 1940 | 18,6 | 26,7 | 419 | 513 | 2,22 | 2,87 | 64,9 | 53,9 | 43,2 | 73,8 |
| 1950 | 23,0 | 33,3 | 580 | 663 | 2,98 | 3,93 | 69,0 | 60,7 | 26,8 | 44,5 |
| 1960 | 22,7 | 32,1 | 717 | 895 | 3,53 | 4,52 | 70,7 | 63,9 | 22,9 | 43,2 |
| 1970 | 17,4 | 25,1 | 507 | 689 | 2,39 | 3,07 | 71,6 | 64,1 | 17,8 | 30,9 |
| 1980 | 15,1 | 21,3 | 300 | 367 | 1,77 | 2,18 | 74,5 | 68,5 | 10,9 | 22,2 |
| 1990 | 15,8 | 22,4 | 298 | 359 | 2,00 | 2,48 | 76,1 | 69,1 | 7,6 | 18,0 |
| 2000 | 13,9 | 17,0 | 343 | 401 | 2,05 | 2,13 | 77,4 | 71,7 | 5,7 | 14,1 |
1. 1850—1859 yillar davri uchun oʻrtacha.
2. 1860—1869 yillar davri uchun oʻrtacha.
3. 1870—1879 yillar davri uchun oʻrtacha.
4. 1860—1864 yillar davri uchun oʻrtacha.
Irq asosan siyosiy va ijtimoiy masala boʻlib, uning taʼriflari va turli irqiy tasniflari mamlakatdan mamlakatga farq qiladi. AQSh maʼmuriyati aholini roʻyxatga olish va statistikada foydalanish uchun bir qator „poyga“ ni belgilab qoʻydi. Bu irqiy sinflar ilmiy yoki antropologik tushunchalar emas, ijtimoiy-siyosiydir .[6] Etnik kelib chiqishiga va shaxsning kelib chiqishiga qarab toifalar mavjud. AQSh aholini roʻyxatga olish kontekstida doimiy yashovchilar oʻzlarining etnik kelib chiqishini hisobga olishadi . Oʻz hisobotlariga koʻra, aholini roʻyxatga olish byurosi odamlarni olti xil irqqa ajratadi: oqlar (bu guruhga Yevropa, Yaqin Sharq yoki Shimoliy Afrikadan kelganlar kiradi), qora va Afro-amerikaliklar, tubjoy amerikaliklar va alyaskaliklar, osiyoliklar (ishlari Sharqiy Osiyoda boʻlganlar). Janubi-Sharqiy Osiyo yoki Janubiy Osiyo) . Tinch okeani orollari va nihoyat „boshqa irq“. Latino (ispan) irqidan qatʼi nazar, ispan madaniyatiga mansub yoki ildizlari boʻlgan odamlarni oʻz ichiga oladi[7].
2000-yilgi aholini roʻyxatga olishda 97,6 foiz faqat bitta poyga borligini maʼlum qilgan. 75,1 % oq , 12,3 % qora tanli yoki afro-amerikalik , 0,9 % tubjoy amerikalik yoki eskimos , 3,6 % osiyolik , 0,1 % Tinch okeani tub aholisi va 5 % 5 „boshqa irq“ ekanligini maʼlum qilgan. Xuddi shu aholini roʻyxatga olishda 15,2 % nemis (amerikalik) , 12,9 % afro-amerikalik , 10,9 % irland (amerikalik) , 8,7 % britaniyalik , 7,3 % hisoblangan 3 % meksikalik, 5,6 % italyan (amerikalik), 3,9 % fransuz tilida soʻzlashuvchi (fransuz, kajun va kanada), 3,6 % latino (oʻziga xos Lotin Amerikasi mamlakati deb eʼlon qilganlar bundan mustasno), 3,2 % oʻz oilasini polyak, 1,7 % shotland, 1,6 % deb hisoblaydi. Gollandlar, 1,6 % norveglar (amerikalik norveglar) va 1,5 % shotland-irlandlar. 1,5 % oʻzini hindistonlik deb bilgan[8].
|
2,00 % va undan kam
0,01 % dan -1,99 % gacha
0 % dan 0,99 % gacha
1 % dan 2,49 % gacha |
2,5 % dan 4,99 % gacha
5 % dan 8,99 %gacha
9 % dan 11,99 %
12 % va undan koʻp |
2005-yilda AQSh aholisining 14 % ispaniy edi. Mavjud tendentsiyalar davom etsa, 2050-yilga kelib latinolarning ulushi 29 foizga koʻtariladi va barcha oq tanlilar ulushi 47 foizga tushadi. Ispaniyalik boʻlmagan oq tanlilarning mutlaq soni ortib bormoqda, ammo ularning ulushi kamayib bormoqda. Immigrantlarning umumiy aholi sonidagi ulushi 12 foizdan 19 foizga oshadi.[9]
Qoʻshma Shtatlarda taxminan bir million loʻli bor. Ular irqi yoki diniga qarab tasniflanmagan va koʻpchilik loʻlilar oʻzlarining etnik kelib chiqishini yashirishadi. Romanlarning eng katta aholisi Oregon shtatida joylashgan. Birinchi rumliklar mamlakatga, ehtimol Kristofer Kolumbning uchinchi sayohatida kelgan va shundan beri Yevropadagi taʼqiblari uchun surgun qilingan. Immigratsiyaning eng katta toʻlqinlari 1850-yilda Britaniya orollaridan, 1864-yildan keyin Sharqiy Yevropadan va 1989-yilda kommunizm qulagandan keyin kelgan. Roman tili hali ham Qoʻshma Shtatlarda yashaydigan tildir.[10]
AQSh konstitutsiyasi barcha dinlarni himoya qiladi va dinlar va davlat oʻrtasidagi yevropacha aloqalarni taqiqlaydi. Shimoliy Amerikaga kelgan ilk muhojirlarning koʻpchiligi Yevropadagi diniy taʼqiblardan qochib ketishgan. Masalan, 1620-yilda yuzdan ortiq puritanlar Mayflower kemasida Angliyani tark etib, Yangi Angliyada birinchi doimiy aholi punkti — Plimut shahrini tashkil etishdi. Diniy va etnik taʼqiblar shundan soʻng Shimoliy Amerikaga qochib ketdi, bunga yahudiylarning fashistlar Germaniyasidan surgun qilinishi misol boʻla oladi. Diniy taʼqiblar Qoʻshma Shtatlarda ham qochib ketdi, masalan, mormonlar choʻlning oʻrtasida joylashgan Solt-Leyk-Siti mintaqasiga koʻchib oʻtishdi.
2014-yilgi soʻrov natijalariga koʻra, AQSh aholisining 46,5 foizi protestant, 20,8 foizi katolik , 1,6 foizi mormon va 1,2 foizi boshqa nasroniylardir. 1,9 % yahudiylar , 0,9 % musulmonlar , 0,7 % buddistlar , 0,7 % hindular va 1,8 % boshqa dinlar . Aholining 22,8 foizi dindor emas[11].
Eng katta yagona konfessiya katolik cherkovi boʻlib, undan keyin Janubiy Baptistlar Konventsiyasi joylashgan boʻlib, u asosan afro-amerikalik va kavkaz jamoatlariga boʻlingan.
Mamlakatda rasmiy til yoʻq, ammo shtatlar oʻz tilini tanlashda erkindir. AQSh aholisining aksariyati ingliz tilida soʻzlashadi (aholining 82 foizi). Native English, American English, Buyuk Britaniyada soʻzlashadigan ingliz tilidan oʻzining lugʻat boyligi va urgʻusi bilan farq qiladi.
Ispan tili Qoʻshma Shtatlarda ikkinchi eng koʻp gapiriladigan tildir. Bu tilda asosan Lotin Amerikasi va Ispaniyadan kelgan muhojirlar yoki immigrantlarning avlodlari gaplashadi. Xuddi shunday, ispan tilida ravon soʻzlashadigan koʻplab ispaniy boʻlmagan amerikaliklar bor. Ispan tili odatda ikkinchi til sifatida oʻrgatiladi. Xususan, ispan tili Texas , Nyu-Meksiko , Arizona , Kaliforniya , Florida va Nyu-York kabi ispaniylar yashaydigan hududlarda oʻqitiladi. 30 milliondan ortiq amerikaliklar, aholining qariyb 12 foizi ispan tilida soʻzlashadi, bu Qoʻshma Shtatlarni ispan tilida soʻzlashuvchi aholi soni boʻyicha Meksika, Kolumbiya, Ispaniya va Argentinadan keyin beshinchi oʻrinni egallaydi.
Xitoy, asosan kanton tili, Qoʻshma Shtatlarda uchinchi eng koʻp gapiriladigan tildir. Bu Amerika Xitoy aholisi orasida deyarli butunlay gapiriladi. 2 milliondan ortiq amerikaliklar xitoy lahjalarida gaplashadi.
Boshqa Yevropa tillari ham keng tarqalgan. Fransuz tili toʻrtinchi eng katta til boʻlib, asosan fransuz, gaiti yoki kanada fransuzlarining kichik aholisi gapiradi. Sobiq fransuz mustamlakasi tarkibiga kirgan Meyn va Luiziana shtatlarida u keng tarqalgan boʻlib, ingliz tilidan tashqari, shtatning de-fakto rasmiy tili sifatida hamon foydalaniladi.
Tagalog va Vetnam tillari Qoʻshma Shtatlarda milliondan ortiq soʻzlashuvchilarga ega, deyarli butunlay yangi immigrantlar orasida.
Qoʻshma Shtatlardagi taʼlim, birinchi navbatda, shtatlar zimmasida. Maktab taʼlimi maktabgacha taʼlimdan keyin boshlanadi va uch bosqichga boʻlinadi: boshlangʻich, oʻrta va oʻrta maktab, keyin siz oliy taʼlimga oʻtishingiz mumkin.[12] Taʼlim qonunlari va talablari shtatdan shtatga sezilarli darajada farq qiladi. Eng koʻp uchraydigan yosh — olti, oxirgi yosh — oʻn olti. Oʻrta maktab, 7-12 yoki 8-12. U sinflarni qamrab oladi va baʼzan ikki boʻlimga (kichik va katta) boʻlinadi. Koʻpgina oʻrta maktablarda IB darajasiga ega boʻlish mumkin, ammo bu qoʻshimcha semestrni talab qilishi mumkin[13].
2009-yilgi PISA solishtirishda savodxonlik va fan boʻyicha AQSh talabalari OECD oʻrtachasiga yaqin,[14] lekin matematika boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha past edi.[15]
2009-yilda davlat maktablarida 49,4 million va xususiy maktablarda[16] 4,7 million talaba bor edi. Xususiy maktablarning 68 % diniy yoʻnaltirilgan.
2007-yilda ota-onalarning maktabning diniy va axloqiy qadriyatlari, muhiti yoki taʼlim darajasidan noroziligi tufayli 1,5 million uyda taʼlim olgan oʻquvchilar bor edi.[17]
Qoʻshma Shtatlardagi kollejlar davlat yoki xususiydir. Oliy maktab o‘quvchilarining qariyb 70 % davlat maktablarida o‘qiydi, bu ko‘pincha xususiy maktablarga qaraganda arzonroqdir. Toʻrt yillik davlat universitetida oʻquv yili oʻrtacha 15 000 dollarni tashkil qiladi, lekin xususiy savdo kollejida bu narx ikki baravar oshishi mumkin. Koʻpgina kunduzgi talabalar stipendiya (qarz yoki stipendiya) oladi, bu xarajatlarning yarmini qoplaydi. Grantlar nafaqat akademik yutuqlar, balki badiiy yoki sport qobiliyatlari yoki ozchilik guruhiga aʼzolik uchun ham mavjud. Shunga qaramay, koʻp ota-onalar oʻz farzandlarini kollejga yillar davomida saqlab qolishadi. Turli xil taqqoslashlar bilan aytganda, dunyodagi eng yaxshi universitetlarning aksariyati amerikaliklardir. Roʻyxatda Garvard, Berkli va Stenford universitetlari yetakchilik qilmoqda.[18]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
