Batman (il)

Batman, Türkiye Cumhuriyeti'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir ildir.

Bu madde Batman il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Batman (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.

Batman
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Güneydoğu Anadolu
İdare
• Vali	Ekrem Canalp[1]
Yüzölçümü
• Toplam	4.477 km²
Nüfus [2]
• Toplam	557.593
• Yoğunluk	139/km²
• Kır	124.173
• Şehir	433420
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	488
İl plaka kodu	72
Resmî site Batman Valiliği

Batman

İlin nüfusu 620.278'dir. Bu nüfusun %84,27'i şehirlerde yaşamaktadır. İlde km²'ye 139 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 722'dir.)^[3] İlin yüzölçümü 4.477 km²'dir.^[4] İl merkezinin denizden yüksekliği 570 m.'dir.

2020 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 ilçe, 11 belediye, bu belediyelerde 136 mahalle ve ayrıca 283 köyü vardır.

1990 yılına kadar Siirt iline bağlı olan Batman, 16 Mayıs 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Beşiri, Kozluk ve Sason ilçeleri Siirt'ten, Hasankeyf ve Gercüş ilçeleri ise Mardin'den alınıp Merkez'e bağlanarak Türkiye'nin 72. ili olmuştur.

Tarihçe

Batman tarihi itibarıyla yeni bir şehir olmasına karşın yerleşim alanında kurulan şehirlerin tarihi Sümerlere kadar uzanır. İluh Tepesi'nin bulunduğu alanda bir Sümer şehir yerleşiminin bulunduğu, ancak bataklık bir arazi üzerine kurulu olduğundan şehrin zaman içerisinde yeraltına göçtüğü düşünülmektedir. Ayrıca İluh Tepesi olarak adlandırılan Arazi, araştırmalar sonucunda doğal olmadığı ve yapay bir tepe olduğu kanıtlanmıştır. Batman'ın adını "batmak" teriminden bu nedenle almış olabileceği düşünülmektedir. 1940 yılında Batman civarında petrol bulunmuştur.

Coğrafya

İklim

Batman'ın iklim özellikleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde oluşundan dolayı genel anlamda Uzak Akdeniz İklimi kapsamındadır. Yıllık ortalama yağış miktarı 750–1000 mm civarındadır. Kışlar bazen sert ve soğuk geçmektedir. 1 Ocak 2007 tarihinde termometreler -24 dereceyi göstermiştir. İlkbahar aylarında Beşiri ve Batman ovalarında bol otluk olup İç Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nden mevsimlik Küçükbaş ve Büyükbaş Hayvan besiciliği göçü almaktadır. Ölçülen en yüksek sıcaklık 48.8 derece ile 10 Temmuz 1962'de kayda geçmiştir.

Yazlar sıcak geçmektedir. Yaz aylarında bazen şiddetli yağışlarda görülmektedir.

Dağlar

• Sason Dağları (Aydınlık Dağları) - 2500 m
• Mereto - 2967 m
• Kuşaklı Dağı - 1947 m
• Avcı Dağı - 2121 m
• Meydanok Tepesi - 2042 m
• Kortepe - 2082 m
• Raman Dağı - 1288 m

Akarsular ve göller

• Batman Çayı
• Dicle Nehri
• Garzan Çayı^[5]
• Kırkat Göleti^[6]
• Kozluk Ceffan Göleti^[6] u

Göletler

• Gercüş - Kırkat Göleti (sulama)
• Kozluk Ceffan Göleti (elektrik)
• Batman-Güvercin Göleti (sulama)
• Batman Baraj Gölü (sulama, elektrik)

Ekonomi

Doğu şehirlerinin birçoğunda olduğu gibi Batman'da da ekonomi genel olarak tarım ve hayvancılık üzerine bulunmaktadır. Son yıllarda Organize Sanayi Bölgesi'nde yaşanan genişleme ile birlikte yüzlerce yeni tekstil işletmesinin açıldığı şehirde, Batman Ticaret ve Sanayi Odası (BATSO) verilerine göre 9 bin kişi tekstil atölyelerinde çalışmaktadır. Yine BATSO verilerine göre, şehirdeki Organize Sanayi Bölgesi'nde 55 işletme bulunuyor.^[7]

Türkiye'nin ilk petrol çıkarılan şehri olan Batman'da Batman Rafinerisi bulunmakta ve burada da 400'ü aşkın kişi çalışmaktadır.

TÜİK verilerine göre, yüzde 30,9 ile Türkiye'de işsizliğin en yüksek olduğu bölgede yer alan şehirler Mardin, Batman, Şırnak, Siirt'tir.^[8]

Yönetim

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[9][10]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Batman Valisi, Ekrem CANALP'dir. 12.5.2022/209 sayılı kararla Edirne Valisi iken bu göreve atanmıştır.^[11] Terör soruşturması kapsamında İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınan Mehmet Demir'in yerine Batman Belediyesi Başkan Vekili olarak da görev yapacaktır.^[12]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Batman İl Genel Meclisi üye sayısı, 11'i AK Parti ve 11'i HDP olmak üzere 22’dir.^[13]

2018 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Batman'ın Türkiye Büyük Millet Meclisindeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 1 AKP ve 4 HDP'dir.^[14]

Valiler

№	Vali	Görev Başlangıcı	Görev Bitişi
1	Tuncer Perçinler	24 Temmuz 1990	18 Ağustos 1991
2	Sami Seçkin	15 Ağustos 1991	15 Şubat 1992
3	Zeki Şanal	24 Şubat 1992	17 Eylül 1993
4	Salih Coşkun Şarman	27 Eylül 1993	15 Ekim 1997
5	Necati Develioğlu	15 Ekim 1997	15 Ağustos 1998
6	Mustafa Temel Koçaklar	26 Ağustos 1998	19 Ocak 2000
7	İsa Parlak	21 Ocak 2000	6 Şubat 2003
8	Efkan Ala	13 Şubat 2003	14 Eylül 2004
9	Haluk İmga	15 Eylül 2004	22 Mart 2007
10	Recep Kızılcık	23 Mart 2007	23 Haziran 2009
11	Azmi Çelik	2 Haziran 2014	12 Haziran 2016
12	Ahmet Deniz	15 Haziran 2016	6 Kasım 2018
13	Hulusi Şahin	7 Kasım 2018	18 Mayıs 2022[15]
14	Ekrem Canalp	18 Mayıs 2022	Görevde

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2025 verileri^[16])

Batman ilinin nüfusu 654.528'dir. Bu nüfusun %86,15'i şehirlerde yaşamaktadır (2024 sonu). İlin yüzölçümü 4.477 km²'dir. İlde km²'ye 146 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 775'dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı %1,13 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez(% 2,95), Gercüş (%- 9,86)

06 Şubat 2025 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 ilçe, 11 belediye, bu belediyelerde 137 mahalle ve ayrıca 292 köy vardır.

2024 yılı sonunda Batman ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2023	Nüfus 2024	Fark	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km2[17]	km2'ye düşen kişi
Beşiri	32.378	32.424	46	0,14	2	9	53	15.519	16.905	52,14	809	40
Gercüş	21.958	19.794	-2.164	-9,86	2	6	58	11.024	8.770	44,31	914	22
Hasankeyf	7.969	7.324	-645	-8,09	1	4	21	3.289	4.035	55,09	293	25
Kozluk	61.297	59.562	-1.735	-2,83	2	33	70	27.628	31.934	53,61	1101	54
Merkez	491.811	506.322	14.511	2,95	2	49	33	19.934	486.388	96,06	653	775
Sason	31.792	29.102	-2.690	-8,46	2	36	57	13.277	15.825	54,38	706	41
Batman	647.205	654.528	7.323	1,13	11	137	292	90.671	563.857	86,15	4476	146

İlin yıllara göre nüfusları

Batman il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1990[18]	344.669	52		%56     193.621 151.048     %44
2000[19]	456.734	45	%33	%67     304.166 152.568     %33
2007[20]	472.487	42	%3	%72     342.452 130.035     %28
2008[21]	485.616	40	%3	%72     349.045 136.571     %28
2009[22]	497.998	40	%3	%73     362.154 135.844     %27
2010[23]	510.200	40	%2	%73     373.388 136.812     %27
2011[24]	524.499	40	%3	%74     388.523 135.976     %26
2012[25]	534.205	39	%2	%75     399.042 135.163     %25
2013[26]	547.581	39	%3	%77     420.833 126.748     %23
2014[27]	557.593	38	%2	%78     433.420 124.173     %22
2015[28]	566.633	38	%2	%78     444.209 122.424     %22
2016[28]	576.899	37	%2	%79     453.730 123.169     %21
2017[28]	585.252	36	%1	%79     462.893 122.359     %21
2018[28]	599.103	36	%2	%80     478.243 120.860     %20
2019[28]	608.659	35	%2	%81     492.312 116.347     %19
2020[28]	620.278	34	%2	%82     505.849 114.429     %18
2021[28]	626.319	34	%1	%82     514.191 112.128     %18
2022[28]	634.491	34	%1

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[29]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[30]	Ulaşan Yollar[30]
Batman Merkez	1957	Beşiri	653	570		D.370-02, D.955-10
Beşiri	Cumh.önce		809	751	17	D.370-02
Gercüş	1926	Midyat	914	955	62	D.955-11, 72.27, 72.29
Hasankeyf	1990	Gercüş	293	513	39	D.955-11
Kozluk	1938	Sason	1.101	874	59	/D.360-10=>72.03
Sason	Cumh.önce		706	908	65	D.360-10=>72.04
BATMAN	1990	SİİRT	4.477

Yemek kültürü

Batman ve yöresinde genellikle Güneydoğuya has bütün yemekler bulunmakta ve tüketilmektedir. Kebap ve sulu yemekler tüketim fazla olan yemeklerdir. Güveç (tirşik), mehîr, imam bayıldı (buxenûç), içli köfte (kutilk), şam böreği (şamborek), yeşil mercimek çorbası (hebenîsk), kuru dolma (dolmê hışk), mirtoxî, gebol, avşork yörenin kendine has yemekleridir. Merkezde ünlü ciğerci, büryancı ve kavurmacılar bulunmaktadır. Tatlı olarak kadayıf, baklava gibi tatlılar tüketilmektedir. Hamur işleri olarak lahmacun tüketimi fazladır. Yöreye has yemeklerin sayısı oldukça fazladır.

Ulaşım

Batman'a Türkiye'nin her bölgesinden ulaşım mümkündür. Bölgenin birçok yerel otobüs firması ilk kalkış olarak Batman merkezi seçmekte bundan dolayı birçok firmayla ulaşım mümkündür. Batman Merkez ulaşımda bölgesine açılan bir noktadır. Havalimanı sayesinde hem batı illerine olan sefer artmış hem de fiyatlar azalmış durumda, hava yolu direkt bağlantı ile İstanbul, Ankara, İzmir ve yaz aylarında Antalya'ya ulaşım mevcuttur. Demiryolları bakımından meşhur Kurtalan Ekspresi'nin Kurtalan'dan önceki son durağıdır.

Spor

Ana madde: Batman'da spor

2021-2022 Sezonu sonunda, Futbol takımı Batman Petrolspor A.Ş., 2.Ligdedir. Hentbol erkekler süper liginde 1955 Batman Bld. GSK, 4.olmuştur. Futbol kadınlar 3.lig takımı 1955 Batman Bld.spor 2.lige çıkmıştır. Yine Batman Gençlikspor bölgesel ligden 2.lige çıkmıştır. BAL ve Kadın futbol 3.liginde birer takım yer almıştır. Bölgesel liglere katılan takım sayısı 4'tür. Batman BESYO, voleybol erkekler 3.liginde küme düşmüştür.

Ziraat Türkiye Kupası'nda 1955 Batman Bld.spor, ilk turda elenirken, Batman Petrolspor 4.turda Kasımpaşa'ya elenmiştir. Kadınlar Türkiye Kupası (kadınlar)'nda 1955 Batman Bld. GSK, yarı finalde Selka Eskişehir'e yenilerek Kupa 3.sü olmuştur.

Batman'ın önemli spor tesisleri: Yeni Batman Stadyumu (15.715), 19 Mayıs Kapalı Spor Salonu (2.000), Batman Atletizm Pisti (750)

Galeri

Ayrıca bakınız

• Batman ilindeki yerleşim yerleri listesi