Ural-Altay dil ailesi

Ural - Altay Dil Ailesi (Turanca^[2] olarak da bilinir), 19. yüzyılda ve bazı ülkelerde 20. yüzyıl ortalarına kadar yaygın biçimde kabul edilen, Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotezdir. Günümüzde ise dilbilimciler arasında bu dillerin birbiriyle alakası olmadığı^[3][4][5][6] ve Ural-Altay dil ailesinin gerçek olmadığı konusunda fikir birliği vardır.^{[7][8][9][10]}

Ural-Altay Turanca
Coğrafi dağılım	Avrasya
Sınıflandırma	Tartışmalı, genel çevrelerce kabul görmüyor.[1]
Alt bölümler	Ural dilleri, Altay dilleri
Ural-Altay dillerinin dağılımı

Zaman içerisinde teoriye olan destek azalmış ve Altay dillerinin birbirleriyle akraba olmadığı, Türkçe ve Moğolca gibi Altay dil ailesinde sınıflandırılmış dillerin arasındaki tipolojik benzerliklerin aynı atadan gelmelerinden değil, yoğun ödünçlemeler ve uzun temaslar sonucu oluştuğu dilbilimciler tarafından kabul edilen genel görüş olmuştur.^[1][3][4][5] 1960'lı yıllardan bu yana Ural-Altay dil ailesine nazaran Ural dillerinin kendi başlarına ayrı bir dil ailesi olduğu, Altay dillerinin ise aralarında genetik bir ilişki bulunmadığı gerekçesiyle bir dil ailesi olamayacağı en yaygın görüş konumundadır.^{[7][8][10][11]} Günümüzde çoğu dilbilimci Ural ve Altay ailelerindeki sondan eklemelilik, cümlede özne-nesne-yüklem sıralaması ve dillerin dilbilgisel olarak cinsiyetsiz olması gibi benzerlikleri "tarihsel orijin" veya "yakınsama" ile sonuçlanmış karşılıklı etkileşim ile açıklamaktadır.

Ural Kolu

Ana madde: Ural dilleri

Ural dil ailesi üç ana gruptan oluşmaktadır. a. Fin/Ugor dilleri b. Samoyed dilleri c. Yukagir dilleri.

Ural Kolu dilleri üç ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar, Fin/Ugor dilleri, Samoyed dilleri ve Yukagir dilleri. Ural dilleri günümüzde yaklaşık 50 milyon insan tarafından konuşulmaktadır.

1. Fin/Ugor dilleri

Fin/Ugor dilleri kendi arasında iki gruba ayrılır:

a. Fin dilleri: Bu diller dört grupta incelenir. Yandaki alanda görülen haritada mavi alan bu grubun yayıldığı coğrafi alanı göstermektedir:

• • 1. Fin-Perm grubu: Komice, Permyakça, Udmurtça.
  • 2. Volga-Mordvin grubu: Marice, Erzyaca, Mokşanca, Meryanca, Muromaca, Meşçerce.
  • 3. Fin-Baltık grubu: Fince (şive ve lehçeleri: Meänkieli, Kvence ve Dış İngrî), Karelce, Ludca, Olonets Karelce, Livonca, Vepsçe, Võro, Votîce ve Estonca.
  • 4. Sami grubu: Sami/Lâpon lehçelerinden oluşur. Bunlar: Güney Sami, Ume Sami, Lule Sami, Pite Sami, Kuzey Sami, Kainuu Sami, Kemi Sami, Akkala Sami, Inari Sami, Kildin Sami, Skolt Sami, Ter Sami.

b. Ugor dilleri: Macarca, Hantıca, Mansice Bu dillerin yayıldığı coğrafi alan yeşil ile gösterilmiştir.

2. Samoyed Dilleri

İki dilden oluşmaktadır: Kuzey Samoyedçe ve Güney Samoyedçe. Konuşulduğu alan yandaki haritada turuncu renkte gösterilmiştir.

Kuzey Samoyedçenin lehçeleri; Enets, Nenets, Yurak, Nganasan, Tavgy/Tawgi ve Yurats'tır. Güney Samoyedçe lehçeleri ise Kamasça/Kamas, Mator ve Selkup.

3. Yukagir Dilleri

İki lehçeden oluşmaktadır. Kuzey Yukagir ve Güney Yukagir. Konuşulduğu alan pembe renkte yandaki haritada gösterilmiştir.

Altay dilleri

Ana madde: Altay dilleri

Altay kolu dillerini konuşan insanların sayısı 700 milyonu bulur ve Ural dağlarının güneyinden Japon denizine kadarki bölgede konuşulur. Bu dil ailesi üç ana gruba ayrılır; Türk dilleri, Moğol dilleri ve Tunguz dilleri. Son zamanlarda yapılan karşılaştırmalı çalışmalarla birlikte Japonca ve Korece de bu kola dahil edilmiştir.^[12]

1. Türk dilleri

Ana madde: Türk dilleri

• a. Bulgar grubu: Çuvaşça.
• b. Kıpçak grubu: Karaimce, Kumukça, Karaçayca, Balkarca, Kırım Tatarcası, Tatarca, Başkurtça, Nogayca, Karakalpakça, Kazakça, Kırgızca, Urumca, Mişerce
• c. Oğuz grubu: Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Gagavuzca, Horasan Türkçesi, Kaşgayca, Aynullu, Salarca, Afşarca, Songori,
• d. Uygur grubu: Özbekçe, Uygurca, Yugurca, Aynuca, Tarançi,Ili Turki, Lop.
• e. Sibirya grubu: Yakutça, Dolganca, Tuvaca, Tofaca, Hakasça, Altayca, Şorca, Çulimce, Fuyü Gırgıs.
• f. Argu grubu: Halaçça. Galaçça-Xalac

2. Moğol dilleri

• b. Moğol oluşur: Halha Moğolcası, Oyratça, Kalmukça, Darhatça, Buryatça, Hamnı Moğolcası, Dahurca, Monguorca, Kangjia, Bonan, Dongşianca, Doğu Yugur ve Moğulca.

3. Tunguz dilleri

• c. Tunguz dilleri: Evenki (Tunguzca), Solon, Manegir, Nanai, Akani, Birar, Kile, Samagir, Orok, Ulch, Oroch, Udege, Mançuca ve Şibe dili.

Tartışmalı diller

Japon dili ve Kore dilinin de Altay grubuna dahil olduğu da bilim çevrelerinde kabul görmektedir. Samuel Martin ve Miller'ın 1960'lardan sonraki çalışmaları sonucunda Japonca Altay dilleri arasında gösterilir.

• Japon dilleri: Japonca, Amami, Okinavaca, Miyako, Yaeyama, Yonaguni
• Kore dili.

Benzerlikler

Hint-Avrupa dil ailesinde güçlü bir şekilde görülen farklı dillerdeki rakamların sessel benzerliği, varsayımsal Altay dil ailesinde bulunmaz ve Ural dil ailesinde de zayıftır:^[13]

Sayı	Ural			Türki	Moğolik	Tungusik
	Fince	Macarca	Tundra Nenetleri	Eski Türkçe	Moğolca	Tungusça
1	yksi	egy	ŋob	bir	nigen	*emün
2	kaksi	kettő/két	śiďa	ekki	qoyar	*džör
3	kolme	három	ńax°r	üş	ɣurban	*ilam
4	neljä	négy	ťet°	tört	dörben	*dügün
5	viisi	öt	səmp°ľaŋk°	beş	tabun	*tuńga
6	kuusi	hat	mət°ʔ	altı	irɣuɣan	*ńöŋün
7	seitsemän	hét	śīʔw°	yetti	doluɣan	*nadan
8	kahdeksan	nyolc	śid°nťet°	sekkiz	naiman	*džapkun
9	yhdeksän	kilenc		togguz	yisün	*xüyägün
10	kymmenen	tíz	yūʔ	on	arban	*džuvan

Bibliyografya

• Sinor, Denis (1988). "The Problem of the Ural-Altaic relationship". Sinor, Denis (Ed.). The Uralic Languages: Description, History and Modern Influences. Leiden: Brill. ss. 706-741.

Ayrıca Bakınız

• Turan Dilleri
• Avrasyatik diller