Кипр (Кыпрыс) Җөмһүрияте – (грек. Κυπριακή Δημοκρατία төр. Kıbrıs Cumhuriyeti) - Урта диңгезнең көнчыгыш өлешендә урнашкан утрау-дәүләт. 2004 елның 1 маеннан Европа берлеге әгъзасы.
- Бу терминның башка аңламнары да бар, Кипр (мәгънәләр) битен карагыз.
| Кипр Республикасы | |
| грек. Κυπριακή Δημοκρατία төр. Kıbrıs Cumhuriyeti | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 | .svg) |
| Нигезләнү датасы | 16 август 1960 |
|---|---|
| Рәсми исем | Kıbrıs Cumhuriyeti, Κυπριακή Δημοκρατία, la République de Chypre[1], Republic of Cyprus[2], Republik Zypern[3], Republiken Cypern[4] һәм Komara Kîprosê |
| Кыскача исем | 🇨🇾, Kıbrıs һәм Κύπρος |
| ХФӘ билгесе | kʲipr, ˈkɯbɾɯs һәм ˈcipros |
| Гомер озынлыгы | 80,508 ел[5] |
| Демоним | Cypriot, ciprusi, cypriot, Chiprano, Sipreänan, قبرصي, قبرصية, قبرصيون, киприоты, кіпріот, кіпріотка, кіпріоти, קפריסאי, קפריסאית, ciprioți, cipriot, cipriotă, সাইপ্রাসীয়, cipriota, ciprioti, xipriota, xipriotes, ciprica, xipriota, Kiprano, Κύπριος, Cypriote[1], Chypriote[1], Chypriote, Κύπρια, Κύπριοι, Κύπριες, cipriota, ciprioti, ciprioto, cipriote, Kıbrıslı, قبرصي, قبرصية, قبرصيين, قبرصيات һәм Cipireach[6] |
| Рәсми тел | яңа юнан теле[d][7], төрек теле[8] һәм юнан теле |
| Гимн | Азатлык һимны |
| Мәдәният | Кипр мәдәнияте[d] |
| Шигарь тексты | Cyprus in your heart һәм Cyprus yn dy galon |
| Дөнья кисәге | Европа[9][10] |
| Дәүләт |
Кипр |
| Башкала | Никосия |
| Сәгать поясы | UTC+02:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Урта диңгез |
| Табигый-георафик объект эчендә урнашкан | Кипр утравы |
| Территориясенә дәгъва итә | Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте |
| Иң көнчыгыш ноктасы | 35°41′42″ т. к. 34°35′19″ кч. о. |
| Иң төньяк ноктасы | 35°41′45″ т. к. 34°35′16″ кч. о. |
| Иң көньяк ноктасы | 34°37′57″ т. к. 32°57′48″ кч. о. |
| Иң көнбатыш ноктасы | 35°04′14″ т. к. 32°16′11″ кч. о. |
| Геомәгълүматлар | Data:Cyprus.map |
| Иң югары ноктасы | Олимбос[d] |
| Иң түбән ноктасы | Урта диңгез |
| Идарә итү формасы | җөмһүрият һәм президент республикасы |
| Дәүләт башлыгы вазыйфасы | Кипр республикасы президенты[d] |
| Ил башлыгы | Никос Христодулидес[d] |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | Кипр республикасы президенты[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Никос Христодулидес[d] |
| Башкарма хакимият | Кипр республикасы хөкүмәте[d] |
| Канунбирү органы | Кипр республикасы парламенты[d] |
| Үзәк банкы | Кипр үзәк банкы[d] |
| Дипломатик мөнәсәбәтләр | Канада, Италия, Германия, Австралия, Греция, Исраил, Бөекбритания, Согуд Гарәбстаны, Норвегия, Ирландия, Әрмәнстан, Әлҗәзаир, Болгария, Мальта, Дания, Польша, Мисыр, Күвәйт, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Сербия, Россия, Кытай, Бангладеш, Гөрҗистан, Маҗарстан һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[11] |
| Әгъзалык | Аурупа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[12], Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Евроконтроль[d], Интерпол[13][14], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][15], ХКТО[d][16][17], Халыкара гидрография оешмасы[d][18], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[19], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[20][21], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][22], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[23], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[24] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][25] |
| Рәсми бәйрәм | Кипр республикасы бәйсезлек көне[d] һәм 1 апрель |
| Балигълык яше | 18 яшь |
| Никахка керү яше | 18 яшь |
| Пенсия яше | 65 яшь |
| Мәҗбүри белем алуның минималь яше | 5 яшь |
| Мәҗбүри белем алуның максималь яше | 15 яшь |
| Халык саны | 1 141 166 (2013)[26] |
| Ир-ат халкы | 626 775[27], 615 637[27], 619 932[27] һәм 623 154[27] |
| Хатын-кыз халкы | 624 713[27], 613 199[27], 617 605[27] һәм 621 034[27] |
| Административ бүленеше | Фамагуста[d], Кирения[d], Ларнака[d], Лимасол[d], Никосия[d] һәм Пафос[d] |
| Акча берәмлеге | евро |
| Номиналь тулаем эчке продукт | 28 408 064 462 $[28] һәм 28 439 052 741 $[28] |
| Кеше потенциалы үсеше индексы | 0,896[29] |
| Inequality-adjusted Human Development Index | 0,819[30] |
| Үз-үзенә кул салулар күрсәткече | 3,2 |
| Эшсезлек дәрәҗәсе | 16 ± 1 процент[31] |
| Нәрсә белән чиктәш | Акротири һәм Декелия, Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте, Исраил, Бөекбритания һәм Төркия |
| Автомобил хәрәкәте ягы | сул[d][32] |
| Челтәр көчәнеше | 240 вольт |
| Электр аергычы төре | BS 1363[d][33] |
| Әүвәлгесе | Британияле Кипр[d] |
| Алмаштырылган | Turkish Cypriot General Committee[d] |
| Алыштырган | Британияле Кипр[d] |
| Кулланылган тел | төрек теле, яңа юнан теле[d], гарәп теленең Кипр диалекты[d] һәм юнан теле |
| Мәйдан | 9242,45 км²[34][35] |
| Рәсми веб-сайт | cyprus.gov.cy(ингл.) |
| Һәштәге | Cyprus |
| Югары дәрәҗәле Интернет домены | .cy |
 | |
 | |
 | |
| Сурәтләнә | A trigonometrical survey of the island of Cyprus[d] |
| Тематик география | Кипр географиясе[d] |
| Нинди вики-проектка керә | WikiProject Cyprus[d] |
| Ачык мәгълүматлар порталы | Open data portal Cypern[d] |
| Феноменның икътисады | Кипр республикасы икътисады[d] |
| Феноменның демографиясе | Кипр халкы[d] |
 | |
| Мәктәптә укымаган балалар саны | 3331[36] |
| Джини коэффициенты | 31,2[37] |
| Өстәлгән кыйммәт салымы күләме | 19 процент |
| Тулаем туулар коэффициенты | 1,446[38] |
| Шәһәр халкы | 837 383[27], 820 924[27], 826 935[27] һәм 831 814[27] |
| Авыл халкы | 414 105[27], 407 912[27], 410 602[27] һәм 412 374[27] |
| Демократия индексы | 7,56[39] |
| Социаль медиаларда күзәтүчеләре | 31 859 |
| Туым күрсәткече | 10,023[27], 10,794[27], 10,583[27] һәм 10,313[27] |
| Үлем күрсәткече | 6,971[27], 6,769[27], 6,93[27] һәм 7,257[27] |
| Happy Planet Index score | 49,4[40] |
| Илнең мобиль коды | 280 |
| Илнең телефон коды | +357 |
| Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны | 112[d][41], 1400[d][41] һәм 199[d][41] |
| Илнең GS1 коды | 529 |
| Номер тамгасы коды | CY |
| Диңгездәге идентификацияләү номеры | 209, 210 һәм 212 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | Төркем:Кипрда җирләнгәннәр[d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | Төркем:Кипрда төшерелгән фильмнар[d] |
 | |
 Кипр Республикасы Викиҗыентыкта | |
Территориясе
Рәсми рәвештә Кипр Җөмһүрияте территориясе үз эченә Кипр утравының 98% (калган 2%ында британ хәрби базалары – Акротири һәм Декелия) территориясен һәм якында урнашучы Агиос Георгиос, Гернисос, Глюкиотисса, Кила, Киедес, Кордилия һәм Мазаки утрауларын алып тора.
Яңа тарих
1974 елдан соң утрау ике өлешкә бүленгән, 60% территория Кипр Җөмһүрияте идарәсе астында булса (күбесенчә греклар яши), калган өлеш Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүриятенә карый (ул якта күбесенчә төрекләр яши). Ул дәүләтне Төркия һәм Абхазия бәйсез дәүләт буларак таныйлар.
Дин
| Кипрда дин[42] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Православие | 66 % | |||
| Ислам | 30 % | |||
| Башка диннәр | 4 % | |||
1960 елгы Конституция (19нчы маддә) һәр кешенең сүз, вөҗдан һәм дин ирегенә хокукы бар дип карар бирә. Барлык диннәр дә закон каршында тигез, республиканың бер генә закон чыгару, башкарма яки административ акты да нинди дә булса дини институтны яки дини оешманы дискриминацияли алмый. Һәр кешенең дин тоту ирегенә хокукы бар, ул үз динен индивидуаль яки коллектив рәвештә өйрәнә ала. Халыкның аз өлешен тәшкил иткән ике дини төркемнең (католиклар һәм маронитлар) хокуклары гарантияләнә.
Грекларның күбесе — рәсми дәүләт чиркәве статусына ия Кипр православие чиркәве тарафдарлары. Мөселманнар (төрекләр, гарәпләр һ. б.) Кипр халкының 25—30 % ын, католиклар — 3 % ын тәшкил итә. Яһүд динен 1 800 кеше, һинд динен 2 мең кеше тота.
Искәрмәләр
Сылтамалар
Моны да карагыз
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
