AI tools

Bitlis (il)

Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde bir il Vikipedi'den, özgür ansiklopediden

Bitlis (il)map

Bitlis İli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat-Van Bölümü'nde yer alan bir ildir.

Bu madde Bitlis il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Bitlis (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.
Pratik Bilgiler Ülke, Coğrafi bölge ...
Bitlis
İl
Thumb
Thumb
İlin Türkiye'deki konumu
Thumb
İl sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • ValiAhmet Karakaya
Yüzölçümü
 • Toplam8294 km²
Nüfus
 • Toplam338.023
 • Yoğunluk42/km²
 • Kır
148.648
 • Şehir
189375
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu434
İl plaka kodu13
Resmî site
bitlis.gov.tr
Kapat

İlin nüfusu 350.994'tür. Bu nüfusun %65,1'i şehirlerde yaşamaktadır (2020 sonu). İlin yüzölçümü 8.294  km2'dir. İlde  km2'ye 42 kişi düşmektedir. (Bu sayı Güroymak'ta 94'dür.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,83 olmuştur.[2] İl merkezinin denizden yüksekliği 1637 metredir.

04 Şubat 2021 TÜİK verilerine göre 7 ilçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle, ayrıca 348 köy bulunmaktadır.[2]

İsmi Makedonya Kralı Büyük İskender'in şehirdeki kaleyi yaptırttığı komutanlarından Bedlis'ten gelmektedir. Tarihsel yapıların ağırlıkta olduğu bir vadi içinde kurulduğundan “Vadideki Güzel Şehir” diye anılır.

Tarihçe

Özetle
Bakış açısı
Daha fazla bilgi: Bitlis Prensliği

Bitlis MÖ 1400 yıllarından itibaren Urartular'ın yerleşim alanıydı. MÖ 1280 yılında Asur Krallarından I. Salmanassar devrinden sonra, Van Gölü çevresindeki dağlık alanlara yerleşen Urartular, MÖ 11. yüzyıla kadar Urartular'ın yurdu olmaya devam etmiş ve 7. yüzyıla kadar Asurlular, 6. Yüzyıla kadar ise Medler'in yönetimi altında kalmıştır. Bitlis, daha sonra Pers Krallığı'nın kurulması ile 2. Darius tarafından ele geçirilmiştir. MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı Büyük İskender'in yönetimi altına giren ve MS 2. yüzyılda Roma İmparatoru Trajan tarafından ele geçirilen Bitlis, 7. yüzyıla kadar Doğu Roma yönetiminde kaldı.

Türkler'in 10. yüzyılla birlikte başlayan Anadolu akınları sırasında önemli bir uğrak yeri haline gelen Bitlis, Türklerin Anadolu'ya açılmasında çok önemli bir rol üstlenmiştir. Onuncu yüzyılda Bitlis,Bizans ile Mervanîler devletleri arasında bir sınır şehri oldu.[3] Bu dönemde Bitlis, Mervaniler'in kontrolü altındaydı. Mervaniler'den sonra Bitlis, 1085 yılında Selçuklular'ın eline geçti. Selçukluların ardından Bitlis,Dilmaçoğulları ve Ahlatşahlar'ın kontrolüne geçti, ardından Eyyübiler tarafından ele geçirildi.[4][5] Mervaniler döneminde bölgede Kürt nüfusu artmıştır. Eyyübiler döneminde ise Harzemşahlar ve Selçuklulara karşı Eyyübiler tarafından Hakkari'den bölgeye Kürt aşiretler iskan ettirilmiştir. Bu Kürt aşiretleri, Bitlis Emirliği'ni (Şerefhanlar Beyliği) kurmuşlardır. Bitlis, daha sonra Harzemşahlar ve Moğollar'ın saldırısına uğramıştır.[6][7]

15. yüzyılın sonlarında, Akkoyunlu desteğiyle Zîrkan ve Donboli Beylikleri tarafından işgal edilen Bitlis, 1507 yılında Safeviler tarafından da işgal edilmiştir. 1514 yılındaki Çaldıran Muharebesi'nde Şerefhanlar, Osmanlı egemenliğini kabul etmiştir. Şerefhanlar, 1535 ile 1578 arasında Safeviler'in hakimiyetini kabul ettiği için bu dönemde Osmanlı işgali altında kalmıştır.1587 yılında Şerefhanlar'ın Osmanlı'ya katılmasıyla Bitlis, Şerefhanlar Beyliği'nin yönetimi altında Osmanlı egemenliğine girmiş ve bu aile yönetiminde 1847 yılına kadar kalmıştır.[8][9] Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresi altında Bitlis, ilim, sanat ve kültür merkezi haline gelmiştir. I. Dünya Savaşı esnasında bir süre Çarlık Rusya'sının işgali altında kalan Bitlis, Cumhuriyet'in ilanından sonra il statüsüne kavuşmuştur. Bitlis, adını Bedlis'ten almıştır.

İlçeler

04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 İlçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle ve ayrıca 348 köy vardır.

Yönetim

Özetle
Bakış açısı
Ayrıca bakınız: Bitlis'in ilçeleri

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümeni'ni seçer.

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Bitlis Valisi, 1977-Kastamonu doğumlu Ahmet KARAKAYA'dır. Eylül 2024'te Sancaktepe Kaymakamı iken atanmıştır.[10]

Bitlis Belediye Başkanı, 1975-Bitlis doğumlu Nesrullah Tanğlay (AK PARTİ), 31 Mart 2024 seçimlerinde %38,23 oy oranıyla seçilmiştir.[11]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Bitlis İl Genel Meclisi üye sayısı, 13 AK PARTİ, 9 HDP, 1 SAADET ve 1 DP olmak üzere 24'dür. Bitlis Belediye meclisi ise 14 AK PARTİ, 8 HDP ve 3 SAADET olmak üzere 25 üyeden oluşur.[12]

2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Bitlis'in Türkiye Büyük Millet Meclisindeki üye sayısı 3'tür: YSP/HDP (Hüseyin Olan ve Semra Çağlar Gökalp) ve AK PARTİ (Turan Bedirhanoğlu).[13]

Yerel seçimler

Bitlis Belediyesi
YılBelediye BaşkanıPartiOy Oranı
1963Adil ŞerefhanoğluCHP%66,94
1968Ziya FıratAP%48,72
1973Adil ŞerefhanoğluBağımsız%42,61
1977Ahmet Muzaffer GeylaniCHP%70,91
1984Ahmet Muzaffer GeylaniSODEP%36,05
1989Ahmet Muzaffer GeylaniANAP%51,75
1994Yaşar BurhanRP%28,90
1999Yaşar BurhanFP%23,37
2004Cevdet ÖzdemirAK Parti%28,94
2009Fehmi AlaydınAK Parti%42,80
2014Hüseyin OlanBDP%43,80
2019Nesrullah TanğlayAK Parti%43,80
2024Nesrullah TanğlayAK Parti%38,23

Genel seçimler

Daha fazla bilgi Yıl, Parti ...
YılPartiOy Oranı
1983MDP%65,60
1987ANAVATAN%43,80
1991ANAP%31,28
1995RP%29,00
1999FP%20,82
2002DEHAP℅29,55
2007AK Parti%58,80
2011AK Parti%50,70
Haziran 2015HDP%59,40
Kasım 2015HDP%48,60
2018AK Parti%44,80
2023YSP%39,80
Kapat

Nüfus

Özetle
Bakış açısı

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[14])

Bitlis ili nüfusu: 359.747'dir. Bu nüfusun %70,26'sı şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 8.294 km2'dir. İlde km2'ye 43 kişi düşmektedir. (Bu sayı Güroymak'ta 95'dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,60 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Ahlat (% 3,82)- Mutki(% -2,39)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 7 İlçe, 13 belediye, bu belediyelerde 123 mahalle, ayrıca 348 köy bulunmaktadır.

2023 yılı sonunda Bitlis ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus

2022

 Nüfus

2023

 Fark Nüfus

Artışı %

 Belediye

Sayısı

 Mahalle

Sayısı

 Köy

Sayısı

 Köy

Nüfusu

 Şehir

nüfusu

 Şehirde

oturan %

 Alanı

 km2[15]

  km2'ye

düşen kişi

Adilcevaz 29.541 29.697 156 0,53 2 15 28 12.374 17.323 58,33 1586 19
Ahlat 42.810 44.475 1.665 3,82 2 15 26 10.353 34.122 76,72 1153 39
Güroymak 48.576 49.161 585 1,20 3 28 26 9.726 39.435 80,22 515 95
Hizan 31.833 31.911 78 0,25 1 10 75 18.717 13.194 41,35 1021 31
Merkez 72.120 73.264 1.144 1,57 2 22 76 14.645 58.619 80,01 1064 69
Mutki 29.910 29.203 -707 -2,39 2 11 60 24.441 4.762 16,31 1069 27
Tatvan 99.198 102.036 2.838 2,82 1 22 57 16.744 85.292 83,59 1885 54
Bitlis 353.988 359.747 5.759 1,60 13 123 348 107.000 252.747 70,26 8293 43

İlin yıllara göre nüfusları

Daha fazla bilgi Yıl, Toplam ...
Bitlis il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1927[16]90.63159
  %19     17.638
72.993     %81  
1935Muş iline bağlı ilçe statüsünde
1940[17]68.82562
  %25     17.114
51.711     %75  
1945[18]71.95062%5
  %23     16.899
55.051     %77  
1950[19]88.63462%23
  %21     18.947
69.687     %79  
1955[20]111.18765%25
  %26     28.465
82.722     %74  
1960[21]128.96666%16
  %27     34.270
94.696     %73  
1965[22]154.06964%19
  %28     43.813
110.256     %72  
1970[23]185.47363%20
  %32     59.939
125.534     %68  
1975[24]218.30563%18
  %35     76.702
141.603     %65  
1980[25]257.90858%18
  %36     93.757
164.151     %64  
1985[26]300.84353%17
  %40     119.626
181.217     %60  
1990[27]330.11553%10
  %43     142.947
187.168     %57  
2000[28]388.67849%18
  %56     219.511
169.167     %44  
2007[29]327.88655%16
  %55     179.260
148.626     %45  
2008[30]326.89755%0
  %52     168.824
158.073     %48  
2009[31]328.48955%0
  %51     168.988
159.501     %49  
2010[32]328.76756%0
  %51     168.787
159.980     %49  
2011[33]336.62455%2
  %53     178.788
157.836     %47  
2012[34]337.25355%0
  %54     182.939
154.314     %46  
2013[35]337.15655%0
  %55     184.454
152.702     %45  
2014[36]338.02355%0
  %56     189.375
148.648     %44  
2015[37]340.44955%1
  %57     194.928
145.521     %43  
2016[37]341.22555%0
  %58     197.747
143.478     %42  
2017[37]341.47455%0
  %58     199.202
142.272     %42  
2018[37]349.39655%2
  %59     205.566
143.830     %41  
2019[37]348.11555%0
  %59     206.402
141.713     %41  
2020[37]350.99455%1
  %60     210.118
140.876     %40  
2021[37]352.27755%0
  %61     215.420
136.857     %39  
2022[37]353.98855%0
Kapat

Kültür

Tarihi Yapılar

Kaleler

Camiler

  • Ulu Cami-Bitlis
  • Gökmeydan Cami
  • Şerefiye Külliyesi Ve Cami
  • Adilcevaz Tuğrul Bey Cami
  • Ahlat İskender Paşa Cami

Medreseler

Thumb
İhlasiye Medresesi (Ocak 2014)
  • İhlasiye Medresesi
  • Yusufiye Medresesi

Tarihi Köprüler

  • Narlıdere Köprüsü
  • Ahlat Emir Bayındır Köprüsü

Hanlar

  • El Aman Hanı
  • Hazo Han
  • Papşin Hanı

Türbeler

  • Emir Bayındır Kümbeti
  • Emir Ali Kümbeti
  • Usta Şagirt Kümbeti
  • Çifte Kümbet
  • Abdurrahman Gazi Türbesi
  • Şeyh Babo Kümbeti
  • Küfrevi Türbesi
  • Kalender Baba Kümbeti

Müze ve ören yerleri

Din

Ortodoks Hristiyan azizi Türk Nikolas bu şehirlidir.[38]

Konum

Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı[39] Önceden bağlı olduğu ilçe Alanı km² Rakım mt. Merkeze Uzaklık km[40] Ulaşan Yollar[40]
Bitlis Merkez 1.064 1.637 /D.965-13, 13.76, 13.25
Adilcevaz 1953 Ahlat 1.586 1.683 85 /D.965-11, 13.07
Ahlat Cumh.önce 1.153 1.703 62 /D.965-11, 13.02, 13.01
Güroymak 1987 Merkez 515 1.308 33 D.300-31
Hizan 1936 Merkez 1.021 1.472 52 D.965=>13.25=>13.05=>13.26
Mutki Cumh.önce 1.069 1.486 21 D.965-13=>13.75
Tatvan 1936 Ahlat 1.885 1.656 25 D.300-32, /D.965-12
BİTLİS 1935 MUŞ 8.294

Spor

Ana madde: Bitlis'te spor

2018-19 sezonunda BAL'da Özgüzeldere Spor yer almaktadır.Türkiye Kadınlar Voleybol İkinci Ligi de Bitlis Gençlik Spor (çekildi), erkeklerde TÜRŞAD yer almaktadır. Türkiye Erkekler Voleybol Bölgesel Ligi'nde 2 takım bulunmaktadır.

Futbol Türkiye Kupası'nda Özgüzeldere Spor, 3. turda Kastamonuspor 1966' a elenmiştir.

Bitlis'in önemli spor tesisleri: Bitlis 8 Ağustos Stadyumu (2.550), Tatvan Spor Salonu (500), Merkez Çiftkaya, Rahvan, Dideban, Tatvan Nemrut ve Yumurtatepe, Ahlat Serinbayır olmak üzere 7 adet kayak merkezi bulunmaktadır.

Kaynakça

Dış bağlantılar

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.