Algeria
charu ku mpoto kwa Afilika / From Wikipedia, the free encyclopedia
Algeria,[lower-alpha 2]panji kuti Democratic People's Republic of Algeria, ni chalo icho chili kumpoto kwa Africa. Charu cha Algeria chili kumafumiro gha dazi na Tunisia, kumafumiro gha dazi na Libya, kumwera kumafumiro gha dazi na Niger, kumwera kumanjiliro gha dazi na Mali, Mauritania, na Western Sahara, kumanjiliro gha dazi na Morocco, kumpoto na Nyanja ya Mediterranean. Charu ichi chili ku Northern Africa. Charu ichi chili na vyakumera vinandi, ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakukhala kumpoto kwa charu ichi. Charu cha Algeria chili na malo ghakukwana 2,381,741 square kilometres (919,595 sq mi), ndipo ni charu cha nambara 10 pa vyaru vikuruvikuru pa charu chose chapasi.[10]Ku Algeria kuli ŵanthu 44 miliyoni. Ili ni charu cha nambara 10 pa vyaru vyose vya mu Africa. Msumba ukuru wa Algiers, uwo uli kumpoto chomene, uli mumphepete mwa nyanja ya Mediterranean.
Charu cha Ŵanthu cha Algeria
|
||||
---|---|---|---|---|
|
||||
Chiluso: بالشعب وللشعب ("By the people and for the people")[1][2] |
||||
Nyimbo: Kassaman (English: "We Pledge") |
||||
Makhalilo gha Algeria (apo pati biliŵili) |
||||
Msumba Waboma kweneso Msumba Usani | Algiers | |||
Chiyowoyelo chaboma |
|
|||
Other languages | Algerian Arabic French[3][lower-alpha 1] |
|||
Mitundu ya Ŵanthu | [4] | |||
Vipembezo |
|
|||
Mwenecharu | Algerian | |||
Mtundu wa Boma | Unitary semi-presidential republic | |||
- | President | Abdelmadjid Tebboune | ||
- | Prime Minister | Aymen Benabderrahmane | ||
- | Council President | Salah Goudjil | ||
- | Assembly President | Ibrahim Boughali | ||
- | Upper house | Council of the Nation | ||
- | Lower house | People's National Assembly | ||
Formation | ||||
- | Phoenicians | 600 BC | ||
- | Carthaginians | 500 BC | ||
- | Numidia | 202 BC | ||
- | Kingdom of Altava | 477 | ||
- | Ifranid dynasty | 757 | ||
- | Rustamid dynasty | 776 | ||
- | Sulaymanid dynasty | 786 | ||
- | Zirid dynasty | 972 | ||
- | Hammadid dynasty | 1014 | ||
- | Zayyanid dynasty | 1235 | ||
- | Regency of Algiers | 1516 | ||
- | Emirate of Abdelkader | 1832 | ||
Ukulu wa Malo | ||||
- | Malo | 2,381,741 km2 (10th) 919,595 sq mi |
||
- | Maji (%) | 1.1 | ||
Chiŵelengelo cha ŵanthu | ||||
- | 2021 estimate | 44,700,000[5] (32nd) | ||
- | Density | 17.7/km2 (168th) 47/sq mi |
||
GDP (PPP) | 2022 estimate | |||
- | Total | $708.568 billion[6] (43rd) | ||
- | Per capita | $13,324[6] (111th) | ||
GDP (nominal) | 2022 estimate | |||
- | Total | $190.155 billion[6] (58th) | ||
- | Per capita | $4,151[6] (130th) | ||
Gini (2011) | 27.6[7][8] low |
|||
HDI (2021) | 0.745[9] high ·91st |
|||
Ndalama | Algerian dinar (DZD ) |
|||
Mtundu Wanyengo | CET (UTC+1) | |||
Kalembelo kasiku | dd/mm/yyyy | |||
Woko la galimoto | right | |||
Intaneti yacharu | .dz الجزائر. |
Charu cha Algeria chili na ŵanthu ŵanandi awo ŵakakhalanga mu maufumu, maufumu, na mafumu, kusazgapo ŵanthu ŵa ku Numidia, Mauretania, Phoenicians, Carthaginians, Romans, Vandals, Mauro-Romans, Byzantines, Umayyads, Ifranids, Abbasids, Rustamids, Idrisids, Sulaymanids, Aghlabids, Fatimids, Zirids, Hammadids, Almoravids, Almohads, Marinids, Hafsids na Zayyanids.
Vyaka vinandi kufuma apo ŵanthu ŵa ku Arabia ŵakasamukira ku Maghreb, ŵakasintha vinthu mu charu cha Algeria. Mu 1516, caru ca Algeria cikapangika na ŵa Ottoman, ndipo ici cikakopa ŵanthu kufuma mu vyaru vyose vya ku Mediterranean. Vinthu vikamba kunangika mu ma 1800, ndipo mu 1830, Ŵafarisi ŵakanjira mu charu ichi. Ŵanthu ŵa ku Algeria ŵakathereska charu ichi m'paka mu 1903, ndipo mu 1848, charu ichi chikaŵa pasi pa France. Nkhondo ya Sétif na Guelma mu 1945 yikaŵa nyengo yakupambanapambana mu vyalo vya France na Algeria ndipo yikambiska Nkhondo ya ku Algeria. Nkhondo iyi yikamara apo charu cha Algeria chikapokera wanangwa wake pa Julayi 5, 1962, ndipo pa Seputembala 25 chaka chenechicho, charu cha Algeria chikamba kulamulira.
Viyowoyero vya boma mu Algeria ni Chiarabic na Chiberberber. Ŵanthu ŵanandi ŵa ku Algeria Mbaarabu, ndipo ŵakusopa Cisilamu.[3] Chiarabu ndicho chikuyowoyeka chomene ku Algeria. Chifurenchi ndicho chikuyowoyeka pa vinthu vinyake, kweni chilije udindo.
Charu cha Algeria chili na vigaŵa 58 na vikaya 1,541. Charu cha Algeria chili na mazaza pa nkhani za caru cose. Mu vyaru vyose vya mu Africa, charu ichi ndicho chili na ŵanthu ŵanandi chomene ŵakukura mwauzimu. Charu cha Algeria chili na mafuta ghanandi chomene kuluska vyaru vinyake vyose pa charu. Sonatrach, kampani ya mafuta iyo yikugwira nchito mu caru ici, ndiyo yikuru comene mu Africa, ndipo yikuguliska gasi munandi comene ku Europe. Gulu la ŵasilikari la ku Algeria ndimoza mwa magulu ghakuru comene mu Africa, ndipo lili na bajeti yikuru comene ya kuvikilira caru. Charu ichi chili mu wupu wa African Union, Arab League, OIC, OPEC, United Nations, and the Arab Maghreb Union, ndipo chili mu wupu uwu.