Loading AI tools
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin başkenti Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Lefkoşa (Yunanca: Λευκωσία (Lefkosia), İngilizce: Nicosia), Kıbrıs adasının ortasında yer alan, Kıbrıs Cumhuriyeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin başkenti. Kıbrıs'ın en kalabalık kenti ve en önemli kültür, sanayi, ticaret ve ulaşım merkezidir. Lefkoşa, 35°10' kuzey, 33°21' doğuda bulunur.
| Lefkoşa Λευκωσία (Lefkosia) | |
|---|---|
 | |
  Lefkoşa Lefkoşa'nın Kıbrıs adasındaki konumu | |
| Ülke |  Kıbrıs Cumhuriyeti
 Kuzey Kıbrıs |
| Bölge / İlçe | Lefkoşa Bölgesi Lefkoşa İlçesi |
| İdare | |
| • Lefkoşa Türk Belediyesi başkanı | Mehmet Harmancı |
| Yüzölçümü | |
| • Başkent | 51,06 km² |
| Rakım | 220 m |
| Nüfus | |
| • Başkent | 55.014 (güney) 61,378 (kuzey) 116,392 (toplam) |
| • Kent | 244,200 (güney) 82,539 (kuzey) 326.739 (toplam) |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAYS) |
| Posta kodu | 1010–1107 |
| Alan kodu | +90 392 |
| ISO 3166 kodu | CY-01 |
Şehir, Yeşil Hat diye adlandırılan sınırla ikiye bölünmüştür. De jure olarak Kıbrıs Cumhuriyeti tüm şehrin idaresine sahip olsa da de facto olarak sadece Güney Lefkoşa'ya hakimdir. Kuzey Lefkoşa Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hakimiyeti altında olup uluslararası toplum tarafından Türk işgali altında olarak değerlendirilir. İki kesim Birleşmiş Milletler Barış Gücü idaresindeki bir Ara Bölge ile ayrılır. 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası ile Lefkoşa Türk Belediyesi'ne yasal statü tanınmıştır.[3]
Lefkoşa, Yunancada "Lefkosia" (Λευκωσία), İngilizcede ise "Nicosia" olarak bilinir.
Şehrin bulunduğu bölgenin ilk adı "Ledra" idi.[4] Bu ad, "Ledrae",[5] "Lidir", "Ledras", "Ledron" ve "Letra" olarak da yazılmaktadır. Daha sonra bu şehir yıkıldı ve Leucus tarafından tekrar yapılınca şehre "Lefkotheon" (Λευκόθεον - beyaz tanrıların şehri) adı verildi.[4][6] Bu ad zaman zaman "Ledron" olarak da anılıyordu.[4] Daha sonra, şehir için "Kermia" ve "Leucus" (Λευκούς) sözcükleri kullanıldı.[6] 7. yüzyılda, Bizanslı bir coğrafyacı olan Hierocles, Synekdemos (Vademecum) kitabında şehirden Lefkousia (Λευκουσία) olarak bahsetmektedir.[6] 13. yüzyılda Konstantinopolis Patriği Lefkoşa'dan Kalli Nikesis (Καλλι Νίκησις - Güzel Zafer) olarak bahsetmektedir.[6] Bir yazar ve keşiş olan St. Neophytos, 1176 yılı civarlarında verdiği bir vaazında Lefkoşa'dan "Leucopolis" (Lefkopolis - Beyaz Şehir) olarak bahsetmiştir.[6] 10. yüzyıldan itibaren "Lefkoşa" adı genel olarak kabul görür hal gelmiştir.[6] 18. yüzyılda Kıbrıslı Rum tarihçi Archimandrite Kyprianos, Lefkoşa'nın bir diğer isminin de "Photolampos" (Işıkla Parlayan) olduğunu belirtmiştir.[6][7]
Şehrin Avrupa dillerinde "Nicosia" ve benzeri şekillerde geçmesi üzerine çeşitli iddialar vardır. Bir iddiaya göre, Latinler sözcüğün ilk hecesi olan "Lef"i telaffuz edemedikleri için "Ni" ile değiştirmişlerdir.[6] Bir diğer iddia ise adın "Kallinikesis" adından türediğidir.[6] Sicilya'dan Sindaco isimli bir yazar, "Nicosia" ismini Sicilya'daki "Nicosia" isimli kasabaya bağlar ve bu kasabadan gelen kral Tancred'in Kıbrıs kuşatması sırada I. Richard'ın yanında olduğunu ve şehri kendi kasabasının ismiyle adlandırdığını iddia etmiştir.[6] Bir diğer iddia ise "Nicosia" adının şehir halkının 1192'deki Tapınak Şövalyeleri'ne karşı isyanı sırasında ortaya çıktığıdır.[8] Ludolf adlı Alman bir rahip 1341-1363 yıllarında şehrin adını "Nycosia" olarak belirtmiştir.[9][10] H.A.S. Dearborn, 1819'da yayımlanan kitabında Lefkoşa'nın bir diğer adının da "Nicotia" olduğunu söylemektedir.[11] 1856'da William Curry, Rumların şehri "Escosie", Batı Avrupalıların ise "Licosia" olarak adlandırdıklarını belirtmiştir.[12]
Şehrin adı Osmanlı belgelerinde "Lefkoşa"[13] veya "medine-i Lefkoşa"[14] olarak geçmektedir. Bunun yanı sıra 1570 yılında Lefkoşa'nın fethine ilişkin bir mektupta şehrin adı "Lefkoşı" olarak da geçmektedir.[15] Kâtip Çelebi ise, şehirden (günümüzde de bazen kullanılan) "Lefkoşe" adı ile bahsetmektedir.[16]
Lefkoşa'nın bulunduğu yerdeki ilk yerleşim Neolitik Çağ'da gerçekleşmiştir.[17] İlk yerleşimin tarihi yaklaşık olarak MÖ 3000-4000'dir.[18] MÖ 1050'de[19] veya MÖ 7. yüzyılda bölgede "Ledra" adlı bir kent kuruldu.[4] Bu şehir adadaki diğer şehir krallıklarının arasında önemli bir yere sahipti.[20] Arkeolojik kazılar sırasında MÖ 4. yüzyılda yazılmış ve Ledra'da Afrodit'e adanmış bir tapınağın varlığını gösteren Yunanca bir yazıt bulunmuştur.[17][21] MÖ 330 civarlarında küçük bir köy olacak kadar küçülmüştür.[19] Bu kent depremlerden dolayı yıkılınca[20], MÖ 200 yılında Ptolemaios I Soter'in oğlu Leucus, günümüzde Lefkoşa olan şehri kurdu.[4]
Şehrin önemi Bizans döneminin sonlarında artmaya başladı.[20] 7. yüzyılda, Arap akınları sırasında adanın başkenti oldu.[4]
1191 yılında I. Richard'ın eline geçti.[22] Tapınak Şövalyeleri'nin adayı satın alıp hakimiyet kurdukları dönemde adanın başkentiydi.[23] Şehirde 11 Nisan 1192 günü bir isyan çıktı. Şövalyeler bu ayaklanmayı bir katliamla bastırdı ve daha sonra adayı terk etti.[24][25][26]
Lüzinyanlar adayı satın aldı ve Lefkoşa başkentliğini sürdürdü.[27] Lüzinyanlar döneminde şehirde pek çok yeni yapı inşa etti. Venedikliler döneminde bunların çoğu yıkılarak sur yapımında kullanıldı.[24] Bu dönemde Lüzinyanlar şehrin etrafına surlar da inşa etti. Bu surlar düzensiz bir beşgen şeklindeydi.[28] Daha önce şehirde surlar bulunmamaktaydı.[29] İlk surları kral I. Henry 1211'de iki kule ile birlikte inşa ettirdi, I. Peter üçüncü bir kule inşa ettirdi[30] ve II. Henry şehri tamamen surlar içine aldı.[31] Şehir bu dönemde oldukça zengin bir hale geldi.[9] Lefkoşa adadaki dört piskoposluktan biriydi.[9][32] 1212 yılında başpiskoposluk merkezi de oldu.[12] Bu dönemde Rumlar ve Latinler arasında olaylar yaşanıyordu ve 1313 ve 1360 yıllarında şehirde kanlı çatışmalar çıktı.[33]
Lefkoşa tarihi boyunca pek çok deprem tarafından hasara uğramıştır. 1222 Kıbrıs depremi şehirde şiddetli biçimde hissedildi ve büyük zarara yol açtı.[34] Kasım 1330'da şehirde bir sel felaketi meydana geldi ve üç bin kişi hayatını kaybetti.[35] Bunların yanı sıra, şehir 1373'te Cenevizliler ve 1426'de Memlüklüler tarafından büyük hasara uğratıldı.[36]
26 Şubat 1489'da tüm adayla birlikte Lefkoşa da Venedik Cumhuriyeti hakimiyetine girdi.[37] Osmanlıların adayı fethinden hemen önce, Venedikliler surları denetledi ve fazla zayıf olduklarını buldu.[38] Yapılan yeni planlara göre Lefkoşa surları sekiz milden üç mile indirildi.[37] Bu sırada, yeni surların dışında kalan tüm binalar yıkıldı.[36] Kanlıdere'nin güzergâhı bir iddiaya göre Venedikliler tarafından değiştirilmiştir.[39] Bir diğer iddiaya göre derenin güzergahını değiştiren Osmanlılar şehri sellerden kurtarmak için bunu yapmışlardır.[40]
Osmanlılar tarafından Kıbrıs'ın fethi sürecinde, Lefkoşa alınan üçüncü büyük yerleşimdi.[41] Piyale Paşa ve ordusu 22 Temmuz 1570 günü Lefkoşa'yı almak için harekete geçti.[42] 25 Temmuz günü Lefkoşa kuşatıldı.[41] Venediklilerin Osmanlıların kaleyi teslim etme taleplerini kabul etmemesi nedeniyle 27 Temmuz günü çatışmalar başladı. Surların çok sağlam olması, Lefkoşa'nın düşmemesini sağlıyordu.[41] 9 Eylül 1570 tarihinde şafak sökerken yeni bir hücum başlatıldı[42] ve 20 bin kişiden fazla olan birlikler Lefkoşa'yı fethetti.[41]
Osmanlı döneminde Türklerin Kıbrıs'a yerleştirilmesi kapsamında tüm adaya olduğu gibi Lefkoşa'ya da Türk nüfusun yerleştirilmesine 1572'de başlandı.[43] Şehrin içindeki meslek erbabı olmayan Rumlar şehrin dışındaki mahallelere yerleştirilip yerlerine Türkler konulmuştur. Bu dönemde yapılan bir sayıma göre şehrin 31 tane mahallesi vardı. Bunlardan ikisinde ("Ermiyan" ve "Karaman"), Ermeni nüfus çoğunluktaydı.[40][44]
Lefkoşa, Osmanlı döneminde ilk olarak "Dağ Kazası" adındaki bir kazanın merkezi olarak Kıbrıs Eyaleti'nin başkentliğini yaptı,[45] daha sonra bir sancak oldu.[46] Osmanlı döneminde St. Sophia Katedrali[47] gibi büyük kiliseler camiye çevrildi.[48] Lefkoşa - Larnaka yolu yapıldı.[40] Şehrin kapıları gündoğumunda açılıp günbatımında kapatılmaktaydı. Vali, Kadı, Mütercim Tercüman ve Rum Başpiskopsu Lefkoşa'da ikamet ediyordu.[48] William Kimbrough Pendleton, 1864'te şehirdeki evlerin çoğunun kil tuğladan yapılmış olduğunu belirtmektedir.[49] 1741'deki büyük bir deprem sonucu Selimiye Camiin bir minaresi yıkıldı ve tekrar yapılmak zorunda kaldı.[50] 1764'te ve 1821'de şehirde isyanlar yaşandı.[50][51]
12 Temmuz 1878 tarihinde adanın geriye kalanı ile birlikte Lefkoşa'da Birleşik Krallık hakimiyetine girdi.[52] Britanyalı birlikler şehre Girne Kapısı'ndan girmiş[53] ve Baf Kapısı'nın yanındaki Değirmen Burcu'na ilk Britanya bayrağını çekmişlerdir.[54] 1882 yılında Lefkoşa Belediyesi kuruldu.[55] Birleşik Krallık hakimiyetinde Lefkoşa surların dışında bir büyüme kaydetti.[56] 1930-1945 aralığında Ortaköy, Strovolos, Büyük Kaymaklı, Küçük Kaymaklı gibi köyler şehir ile birleşmeye başladı, Yenişehir gibi bölgelere ilk yerleşim yapıldı.[57] 1 Ocak 1944 günü Ayii Omoloyitadhes belediye sınırlarına dahil oldu.[58] Şehrin dışına ulaşımı sağlayabilmek için 1879'da Baf Kapısı'nın, 1931'de Girne Kapısı'nın ve 1945'te Mağusa Kapısı'nın yan taraflarındaki surlar kesildi.[59][60] 1905 yılında Büyük Kaymaklı'da bir tren istasyonu inşa edildi ve Lefkoşa'ya tren seferlerine başlandı, bu uygulama 1955 yılında sona erdi.[61] 1912'de şehre ilk elektrik geldi.[62] Yine aynı yıl gazyağıyla çalışan sokak lambaları elektrikle çalışanlarla değiştirildi.[63] Britanya hakimiyetinde kanalizasyon şebekesi temizlendi ve yollar onarıldı.[62] 17 Ekim 1947 günü şehre enerji sağlayan elektrik santralinde meydana gelen bir patlama sonucu şehir 116 gün elektriksiz kaldı.[62]
_p010_LEVKOSIA.jpg)
1895 yılında Lefkoşa'nın Tahtakale bölgesinde Rumların Türklere saldırıları oldu.[64][65] 1931'de Rumlar Britanya hakimiyetine karşı isyan etti ve hükûmet binasını yaktı.[66] 1955'te kurulan EOKA Birleşik Krallık egemenliğine karşı şehirdeki kamu binalarına ve radyo istasyonuna saldırdı.[65]
16 Ağustos 1960'ta Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. Temsilciler Meclisine o gece yarısı Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağı çekildi ve adadaki Britanya hakimiyeti sona erdi.[67] 1960 anayasasının 173. maddesi gereği adada bir Rum (Lefkoşa -Rum- Belediyesi) ve bir Türk (Lefkoşa Türk Belediyesi) belediye kuruldu.[3] 20-21 Aralık 1963 gecesi, "Kanlı Noel" olarak bilinen olaylar başladı. Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde otomobillere açılan ateş sonucunda Zeki Halil ve Cemaliye Emirali öldürüldü.[68][69] 23-30 tarihleri arasında Küçük Kaymaklı kuşatma altına alındı.[70] 23-24 Ocak gecesi Kumsal bölgesinde 11 kişi öldürüldü, Kumsal Baskını olarak anılan olayda Türk binbaşı Nihat İlhan'ın ailesi öldürüldü.[71][72] Kanlıdere bölgesinde Türklere karşı saldırı düzenlendi.[73] Olaylar sonucu 30 Aralık 1963 günü Türkiye, Yunanistan ve Birleşik Krallık hükûmetleri toplandı.[74] Bu toplantı sonucu Yeşil Hat olarak da bilinen ve şehri Türk ve Rum kesimlerine bölen sınır çizildi.[75] Bu sınırın "Yeşil Hat" olarak anılmasının sebebi, hattı harita üzerinde çizen Birleşmiş Milletler görevlisinin kaleminin yeşil renk olmasıdır.[75] Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit'in emriyle 1974 yılında gerçekleştirilen Kıbrıs Harekâtı ile şehirdeki sınırlar kesinleşti.
29 Mart 1968 günü Eylence, Büyük Kaymaklı, Küçük Kaymaklı, Pallouriotissa, Strovolos (kısmen) ve Kızılay banliyöleri de belediye sınırlarına dahil oldu.[58] Şehrin fiilen bölünmesinin ardından, Kıbrıs Cumhuriyeti yönetimindeki alan güney yönünde büyümesine devam etti.[76] Kuzey Lefkoşa da büyümesine devam etti ve Gönyeli (ayrı belediyesi vardır)[77] ile Hamitköy (Lefkoşa Türk Belediyesi'ne bağlıdır)[78] gibi şehir dışındaki köyler ile birleşti.
2003 yılında Kermiya Sınır Kapısı,[79] 2008 yılında ise Lokmacı Kapısı açıldı.[80]
Lefkoşa Kıbrıs adasının merkezi bir noktasında, Mesarya Ovası'nın orta kesimlerinde yer almaktadır.[81]
Lefkoşa, Köppen iklim sınıflandırmasına göre sıcak yarı kurak bir iklime sahiptir.[82] En sıcak aylar temmuz ve ağustos olup en soğuk aylar ocak ve şubattır. En çok yağış alan ay ise ocaktır. Lefkoşa, adanın en sıcak yerlerinden biridir.[83]
 Lefkoşa iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 22 | 26 | 30 | 35 | 43 | 44 | 44 | 44 | 42 | 41 | 33 | 24 | 44 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 15 | 16 | 19 | 24 | 29 | 34 | 37 | 37 | 33 | 28 | 22 | 17 | 22,6 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 10 | 10,5 | 13 | 17 | 21,5 | 26 | 29 | 29 | 25,5 | 21 | 16 | 12 | 19,2 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 5 | 5 | 7 | 10 | 14 | 18 | 21 | 21 | 18 | 14 | 10 | 7 | 12,5 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −3 | −6 | −2 | 1 | 7 | 11 | 15 | 14 | 12 | 6 | −1 | −3 | −6 |
| Ortalama yağış (mm) | 76 | 45 | 36 | 18 | 22 | 9 | 1 | 2 | 10 | 25 | 33 | 68 | 345 |
| Kaynak: BBC Hava Durumu[84] | |||||||||||||
Lefkoşa, Lefkoşa Formasyonu adı verilen jeolojik oluşumun merkezinde yer almaktadır. Bu bölge Alt Pliyosen dönemine tarihlenmektedir. Gri, sarı ve beyaz renklerdeki marn tabakaları, kumlu ve sarı renk kireçtaşları ve seyrek konglomera bantlarına sıkça rastlanır.[85] Akdeniz'in Atlas Okyanusu ile yeniden birleşmesi deniz suyunun yükselmesi ve yeni çökellerin oluşmasıyla sonuçlanmıştır, bu çökeller Lefkoşa Formasyonu'nu oluşturmuştur.[86] Lefkoşa'nın altında 60 km²'lik bir alana sahip olan Lefkoşa-Serdarlı akiferi bulunmaktadır.[87]
Lefkoşa şehrinin özellikle Kanlıdere başta olmak üzere dere kenarındaki kesimleri büyük bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir.[88] Bitki örtüsü açısından (özellikle dere yataklarında) zengin olan şehrin 12.5 km çapında bir alanındaki derelerde yapılan bir araştırmada, 62 farklı familyaya mensup 185 farklı bitki türü tespit edilmiştir.[89] Bunların içinde dört endemik ve 16 nadir görülen tür de bulunmaktadır.[90] Şehirde, dere kenarlarında bulunan bulunan en yaygın ağaç türü okaliptüs ağacıdır (çeşitli türlerine rastalanılabilir).[91] Kuzey Kıbrıs'ın Lefkoşa Merkez tarımsal bölgesinde toplam 0.262 kilometrekare ormanlık alan bulunmaktadır.[92] Lefkoşa'nın iki kilometre dışında (güney kesiminde), Eylence Belediyesi'nin sınırlarının içinde Pedagojik Akademi Ulusal Orman Parkı, şehrin güneyinde ise Athalassa Ulusal Orman Parkı bulunur.[93] Kuzey Lefkoşa'da ise 0.5 hektar büyüklüğündeki Lefkoşa Orman Fidanlığı bulunur.[94]
Şehrin bazı kesimlerindeki dere yataklarında hayvanların yaşam alanları tehlike altındadır.[95] Dere kenarlarındaki sazlıklar kuş türleri başta olmak üzere pek çok hayvanı barındırmaktadır.[88] Yine dere kenarlarında, yalıçapkını, su tavuğu, çizgili kaplumbağa ve bukalemun gibi birçok canlı yaşamaktadır.[96] Derelerde özellikle kaplumbağa sayısı çoktur.[97]
Lefkoşa Kıbrıs'ın ticari merkezidir.[98] Şehir Kıbrıs Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin merkez bankalarına ev sahipliği yapar.
| 1946'ya kadar şehrin nüfus verileri[99] | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | Rumlar | Türkler | Ermeniler | Maronitler | Latinler | Britanyalılar | Yahudiler | Diğerleri | Yıllık nüfus artışı | Toplam | |
| 1881 | 5669 | 5393 | 107 | 48 | 190 | 75 | 18 | 36 | - | 11.536 | |
| 1891 | 6586 | 5356 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 573 | %0,8 | 12.515 | |
| 1901 | 7991 | 6013 | 331 | 49 | 239 | 94 | 4 | 31 | %1,7 | 14.752 | |
| 1911 | 9307 | 6040 | 293 | 23 | 223 | 130 | 10 | 26 | %0,8 | 16.052 | |
| 1921 | 10,777 | 6743 | 473 | 68 | 219 | 185 | 4 | 110 | %1,5 | 18.579 | |
| 1931 | 13,565 | 7756 | 1750 | 108 | 211 | 97 | 21 | 169 | %2,5 | 23.677 | |
| 1946 | 20.768 | 10.330 | 2252 | 160 | 398 | 278 | 63 | 236 | %2,5 | 34.485 | |
1 "Diğerleri"nin içindedir.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şehrin banliyölerinin nüfus verileri[58] | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Semt | 1881 | 1891 | 1901 | 1911 | 1921 | 1931 | 1946 | 1960 | |||
| Aydemet | 430 | 449 | 607 | 752 | 838 | 1229 | 2532 | 10,044 | |||
| Ayii Omoloyitadhes | 312 | 432 | 504 | 721 | 763 | 1164 | 1 | 1 | |||
| Engomi | 172 | 229 | 299 | 362 | 450 | 639 | 1396 | 2652 | |||
| Eylence | 298 | 374 | 519 | 621 | 727 | 826 | 2161 | 4172 | |||
| Büyük Kaymaklı | 957 | 1093 | 1392 | 1699 | 1860 | 2474 | 3683 | 7062 | |||
| Küçük Kaymaklı | 339 | 348 | 413 | 507 | 585 | 851 | 2252 | 6349 | |||
| Ortaköy | 92 | 66 | 100 | 135 | 176 | 227 | 488 | 1248 | |||
| Pallouriotissa | 287 | 289 | 402 | 501 | 606 | 996 | 2369 | 7197 | |||
| Strovolos | 590 | 689 | 834 | 1036 | 1314 | 1693 | 3252 | 7550 | |||
| Kızılay | 179 | 172 | 228 | 256 | 303 | 402 | 706 | 3580 | |||
| Toplam banliyö nüfusu | 3656 | 4141 | 5298 | 6590 | 7622 | 10,501 | 18,839 | 49,853 | |||
11 Ocak 1944'te Lefkoşa belediye sınırları içine katıldığından bu sayımlarda ayrı olarak sayılmadı.
Lefkoşa şehri kentleşme açısından iki bölüme ayrılır, bunlar eski Lefkoşa (surların içindeki bölge) ve yeni Lefkoşa'dır (surların dışı). Eski Lefkoşa'da yollar dardır ve çıkmaz sokaklar mevcuttur. Yeni Lefkoşa'daysa, daha geniş bir alanda dikey ve yatay gelişme daha fazladır. Kavşaklar ve yollar geniştir, parklar daha büyük yerler kaplar.[101]
Osmanlı döneminde Lefkoşa'da Rumlar ve Türkler bazı mahallelerde karışık, bazı mahallelerde ise birinin çoğunluk olduğu bir biçimde yaşamıştır. Türk mahallelerinde camilere, Rum mahallelerinde kiliselere rastlanabilir.[102] Ermeniler de şehirde yaşamaktaydı, eskiden Köşklüçiftlik'te yaşayan Ermenilerin evlerinin tamamı kesme taştan yapılmış olup kendilerine özgü mimarileri vardı.[103] Eski Lefkoşa'daki evlerde cumba yaygın bir özelliktir.[101] Büyük Han, adadaki en gelişmiş mimari eserlerden biri olup[104] günümüzde sergiler, antika ve geleneksel eşya satışı, gölge oyunları gibi çeşitli etkinliklerin yer aldığı bir kültürel merkezdir.[105][106]
Lefkoşa'nın Yeşil Hat'tın güneyinde kalan kesiminde on dört müze vardır.[107] Kıbrıs Müzesi 1888'de kurulmuş olup adanın her tarafından getirilmiş olan yüzlerce arkeolojik eser sergilenmektedir.[108] Osmanlı döneminde Divan için çevirmenlik yapan Hadjigeorgakis Kornesios'un 1793'te yapılmış olan evi etnografya müzesi olarak kullanılmaktadır.[109] Şehrin kuzey kesiminde ise müze sayısı altıdır.[110][111] Derviş Paşa Konağı bir etnografya müzesi olarak kullanılmaktadır.[112]
Şehrin güneyinde pek çok tiyatro bulunmakla beraber Kıbrıs Tiyatro Kurumunun merkezi Lefkoşa'dadır.[113] 2000'li yıllarda inşa edilen Devlet Tiyatro Binası eskiden yetersiz tesislerden dolayı sıkıntı çeken bu kuruma ev sahipliği yapmakta olup başka bir tiyatro organizasyonu tarafından kullanılmasına izin verilmemektedir.[114] 1967'de inşa edilen Lefkoşa Belediyesi Tiyatrosu ise 1220 kişi kapasitelidir.[115] Kuzeyde ise Kıbrıs Türk Devlet Tiyatrosu oyunlar oynamakta ve turneler düzenlemekte; fakat bir salonu bulunmamaktadır.[116] Yine kuzeyde 1980 yılında kurulmuş olan Lefkoşa Belediye Tiyatrosu bulunmaktadır.[117] Lefkoşa Türk Belediyesi ile Lefkoşa Belediye Tiyatroları'nın ortaklaşa düzenlediği Kıbrıs Tiyatro Festivali, İstanbul Şehir Tiyatroları gibi kurumların katıldığı büyük bir organizasyon olup, tüm bunlar sadece iki salonda düzenlenebilmektedir.[118]
Şehrin güney kesiminde on dokuz tane sinema bulunmakta olup, bunların altısı K Cineplex adlı bir şirkete,[119] on üçü ise diğer şirketlere aittir.[120] Şehrin kuzeyinde ise sinema sayısı dörttür.[121]
Lefkoşa'da 20. yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı döneminde yapılmış olan iki suyolu kullanılmaktaydı. Bu suyolları Arab Ahmed ve Silihtar suyolları idi. Bunun dışında kuyulardan çıkarılan su da kullanılmaktaydı.[17]
Şehirde telgraf ilk kez 1873 yılında kullanılmıştır.[122] 1936 yılında tüm adayı ve Lefkoşa'yı da kapsayan kamuya açık bir telefon şebekesi kuruldu.[122]
1974'teki Kıbrıs Harekâtı sonucu Lefkoşa şehrine gerçekleşen göç, şehirde imar, ulaşım, kanalizasyon, konut sıkıntısı, altyapı eksikliği gibi sorunlara neden olmuştur.[123]
Lefkoşa bölünmüş bir şehir olduğundan, şehirde Kıbrıs Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs eğitim sistemleri uygulanmaktadır. Kuzey Lefkoşa'da Yakın Doğu Üniversitesi[124] adında bir üniversite,Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi[125] Akdeniz Karpaz Üniversitesi Anadolu Üniversitesi'nin açıköğretim fakültesi,[126] bunlar dışında Atatürk Öğretmen Akademisi[127] ve Polis Okulu[128] olmak üzere yüksekokullar bulunmaktadır. Kıbrıs Cumhuriyeti kontrolündeki alanda ise Kıbrıs Üniversitesi,,[129] Kıbrıs Açık Üniversitesi,[130] Frederick Üniversitesi,[131] Lefkoşa Üniversitesi,[132] ve Kıbrıs Avrupa Üniversitesi[133] adlı üniversiteler bulunmaktadır.
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Lefkoşa Kazası'nda 42 tane ortaeğitim düzeyinde yüksekokul,[134] 133 tane ilkokul[135] ve üç tane anaokulu[136] bulunmaktadır. Kuzey Kıbrıs'ın Lefkoşa ilçesinde ise toplamda 30 tane ilkokul, anaokulu ve ilköğretim düzeyinde özel eğitim merkezi bulunmaktadır.[137]
Adadaki yollar Lefkoşa merkez alarak, Lefkoşa'da birleşecek şekilde yapılmıştır, önemli yolların tamamı Lefkoşa'da birleşir.[138] Osmanlı döneminde sadece Larnaka yolu yapılmış olup, daha önce inşa edilmiş yollar harap haldeydi. Britanya hakimiyetinde bu yollar yeniden inşa edildi ve Lefkoşa ile diğer şehirler arasında düzenli bir posta servisi kuruldu.[139] Şehre ilk araba 1907 yılında geldi. Şehirden ilk otobüs servisleri 1929'da başladı, bu servisler Girne Kapısı'ndan yola çıkıyor, Strovolos, Aydemet ve Büyük Kaymaklı'ya gidiyorlardı.[139] 21 Ekim 1905 günü Lefkoşa - Mağusa arasında tren seferleri başladı. Tren seferleri Lefkoşa'dan yaklaşık 30 durağa düzenlenmekteydi. 31 Aralık 1951'de ise tren seferleri sona erdi.[140] 1949 yılında Lefkoşa Uluslararası Havalimanı açıldı. Bu havalimanı günümüzde Ara Bölge'dedir ve kullanılmamaktadır.[141]
Günümüzde şehrin Kıbrıs Cumhuriyeti kontrolündeki bölgesinde Lefkoşa Otobüs Şirketi adlı bir şirket tarafından yürütülen otobüs servisi vardır. Tüm otobüsler Solomos Meydanı'ndandaki terminalden kalkmakta ve 20 ila 30 dakikada bir duraklardan geçmektedir.[142] Otobüs hattını genişletmek, seferleri sıklaştırmak ve otobüs filosunu yenilemek gibi planlar vardır.[143] Kamu İşleri Dairesi, Lefkoşa - Larnaka ve Limasol arasında tramvay ve hafif raylı sistem hatları kurmak için bir anlaşma imzalamıştır.[144] Şehirden A1 ve A2 gibi otoyollar bulunmaktadır. Bu yol ağını geliştirmek yanı sıra şehir içindeki yolları iyileştirmek için de projeler vardır.[145] Bunun dışında taksiler de vardır.[142] Şehre hava ulaşımı ise Larnaka Uluslararası Havalimanı (44 km uzaklıkta) ve Baf Uluslararası Havalimanı'ndan yapılmaktadır.[142] Larnaka Havalimanı, Baf Havalimanı'ndan daha çok kullanılmaktadır.[146]
Kuzey Lefkoşa'da da LETTAŞ şirketinin otobüsleri vardır.[147] İlk belediye otobüsü, Mustafa Akıncı'nın belediye başkanlığı döneminde, 15 Ocak 1980'de Göçmenköy-Yenişehir güzergâhında devreye girdi. 1984'ten itibaren bu hizmet belediye bünyesinde bir toplu taşıma ağına çevrilerek hizmet sunmaya başladı, sonradan aynı araçlar LETTAŞ şirketi tarafından işletilecek şekilde özelleştirildi.[148] Yenişehir bölgesinde bir otobüs terminali bulunmaktadır.[149] Şehrin kuzey kesiminin kullandığı havalimanı Ercan Havalimanı'dır. Havalimanına otobüslerle ulaşım sağlanmaktadır.[150] Şehirde taksi ve dolmuş ile ulaşım da mümkündür.[151]
Lefkoşa Belediyesi aşağıdaki şehirlerle kardeş şehirdir:[152]
Schwerin, Almanya (1974)
Atina, Yunanistan (1988)
Odessa, Ukrayna (1996)
Şiraz, İran (1999)
Bükreş, Romanya (2004)
Şangay, Çin (2004)Şehir, aşağıdaki şehirlerle de işbirliği yapmıştır:[152]
Lefkoşa Türk Belediyesi'nin aşağıdaki şehirlerle kardeş şehir anlaşması vardır:[153]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
