Merki tumani

Merki tumani (qozoqcha: Меркі ауданы) — Qozogʻiston Respublikasining janubida joylashgan Jambul viloyati tarkibidagi maʼmuriy birlik. Tumanning maʼmuriy markazi — Merke qishlogʻi. Tumanning maydoni 7,1 ming km²^[4]. 2013-yil 29-iyundan — 2016-yil iyul oyigacha — tuman hokimi Ko‘pbo‘sinov Baxtiyar Beysembaevich^[5]. 2016-yil 30-iyundan 2021-yil martgacha tuman hokimi — Umirbekov Meyirxon Azatovich. 2021-yil 2-martdan — 2022-yil 5-maygacha — tuman hokimi Nursipatov Ruslan Maratovich^[6]. 2022-yil 16-maydan — tuman hokimi Baubekov Joʻrabek Nurmergenovich^[7].

Merki tumani
qozoqcha: Меркі ауданы

Gerb
tuman
Tarkibida	Jambul viloyati
Maʼmuriy markazi	Merki
Akim	Жорабек Баубеков[1]
Aholi (2019)	84760[2]
Millatlar tarkibi	qozoqlar (71,98%) ruslar (7,35%) turklar (10,83%) ozarbayjonlar (3,09%) oʻzbeklar (2,30%) va boshqalar (4,46%)[3]
Maydoni	7,1 ming km²
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Avtomobil raqami kodi	H, 08
Xaritada
42°52′48″N 73°10′48″E

Geografiyasi

Merki tumani Qirgʻiz tizmasining etaklarida joylashgan. Sharqda tuman Qirgʻiziston bilan chegaradosh. Viloyat hududining shimoliy qismi Moʻyinqum qumlariga tutashgan yomgʻirli, yarim choʻl zonasi hisoblanadi. Tumanning maydoni 7620 kvadrat kilometrni tashkil etadi. Iqlimi keskin kontinental, yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 40—50 mm, baʼzan 70—100 mm gacha yetadi. Katta daryolari — Aspara va Merki. Tuman hududidan sugʻorish uchun foydalaniladigan Bolshoy Chuy kanali oʻtadi. Tuman hududidan Qirgʻiziston temir yoʻlining Lugovoe-Bishkek tarmogʻi, Olmaota, Bishkek, Toshkent (Taraz, Chimkent shaharlari) shaharlarini bogʻlovchi avtomobil yoʻli oʻtadi.

Demografiyasi

Tuman aholisi 84760 kishini tashkil qiladi (2019). Aholi dinamikasi^[8]:

Nom \ yil	1999-yil	2000-yil	2001-yil	2002-yil
Merki tumani	77,6 ming	74,4 ming	74,5 ming	72,5 ming
Merkei qishlogʻi	15,9 ming	14,2 ming	13,8 ming	11,9 ming
Granitogorsk shahri	2 ming	1,4 ming	1,4 ming	1,3 ming
shahar Oital	9,8 ming	8,8 ming	8,8 ming	3,8 ming

Viloyatda 30 dan ortiq millat vakillari: qozoqlar, ruslar, ukrainlar, ozarbayjonlar, mesxeti turklari, oʻzbeklar, qirgʻizlar va boshqalar yashaydi.

Tarixi

Hudud 1933-yil 27-dekabrda tashkil topgan^[4], lekin bu joylarda odamlar ancha oldin yashagan. Bu yerda miloddan avvalgi X—VIII asrlarga oid Jigimbay istehkomi joylashgan. Merki haqida birinchi marta IX-X asrlarda arab geograflari oʻz asarlarida quyidagicha tilga olishgan: „Mirki oʻrtacha kattalikdagi shahar boʻlib, mustahkam himoyalangan qalʼasi bor“. Shahar nomi forscha „markaz“ degan maʼnoni anglatuvchi „mirki“ soʻzidan olingan.

Aholisi

Milliy tarkibi (2019-yil boshida).

• Qozoqlar — 61 007 kishi (71.98%)
• Ruslar — 6227 kishi (7.35%)
• Turklar — 9 177 kishi (10.83%)
• Ozarbayjonlar — 2617 kishi (3.09%)
• o‘zbeklar — 1949 kishi (2.30%)
• qirgʻizlar — 1249 kishi (1.47%)
• ukrainaliklar — 349 kishi (0,41%)
• boshqalar — 2185 kishi (2.58%)
• jami — 84 760 kishi (100.00%)

Maʼmuriy birligi

2019-yil boshidagi holatga koʻra, tuman 14 ta qishloq okrugini oʻz ichiga oladi^[4][9].

Merki qishloq okrugi

1. Merki qishlogʻi
2. Merki kurorti

Akermen qishloq okrugi

1. Akermen qishlogʻi (Merki, markaziy sovxozi)
2. Oltinariq qishlog‘i (1-ferma)
3. Oqko‘z-Qaynar qishlog‘i (3-ferma)

Oqtoʻgʻon qishloq okrugi

1. Aqtogʻan (bolsheviklar)
2. Qozoqdikan qishlogʻi

Jambil qishloq okrugi

1. Jambil qishlogʻi
2. Plodovoyagodnoe qishlogʻi
3. Taldibuloq (Jambil nomli kolxoz)
4. Turlibay botir ovuli (Qizil shafaq)

Janatoʻgʻon qishloq okrugi

1. Kostogʻan qishlogʻi
2. Qizilsay qishlogʻi
3. Minkazan ovuli (Voroshilov)

Kenes qishloq okrugi

1. Kenes qishlogʻi
2. Jaugash qishlogʻi
3. Qayindisay qishlogʻi
4. Kentay qishlog‘i (2-sonli ferma Merkenskiy)

Andas Botir qishloq okrugi

1. Andas Batir qishlogʻi (Novoskresenovka)
2. Orolqishloq qishlog‘i
3. Granitogorsk qishlogʻi
4. Qarpiq qishlog‘i (Qizilqishloq)
5. Choldavar stansiyasidagi aholi punkti

Oytal qishloq okrugi

1. Oytal aholi punkti
2. Mahanda qishlogʻi
3. Merki stantsiyasidagi qishloq

T. Risqulov qishloq okrugi

1. T. Risqulova (Janova)
2. Xalqaro qishloq

Sarimoldaev qishloq okrugi

1. Sarimoldaeva qishlogʻi (Kuzminka)
2. Ekpendi qishlogʻi
3. Oytal qishlogʻi

Surat qishloq okrugi

1. Surat qishlogʻi (Kirov nomidagi)
2. Aqqaynar qishlogʻi
3. Teskentogʻan ovuli (Qizil-Tu)

Tatti qishloq okrugi

1. Tatti qishlogʻi
2. Aqjoʻl (Leninjoʻli) qishlogʻi
3. Belariq qishlogʻi
4. Qorasuv qishlogʻi
5. Tasotkel razyezdi
6. Tatti stansiyasi yaqinidagi qishloq
7. Chemen razyezdi

Aqaral qishloq okrugi

1. Aqaral qishlogʻi (Krasnooktyabrskoe)
2. Sipatay qishlogʻi

Aspara qishloq okrugi

• Aspara qishlogʻi

Iqtisodiyoti

Tuman aholisi asosan qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanadi. Bu yerda 1435 ta jamoa xoʻjaligi roʻyxatga olingan, 16 masʼuliyati cheklangan shirkat va ishlab chiqarish kooperativlari faoliyat koʻrsatadi.

Diqqatga sazovor joylari

• Merki ziyoratgohi — Dengiz sathidan 3000 m balandlikda joylashgan, 250 km² maydonni egallaydi. Bu yerda qabristonlar, tosh panjaralar va tosh haykallar (70 stela) mavjud^[10].

Manbalar

1. „Назначен аким Меркенского района Жамбылской области“. 2022-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.
2. „Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов и районных центров и поселков на начало 2019 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2020-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.
3. „Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2020-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.
4. „Административно-территориальное деление Жамбылской области“. 2009-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan.
5. Naznacheniya v akimate Jambilskoy oblasti
6. „В Жамбылской области назначили акима Меркенского района“. 2021-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.
7. Naznachen noviy akim Merkenskogo rayona^{[sayt ishlamaydi]}
8. „Динамика изменения численности населения“. 2007-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
9. „Административно-территориальные единицы Жамбылской области на начало 2006 г.“. 2008-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
10. „СВЯТИЛИЩЕ МЕРКЕ“. 2009-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 26-yanvar.

Havolalar

• Merken tumanining norasmiy sayti^{[sayt ishlamaydi]}