Европа

Европа (Аурупа, ингл. Europe) — Көнбатыш Евразия, Евразия кыйтгасында урнашкан дөнья кисәге. Азия белән Евразия кыйтгасын төзи. Европа мәйданы 10 млн км² һәм халык саны якынча 733 млн кеше.

Европа
Кыскача исем	欧, 歐 һәм 欧
... хөрмәтенә аталган	Европа[d]
Демоним	Europeaan, European, Europäer[1], Europäerin[1], europæer, európai, європеєць, Europejczyk, Europejka, Européen, Européenne, Europeo, Europea, Evropan, Evropanka, Europeu, Europeia, Avrupali, europeo, europea, europei, europee, Ευρωπαίος, Ευρωπαία, eŭropano[2], eurooplane, европеец, европейка, Evropejec, Evropejka, europeo, europea, Europeu, Europea, אירופאי, אירופאית, אירופאים, אירופאיות һәм Eorpach[3]
Сәгать поясы	Europe/Athens[d], Europe/Brussels[d], Европа/Лондон[d], KALT[d] һәм Европа/Мәскәү[d]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Төньяк ярымшар
Иң көнчыгыш ноктасы	56° т. к. 41° кч. о.
Иң төньяк ноктасы	71° т. к. 24° кч. о.
Иң көньяк ноктасы	36° т. к. 6° кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы	52° т. к. 10° кб. о.
Иң югары ноктасы	Эльбрус[d]
Иң түбән ноктасы	Каспий диңгезе
Халык саны	744 831 142 (2024)[4]
Нәрсә белән чиктәш	Азия
Кайда өйрәнелә	европеистика[d]
Ачыш датасы	200 тысячелетие до н. э. һәм 1200 тысячелетие до н. э.
Мәйдан	10 186 000 км²[5]
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.eu
Тематик география	Аурупа географиясе
Феноменның икътисады	экономика Европы[d]
Феноменның демографиясе	Население Европы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны	3 177 740[6]
Максималь температура	48 °C
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	[d]
Европа Викиҗыентыкта

^[1]

Этимология

Кыйтга аталышы кебек «Европа» (бор. грек. Εὐρώπη) безгә грек мифологиясеннән кергән. Миф буенча, Европа финикия дәүләтенең патша кызы булган, аны Зевс урлаган һәм Крит утравына алып киткән.

Чикләр

Төп мәкалә: Европа чикләре

Борынгы греклар Европа белән Азия аерым кыйтгалар дип уйлаганнар иде. Аларның фикеренчә Азия белән Европа арасын Эгей һәм Кара диңгезләр аердылар. Европа зур кыйтганың кечкенә өлеше булуын белгәч, борынгы авторлар Европа чикләрен Дон елгасы белән аердылар

1720 елда Татищев исемле рус галиме Европаның Көнчыгыш чикләрен Уралга кадәр озынайтырга тәкъдим итте. Яңа чикләрне башта Россиядә, соңарак барлык Европада кабул иттеләр.

Хәзерге вакытта Европаның чикләре:

• Төньякта — Төньяк-Бозлы океан буенча;
• Көнбатышта — Атлантик океан буенча;
• Көньякта — Урта, Эгей, Мәрмәр, Кара, Азак диңгезләре буенча;
• Көнчыгышта — Уралның көнчыгыш яклары буенча, Эмба елгасыннан башлап Каспий диңгезенә кадәр, Кума һәм Маныч елгалары буйлап Донга кадәр уза.

Европага шулай ук якында яткан утраулар керә.

Географик мәгълүмат

Төп мәкалә: Европа географиясе

Европа Төньяк Боз океаны белән Атлантик океан юыла.

Утрау мәйданы 730 км² артык. Ярымутраулар кыйтганың ¼ кисәген ала.

Урта биеклеге — 300 м, югары нокта — Эльбрус: 5642 м, хәзерге вакыттагы түбән нокта — Каспий ягында төше: -27 м.

Тарих

Халык

Тел

Дин

Европа татарлары

Европа дәүләтләре

Төп мәкалә: Европа дәүләтләре

Австрия Азәрбайҗан (тулысынча түгел) Албания Алмания Андорра Әрмәнстан (географик яктан тулысынча Азиядә) Беларус Бельгия Болгария Босния һәм Герцеговина Бөек Британия Ватикан Маҗарстан Греция Гөрҗистан (тулысынча түгел) Дания Ирландия Исландия Испания

Италия Казакъстан (тулысынча түгел) Кипр (географик яктан тулысынча Азиядә) Латвия Литва Лихтенштейн Люксембург Төньяк Македония Мальта Молдова Монако Монтенегро Нидерландлар Норвегия Польша Португалия

Румыния Россия (тулысынча түгел) Сан-Марино Сербия Словакия Словения Төркия (тулысынча түгел) Украина Финляндия Франция Хорватия Чехия Швейцария Швеция Эстония

Европа территориясендә иң зур (Россия) һәм иң кечкенә (Ватикан) дәүләтләр урнашкан.

Искәрмәләр

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #4015701-5 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578
2. http://vortaro.net/#eŭropano
3. The National Terminology Database for Irish — 2006.

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q5463833https://wikidata.org/wiki/Track:P12796
4. https://population.un.org/wpp/Download/Standard/Population/
5. https://worldpopulationreview.com/country-rankings/largest-countries-in-europe
6. ЮНЕСКО-ның статистика институты

   https://wikidata.org/wiki/Track:Q3152127

Сылтамалар

• Европаның тарихи атласы 2009 елның 3 февраль көнендә архивланган. (инглизчә)