McDonnell Douglas F-4 Phantom II

McDonnell Douglas F-4 Phantom II, McDonnell Douglas Firması tarafından ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri Donanması için geliştirilmiş, tandem iki koltuklu, çift motorlu, tüm hava koşullarına uygun, uzun menzilli süpersonik, 3. nesil^[1] jet önleme ve avcı-bombardıman uçağıdır.

McDonnell Douglas F-4 Phantom II
ABD Hava Kuvvetleri'ne ait bir QF-4E uçağı 82. Hava Hedefleri Filosu ile 2008 yılında White Sands Füze Sahası üzerinde uçuyor
Türü	Avcı-Bombardıman
Ulusal köken	ABD
Üretici	McDonnell Aircraft/ McDonnell Douglas
İlk uçuş	27 Mayıs 1958
Hizmete giriş	1961
Hizmetten çıkış	1992 Kraliyet Hava Kuvvetleri 1996 ABD Hava Kuvvetleri 2002 İspanya Hava Kuvvetleri 2004 İsrail Hava Kuvvetleri 2013 Alman Hava Kuvvetleri 2021 Japonya Hava Öz Savunma Kuvvetleri 2024 Kore Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri
Durumu	Aktif hizmette
Ana kullanıcı	ABD Hava Kuvvetleri (eski kullanıcı)[A 1] Türk Hava Kuvvetleri İran Hava Kuvvetleri Kore Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri Japonya Hava Öz Savunma Kuvvetleri
Üretim aralığı	1958-1981
Üretim sayısı	5,195
Birim maliyeti	2.4 milyon $ (Amerikan doları)

Son derece faydalı bir hava aracı olduğunu kanıtlayarak, 1961'de ABD Deniz Piyadeleri ve Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri tarafından kabul edilmeden önce ilk olarak Donanma ile hizmete girdi ve 1960'ların ortalarında mevcut hava silahlarının önemli bir parçası haline geldi. Phantom üretimi 1958'den 1981'e kadar toplam 5.195 uçakla gerçekleşti, bu miktar da onu tarihteki en çok üretilen Amerikan süpersonik askeri uçağı haline getirdi ve Soğuk Savaş'ın ikonik savaş uçağı olma konumunu pekiştirdi.

Phantom, Mach 2.2'den fazla hıza sahip göreceli büyük gövdeli bir avcı uçağıdır. Havadan havaya füzeler, havadan yere füzeler ve çeşitli bombalar dahil olmak üzere dokuz harici sabit noktada 18.000 pound (8.400 kg) 'dan fazla silah taşıyabilir.

F-4, zamanının diğer av önleme uçakları gibi, başlangıçta dahili bir top olmadan tasarlandı. Daha sonraki modellerde ise bir M61 Vulcan döner topu revizyonu yapıldı. 1959'dan başlayarak, mutlak hız rekoru ve mutlak irtifa rekoru da dahil olmak üzere uçuş sırasında performans için 15 dünya rekoru kırdı.

F-4, Vietnam Savaşı sırasında yoğun olarak kullanıldı. ABD Hava Kuvvetleri, Donanma ve Deniz Piyadeleri için başlıca hava üstünlüğü savaşçısı olarak görev yaptı ve savaşın sonlarında kara saldırısı ve hava keşif rollerinde önemli hale geldi. F-4, 1970'ler ve 1980'ler boyunca ABD askeri hava gücünün önemli bir bölümünü oluşturmaya devam etti ve 1980 yılından itibaren yerini yavaş yavaş ABD Hava Kuvvetleri'ndeki F-15 Eagle ve F-16 Fighting Falcon, Deniz Kuvvetlerinde F-14 ve F-18 gibi daha modern uçaklara bırakmaya başladı.

F-4 Phantom II, 1991 Körfez Savaşı'nda keşif ve SEAD (Düşman Hava Savunmalarının Bastırılması) rollerinde ABD tarafından kullanılmaya devam etti, 1996'da hizmetten ayrıldı. Aynı zamanda her iki ABD uçuş gösteri ekibi (Hava Kuvvetlerinde F-4E Thunder Birds, Deniz Kuvvetlerinde F-4J Blue Angels, tarafından kullanılan tek uçaktır.

F-4 ayrıca diğer 11 ülkenin silahlı kuvvetleri tarafından da kullanıldı. Arap-İsrail çatışmalarında yoğun bir oranda ve İran-Irak Savaşı'nda (Şah'ın düşüşünden önce satın aldığı Phantom lar) kullanıldı. F-4, ilk uçuşundan 63 yıl sonra, 2021 itibarıyla İran, Güney Kore, Yunanistan ve Türk Hava Kuvvetleri ile aktif olarak hizmet vermeye devam etmektedir.

Türkiye'deki F-4'ler

İstanbul Havacılık Müzesi'nde sergilenen hizmetten çıkmış bir F-4E Phantom II

Türkiye ilk olarak “Peace Diamond I”(Barış Pırlantası I) projesi ile 40 adet F-4E sipariş etmiş ve uçaklar 1974 yılında Türk Hava Kuvvetleri'ne teslim edilmeye başlanmıştır. 1977 yılında ikinci proje olan “Peace Diamond II” dahilinde 32 adet daha F-4E filoya eklenmiştir. Sırasıyla 1981 yılında “Peace Diamond III” kapsamında ABD Hava Kuvvetleri'nden 16 adet F-4E, 1984 yılı ortalarında “Peace Diamond IV” çerçevesinde yine ABD Hava Kuvvetleri’nden 14 adet F-4E ve “Peace Diamond V” kapsamında ABD hava kuvvetlerinden emekliye ayrılmış 40 adet F-4E 1987 yılında filoya katılmıştır. Türkiye’nin 1991 yılında ABD’yi Körfez Savaşı’nda desteklemesi sebebiyle “Peace Diamond VI” ile hizmetten çıkmış 40 adet F-4E daha teslim edilmiştir. ABD'nin elinde uluslararası satış taleplerini karşılayacak yeterli RF-4 olmadığından 1992–1994 yılları arasında da Alman Hava Kuvvetleri’den emekliye ayrılan 32 adet RF-4E Türkiye’ye hibe edilmiştir.

İsrail Havacılık Endüstrisi (IAI-Israel Aircraft Industries Ltd.) ile 1997 yılında ortak başlatılan modernizasyon projesiyle Türk Hava Kuvvetleri envanterindeki 53 adet F-4E üzerinde yapısal güçlendirme, yeni nesil navigasyon sistemleri, HUD (Head-Up Display), HOTAS (Hands on Throttle-and-stick), MFD (Multi-Function-Display), yeni nesil radyo ekipmanı, mevcut AN-APQ 120 radarının ELTA ELO/M-2032 radarı ile değişimi sağlanmıştır. Ayrıca uçağın silah taşıma kabiliyeti yeni nesil silahlarla güçlendirilmiştir. Modernizasyon kapsamında F-4'lerin 28 uçaklık bölümü 1. Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı, Eskişehir'de, 26 uçaklık bölümü İsrail Havacılık Endüstrisi (IAI) tesislerinde tamamlanmıştır. Modernizasyondan sonra uçak F-4 2020/Terminatör adını almıştır. RF-4E / TM uçakları 2013 yılında Işık Projesi ile modernize edilmiştir.^[2]

24 Şubat 2015 akşamı 2 adet RF-4E uçağının Malatya'da,^[3] 05 Mart 2015 sabahı saat 09:48'de 1 adet F-4E 2020 uçağının Konya'da düşmesinin ardından,^[4] TSK envanterindeki F-4E uçaklarının yarısı düşmüş oldu.^[5] Bu durum, F-4E uçaklarının emekliye ayrılmasını tekrar gündeme getirmiştir.^[6] 11 Mart günü Muharip Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Abidin Ünal yaptığı açıklamada RF-4E tipi keşif uçaklarının 12 Mart'tan itibaren keşif uçağı olarak kullanılamayacağını açıkladı.^[7]

Türk Hava Kuvvetlerindeki ilk F4 pilotlarından birisi Üsteğmen Göksel Doğan ve Yüzbaşı Ali İlker Özgüler'dir. 28 Haziran 1977 yılında kullandıkları F4-E uçağı ile radar önleme görev uçuşu esnasında Afyon Emirdağ eteklerinde hayatlarını kaybettiler.^[8]

Modelleri

iki F-4S uçarken

F-4EJ (solda) ve RF-4E (sağda)

F-4A, B, J, N ve S

ABD Donanması ve ABD Deniz Piyadeleri'ne yönelik olan modeller. F4-B'ler F-4N'e yükseltilmiş ve F-4J'ler de F-4S'e yükseltilmiştir.

F-110 Spectre, F-4C, D ve E

ABD Hava Kuvvetleri'ne yönelik olan modeller. F-4E dahili bir M61 Vulcan topu ile beraber tanıtılmıştır. F-4D ve E en fazla sayıda üretilmiş ve geniş çapta ihraç edilmişlerdir.

F-4G Wild Weasel V

Karadaki hava savunma sistemlerini baskılamak için radarı ve avyonikleri güncellenmiş F-4E modeli. ABD Hava Kuvvetleri'ne yönelik olan modeldir.

F-4K ve M

Kraliyet Donanması ve Kraliyet Hava Kuvvetleri'ne yönelik Rolls-Royce motorlu modeller.

F-4EJ

Basitleştirilmiş F-4E ihraç modelidir ve Japonya'da lisanslı olarak üretilmiştir.

F-4F

Almanya için basitleştirilmiş F-4E ihraç modeli.

QRF-4C, QF-4B, E, G, N ve S

ABD Donanması ve ABD Hava Kuvvetleri tarafından silah ve savunma sistemlerindeki araştırma ve geliştirme çalışmalarında kullanılmak üzere hizmetten çıkıp, uzaktan kumandalı olarak hedefsel uçaklara dönüştürülmüş uçaklardır.

RF-4B, C ve E

Taktiksel keşif modelleri.

Kullanıcılar

F-4 Phantom II kullanıcıları :

   Aktif kullanıcılar

   Eski kullanıcılar

Güncel Kullanıcılar

 İran

1960'lı ve 1970'li yıllarda 225 adet F-4D, RF-4E ve F-4E aldı. 2015 verilerine göre 64 tane F-4D hizmet vermektedir.

 Güney Kore

69 F-4E hizmettedir. 1960'lı ve 1970'li yıllarda 27 RF-4C, 92 F-4D ve 103 F-4E olmak üzere 222 F-4E almıştır.

 Yunanistan

12 RF-4E ve 34 F-4E AUP

 Türkiye

En önemli Phantom kullanıcılarından birisidir. 1974-1994 yılları arasında 200'den fazla F-4 uçağı almıştır. 2015 verilerine göre 47 F-4E Terminator 2020 hizmettedir.^[9] Satın alınan ve ABD tarafından hibe edilen F-4E ile RF-4E uçaklarına ek olarak Türkiye, Almanya’nın envanterine çıkarttığı RF-4 uçaklarına da talip olmuş ve yedek parça amaçlı olanlar da dahil olmak üzere toplam 46 adet RF-4 uçağını daha envanterine katmıştır. Satın alım ve hibe yoluyla toplam 182 adet F-4E Phantom ile 54 RF-4E olmak üzere toplam 236 adet uçağa sahip olmuştur.^[10] Envanterden çıkarılması 2030'a ertelendi.^[11]

Eski Kullanıcılar

F-4F Phantom II (Alman Hava Kuvvetleri)

 ABD

1996'da F-4'ler hizmetten çekildi. Ardından 2016 yılına kadar uzaktan kumandalı ve hedefsel uçaklara dönüştürülerek kullanıldı.

 Almanya

30 Haziran 2013'te hizmetten çekildi.

 Japonya

2021 yılında hizmetten çekildi.

 Avustralya

Hizmet dışı: 1973 yılında F-4 Phantom'lar F111'ler ile değiştirilip Amerika'ya geri gönderildi.

 Birleşik Krallık

1992 yılında F-4'ler hizmetten çekildi.

 İsrail

2004 yılında F-4'ler hizmetten çekildi.

 İspanya

2002 yılında hizmetten ayrıldı.

 Mısır

Hizmetten ayrıldı.

Teknik Özellikler (F-4E)

F-4 Phantom II kokpiti

F-4 Phantom II'un formasyon uçuşu. Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri'nin 50. kuruluş yıl dönümü olan 1997 yılından beri gerçekleştirilmekte olan miras uçuş gösterisinde. (Florida, 12 Şubat 2002)

• Boyutsal Özellikler
  • Uzunluk: 19.20 m (63.00 ft)
  • Kanat Genişliği: 11.77 m (38.62 ft])
  • Yükseklik: 5.02 m (16.46 ft)
  • Kanat Alanı: 49.20 m² (530 ft²)
• Ağırlık
  • Boş Ağırlık: 13.760 kg (30.330 lb)
  • Tipik Yükleme: 18.900 kg (41.670 lb)
  • Azami Ağırlık: 28.030 kg (61.795 lb)
  • Yakıt Kapasitesi:
    • Dahili: 7.160 lt (1.890 gal)
    • Harici: 5.070 lt (1.340 gal)
  • Azami Faydalı Yük: 8.480 kg (18.650 lb)
• Güç Kaynağı
  • Motor: 2 x General Electric J79-GE-17A after-burning turbojet engines
  • Motor Gücü: 2 x 11.905 Ibf AB'siz İtme (52.9 kN), 17.845 Ibf Artyakıcı (AB) ile (79.4 kN)
• Performans
  • Azami Hız: 2.370 km/s (Mach 2.23)
  • Seyrüsefer Hızı: 940 km/s (Mach 0.76)
  • Tırmanma Hızı: 210 m (689 ft) /sn
  • Servis Tavanı: 18.300 m (60.000 ft)
  • Menzil:
    • Yüksüz ve azami yakıt ile 3.185 km (1.720 nm)
    • Tipik yükleme ile 1.360 km (734 nm)
  • Kalkış Mesafesi: 1.370 m (4.490 ft)
  • İniş Mesafesi: 1.120 m (3.680 ft)
  • Personel: 1 Pilot + 1 Silah Sistem Subayı

Silah Sistemleri

F-4E Phantom II (İsrail Hava ve Uzay Kuvvetleri)

RF-4E Phantom II (Hava Öz Savunma Kuvvetleri)

F-4E Phantom II (Türk Hava Kuvvetleri)

• Top
  • 1 x 20 mm M61A1 Vulcan (639 mermi)
• Havadan Havaya Muharebe Füzeleri
  • 4 x AIM-9B/F/E/D/G/J/P/L Sidewinder
  • 4 x AIM-9X Sidewinder (Türkiye)
  • 4 x Python 3 (İsrail)
  • 4 x AIM-7D/E/E2/F Sparrow
  • 4 x AIM-120A/B AMRAAM (Almanya, Yunanistan)
  • 4 x AAM-3 (Japonya)
  • 4 x IRIS-T (Almanya, Yunanistan)
  • 4 x Skyflash (İngiltere)
• Havadan Karaya Taarruz Füzeleri
  • 4 × AGM-65 Maverick
  • 4 × AGM-45 Shrike
  • 4 × AGM-88 HARM
  • 4 × AGM-78 STARM
  • 2 x AGM-12 Bullpup
  • 2 × AGM-84 Harpoon
  • 2 × Popeye (İsrail, Türkiye)
  • 2 × SOM (Türkiye)
• Bombalar
  • Lazer güdümlü bombalar: GBU-10 Paveway II, GBU-12 Paveway II, GBU-16 Paveway II
  • Misket bombaları: Mk-20 Rockeye, CBU-52/58/71/87/89, BL-755
  • Genel maksat bombaları: MK-81, MK-82, MK-83, MK-84, M117
  • TV güdümlü bombalar: AGM-62 Walleye, GBU-8
  • Güdümsüz roketler: 285 x LAU-3/A Mighty Mouse FFAR 70mm (2,75 inç), 60 x LAU-10/A Zuni FFAR 127mm (5.0 inç)
  • Nükleer bombalar: 1 x B43, B57, B61, B-28EX

Ayrıca bakınız

Benzer rolde, dönemde ve yetenekte olan uçaklar

• Dassault Mirage III
• Mikoyan-Gurevich MiG-21
• Mikoyan-Gurevich MiG-23
• English Electric Lightning
• Republic F-105 Thunderchief
• Shenyang J-8

Dipnotlar

1. ABD tarafından uzaktan kumandalı olarak hedefsel uçaklara dönüştürülerek hizmete devam etmektedir.

Kaynakça

1. "Nesillerine Göre Jet Savaş Uçaklarının Sınıflandırılması". defenceturk.net. 21 Haziran 2020. 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
2. TSK. "BASIN AÇIKLAMASI". 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2015.
3. "Malatya'da iki askeri uçak düştü: 4 şehit". 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.
4. "Bir F4 daha düştü: 2 Mustafa şehit". 6 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.
5. "TSK'nın envanterindeki 24 F4'ün yarısı düştü!". 7 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015.
6. "Uçan tabut RF-4E: 12 uçak 12 şehit". 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2015.
7. TSK. "RF-4E'ler kaldırılıyor". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
8. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
9. "RF-4E'lerin uçuşu durdurulacak". Anadolu Ajansı. 11 Mart 2015. 11 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2015.
10. "F-4E Phantom II ve TERMİNATÖR 2020 Modernizasyonu". 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021.
11. "ABD'den olumlu sinyal alamayan Türkiye, F-4'lerin emekliliğini 2030'a erteledi". 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.