Plutonyo

Ang plutonyo, plutonyum, o plutonium^[4] (Kastila: plutonio, Ingles: plutonium,daglat o sagisag = Pu) ay isang uri ng mala-pilak na elementong kimikal na may mga katangiang metaliko, at pagka-trans-uranikong elemento. Nalilikha ito sa pamamagitan ng pagpapatama ng mga partikulo sa mga atomo ng uranyo. Mayroon itong 15 isotopo na may masang magula sa 232 magpahanggang 246, at may kalahating-buhay mula magmula 20 minuto magpahanggang 76 milyong taon. Delikadong tumama ito sa utak ng buto ng katawan ng tao sapagkat itinuturing itong isang lasong radyolohiko. Ginagamit ito bilang isang panggatong ng reaktor na nukleyar at maging isang sangkap para sa mga sandatang nukleyar. Magkakapanahong natuklasan ang elementong ito nina G.T. Seaborg, A.C. Wahl, at J.W. Kennedy; ng pangkat nina Edwin M. McMillan at Philip Abelson ng Laboratoryo ng Radyasyon ng Berkeley sa Pamantasan ng California; at ng pangkat nina Egon Bretscher at Norman Feather sa Laboratoryong Cavendish ng Pamantasan ng Cambridge para sa proyetong Tube Alloys, noong 1940. Kabilang sa mga katangian nito ang pagkakaroon ng atomikong bilang na 94, antas o degri ng pagkatunaw na 639^oC, antas o degri ng pagkulo 3,235^oC, at tiyak na kalubhaan (tiyak na dagsin o espesipikong grabedad) na 19.8.

Huwag itong ikalito sa platina at sa platinum.

Plutonium, ₉₄Pu

Plutonium
Bigkas	/pluːˈtoʊniəm/ ​(ploo-TOH-nee-əm)
Allotropes	tingnan ang mga alotropo ng plutoniyo
Appearance	silvery white, tarnishing to dark gray in air
Bilang na pangmasa	[244]
Plutonium sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson Sm ↑ Pu ↓ — neptunium ← plutonium → americium
Atomikong bilang (Z)	94
Group	n/a
Period	7
Block	f-block
Electron configuration	[Rn] 5f6 7s2
Electrons per shell	2, 8, 18, 32, 24, 8, 2
Physical properties
Phase at STP	solido
Melting point	912.5 K ​(639.4 °C, ​1182.9 °F)
Boiling point	3505 K ​(3228 °C, ​5842 °F)
Density (at 20° C)	19.85 g/cm3 (239Pu)[1]
when liquid (at m.p.)	16.63 g/cm3
Heat of fusion	2.82 kJ/mol
Heat of vaporization	333.5 kJ/mol
Molar heat capacity	35.5 J/(mol·K)
Vapor pressure P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1756 1953 2198 2511 2926 3499
Atomic properties
Oxidation states	+2, +3, +4, +5, +6, +7, +8 (isang anpoterong oksido)
Electronegativity	Pauling scale: 1.28
Ionization energies	1st: 584.7 kJ/mol
Atomic radius	empirical: 159 pm
Covalent radius	187±1 pm
Mga linyang espektral ng plutonium
Other properties
Natural occurrence	mula sa pagkabulok
Crystal structure	​monoclinic (mP16)
Lattice constants	a = 0.6183 nm b = 0.4822 nm c = 1.0964 nm β  = 101.79° (at 20 °C)[1]
Thermal expansion	49.6×10−6/K (at 20 °C)[1]
Thermal conductivity	6.74 W/(m⋅K)
Electrical resistivity	1.460 µΩ⋅m (at 0 °C)
Magnetic ordering	paramagnetic
Young's modulus	96 GPa
Shear modulus	43 GPa
Speed of sound	2260 m/s
Poisson ratio	0.21
CAS Number	7440-07-5
History
Naming	after dwarf planet Pluto, itself named after classical god of the underworld Pluto
Discovery	Glenn T. Seaborg, Arthur Wahl, Joseph W. Kennedy, Edwin McMillan (1940–1941)
Isotopes of plutonium t b
Main isotopes[2] Decay abun­dance half-life (t1/2) mode pro­duct 238Pu trace 87.7 y[3] α 234U SF – 239Pu trace 2.411×104 y α 235U SF – 240Pu trace 6.561×103 y α 236U SF – 241Pu synth 14.329 y β− 241Am α 237U SF – 242Pu synth 3.75×105 y α 238U SF – 244Pu trace 8.00×107 y α 240U SF –
Kategorya: Plutonium tingnan usapan baguhin | references

Mga sanggunian

1. Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
2. Kondev, F. G.; Wang, M.; Huang, W. J.; Naimi, S.; Audi, G. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
3. Magurno & Pearlstein 1981, pp. 835 ff. harv error: no target: CITEREFMagurnoPearlstein1981 (help)
4. Gaboy, Luciano L. Plutonium, plutonyo, plutonyum - Gabby's Dictionary: Praktikal na Talahuluganang Ingles-Filipino ni Gabby/Gabby's Practical English-Filipino Dictionary, GabbyDictionary.com.; Paunawa: may kamaliang nailagay sa diksyunaryong ito: ang paglalarawan ng plutonium ay nailagay sa entradang dapat na para sa platinum ngunit mayroon ding nakahiwalay na isa pang entrada para sa mismong plutonium na mas maikli lang.