Bitlis (il)

Bitlis İli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat-Van Bölümü'nde yer alır. İlin doğusunda Van Gölü'nün büyük bir kısmına sahip olan komşusu Van, kuzeyinde Muş ve Ağrı, güneyinde Siirt ve batısında ise Batman illeri bulunmaktadır^[1].

Bu madde Bitlis il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Bitlis (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.

Bitlis
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Vali	Ahmet Karakaya
Yüzölçümü
• Toplam	8294 km²
Nüfus
• Toplam	338.023
• Yoğunluk	42/km²
• Kır	148.648
• Şehir	189375
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	434
İl plaka kodu	13
Resmî site bitlis.gov.tr

İlin nüfusu 359.808'dir.^[2] Bu nüfusun %65,1'i şehirde yaşamaktadır (2020 sonu). İlin yüzölçümü 8.294 km²'dir.^[3] İlde km²'ye 42 kişi düşmektedir. (Bu sayı Güroymak'ta 94'tür.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,83 olarak gerçekleşmiştir.^[4] İl merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 1.605 metredir.^[5]

4 Şubat 2021 TÜİK verilerine göre, Bitlis'te 7 ilçe ve 13 belediye ile bu belediyelere bağlı 123 mahalle ve 348 köy bulunmaktadır.^[4]

Bitlis'in plaka kodu 13'tür.

Bitlis adı, Makedonya Kralı Büyük İskender'in şehirdeki kaleyi yaptırdığı komutanlarından Bedlis'ten gelmektedir. İl, tarihi yapıların yoğunlukta olduğu bir vadi içinde kurulduğu için “Vadideki Güzel Şehir” olarak anılır.

Tarihçe

Daha fazla bilgi: Bitlis Prensliği

Bitlis, MÖ 1400'lü yıllarından itibaren Urartular'ın yerleşim alanıydı. MÖ 1280 yılında, Asur krallarından I. Salmanassar'ın döneminden sonra, Van Gölü çevresindeki dağlık alanlara yerleşen Urartular, MÖ 11. yüzyıla kadar bölgede egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Bu tarihten sonra bölge, 7. yüzyıla kadar Asurluların, ardından da 6. yüzyıla kadar Medlerin yönetiminde kalmıştır. Bitlis, daha sonra Pers Krallığı'nın kurulmasının ardından, II. Darius döneminde ele geçirilmiştir. MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı Büyük İskender'in yönetimi altına giren ve MS 2. yüzyılda Roma İmparatoru Trajan tarafından ele geçirilen Bitlis, 7. yüzyıla kadar Doğu Roma (Bizans) yönetiminde kaldı.

Türklerin 10. yüzyılla birlikte başlayan Anadolu akınları sırasında önemli bir uğrak yeri haline gelen Bitlis, Türklerin Anadolu'ya açılmasında çok önemli bir rol üstlenmiştir. Onuncu yüzyılda Bitlis, Bizans ile Mervanîler devletleri arasında bir sınır şehri oldu.^[6] Bu dönemde Bitlis, Mervanîler'in kontrolü altındaydı. Mervanîler'den sonra Bitlis, 1085 yılında Selçukluların eline geçti. Selçukluların ardından Bitlis, Dilmaçoğulları ve Ahlatşahlar'ın kontrolüne geçti, ardından Eyyübiler tarafından ele geçirildi.^[7][8] Mervanîler döneminde bölgede Kürt nüfusu artmıştır. Eyyübiler döneminde ise Harzemşahlar ve Selçuklulara karşı savunma amacıyla, Eyyübiler tarafından Hakkari'den bölgeye Kürt aşiretler iskan ettirilmiştir. Bu Kürt aşiretleri, Bitlis Emirliği'ni (Şerefhanlar Beyliği) kurmuşlardır. Bitlis, daha sonra Harzemşahlar ve Moğollar'ın saldırısına uğramıştır.^[9][10]

15. yüzyılın sonlarında, Akkoyunlu desteğiyle Zîrkan ve Donboli Beylikleri tarafından işgal edilen Bitlis, 1507 yılında Safeviler tarafından da işgal edilmiştir. 1514 yılındaki Çaldıran Muharebesi'nde Şerefhanlar, Osmanlı egemenliğini kabul etmiştir. Şerefhanlar, 1535 ile 1578 arasında Safeviler'in hakimiyetini kabul ettiği için bu dönemde Osmanlı yönetimine girmiştir. 1587 yılında Şerefhanlar'ın Osmanlı'ya katılmasıyla Bitlis, Şerefhanlar Beyliği'nin yönetimi altında Osmanlı egemenliğine girmiş ve bu aile yönetiminde 1847 yılına kadar kalmıştır.^[11][12] Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresi altında Bitlis, ilim, sanat ve kültür merkezi haline gelmiştir. I. Dünya Savaşı esnasında bir süre Çarlık Rusya'sının işgali altında kalan Bitlis, Cumhuriyet'in ilanından sonra il statüsüne kavuşmuştur. Bitlis'in adının, bölgeyi imar ettiği söylenen Bedlis adlı bir komutandan geldiği rivayet edilir.

İlçeler

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 İlçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle ve ayrıca 348 köy vardır.

• Bitlis (merkez)
• Adilcevaz
• Ahlat
• Güroymak
• Hizan
• Mutki
• Tatvan

Yönetim

Ayrıca bakınız: Bitlis'in ilçeleri

İllerde protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, iller düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde ikamet eden seçmenin oyuyla seçilir. Aynı seçmen, ilçe belediye meclisi için oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini; ildeki bütün seçmenler ise il genel meclisi için oy kullanarak il genel meclisini oluşturur.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, %10 baraj uygulanan nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise salt çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik il encümenini seçer.

Merkezi yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Bitlis Valisi Ahmet Karakaya, 1977 Kastamonu doğumludur. Eylül 2024'te Sancaktepe kaymakamı iken bu göreve atanmıştır.^[13]

Bitlis Belediye Başkanı, 1975-Bitlis doğumlu Nesrullah Tanğlay (AK Parti), 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde %38,23 oy oranıyla seçilmiştir.^[14]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Bitlis İl Genel Meclisi üye sayısı, 13 AK Parti, 9 HDP, 1 Saadet Partisi ve 1 DP olmak üzere 24'tür. Bitlis Belediye Meclisi ise 14 AK Parti, 8 HDP ve 3 Saadet Partisi'ne ait olmak üzere 25 üyeden oluşur.^[15]

2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Bitlis'in Türkiye Büyük Millet Meclisindeki millertvekili sayısı 3'tür: YSP/HDP (Hüseyin Olan ve Semra Çağlar Gökalp) ve AK Parti (Turan Bedirhanoğlu).^[16]

Yerel seçimler

Bitlis Belediyesi
Yıl	Belediye Başkanı	Parti	Oy Oranı
1963	Adil Şerefhanoğlu	CHP	%66,94
1968	Ziya Fırat	AP	%48,72
1973	Adil Şerefhanoğlu	Bağımsız	%42,61
1977	Ahmet Muzaffer Geylani	CHP	%70,91
1984	Ahmet Muzaffer Geylani	SODEP	%36,05
1989	Ahmet Muzaffer Geylani	ANAP	%51,75
1994	Yaşar Burhan	RP	%28,90
1999	Yaşar Burhan	FP	%23,37
2004	Cevdet Özdemir	AK Parti	%28,94
2009	Fehmi Alaydın	AK Parti	%42,80
2014	Hüseyin Olan	BDP	%43,80
2019	Nesrullah Tanğlay	AK Parti	%43,80
2024	Nesrullah Tanğlay	AK Parti	%38,23

Genel seçimler

Yıl	Parti	Oy Oranı
1983	MDP	%65,60
1987	ANAVATAN	%43,80
1991	ANAP	%31,28
1995	RP	%29,00
1999	FP	%20,82
2002	DEHAP	℅29,55
2007	AK Parti	%58,80
2011	AK Parti	%50,70
Haziran 2015	HDP	%59,40
Kasım 2015	HDP	%48,60
2018	AK Parti	%44,80
2023	YSP	%39,80

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2025 verileri^[17])

Bitlis ilinin nüfusu 359.808'dir. Bu nüfusun %72,16'sı şehirde yaşamaktadır (2024 sonu). İlin yüzölçümü 8.294 km²'dir. İlde km²'ye 43 kişi düşmektedir. (Bu sayı Güroymak'ta 95'tir.) İlde yıllık nüfus artışı yalnızca 61 kişi olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ilçe Tatvan (% 1,68), en düşük ilçe Mutki(% -4,56)'dir.

06 Şubat 2025 TÜİK verilerine göre 7 İlçe ve 13 belediye ile bu belediyelerde 126 mahalle ve 352 köy bulunmaktadır.

2024 yılı sonunda Bitlis ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2023	Nüfus 2024	Fark	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km2[18]	km2'ye düşen kişi
Adilcevaz	29.697	29.290	-407	-1,37	2	15	28	12.082	17.208	58,75	1586	18
Ahlat	44.475	45.096	621	1,40	2	15	26	9.447	35.649	79,05	1153	39
Güroymak	49.161	49.090	-71	-0,14	3	31	24	9.133	39.957	81,40	515	95
Hizan	31.911	31.030	-881	-2,76	1	10	79	17.429	13.601	43,83	1021	30
Merkez	73.264	73.678	414	0,57	2	22	77	14.164	59.514	80,78	1064	69
Mutki	29.203	27.872	-1.331	-4,56	2	11	61	21.708	6.164	22,12	1069	26
Tatvan	102.036	103.752	1.716	1,68	1	22	57	16.225	87.527	84,36	1885	55
Bitlis	359.747	359.808	61	0,02	13	126	352	100.188	259.620	72,16	8293	43

İlin yıllara göre nüfusları

Bitlis il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[19]	90.631	59		%19     17.638 72.993     %81
1935	Muş iline bağlı ilçe statüsünde
1940[20]	68.825	62		%25     17.114 51.711     %75
1945[21]	71.950	62	%5	%23     16.899 55.051     %77
1950[22]	88.634	62	%23	%21     18.947 69.687     %79
1955[23]	111.187	65	%25	%26     28.465 82.722     %74
1960[24]	128.966	66	%16	%27     34.270 94.696     %73
1965[25]	154.069	64	%19	%28     43.813 110.256     %72
1970[26]	185.473	63	%20	%32     59.939 125.534     %68
1975[27]	218.305	63	%18	%35     76.702 141.603     %65
1980[28]	257.908	58	%18	%36     93.757 164.151     %64
1985[29]	300.843	53	%17	%40     119.626 181.217     %60
1990[30]	330.115	53	%10	%43     142.947 187.168     %57
2000[31]	388.678	49	%18	%56     219.511 169.167     %44
2007[32]	327.886	55	%16	%55     179.260 148.626     %45
2008[33]	326.897	55	%0	%52     168.824 158.073     %48
2009[34]	328.489	55	%0	%51     168.988 159.501     %49
2010[35]	328.767	56	%0	%51     168.787 159.980     %49
2011[36]	336.624	55	%2	%53     178.788 157.836     %47
2012[37]	337.253	55	%0	%54     182.939 154.314     %46
2013[38]	337.156	55	%0	%55     184.454 152.702     %45
2014[39]	338.023	55	%0	%56     189.375 148.648     %44
2015[40]	340.449	55	%1	%57     194.928 145.521     %43
2016[40]	341.225	55	%0	%58     197.747 143.478     %42
2017[40]	341.474	55	%0	%58     199.202 142.272     %42
2018[40]	349.396	55	%2	%59     205.566 143.830     %41
2019[40]	348.115	55	%0	%59     206.402 141.713     %41
2020[40]	350.994	55	%1	%60     210.118 140.876     %40
2021[40]	352.277	55	%0	%61     215.420 136.857     %39
2022[40]	353.988	55	%0

Kültür

Tarihi Yapılar

Kaleler

• Tatvan Kalesi
• Ahlat Kalesi
• Adilcevaz Kalesi
• Bitlis Kalesi
• Kef Kalesi

Camiler

• Ulu Cami-Bitlis
• Gökmeydan Cami
• Şerefiye Külliyesi Ve Cami
• Adilcevaz Tuğrul Bey Cami
• Ahlat İskender Paşa Cami

Medreseler

İhlasiye Medresesi (Ocak 2014)

• İhlasiye Medresesi
• Yusufiye Medresesi

Tarihi Köprüler

• Narlıdere Köprüsü
• Ahlat Emir Bayındır Köprüsü

Hanlar

• El Aman Hanı
• Hazo Han
• Papşin Hanı

Türbeler

• Emir Bayındır Kümbeti
• Emir Ali Kümbeti
• Usta Şagirt Kümbeti
• Çifte Kümbet
• Abdurrahman Gazi Türbesi
• Şeyh Babo Kümbeti
• Küfrevi Türbesi
• Kalender Baba Kümbeti

Müze ve ören yerleri

• Bitlis Etnografya Müzesi
• Ahlat Müzesi
• Ahlat Selçuklu Mezarlığı
• Ahlat Harabeşehir Kaya Evleri
• Aghperig Manastırı

Din

Ortodoks Hristiyan azizi Türk Nikolas bu şehirlidir.^[41]

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[42]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[43]	Ulaşan Yollar[43]
Bitlis Merkez			1.064	1.637		/D.965-13, 13.76, 13.25
Adilcevaz	1953	Ahlat	1.586	1.683	85	/D.965-11, 13.07
Ahlat	Cumh.önce		1.153	1.703	62	/D.965-11, 13.02, 13.01
Güroymak	1987	Merkez	515	1.308	33	D.300-31
Hizan	1936	Merkez	1.021	1.472	52	D.965=>13.25=>13.05=>13.26
Mutki	Cumh.önce		1.069	1.486	21	D.965-13=>13.75
Tatvan	1936	Ahlat	1.885	1.656	25	D.300-32, /D.965-12
BİTLİS	1935	MUŞ	8.294

Spor

Ana madde: Bitlis'te spor

2018-19 sezonunda BAL'da Özgüzeldere Spor yer almaktadır. Türkiye Kadınlar Voleybol İkinci Ligi de Bitlis Gençlik Spor (çekildi), erkeklerde TÜRŞAD yer almaktadır. Türkiye Erkekler Voleybol Bölgesel Ligi'nde 2 takım bulunmaktadır.

Futbol Türkiye Kupası'nda Özgüzeldere Spor, 3. turda Kastamonuspor 1966'a elenmiştir.

Bitlis'in önemli spor tesisleri: Bitlis 8 Ağustos Stadyumu (2.550), Tatvan Spor Salonu (500), Merkez Çiftkaya, Rahvan, Dideban, Tatvan Nemrut ve Yumurtatepe, Ahlat Serinbayır olmak üzere 7 adet kayak merkezi bulunmaktadır.