Гре́ция яки Юнанстан (Юнанистан), рәсми исем Греция Җөмһүрияте (юнанча Ελλάδα ή Ελλάς, рәсми – юнанча Ελληνική Δημοκρατία, тарихи исем – юнанча Ελλάς), Көньяк Европада, Балкан ярымутравында урнашкан дәүләт.
| Греция | |
| грек. Ελληνική Δημοκρατία | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 |  |
| Нигезләнү датасы | 25 март (6 апрель) 1821 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Ελληνική Δημοκρατία, République hellénique[1] һәм Republiken Grekland[2] |
| Кыскача исем | 🇬🇷 һәм el |
| ХФӘ билгесе | ˈɡrʲet͡sɨjə |
| Катнашучы | Македония атамасы тирәсендә бәхәс[d] һәм Преспа килешүе[d] |
| Гомер озынлыгы | 81,1 ел[3] |
| ... хөрмәтенә аталган | юнаннар |
| Демоним | griechisch, Grieche, Griechin, Griek, grec, grecque, ギリシャ人, Грк, Гркиња, Грци, Greek, görög, græker, Grekiano, greko, Grikänan, يوناني, يونانية, грек, гречанка, греки, יווני, יוונייה, greci, grec, grecoaică, গ্রিক, greco, greca, greci, greche, elinica, griegu, griega, Έλληνας, Ελληνίδα, Έλληνες, Ελληνίδες, Grec[1], Grecque[1], grego, grega, greghe, greghi, Grk, Grkinja, يوناني, يونانية, يونانيين һәм يونانيات |
| Рәсми тел | юнан теле[4], димотика[d][5] һәм яңа юнан теле[d] |
| Гимн | Азатлык һимны |
| Мәдәният | Греция мәдәнияте[d] |
| Шигарь тасвирламасы | Азатлык яки үлем[d] |
| Шигарь тексты | Ελευθερία ή Θάνατος, Rhyddid neu farwolaeth һәм All Time Classic |
| Дөнья кисәге | Европа[6][7][8][…] |
| Дәүләт |
Греция[8] |
| Башкала | Афин[9][8] |
| Сәгать поясы | UTC+02:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Урта диңгез |
| Табигый-георафик объект эчендә урнашкан | Балкан ярымутравы һәм Көньяк Яурупа |
| Иң көнчыгыш ноктасы | 35°55′22″ т. к. 29°43′45″ кч. о. |
| Иң төньяк ноктасы | 41°44′56″ т. к. 26°10′22″ кч. о. |
| Иң көньяк ноктасы | 34°41′49″ т. к. 24°05′45″ кч. о. |
| Иң көнбатыш ноктасы | 39°41′31″ т. к. 20°00′30″ кч. о. |
| Геомәгълүматлар | Data:Greece.map |
| Иң югары ноктасы | Олимп[d] |
| Иң түбән ноктасы | Калипсо иңкүлеге[d] |
| Идарә итү формасы | парламент республикасы[d] |
| Дәүләт башлыгы вазыйфасы | Греция президенты[d] |
| Ил башлыгы | Катерина Сакелларопулу |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | Греция премьер-министры[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Кириакос Мицотакис[d] |
| Башкарма хакимият | Греция хөкүмәте[d] |
| Канунбирү органы | Греция парламенты[d] |
| Югары мәхкәмә органы | Греция югары мәхкәмәсе[d] |
| Үзәк банкы | Греция банкы[d] |
| Дипломатик мөнәсәбәтләр | Италия, Бразилия, Германия, Австралия, Исраил, Төркия, Украина, Кипр, Согуд Гарәбстаны, Сүрия, Беларусь, Изге тәхет[d], Россия, Сербия, Әзербайҗан, Болгария, Япония, Һиндстан, Иран, Әрмәнстан, Кытай, Черногория, Мальта, Америка Кушма Штатлары, Төньяк Македония, Көньяк Корея, Бангладеш, Румыния, Кытай Җөмһүрияте, Зимбабве, Венесуэла, Үзбәкстан, Бөекбритания, Таҗикстан, Швейцария, Швеция, Испания, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Польша, Филипин, Перу, Пакьстан, Норвегия, Нигерия, Никарагуа, Яңа Зеландия, Нидерланд, Мексика, Малайзия, Литва, Ливан, Латвия, Кыргызстан, Кения, Казакъстан, Үрдүн, Гыйрак, Индонезия, Исландия, Маҗарстан, Колумбия, Франция, Аргентина, Австрия, Албания, Әлҗәзаир, Канада, Чили, Бельгия, Финляндия, Чехия, Конго Демократик Республикасы, Эстония, Хәбәшстан, Куба, Дания, Хорватия, Молдова, Ирландия һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10] |
| Әгъзалык | Аурупа Берлеге[9], Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы[11], Аурупа шурасы, Awrupa ğälämi agentlığı, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Кара диңгез икътисади хезмәттәшлек оешмасы[d], Берләшкән Милләтләр Оешмасы, ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Европа түләүләр берлеге[d], Евроконтроль[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d][12], Интерпол[13][14], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][15], ХКТО[d][16][17], Халыкара гидрография оешмасы[d][18], Халыкара энергетика агентлыгы[d][19], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[20], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[21][22], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][23], Шенген зонасы[d][24], Франкофония[d], Visa Waiver Program[d][25], Бөтендөнья метеорология оешмасы[26], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[27], Халыкара миграция сәясәтен яхшырту үзәге[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][28] һәм Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][29] |
| Рәсми бәйрәм | Яңа ел, Богоявление[d], Розенмонтаг[d], Греция бәйсезлеге көне[d], Изге Җомга[d], Пасха якшәмбесе[d], Пасха дүшәмбесе[d], Беренче май, Изге гыйффәтле кыз Мәрьямнең дөньядан күкләргә күчүе[d], Охи көне[d] һәм Раштуа |
| Балигълык яше | 18 яшь |
| Никахка керү яше | 18 яшь |
| Пенсия яше | 67 яшь |
| Мәҗбүри белем алуның минималь яше | 5 яшь |
| Мәҗбүри белем алуның максималь яше | 16 яшь |
| Халык саны | 10 482 487 (2021)[30] |
| Ир-ат халкы | 5 254 476[31], 5 242 307[31], 5 177 554[31] һәм 5 102 926[31] |
| Хатын-кыз халкы | 5 467 106[31], 5 456 292[31], 5 391 653[31] һәм 5 323 993[31] |
| Административ бүленеше | Көнчыгыш Македония һәм Фракия[d], Үзәк Македония[d], Көнбатыш Македония[d], Эпир[d], Фессалия[d], Үзәк Греция[d], Ионик утраулары[d], Көнбатыш Греция[d], Пелопоннес[d], Аттика[d], Төньяк Эгей утраулары[d], Көньяк Эгей утраулары[d], Крит[d] һәм Айон-Орос[d] |
| Су өслеге өлеше | 2,3 процент[32] |
| Акча берәмлеге | евро[33] |
| Номиналь тулаем эчке продукт | 214 873 879 834 $[34] һәм 219 065 872 466 $[34] |
| Кеше потенциалы үсеше индексы | 0,887[35] |
| Inequality-adjusted Human Development Index | 0,791[36] |
| Үз-үзенә кул салулар күрсәткече | 3,6 |
| Эшсезлек дәрәҗәсе | 18,5 процент[37] |
| Нәрсә белән чиктәш | Албания[38][39], Болгария[38][39], Төньяк Македония[38][39] һәм Төркия[38][39] |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң[d][40] |
| Челтәр көчәнеше | 230 вольт[41] |
| Электр аергычы төре | Europlug[d][41] һәм Schuko[d][41] |
| Алыштырган | Өченче грек республикасы (1974-)[d] |
| Кулланылган тел | юнан теле, яңа юнан теле[d], албан теленең тосклар диалекты[d], цакон теле[d], грек теленең Каппадокия диалекты[d], грек ишарә теле[d], Греция чегәннәре теле[d], төрек теле, борынгы юнан теле, болгар теле, понтус теле[d], македон теле, мегленорумын теле[d], арумын теле һәм албан теленең арнаут диалекты[d] |
| Сайлау хокукы | гомуми сайлау хокукы[d] һәм voting age[d] |
| Кайда өйрәнелә | эллинизм[d] |
| Мәйдан | 131 957 км² |
| Рәсми веб-сайт | government.gov.gr(грек.) |
| Һәштәге | greece |
| Югары дәрәҗәле Интернет домены | .gr |
.svg) | |
 | |
| Тематик география | Греция географиясе[d] |
| Тимер юл хәрәкәте ягы | уң[d] |
| Нинди вики-проектка керә | Проект:Греция[d] |
| Ачык мәгълүматлар порталы | geodata.gov.gr[d] |
| Библиография | Греция библиографиясе[d] |
| Феноменның икътисады | Греция икътисады[d] |
| Феноменның демографиясе | Греция халкы[d] |
| Грегориан тәкъвимга күчү мизгеле | 1 март 1923 |
| Мәктәптә укымаган балалар саны | 45 430[42] |
| Джини коэффициенты | 33,1[43] |
| Өстәлгән кыйммәт салымы күләме | 24 процент |
| Тулаем туулар коэффициенты | 1,3[44] |
| Шәһәр халкы | 8 511 650[31], 8 528 388[31], 8 459 382[31] һәм 8 378 759[31] |
| Авыл халкы | 2 209 932[31], 2 170 211[31], 2 109 825[31] һәм 2 048 160[31] |
| Демократия индексы | 7,39[45] |
| Туым күрсәткече | 7,8[31], 7,9[31], 8,1[31] һәм 7,3[31] |
| Үлем күрсәткече | 11,7[31], 12,2[31], 13,6[31] һәм 13,4[31] |
| Happy Planet Index score | 48,8[46] |
| Илнең мобиль коды | 202 |
| Илнең телефон коды | +30 |
| Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны | 112[d], 1-0-0[d][47], 166[d][47] һәм 199[d][47] |
| Илнең GS1 коды | 520[48] һәм 521[48] |
| Номер тамгасы коды | GR |
| Диңгездәге идентификацияләү номеры | 237, 239, 240 һәм 241 |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | Төркем:Греция шәһәрләре шәрәфле ватандашлары[d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | Төркем:Грециядә җирләнгәннәр[d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | Төркем:Грециядә төшерелгән фильмнар[d] |
 | |
 Греция Викиҗыентыкта | |
Тарих
2011 ел җан исәбе буенча Грецияның халкы 10,8 млн кеше булган. Башкаласы һәм иң зур шәһәре — Афина , аннан соң Фессалоники шәһәре бара.
Греция стратегик рәвештә Европа, Азия һәм Африка киселешендә урнашкан. Балкан ярымутравының көньяк очында урнашып, ул төньяк-көнбатышта Албания белән, төньякта Македония һәм Болгария җөмһүриятләре белән һәм төньяк-көнчыгышта Төркия белән чиктәш. Греция тугыз географик регионнан: Македония, Үзәк Греция, Пелопоннес, Фессали, Эпирус, Эгей Утраулары (Додеканес һәм Цикладаларны кертеп), Фракия, Крит һәм Ионик Утраулардан тора. Эгей Диңгезе материктан көнчыгышта ята, Ионик Диңгез көнбатышта һәм көньякта Урта Диңгез. Греция Урта Диңгез бассеинында иң озын яр буе сызыгына ия һәм дөньяда озынлык буенча 11-енче озынлыгы 13676 км (8498 миля) булган яр буе сызыгына ия, шулай ук аның күпсанлы утравы бар, шуларның 227-се кеше яши торган. Грецияның 80 проценты таулы, аның иң биек пигы Олимп Тавы, биеклеге 2918 м (9573 фут).
Юнан тарихы илләр арасында иң озынлардан берсе. Ил Көнбатыш мәдәниятнең бишеке буларак танылган, ул демократиянең туу урыны булган һәм шулай ук Көнбатыш фәлсәфә, Олимпик уеннар, Көнбатыш әдәбият, историография, сәяси фән, төп фәнни һәм математик принциплар һәм трагедия һәм комедияне кертеп Көнбатыш театрның туу урыны булып тора. Юнанлар беренче мәртәбә Филипп Македонлы тарафыннан безнең эрага кадәр дүртенче гасырда берләштерелгән. Аның улы Искәндәр Бөек тиз вакытта борынгы дөньяның күпчелеген яулап алып, грек мәдәниятен һәм фәнен көнчыгыш Урта Диңгездән Һинд Елгасына кадәр тараткан. Рум тарафыннан безнең эрага кадәр икенче гасырда аннексияләнеп, Греция Рум Империясенең һәм аның варисы Византиянең интеграль өлешенә әйләнгән. 15-енче гасыр уртасында Госманлы доминионы астына төшеп, хәзерге заман Греция дәүләте 1830-ынчы елда бәйсезлек сугышыннан соң барлыкка килә. Грецияның бай тарихи мирасы аның 17 ЮНЕСКО Дөнья Мирасы Урыннарында чагыла.
Греция демократик һәм үсеше зур булган ил, аның икътисады алга киткән һәм югары керемле, яшәү сыйфаты югары һәм яшәү стандарты югары. Берләшкән Милләтләрнең нигезләүче әгъзасы Греция унынчы ил булып Европа Җәмгыятьләренә (Европа Берлегенең алдан килүчесе) кушылган һәм 2011 елдан бирле Еврозонаның өлеше булып торган. Ул шулай ук күпсанлы башка халыкара институтларның, шулар арасында Европа Шурасы, НАТО, Икътисад Хезмәттәшлек һәм Үсеш Оешмасы, Дөнья Сәүдә Оешмасы, ОБСЕ һәм OIF әгъзасы булып тора. Грецияның уникаль мәдәни мирасы, шуннан чыгып зур туризм сәнәгате һәм күренекле кораблар секторы аны урта куәтле дәүләт итеп классификацияләргә мөмкинлек бирә. Ул Балканнарда иң зур икътисад һәм анда әһәмиятле региональ
Европа берлегенә керә.
Дәүләт һимны
Греция хаклы рәвештә дөньяда иң күләмле тексты булган гимнлы дәүләт исеменә дәгъва кыла ала. Аңарда ким дигәндә 158 куплет исәпләнә. Ә аны иҗат иткән шагыйрь Диони́сиос Со́лома (Διονύσιος Σόλομα — 1798-1857) поэмасында 254 дүртьюллык бар. Әсәр 1823 елда язылган, аңарда ил азатлыгы өчен көрәшүчеләрнең каһарманлыгына дан җырлана.
Грециянең шул замандагы кыйралы Георг I аны илнең милли гимны дип игълан итә. Әлбәттә, поэма тексты нык кыскартылган килеш. Яңа гимнның көен Николаос Мантзарос (Νικολαοσ Μαντζαροσ — 1795-1873) 1828 елда яза. Ул Италиядә белем алган музыка белгече була. Шул сәбәпле, Грецияне кимсетергә теләүчеләр, “Ελευθεριά” (“Азатлык”) мелодиясе грекларныкы түгел, итальяннарныкы, дип лыгырдана башлыйлар. Әмма бу — яла ягу гына. Греклар үзләре дә баштарак, бу көй безнең музыкаль традицияләргә тәңгәл килми, дип шикләнә торган булганнар. Ләкин бу рухландыргыч музыканы беренче кат тыңлап караганда ук, аның атаклы һәм бик борынгы грек биюе “Сиртаки” белән бертуган икәнен абайлыйсың.
Шулай да, грек кыйралы Отто гимн көен Алманиянең музыка белгечләре тарафыннан тикшертергә карар кыла. Алманнар бернинди плагиат тапмыйлар. Ниһаять, 1864 елда гимн кыйралның махсус эдикты белән рәсми дәүләт символы буларак раслана.
Рәсми чараларда гимнның беренче куплеты башкарыла.
«Азатлыкка һимн»
Таныш миңа, туган илем,
Иң үткен кылычларың,
Үткен карашың да синең —
Колачлый ул Җир шарын.
Затлы эллин тамырыннан
Үсеп чыккан бер аклык, —
Борынгыдай көчле рухлы,
Котлы булсын Азатлык,
Борынгыдай көчле рухлы,
Котлы булсын Азатлык,
Борынгыдай көчле рухлы,
Котлы булсын Азатлык!
«Azatlıqqa himn»
Tanış miña, ğäziz ilem,
İñ ütken qılıçlarıñ,
Ütken qaraşıñ da sineñ —
Qolaçlıy ul Cir şarın.
Zatlı ellin tamırınnan
Üsep çıqqan ber aqlıq, —
Borınğıday köçle ruxlı,
Qotlı bulsın Azatlıq,
Borınğıday köçle ruxlı,
Qotlı bulsın Azatlıq,
Borınğıday köçle ruxlı,
Qotlı bulsın Azatlıq,
Дин
Ил Конституциясе нигезендә, православие христианлыгы дәүләт дине булып тора. Дин паспортта күрсәтелә. Дин тоту иреге игълан ителә. Башка дин тарафдарлары арасында: мөселманнар — Греция халкының (10 473 мең кеше) 5, 70 % ы (613 мең кеше) (2020), католиклар — 58 мең кеше (1990), протестантлар — 40 мең, яһүд дине тарафдарлары — 5 мең (күбесенчә Салоникида), Иегова шаһитләре — 30 меңгә якын кеше, традицион грек дине тарафдарлары — якынча 2 мең[49].
Искәрмәләр
Сылтамалар
Моны да карагыз
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
