From Wikipedia, the free encyclopedia
Ниге́рия яки Ниҗерия (ингл. Nigeria [naɪˈdʒɪrɪə]), Нигерия Федератив Җөмһүрияте (ингл. Federal Republic of Nigeria) — Көнбатыш Африка дәүләте. Көнбатышта Бенин, төньякта — Нигер, төньяк-көнчыгышта — Чад, көнчыгышта — Камерун белән чиктәш. Ил мәйданы — 923 768 км². Халык саны — 149 млн (2009). Башкала — Абуджа шәһәре.
| Нигерия | |
| Lua хатасы: expandTemplate: template "lang-ha" does not exist. | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 |  |
| Нигезләнү датасы | 1 октябрь 1963 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Federal Republic of Nigeria, Orílẹ̀-èdè Olómìniira Aláàpapọ̀ Nàìjíríà, Nijeriya, Nigeria, Naigeria, Nàìjíríà һәм République fédérale du Nigéria[1] |
| Кыскача исем | 🇳🇬, Nigeria һәм NG |
| Гомер озынлыгы | 53,428 ел[2] |
| ... хөрмәтенә аталган | Нигер (елга) |
| Демоним | nigériai, Nigerian, Nigeriano, Nigeriyänan, نيجيري, نيجيريون, نيجيرية, нигериец, нигерийка, нигерийцы, ניגרי, ניגרית, nigerieni, nigerian, nigeriancă, নাইজেরীয়, nigeriano, nigeriana, nigeriani, nigeriane, nijerian, nigérian, nigériane, nixerianu, nixeriana, Niĝeriano, Nigériane[1], Nigérian[1], Nigeriaan, Nigeriaanse, Nigerians, Nigerianerin, Nigerianer, nizeriana, nizeriane, nizeriani, nizerian, نيجيري, نيجيرية, نيجيريين, نيجيريات һәм Nigéarach[3] |
| Исемне бирүче | Флора Шоу[d] |
| Рәсми тел | инглиз теле[4] |
| Гимн | Нигерия гимны[d] |
| Мәдәният | Нигерия мәдәнияте[d] |
| Шигарь тексты | Unity and Faith, Peace and Progress, Единство и вяра, мир и прогрес, Good people, great nation һәм Undod a Ffydd, Heddwch a Chynnydd |
| Дөнья кисәге | Африка[5] |
| Дәүләт |
Нигерия |
| Башкала | Абуҗа[d] |
| Сәгать поясы | UTC+01:00 һәм Africa/Lagos[d][6] |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Атлантик океан |
| Табигый-георафик объект эчендә урнашкан | Көнбатыш Африка |
| Иң көнчыгыш ноктасы | 12°09′51″ т. к. 14°40′41″ кч. о. |
| Иң төньяк ноктасы | 13°53′08″ т. к. 5°31′47″ кч. о. |
| Иң көньяк ноктасы | 4°16′13″ т. к. 6°05′13″ кч. о. |
| Геомәгълүматлар | Data:Nigeria.map |
| Иң югары ноктасы | Чаппал-Вадди[d] |
| Иң түбән ноктасы | Лагос утравы[d] |
| Идарә итү формасы | федератив республика[d] |
| Дәүләт башлыгы вазыйфасы | Нигерия президенты[d] |
| Ил башлыгы | Бола Тинубу[d][7] |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | Нигерия президенты[d][7] |
| Хөкүмәт башлыгы | Бола Тинубу[d][7] |
| Башкарма хакимият | Нигерия министрлар кабинеты[d] |
| Канунбирү органы | Нигерия милли ассамблеясе[d] |
| Югары мәхкәмә органы | Нигерия югары мәхкәмәсе[d] |
| Үзәк банкы | Нигерия үзәк банкы[d] |
| Дипломатик мөнәсәбәтләр | Бразилия, Австралия, Германия, Исраил, Ангола, Барбадос, Камерун, Чад, Гана, Малайзия, Малави, Нигер, Индонезия, Мексика, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Сахра Гарәп Демократик Җөмһүрияте[d], Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Филипин, Америка Кушма Штатлары, Россия, Кытай, Греция, Һиндстан, Бангладеш, Кения, Замбия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[8] һәм Польша |
| Әгъзалык | Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[9], АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[10], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Интерпол[11][12], ХКТО[d][13][14], Халыкара гидрография оешмасы[d][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Гвинея култыгы комиссиясе[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][19], ОПЕК, Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[20], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[21], Көнбатыш Африка илләре икътисади җәмгыяте[d], Африка җир чикләвеге шурасы[d], Милләтләр Дуслыгы[9] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][22] |
| Никахка керү яше | 18 яшь |
| Халык саны | 211 400 708 (июнь 2021) |
| Ир-ат халкы | 102 680 839[23], 105 243 174[23], 107 827 012[23] һәм 110 448 136[23] |
| Хатын-кыз халкы | 100 623 652[23], 103 084 231[23], 105 574 310[23] һәм 108 093 075[23] |
| Административ бүленеше | Абиа[d], Адамава[d], Аква-Ибом[d], Анамбра[d], Баучи[d], Байельса[d], Бенуэ[d], Борно[d], Кросс-Ривер[d], Дельта[d], Эбоньи[d], Эдо[d], Экити[d], Энугу[d], Гомбе[d], Имо[d], Джигава[d], Кадуна[d], Кано[d], Кацина[d], Кебби[d], Коги[d], Квара[d], Лагос[d], Насарава[d], Нигер[d], Огун[d], Ондо[d], Осун[d], Ойо[d], Плато[d], Риверс[d], Сокото[d], Тараба[d], Йобе[d], Замфара[d] һәм Федераль башкала территориясе[d] |
| Акча берәмлеге | Нигерия найрасы[d] |
| Номиналь тулаем эчке продукт | 440 833 583 992 $[24] һәм 477 386 120 636 $[24] |
| Кеше потенциалы үсеше индексы | 0,535[25] |
| Inequality-adjusted Human Development Index | 0,341[26] |
| Үз-үзенә кул салулар күрсәткече | 6,9 |
| Эшсезлек дәрәҗәсе | 8 ± 1 процент[27] |
| Нәрсә белән чиктәш | Бенин, Нигер, Чад, Камерун һәм Сан-Томе һәм Принсипи |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң[d] |
| Челтәр көчәнеше | 230 вольт[28] |
| Электр аергычы төре | BS 1363[d][28] һәм BS 546[d] |
| Әүвәлгесе | Нигерия федерациясе[d] |
| Алыштырган | Нигерия федерациясе[d] |
| Кулланылган тел | Too many Викимәгълүмат entities accessed. |
| Кайда өйрәнелә | Nigerian studies[d] |
| Мәйдан | 923 768 ± 1 км² |
| Рәсми веб-сайт | nigeria.gov.ng(ингл.) |
| Һәштәге | Nigeria |
| Югары дәрәҗәле Интернет домены | .ng |
.svg) | |
| Тамганың тасвирламасы | Нигерия президенты тамгасы[d] |
 | |
| Официаль символ | C. spectabilis[d][29] |
| Тематик география | Нигерия географиясе[d] |
| Феноменның икътисады | Нигерия икътисады[d] |
| Феноменның демографиясе | Нигерия халкы[d] |
| Мәзһәб | Мәлики мәзһәбе[30] |
| Джини коэффициенты | 35,1[31] |
| Өстәлгән кыйммәт салымы күләме | 7,5 процент |
| Тулаем туулар коэффициенты | 5,65[32] |
| Шәһәр халкы | 104 004 479[23], 108 242 753[23], 112 560 662[23] һәм 116 965 442[23] |
| Авыл халкы | 99 300 013[23], 100 084 652[23], 100 840 661[23] һәм 101 575 770[23] |
| Демократия индексы | 4,1[33][34] |
| BTI Governance Index | 3,95[35], 4,04[36], 4,59[36], 4,06[36], 4,94[36], 5[36], 5,53[36] һәм 5,3[36] |
| BTI Status Index | 3,91[35], 4,69[36], 4,6[36], 4,88[36], 4,99[36], 4,63[36], 4,9[36], 5,67[36] һәм 5,38[36] |
| Социаль медиаларда күзәтүчеләре | 93 449 |
| Туым күрсәткече | 37,849[23], 37,467[23], 37,117[23] һәм 36,611[23] |
| Үлем күрсәткече | 12,989[23], 12,997[23], 13,083[23] һәм 12,431[23] |
| Happy Planet Index score | 34,1[37] |
| Илнең мобиль коды | 621 |
| Илнең телефон коды | +234 |
| Халыкара префикс | 0 |
| Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны | 112[d] һәм 199[d][38] |
| Илнең GS1 коды | 615 |
| Номер тамгасы коды | WAN |
| Диңгездәге идентификацияләү номеры | 657 |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | Төркем:Нигерия шәһәре шәрәфле ватандашлары[d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | Төркем:Нигериядә җирләнгәннәр[d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | Төркем:Нигериядә төшерелгән фильмнар[d] |
 | |
 Нигерия Викиҗыентыкта | |
Халкының саны ягыннан бу ил — Африка илләре арасында иң зуры. Нигерия Нигер елгасының түбәнге агымы бассейнында урнашкан һәм Гвинея ярларыннан алып Чад күленә кадәр сузылган.
Нигериянең 1991 елга кадәрге башкаласы — Лагос — илнең диңгез капкасы; Африканың көнбатыш яр буйларындагы иң зур портларыннан берсе. Куе тропик яшеллеккә төренгән, рәсемдәге кебек матур бу шәһәр материкта һәм утрауларда җәелеп утырган. 1991 елдан яңа башкала - Абуҗа шәһәре.
Нигериядә 250 дән артык төрле халык һәм этник төркемнәр яши. Халыкның күпчелеге илнең көньяк-көнбатышына һәм океан яр буйларына урнашкан.
Илдәге кешеләрнең өчтән бере диярлек шәһәрләрдә яши.
Илнең көньягында киң мәйданнарны биләп торган зур авыллар күп. Тораклар каралты белән әйләндереп алынган һәм бер-берсеннән ерак торалар. Һәр өйдән үзәк мәйданга таба сукмак сузылган, бу мәйдан — базар да, җыелышлар урыны да. Тораклар төрле-төрле, күбесенчә бу — балчык алачыклар, алар турыпочмаклы яки түгәрәк, конуссыман түбәле.
Нигерия — сәнәгать үсеп килә торган авыл хуҗалыгы иле. Авыл җирендә игенчелек эшләре ел буена алып барыла. Илнең портларына дөньяның күп илләреннән суднолар җиләк-җимеш, агач, тимер рудасы, нефть алып китәр өчен киләләр. Нигерия аларга бай.
Хуҗалыкта һөнәрчелек зур роль уйный, аның белән бөтен-бөтен гаиләләр, авыллар, шәһәр кварталлары шөгыльләнә. Кулдан ясалганстанокларда тукыма сугалар, пальма җепселләреннән чыпта, кәрзиннәр үрәләр, тире эшкәртәләр. Кызыл сафьян (юка йомшак күн) дөнья базарларында яхшы билгеле.
Агачны юнып бизәк ясаучылар, чүлмәкчеләр эшләгән әйберләр бик югары бәяләнә.
Нигериянең табигате бик бай һәм төрле-төрле. Географлар бу илне Көнбатыш Африканың кечерәйтелгән варианты дип йөртәләр. Нигер елгасы һәм аның кушылдыгы Бенуа илне ике өлешкә бүлә: елга китерелмәләреннән барлыкка килгән тигезлекле көньякка һәм тәбәнәк яссы таулыклары булган калку төньяк өлешләргә. Нигериянең җир асты нефть, тимер рудасы һәм төсле металл рудаларына бай.
Кешенең күп гасырлар буена алып барылган эшчәнлеге, халыкның артуы илнең табигате үзгәрүгә китергән. Мәңге яшел чын урманнар бары тик урыны-урыны белән генә сакланган; туфрак ярлылана, елгаларда һәлакәтле су басулар, корылыклар ешрак кабатлана. Шәһәрләр тирәсендә чүп-чар таулары өелә, аның бер өлеше диңгез култыгына эләгә, балыкларны һәлак итә.
2010 елда, Нигериялеләрнең якынча 30%-ы авыл хуҗалыгында мәшгуль иде.[39] Авыл хуҗалыгы Нигерия өчен төп табыш китерүче тармак иде.[40]
Төп уңыш бирү культураларына ногыт борчаклары, сезам, кэшью чикләвекләре, кассава, какао, Бамбара җир чикләвекләре, гуммиарабик, кола чикләвекләре, кукуруз, кавын, чечевица, пальма төшләре, пальма мае, плантаннар, дөге, соя борчаклары һәм ямс керә.[41] Кокос борчагы төп нефть булмаган керем тармагы булып тора.[41] Резин нефть бирмәүче икенче керем тармагы.[41]
Нигерия гражданнар сугышына кадәр Нигерия ризык белән үзен-үзе тәэмин иткән.[41] Авыл хуҗалыгы Нигериянең халык санының үсешен куып җитә алмаган һәм шуңа күрә Нигерия хәзер ризык импортына таяна.[41] Нигерия хөкүмәте нәорганик ашламаларны 1970-енче елларда хуплаган.[42]
Нигерия Конституциясе дин иреген игълан итә [43].
2018 елда ил халкының 53,5 % ы ― мөселманнар, 45,9 % ы ― христианнар, 0,6 % ы ― башка динне тотучылар булган.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
