Remove ads
GökTürkçe, Göktürk Türkçesi, Köktürk Türkçesi veya KökTürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.
| Göktürkçe | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Göktürk Kağanlığı |
| Dönem | 5.-8. yüzyıl |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Eski Türk alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
GökTürkçe, genel olarak Orhun ve Yenisey Yazıtları'nın yazıldığı dil için kullanılmaktadır.
GökTürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. GökTürkçe yazılı belgeler 2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından GökTürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar. Göktürkçenin en dikkat çeken özellikleri, kelime başlarındaki /t/ ve /k/ seslerinin henüz ötümlüleşmemiş; kelime içindeki /d/ sesinin ise sızıcılaşmamış olmasıdır.[1][2] Bu dönemde Türkçedeki asli uzunlukların belirtileri hâlâ gözlemlenebilir durumdadır.[3]
Remove ads
Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının büyük çoğunluğu Türkçe kökenli sözleri içermekle birlikte[4] Türk dilleri araştırmacısı Mehmet Ölmez'e göre yaklaşık %20'si Göktürklere komşu kültürlerden alıntılanmıştır.[5] Ölmez alıntı kelimelerin başta Çince olmak üzere Soğdca, Moğolca ve Tibetçe gibi dillerden geldiği sonucuna ulaşmıştır.[5] Göktürkçe, ardılı Eski Uygurcaya kıyasla çok daha az sayıda Soğdca sözcük içermekte, ancak daha fazla Çince kökenli kelime ihtiva etmektedir. Bu Eski Uygurların Maniheizmi benimsemesine bağlanmıştır.[6]
Remove ads
Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır. Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng. Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.
Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Asur, Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünü benimsemişlerdir.[1] Göktürk Yazıtları'ndaki harfleri çözmeyi başaran bilim insanı, Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen'dir.
| Kullanım | Tamgalar | Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ünlüler |  | A,E | /a/, /e/ | |||||
 | I,İ | /ɯ/, /i/, /j/ | ||||||
 | O,U | /u/, /o/, /w/ | ||||||
 | Ö,Ü | /ø/, /y/, /w/ | ||||||
| Ünsüzler | Ünlü Uyumu | (¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile |  |  | B¹ (ab) | /b/ | B² (eb) | /b/ |
 |  | D¹ (ad) | /d/ | D² (ed) | /d/ | |||
 |  | G¹ (ag) | /g/ | G² (eg) | /g/ | |||
 |  | L¹ (al) | /l/ | L² (el) | /l/ | |||
 | | N¹ (an) | /n/ | N² (en) | /n/ | |||
 | | R¹ (ar) | /r/ | R² (er) | /r/ | |||
 | | S¹ (as) | /s/ | S² (es) | /s/ | |||
 | | T¹ (at) | /t/ | T² (et) | /t/ | |||
 | | Y¹ (ay) | /j/ | Y² (ey) | /j/ | |||
| Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/ |  |  | K (ak) | /q/ | K (ek) | /k/ | ||
Tüm ünlüler ile |  | -Ç | /ʧ/ | |||||
 | -M | /m/ | ||||||
 | -P | /p/ | ||||||
 | -Ş | /ʃ/ | ||||||
 | -Z | /z/ | ||||||
 | -NG (eñ) | /ŋ/ | ||||||
| Birleşik Sesler | + Ünlü |  | İÇ, Çİ, Ç | /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ | ||||
 | IK, KI, K | /ɯq/, /qɯ/, /q/ | ||||||
 |  | OK, KO, UK, KU, K | /oq/, /qo/, /uq/, /qu/, /q/ | ÖK, KÖ, ÜK, KÜ, K | /øk/, /kø/, /yk/, /ky/, /k/ | |||
| + Ünsüz |  | -NÇ | /nʧ/ | |||||
 | -NY | /ɲ/ | ||||||
 | -LT | /lt/, /ld/ | ||||||
 | -NT | /nt/, /nd/ | ||||||
| Sözcük ayırma imi |  | yok | ||||||
| (-) — Sadece sözcük sonunda | ||||||||
Remove ads
| GökTürkçe | Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Kazak Türkçesi | Kaşkay Türkçesi | Kırımçak Türkçesi | Özbekçe | Azerbaycan Türkçesi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir |
| Eki | İki | İyi | Yeki | İki | Eki | Ikki | İki |
| Üç | Üç | Üş | Üş | Üç | Üç | Uch | Üç |
| Tört | Dört | Dört | Tört | Dört | Dort | To'rt | Dört |
| Beş | Beş | Beş | Bes | Beş | Beş | Besh | Beş |
| Altı | Altı | Aldı | Altı | Altı | Altı | Olti | Altı |
| Yeti | Yedi | Çedi | Jeti | Yedi | Yedi | Yetti | Yeddi |
| Sekiz | Sekiz | Ses | Segiz | Sekiz | Sekiz | Sakkiz | Səkkiz |
| Tokuz | Dokuz | Tos | Toğız | Dokuz | Tokuz | To'qqiz | Doqquz |
| On | On | On | On | On | On | O'n | On |
Remove ads
| Göktürk Türkçesi |
|---|
| Üze teŋri basmasar, asra yer telinmeser, Türk bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?[7] |
| Türkiye Türkçesi |
| Üstten gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim bozabilecek idi?[8] |
| Tuva Türkçesi |
| Üstten deer basbas bolza, aldından çer dejilbes bolza, Türk çonnarı, çurttun hooyluzun kım üreer?[9] |
- Göktürkçe Alfabe Deneme Sayfası 25 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Göktürkçe ve Göktürk Yazısı 23 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Göktürkçe Öğreniyorum - Görüntülü Dersler 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Göktürkçe Ses ve Şekil Bilgisi 20 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Orhun Yazıtları 31 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads